Nationaal Park Wieden-Weerribben

Nationaal Park Wieden-Weerribben Annemieke Kooijman, Casper Cusell, Ivan Mettrop en Leon Lamers IBED-Universiteit van Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen Wieden-Weerribben OBN-rapport 2013 Natura 2000 Kennislacunes in de Wieden & de Weerribben Casper Cusell, Annemieke Kooijman, Ivan Mettrop en Leon Lamers Proefschrift 2014 Preventing acidification and eutrophication in rich fens: water level management as a solution? Casper Cusell

Wieden-Weerribben Belangrijkste laagveengebied nog redelijk compleet ecosysteem prioritaire habitats van hoge kwaliteit groenknolorchis geel schorpioenmos gevlekte witsnuitlibel grote vuurvlinder groene glazenmaker noordse winterjuffer donkere waterjuffer zilveren maan Hotspot trilveenmossen Algemene laagveensoorten Zeldzame trilveensoorten B. pseudotriquetrum C. cuspidata C. cordifolium M. polymorpha P. affine s.l. a.o. S. scorpioides C. stellatum S. cossoni H. vernicosus C. giganteum a.o.

betere moslaag dan Vechtplassen 1988 Weerribben (n = 193) Vechtplassen (n = 123) Scorpidium scorpioides 73 1 Campylium stellatum 73 - Fissidens adianthoides 40 - Bryum neodamense 28 - Sphagnum contortum 65 22 Calliergonella cuspidata 77 99 Bryum pseudotriquetum 44 85 Calliergon giganteum 23 71 Calliergon cordifolium 12 89 Plagiomnium elatum 1 73 Drepanocladus polygamus 1 68 Marchantia polymorpha - 28 Eurhynchium praelongum 2 25 Zichtbaar in verlanding trilveen Stobbenribben Scorpidium scorpioides door hele profiel (voedselarm) Westbroek S. scorpioides rond 1700, Calliergonella cuspidata rond 1958, en Sphagnum spp. rond 1988 (eutrofiering en verzuring)

hogere N/P ratio dan Vechtplassen 1984-2005 S. scorpioides N/P ratio van hogere planten 0 5 10 15 20 25 30 NW-Overijssel P-limitatie veel trilvenen nog intact S. subnitens C. cuspidata S. squarrosum Vechtplassen N-limitatie teveel aan P vrijwel alle trilvenen verzuurd Kooijman & Paulissen 2006 Extra verzuring bij veel P Acidification capacity -10-5 0 5 10 15 20 Sphagnum subnitens Sphagnum squarrosum Sphagnum fallax Scorpidium scorpioides (micromol in 6 weeks) Weinig P Scorpidium scorpioides Veel P Sphagnum subnitens weinig verzuring Calliergonella cuspidata Sphagnum squarrosum Sphagnum fallax snelle groei sterke verzuring snelle overwoekering basenrijke soorten Kooijman & Bakker 1994, 1995 Kooijman & Paulissen 2006

Basenrijk schorpioenmostrilveen Pommer 2011 Bedreiging Natuurlijke successie Bollemaat 1956 veel schorpioenmostrilveen 1989 vrijwel geen schorpioenmostrilveen meer veel bos veel veenmos» afgesloten petgaten» geen aanvoer basenrijk water Van Diggelen et al. 1996

Extra verzuring hoge N-depositie S. scorpioides in NL and reference sites rood: NL zwart: referentiemonsters Zweden, Polen en Ierland 4000 Ca (micromol/l) 3000 R 2 = 0.4125 2000 R 2 = 0.3983 1000 0 5 6 7 8 9 ph dezelfde Ca-gehalten in NL lagere ph om ph op niveau te houden: meer Ca nodig aanvoer basenrijk water nog belangrijker Kooijman 2012 Gebrek aan verlanding Cusell et al. 2013

Nog geen nieuwe trilvenen Figuur 5.28. Vegetatie in petgaten van verschillende ouderdom: recent (n = 5), 10-20 jaar oud (n = 15), 20-30 jaar oud (n = 8), 40-50 jaar oud (n = 5) en meer dan 70 jaar oud (n = 26). * = significante verschillen in de verdeling van vegetatietypen (chi-kwadraat toets; p < 0.05). Cusell et al. 2013 Oplossing: flexibel waterpeil (?) In zomer 5-15 cm lager gedurende twee weken minder gebiedsvreemd water IJsselmeer minder fosfaat (?) minder sulfaat (?) In winter 20 cm hoger gedurende een week overstroming met basenrijk water verhoging basenverzadiging trilvenen

Lage waterstand: probleem toetreding zuurstof echte verdroging daling ph in schorpioenmosveen als buffercapaciteit op orde is geen probleem maar wel als kalkrijkdom te laag is Mettrop et al. 2014 Meer zuurstof: hoge N-mineralisatie maar vooral in schorpioenmosveen (links) afbraak geremd door zuurstofgebrek (fenoloxidatie) niet in veenmosveen (rechts) geremd door zuurstof en strooiselkwaliteit (teveel fenol) Mettrop et al. 2014

Echte uitdroging: meer P in schorpioenmosveen en veenmosveen hoge P-mineralisatie: afsterven micro-organismen lage waterstand geen goed idee hogere beschikbaarheid van zowel N als P Mettrop et al. 2014 Minder gebiedsvreemd water? lager zomerpeil minder inlaat gebiedsvreemd water uit IJsselmeer bijdrage aan N en P-balans 0-1% bijdrage aan sulfaatinput normaal 6% kan oplopen in droge zomers maar alleen bij inlaatpunt een probleem westelijke polders groter probleem voor sulfaat dan IJsselmeer

Overstroming in de winter (?) PO 4 -content Kalenbergergracht 0.18 0.16 Mogelijk probleem mg/l 0.14 0.12 0.1 0.08 0.06 0.04 0.02 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 1998 1999 2003 hoge P-input in de winter gebiedseigen water uit polders mogelijk sterkere P-accumulatie overstroming met P-rijk water in de winter trilvenen (nog) P-arm gevaar voor versnelde successie door vestiging snelgroeiende veenmossen zoals in Vechtplassengebied Hoge P-input uit de polders 79% P uit polders Waterschap Reest & Wieden 2014

Fosfaatgehalten hoger in de winter Cusell et al. 2013 Maar toch valt het mee afname PO 4 in hoofdwaterwegen van 1.2 naar 0.5 µmol/l hoewel totaalp gelijk bleef in winter waterstroom van binnen naar buiten door lage verdamping bij inlaatpunten neerslag van FePO 4 hoge input van P en Fe ijzerfosfaatneerslag als filtermechanisme

Afname trofiegraad Stobbenribben Tabel 11.3. Bovengrondse biomassa en N:P ratios van de hogere planten in juli in locaties met S. scorpioides in de Stobbenribben. De waarden zijn gemiddelden, gebaseerd op n = 5-10. year aboveground biomass (g m -2 ) N:P ratio (g g -1 ) reference 1984 1065 16.1 Verhoeven et al. 1988 1990 448 18.1 Kooijman 1993 2005 212 22.4 Kooijman & Hedenäs, ongepubliceerde data 2010 187 26.3 Cusell et al. 2012 2011 229 23.7 Mettrop et al., ongepubliceerde data Waterzuiveringsinstallaties Verplaatsen van regionale waterinlaat Opschonen achtersloot en verlengen aanvoerweg Afname Calliergonella cuspidata Calliergonella cuspidata 1988 Achtersloot A 5 3 2 2 2 3 3 2 2 2 2 3 2 2 2 2 1 1 2 2 2 3 2 3 4 4 4 4 3 3 4 4 5 5 B 3 2 2 2 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 2 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 4 4 4 5 5 C 3 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 3 3 3 4 5 5 5 D 3 2 2 4 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 2 2 3 3 3 3 5 4 5 5 5 E 3 2 2 3 3 3 2 1 2 1 1 1 2 1 3 1 1 1 1 1 2 2 3 2 3 3 3 4 4 4 5 Scorpidium scorpioides 1988 A 1 2 2 4 4 5 3 4 4 4 4 4 5 4 4 4 5 4 4 3 2 1 B 2 2 2 1 2 2 2 2 2 3 2 4 2 2 3 4 4 4 5 4 4 5 5 5 5 2 5 5 4 4 1 C 2 3 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 3 4 4 3 2 4 4 2 3 5 4 5 5 4 5 4 1 D 2 2 4 3 3 3 3 2 1 1 1 2 1 2 2 3 4 4 3 2 2 4 5 4 3 4 5 3 2 2 E 3 4 3 3 2 1 2 1 1 2 1 2 1 1 1 4 3 3 2 2 2 2 5 5 4 4 3 1 1 Calliergonella cuspidata 2013 A 5 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 2 3 4 4 4 5 5 B 3 1 1 1 2 2 2 2 1 1 1 2 5 4 C 2 1 2 2 1 1 5 3 D 2 1 1 2 1 2 5 2 E 3 1 1 1 2 1 2 1 1 1 2 1 1 1 5 Scorpidium scorpioides 2013 A 1 2 1 2 2 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 5 3 B 1 1 2 4 5 4 5 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 2 C 1 2 3 5 5 5 5 5 5 5 5 2 D 1 1 2 1 3 5 4 5 5 5 5 5 5 2 E 2 5 5 4 2 2 2 2 1 1 2 2 1 1 1 2 4 5 5 5 5 5 5 5 En toename Scorpidium scorpioides in randzone

Inundatie dus goed idee? Praktijkproef lokale peilverhoging oppervlaktewater (17cm) Kiersche Wieden trilveen, veenmosrietland en veenheide winter 2008-2011 zomer 2013-2014 Weerribben vak 60 veenmosrietland en veenheide winter 2008-2011 Alleen overstroming in vast veen Waterstand t.o.v. maaiveld (cm) 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0 Winter in de Wieden (half november 2009) VOOR TIJDENS NA GeS Pm Vm+ Vm Vh GrS (controle) Pm (controle) Vm+ (controle) Vm (controle) Vh (controle) Waterstand t.o.v. maaiveld (cm) 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0 Winter in de Weerribben (eind november 2009) VOOR TIJDENS NA Pm Vm+ Vm Vh Pm (controle) Vm+ (controle) Vm (controle) Vh (controle) drijvend veenmosveen beweegt mee Cusell et al. 2013

Geen toename buffercapaciteit in winter Ca (µmol/l) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Wieden in de winter van 2009 * * * * Sloot GeS Pm Vm + Vm Vh Sloot GrS Pm Vm + Vm Vh Proefgebied Controlegebied Voor de peilverhoging Tijdens de peilverhoging Na de peilverhoging Wieden in de zomer van 2009 Ca (µ mol/l) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 * * Voor de peilverlaging Na de peilverlaging 0 Sloot GeS Pm Vm+ Vm Vh Sloot GrS Pm Vm+ Vm Vh Proefgebied Controlegebied maar wel in de zomer bij hoge neerslag Cusell et al. 2013 Infiltratie nodig (in vast veen) In winter waterstand meestal hoog veen al waterverzadigd weinig verdamping wel overstroming, maar geen infiltratie geen verhoging buffercapaciteit» behalve bij zeer lage waterstand (winter 2011) In zomer waterstand meestal lager meer verdamping overstroming en infiltratie hogere Ca-gehalten wel verhoging buffercapaciteit

Ca-gehalten hoger in zomer Cusell et al. 2013 Ca-input vooral hoog in de zomer Ca-input vooral vanuit de polder In de zomer vooral waterstroom van buiten naar binnen hoge verdamping hogere aanvoer van basenrijk water

Wel een conflictsituatie Polders belangrijk voor aanvoer buffercapaciteit 82% van Ca-input Polders probleem voor aanvoer P 79% van P-input optimalisatie genoeg Ca en zo min mogelijk P Hoog water goed voor vast veen Begreppeling Wieden overstroming met basenrijk water veldbezoek 25-26 okt 2014 uitbreiding schorpioenmossen» met name Scorpidium cossoni Veldweg S. scorpioides, S. cossoni Eelkema S. scorpioides, S. cossoni Kikkerlanden S. scorpioides, H. vernicosus, S. cossoni

Ook goed voor drijvend trilveen? Rode gebieden onder water na hevige regen september 2010 meestal basenrijke schorpioenmostrilvenen ook drijvende kragges overstroming misschien belangrijker dan gedacht Cusell et al. 2013 Drijvende schorpioenmostrilvenen In jonge/slappe stadia gevoed van onderuit de kragge Schorpioenmostrilveen Stobberibben 1973 EGV 288 µs/cm op 20 cm diepte; 408 µs/cm op 40 cm diepte Van Wirdum 1991

Mossen 1988 en 2013 Scorpidium scorpioides 1988 A 1 2 2 4 4 5 3 4 4 4 4 4 5 4 4 4 5 4 4 3 2 1 B 2 2 2 1 2 2 2 2 2 3 2 4 2 2 3 4 4 4 5 4 4 5 5 5 5 2 5 5 4 4 1 C 2 3 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 3 4 4 3 2 4 4 2 3 5 4 5 5 4 5 4 1 D 2 2 4 3 3 3 3 2 1 1 1 2 1 2 2 3 4 4 3 2 2 4 5 4 3 4 5 3 2 2 E 3 4 3 3 2 1 2 1 1 2 1 2 1 1 1 4 3 3 2 2 2 2 5 5 4 4 3 1 1 Scorpidium scorpioides 2013 A 1 2 1 2 2 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 5 3 B 1 1 2 4 5 4 5 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 2 C 1 2 3 5 5 5 5 5 5 5 5 2 D 1 1 2 1 3 5 4 5 5 5 5 5 5 2 E 2 5 5 4 2 2 2 2 1 1 2 2 1 1 1 2 4 5 5 5 5 5 5 5 Sphagnum palustre 1988 A 2 4 4 4 4 4 4 3 2 1 4 4 2 2 2 1 1 3 2 1 1 3 1 3 1 1 B 3 4 5 4 4 4 3 3 5 3 3 3 2 2 1 1 2 2 4 5 2 1 1 1 1 3 2 1 C 2 3 4 4 3 2 4 2 4 4 3 5 5 3 4 2 2 2 3 5 2 D 2 3 4 4 3 3 3 5 3 3 1 3 4 3 2 1 2 2 2 2 1 1 1 2 E 1 3 2 1 4 3 3 4 5 3 5 5 4 3 2 2 2 1 1 3 2 1 1 1 1 Sphagnum palustre 2013 A 3 4 4 4 4 5 5 5 4 5 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 2 2 1 4 2 3 3 B 4 4 4 4 4 5 4 3 5 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 3 1 3 2 3 3 4 3 2 1 C 5 5 5 4 4 5 5 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 1 4 D 3 5 5 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 2 3 2 1 2 E 2 2 3 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 4 2 2 1 Nu heel veel veenmos Nu minder contact met oppervlakte November 1988 220 200 200 240 175 192 242 215 267 154 122 178 280 260 271 254 386 414 203 165 435 312 224 235 412 482 432 227 297 335 304 nd 255 140 160 175 160 145 128 226 165 149 329 155 145 131 164 118 134 131 148 126 137 116 171 158 197 100 162 113 163 132 141 102 170 130 228 345 422 425 415 nd 140 210 160 130 120 194 162 138 181 123 164 117 123 128 159 122 74 185 121 154 89 108 121 104 126 117 165 182 111 503 123 199 151 422 324 410 411 432 451 nd 120 230 210 155 135 183 125 155 130 146 171 170 92 98 150 84 82 147 123 86 102 98 82 126 155 123 200 175 101 367 413 367 386 427 390 418 416 364 396 nd 290 205 225 210 160 150 171 98 136 168 107 129 116 102 93 148 107 87 98 73 73 64 87 119 179 151 108 140 111 227 268 424 450 431 423 389 421 431 nd nd July 2012 114 73 65 63 51 43 41 48 228 272 309 282 306 295 303 302 297 337 359 356 374 387 395 429 392 390 78 301 302 265 360 326 335 432 381 390 781 477 378 416 397 392 392 426 66 91 73 125 435 441 522 447 437 440 442 456 419 416 95 50 66 69 71 61 152 350 216 350 520 437 380 452 417 411 397 188 182 175 163 171 161 157 154 116 83 61 61 88 78 60 204 297 275 227 258 348 306 353 384 430 nd May 2013 385 370 342 258 204 110 64 90 92 73 62 60 67 119 525 534 523 561 518 470 578 605 445 694 603 564 480 620 572 514 563 504 550 524 270 201 213 74 107 46 65 228 90 74 55 48 51 41 333 383 355 627 512 738 689 698 644 595 544 643 525 439 578 531 521 576 606 608 250 49 66 74 131 36 63 129 74 72 52 83 100 57 85 55 172 102 65 73 228 354 303 88 690 544 664 661 517 567 447 535 533 605 627 341 556 545 57 58 92 76 45 53 43 43 60 67 51 57 69 70 70 80 87 101 113 104 333 325 209 693 650 654 544 483 586 504 522 532 561 511 467 510 504 531 533 494 282 281 169 109 33 64 63 91 49 63 48 137 45 52 47 116 123 276 399 288 412 663 336 532 699 488 444 608 499 576 513 535 542 555 October 2014 321 304 290 272 215 187 122 100 192 152 88 107 132 102 134 92 102 101 90 134 216 285 305 388 378 450 474 487 493 535 558 540 540 574 566 569 585 594 580 490 345 138 194 198 111 105 120 103 106 109 143 115 105 99 105 107 118 153 135 99 300 200 440 221 419 528 514 477 530 514 451 570 555 574 602 586 298 99 100 99 93 120 87 110 63 91 96 92 108 115 155 102 110 108 82 102 106 81 115 239 120 124 329 488 508 511 537 567 563 561 565 605 430 188 114 135 92 112 86 104 103 115 121 84 163 129 104 93 129 81 96 113 108 96 244 109 150 166 140 200 285 408 468 527 510 540 551 588 563 575 555 208 280 261 162 154 151 121 123 121 141 81 88 126 110 91 109 99 81 108 105 116 109 109 147 148 185 168 167 191 336 269 321 469 475 525 525 554 595 605 562

Nu minder contact 180-200 m 160-180 m 140-160 m 120-140 m 100-120 m 80-100 m 60-80 m 40-60 m 20-40 m 0-20 m June 1990 0 cm nd nd nd nd nd nd nd nd nd nd Achtersloot 20 cm 161 101 146 142 82 228 219 223 468 371 40 cm 161 132 171 165 122 246 251 291 473 406 60 cm 219 263 254 258 203 333 395 437 467 462 80 cm 223 292 284 351 288 371 374 435 447 459 100 cm 228 309 315 358 374 374 346 418 454 420 October 2014 0 cm 98 115 92 109 105 105 368 511 553 10 cm 95 69 74 64 64 63 82 307 358 350 20 cm 77 57 74 49 48 46 66 302 339 341 30 cm 76 57 103 74 57 64 78 303 337 390 40 cm 76 66 151 85 75 110 101 353 340 357 50 cm 123 117 184 180 102 158 168 406 376 395 60 cm 149 197 217 336 138 229 326 377 351 405 70 cm 165 283 292 356 269 371 382 428 417 427 80 cm 227 337 314 407 384 393 439 438 447 469 90 cm 223 328 327 388 433 442 489 449 416 464 100 cm 257 300 331 395 415 408 468 463 455 448 EC in µs/cm In 2014 verminderd contact met oppervlakte Kooijman et al. in prep S. scorpioides nog wel bij sloot Sphagnum subnitens 1988 Achtersloot A 2 1 3 2 4 5 5 3 3 3 3 3 4 3 4 4 1 2 3 2 2 2 2 2 3 1 1 1 B 1 2 2 3 3 3 3 3 2 3 4 4 4 2 4 4 4 3 2 4 2 2 2 1 1 2 3 2 1 1 C 2 1 2 2 2 2 2 3 4 4 5 5 5 4 3 4 5 4 5 5 4 4 5 4 1 3 2 1 2 1 1 D 1 3 3 3 3 3 4 3 3 5 4 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 5 5 5 3 2 4 3 2 1 2 1 E 2 3 3 2 2 2 3 2 2 4 4 5 5 5 5 5 4 5 5 4 4 5 5 4 5 5 5 2 1 1 3 Scorpidium scorpioides 1988 A 1 2 2 4 4 5 3 4 4 4 4 4 5 4 4 4 5 4 4 3 2 1 B 2 2 2 1 2 2 2 2 2 3 2 4 2 2 3 4 4 4 5 4 4 5 5 5 5 2 5 5 4 4 1 C 2 3 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 3 4 4 3 2 4 4 2 3 5 4 5 5 4 5 4 1 D 2 2 4 3 3 3 3 2 1 1 1 2 1 2 2 3 4 4 3 2 2 4 5 4 3 4 5 3 2 2 E 3 4 3 3 2 1 2 1 1 2 1 2 1 1 1 4 3 3 2 2 2 2 5 5 4 4 3 1 1 Sphagnum subnitens 2013 A 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 1 2 2 1 1 3 1 1 B 2 1 2 1 1 1 2 3 1 1 2 1 2 2 2 1 C 1 1 2 2 3 1 2 2 D 1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 2 3 3 2 2 2 2 E 1 1 1 2 2 1 2 1 2 1 1 1 1 2 2 3 1 2 1 Scorpidium scorpioides 2013 A 1 2 1 2 2 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 5 3 B 1 1 2 4 5 4 5 4 5 5 5 5 5 5 5 4 5 2 C 1 2 3 5 5 5 5 5 5 5 5 2 D 1 1 2 1 3 5 4 5 5 5 5 5 5 2 E 2 5 5 4 2 2 2 2 1 1 2 2 1 1 1 2 4 5 5 5 5 5 5 5

Nu overstroming vanuit de sloot 180-200 m 160-180 m 140-160 m 120-140 m 100-120 m 80-100 m 60-80 m 40-60 m 20-40 m 0-20 m July 2012 0 cm 66 208 374 426 10 cm 32 50 47 57 48 58 66 213 393 444 20 cm 82 54 67 58 48 63 97 225 339 366 30 cm 58 70 77 59 53 81 116 214 359 346 40 cm 62 92 87 69 52 122 131 232 376 404 50 cm 55 169 108 79 70 154 212 232 400 396 60 cm 118 194 134 139 101 216 250 294 418 438 70 cm 127 233 183 191 171 276 252 289 395 473 80 cm 155 244 187 281 266 327 367 376 442 491 90 cm 166 289 258 325 398 409 452 393 507 517 100 cm 189 377 321 320 436 391 448 432 501 488 Achtersloot May 2013 0 cm 94 49 77 54 85 98 80 573 530 529 10 cm 73 40 77 50 45 64 65 477 325 298 20 cm 88 42 87 55 36 66 77 439 337 274 30 cm 53 47 116 54 34 102 125 384 337 341 40 cm 57 48 130 101 53 154 154 340 295 364 50 cm 79 94 131 139 110 184 237 294 299 326 60 cm 108 103 146 245 136 196 233 326 322 353 70 cm 129 130 202 283 216 201 294 358 327 359 80 cm 138 146 185 260 258 266 265 366 321 407 90 cm 167 198 227 242 274 306 305 339 362 445 100 cm 132 205 237 246 251 317 305 351 350 421 October 2014 0 cm 98 115 92 109 105 105 368 511 553 10 cm 95 69 74 64 64 63 82 307 358 350 20 cm 77 57 74 49 48 46 66 302 339 341 30 cm 76 57 103 74 57 64 78 303 337 390 40 cm 76 66 151 85 75 110 101 353 340 357 50 cm 123 117 184 180 102 158 168 406 376 395 60 cm 149 197 217 336 138 229 326 377 351 405 70 cm 165 283 292 356 269 371 382 428 417 427 80 cm 227 337 314 407 384 393 439 438 447 469 90 cm 223 328 327 388 433 442 489 449 416 464 100 cm 257 300 331 395 415 408 468 463 455 448 Conclusies en aanbevelingen nog geen nieuw trilveen door verlanding inzetten op behoud en herstel lage waterstanden ongunstig verzuring, verhoogde mineralisatie van N en van P inlaat van IJsselmeerwater niet slecht voor P en SO 4 overstroming belangrijke factor met kalkrijk, maar voedselarm water in de zomer, niet in de winter meer infiltratie, hogere Ca-gehalten, lagere P-gehalten zelfs in drijvende schorpioenmosvenen hogere waterstanden in zomer gewenst maar ook externe belasting N en P omlaag