Vlinder mee! Tel de vlinders in je tuin! 6 & 7augustus 2011 Met de energieke steun van
Tel de vlinders in je tuin Tijdens het weekend van 6 en 7 augustus 2011 organiseert Natuurpunt voor de vijfde maal een grote tuinvlindertelling. Tel jij dit jaar (opnieuw) mee? Met hun grote verscheidenheid en gevarieerde ecologie zijn vlinders waardevolle indicatoren van de kwaliteit van ons leefmilieu. Ze reageren ook snel op veranderingen. Het is daarom erg nuttig om cijfers over vlinders te verzamelen. Vlinders leren herkennen Deze brochure helpt je om de meeste vlindersoorten in je tuin op naam te brengen. Kleur, grootte, vorm, gedrag, er zijn altijd wel verschillen waar te nemen. De meeste vlinders uit de lijst zijn niet te verwarren met andere. Toch zijn ze niet allemaal even eenvoudig te herkennen. In sommige gevallen moet je de onderkant van de vleugels of de vleugelvlekken bekijken. Vooral de witjes kan je het best eens van dichtbij bestuderen, er zijn namelijk drie soorten! Afspraak op www.natuurpunt.be/vlindermee Door mee te tellen met de tuinvlindertelling van Natuurpunt help je om veranderingen van de biodiversiteit in je buurt in kaart te brengen. Deelnemen op 6 en 7 augustus is heel eenvoudig Als je vlinders opmerkt, zoek je op welke soort het is, en noteer je de aantallen per soort. Aan het eind van het weekend maak je de balans op van de tellingen en meld je ons van elke soort het grootste aantal dat je op hetzelfde moment hebt waargenomen. Je kan je telresultaten invullen op het formulier op de achterzijde van deze brochure en doorgeven op www.natuurpunt.be/ vlindermee. Word een maandelijkse teller! De smaak van het vlinders tellen te pakken? Dan kan je het hele jaar deelnemen aan de maandelijkse vlindertellingen. Schrijf je in op www.natuurpunt.be/vlindermee en sluit je aan bij onze ploeg van maandelijkse vlindertellers! Wie ook buiten de tuin vlinders wil tellen, kan me werken aan het atlasproject van de Vlinderwerkgroep van Natuurpunt. Meer info op www.vlinderwerkgroep.be. Waarnemingen van buiten je tuin zijn welkom op www.waarnemingen.be
6 & 7 augustus 2011 Icarusblauwtje Alles voor huisdieren TOM&CO, alles voor huis- en tuindieren Bij TOM&CO vindt u het grootste assortiment artikelen voor al uw huis- en tuindieren tegen de laagste prijzen. Sinds jaren zijn wij partner van Natuurpunt. Net als zij vinden wij dat de natuur bescherming verdient. Daarom vindt u bij ons een ruim assortiment voor het welzijn van de tuindieren: nestkastjes, vogeleetbakjes, zaden voor bloemen die insecten aantrekken en vijverproducten. Meer info op tomandco.be TOM_00142_Natagora_72x210.indd 2 1/06/11 18:26 foto s: Vilda/Misjel Decleer (cover), Dieter Plu, An De Wilde, Leo Janssen, Marc Herremans, Diane Appels, Lode Rubberecht, Fernand Steurbaut, Marcel Bex, Fons Borgers, Pros de Langh, Ortwin Hoffmann, Staf en Josée De Rover, Sofie Hoste (Velt), R. Dujardin, Jeroen Mentens, Willy Van Thurenhout, Hugo Willocx, Willy Ceulemans, David Leemans
20 algemene tuinsoorten Koninginnenpage Grote gele vlinder met een zwarte tekening. De achtervleugel loopt uit in een staartje. Op de achtervleugel staan blauwe en rode vlekken. Distelvlinder Oranje met zwarte vlekken. De vleugeltop is zwart met witte vlekken. Onderkant lichtbruin met een complexe tekening. Atalanta Zwarte vlinder met een brede oranje band op elke vleugel. Witte vlekken op de toppen van de voorvleugel. Kleine vuurvlinder Citroenvlinder Dagpauwoog Deze kleine zonnebader heeft oranje voorvleugels en bruine achtervleugels. Op de voorvleugels staan donkere stippen en de achtervleugels hebben een oranje band. Zit vaak op de grond. Opvallende fladderaar. Mannetjes felgeel en vrouwtjes groenig wit. De vleugels eindigen in een puntje. Dieprood met een grote blauwe oogvlek. Rood en zwart op elke vleugel. Bijna zwarte onderkant. Kleine vos Oranje met zwarte en gele vlekken op de voorvleugel. Onregelmatige achterrand met blauwe vlekjes. Onderkant donkerbruin. Landkaartje Kleine soort. De zomergeneratie herken je gemakkelijk aan haar opvallende zwart-witte banden. De onderkant lijkt wel een landkaart. Gehakkelde aurelia Oranje met zwarte en gelige vlekken. Valt op door zijn gehakkelde vleugelrand. Onderkant donkerbruin met een zilveren letter c.
Op deze pagina s vind je enkel de meest voorkomende tuinvlinders. Je vindt nog heel wat meer informatie op www.natuurpunt.be/vlindermee Niet alle vlinders die je ziet vliegen zijn dagvlinders. Ook sommige nachtvlinders zijn overdag actief. We noemen ze daarom dagactieve nachtvlinders. Gamma-uiltje (uiterst links) Als hij niet uitrust, vibreert deze grijsbruine nachtvlinder constant met zijn vleugels. Als hij stilzit, kan je een zilveren Y op de achtervleugels zien. Kolibrievlinder (links) De warmteminnende kolibrievlinder kwam vroeger enkel in het zuiden voor, maar nu ook bij ons. Hij vliegt snel en hangt soms als een kolibrie stil voor bloemen om er nectar uit te zuigen. Er bestaan verschillende soorten zandoogjes. Deze drie zijn het talrijkst. Bont zandoogje Oranje zandoogje Bruin zandoogje Bruin vlindertje met geelwitte stippen. Zwarte oogvlekjes met een wit puntje op de achterrand van de vleugels. Zit vaak te zonnen op bladeren. Oranje vlinder met een bruine band langs het lichaam en bruine vleugelranden. In de oogvlek staan 2 witte puntjes. Kleiner dan het bruin zandoogje. Bruine vlinder met een oranje band op de voorvleugel. De oogvlek op de voorvleugel heeft meestal 1 wit puntje. Twee veel voorkomende blauwtjes. Drie veel voorkomende witjes. Klein koolwitje Icarusblauwtje Icarusblauwtje Het icarusblauwtje heeft oranje vlekjes op de onderkant van de achtervleugel en vliegt meestal laag boven het gras. Het boomblauwtje is grijswit zonder oranje op de onderzijde en vliegt vaak langs struiken en bomen. Boomblauwtje Klein geaderd witje Groot koolwitje Van de drie tuinsoorten heeft het klein geaderd witje donkere aders in de vleugels. De twee anderen hebben donkere vlekken aan de voorvleugelpunt. Meestal vliegt in tuinen het klein koolwitje. Het groot koolwitje is opvallend groter en heeft een grotere donkere vlek aan de vleugelpunt.
Tuinieren voor vlinders Vlinders doen het niet zo goed in Vlaanderen. In je eigen tuin kan je hier zelf iets aan doen. Gladgeschoren gazons met een coniferenrij ernaast zijn namelijk niet aantrekkelijk voor vlinders. Uit de vorige tuinvlindertellingen blijkt duidelijk dat een meer gevarieerde en natuurlijke tuin meer vlinders aantrekt. Met volgende tips kan je alvast zelf aan de slag! Voedsel voor vlinders De meeste vlinders halen nectar uit bloemen, zowel uit sierplanten als uit inheemse soorten. Maar niet alle bloemen hebben evenveel nectar. Rozen en klaprozen bijvoorbeeld maken helemaal geen nectar aan, braam of koninginnenkruid dan weer uitbundig veel. Onderstaande lijstjes met inheemse planten zetten je al op weg. Probeer ook te zorgen dat er in je tuin van in het vroege voorjaar tot in de late herfst voedselplanten te vinden zijn. Vroege bloeiers zijn o.a. wilg, sleedoorn. In het najaar bloeien o.a. hemelsleutel en klimop. Nectarplanten op droge gronden Beemdkroon (Knautia arvensis) Knoopkruid (Centaurea jacea) Vetkruidsoorten zoals hemelsleutel, tripmadam of muurpeper Grote kaardebol (Dipsacus fullonum) Wilde margriet (Leucanthemum vulgare) Nectarplanten op vochtige gronden Koninginnenkruid (Eupatorium cannabinum) Grote kattenstaart (Lythrum salicaria) Kale jonker (Cirsium palustre) Heelblaadjes (Pulicaria dysenterica) Kruipend zenegroen (Ajuga reptans) De Vlinderstruik (Buddleja davidii) is een echte vlinderlokker, maar tevens een exoot die wel eens gaat woekeren. Hou hem dus binnen de perken. Binnenkort komt er een vlinderstruik op de markt die geen zaden vormt. Voedsel voor rupsen Vlinders hebben meer nodig dan bloemen alleen. Ze leggen hun eitjes op inheemse planten, waardplanten genoemd. Heb je pinksterbloemen in je tuin, maai die dan zeker niet allemaal af. De rupsen van het oranjetipje leven er op! Ook look-zonder-look is een dankbare plant die zich in bijna elke tuin thuisvoelt en elk jaar vanzelf terug verschijnt. Andere veel gebruikte waardplanten zijn o.a. grassen, klavers en... brandnetels. Grassen Alle soorten zandoogjes en veel dikkopjes leggen hun eitjes op grassen. De meest gebruikte zijn zwenkgras, struisgras, beemdgras en pijpenstrootje. Laat dus bij het maaien van je gras steeds een stukje staan. Maai elk stuk wel minstens 1 keer per jaar, anders wordt de grasmat te dicht. Hoe minder je mest, hoe meer wilde bloemen zullen verschijnen tussen het gras en hoe minder je de grasmaaier zal moeten bovenhalen. Klavers Klaversoorten zoals gewone rolklaver groeien in voldoende arm grasland en zijn geliefd bij icarusblauwtjes. Je krijgt ze in je tuin door te maaien zonder bijmesten. Vlinders hebben ook een voorkeur voor plaatsen met afwisseling tussen hoge en lage vegetaties, dus maai niet alles tegelijk. Brandnetels Zowel dagpauwoog, kleine vos, atalanta, landkaartje als gehakkelde aurelia leggen hun eitjes op brandnetels. Laat dus eens een hoekje staan, op een plaats waar het niemand stoort. Voedsel voor vlinders én rupsen Sommige planten hebben het helemaal. Ze produceren nectar voor vlinders én voedsel voor bepaalde rupsen. Bijvoorbeeld volgende inheemse heesters, struiken en klimplanten waarvan sommige misschien al van nature in je tuin voorkomen. Sporkenhout (Rhamnus frangula) Klimop (Hedera helix) Hop (Humulus lupulus) Wilde kamperfoelie (Lonicera periclymenum) Wilde liguster (Ligustrum vulgare) Sleedoorn (Prunus spinosa) Hulst (Ilex aquifolium) Vlinders in de moestuin Mogen vlinders meegenieten van jouw moestuin? De rupsen van de Koninginnepage snoepen maar al te graag van het loof van wortelen, venkel, dille of pastinaak. Laat daarom minstens één plant staan en zet alle rupsen die je vindt hierop. Ook koolwitjes kunnen op die manier geholpen worden. Of geef damastbloem, look-zonder-look of Oost-Indische kers een plaatsje in je tuin en overspan je koolplanten met een fijn net. Zo kunnen vlinders en groenten hand in hand gaan. Heel wat tuinkruiden zoals tijm, rozemarijn, wilde marjolein en salie trekken zowel vlinders als bijen aan als ze in bloei staan. Sproeimiddelen doden naast onkruid of ongedierte in kwestie ook rupsen en vlinders. En dat heeft weer een negatief effect op de vogels die ervan eten. Probeer dus voor je eigen gezondheid en die van het leven om je heen sproeistoffen te weren. Er bestaan heel wat alternatieve methoden. Meer info op www.velt.be
Vlinderproducten Bestellen via www.natuurpunt.be/winkel of breng eens een bezoek aan onze Natuurpunt-winkel, Stationstraat 40, 2800 Mechelen, 015-43 16 88, open op woe en vrij: 13u30-17u30, zat: 10u-17u30, andere dagen na afspraak. Vlinderkast (e 13,00 leden e 11,70) De nieuwe VlindergidsEDITIE 2010 Deze fraaie houten kast (e 30,00 leden e 27,00) is speciaal ontworpen De nieuwe vlinder- voor vlinders. Achter gids, het standaard- gleuven werk over vlinders! de verticale vinden vlinders een rustplekje Deze gids beschrijft waar ze de nacht én de winter ongestoord kunnen doorbrengen. met behulp van meer dan 2000 kleurenillustraties alle Europese vlindersoorten DVD Dagvlinders in Nederland en Vlaanderen (e 18,00 leden e 16,20) Ruim vijf jaar is Annette van met informatie over taxonomie, verspreiding, vliegtijd, variatie, biotoop, gedrag en levensloop. Onmisbaar voor iedere vlinderliefhebber. Berkel op pad geweest om alle vlinders in Nederland en Vlaanderen in hun leefomgeving te filmen. Ze kroop als het ware in de huid van Pentax Papilio 8,5 x 21 (e 170 leden e 153) Met deze compacte verrekijker kan je vlinders bekijken tot op een halve meter afstand. de vlinders. Geniet van meer dan Word lid van Natuurpunt! Natuurpunt telt 85.000 gezinnen als lid en beheert 17.500 ha natuur, verspreid over ruim 500 gebieden in heel Vlaanderen. Heel wat bedreigde vlindersoorten hebben hun laatste populaties in onze gebieden. Word ook lid! Om je steun te betuigen. Als lid van Natuurpunt ontvang je 4 keer per jaar Natuur.blad, ons ledenblad boordevol informatie over de natuur. De plaatselijke afdeling in je gemeente houdt je op de hoogte van de lokale activiteiten via een eigen nieuwsbrief of tijdschrift. Als lid kan je met het hele gezin gratis deelnemen aan duizenden geleide wandelingen en andere activiteiten van Natuurpunt. Bovendien krijg je 10 % korting op boeken, verrekijkers en andere producten in de Natuurpunt-winkel. Je ontvangt ook een aantrekkelijk welkomstpakket. Daarin vind je onder meer een CD met vogelgeluiden en een Fiets- en wandelgids met uitgestippelde wandelingen en fietstochten in de mooiste natuurgebieden van Vlaanderen én Wallonië. Het lidgeld bedraagt 24 euro per gezin. Je kan een bericht van domiciliëring downloaden van onze website of 24 euro overschrijven op rekening 230-0044233-21 (IBAN = BE17 2300 0442 3321 BIC = GEBABEBB) van Natuurpunt met vermelding nieuw lid actie Vlinder mee. een uur unieke beelden! Van harte dank voor je steun! Vlinders in de tuin (e 13,00 leden e 11,70) Tuinideeën en praktische tips Dit boek geeft tips en praktische aanwijzingen om van elke tuin, terras of balkon een aantrekke- He t g eni c ht e e e g r o e n e m e r k vo o r u w tu in! lijke plek te maken. De uitgebreide plantenlijst en de voorbeeldontwerpen van verschillende types tuinen zijn daarbij een belangrijke hulp. Een boek om direct mee aan de slag te gaan! ECOstyle biedt als enige op de Belgische markt een compleet assortiment ecologisch verantwoorde tuinproducten (natuurlijke bestrijdingsmiddelen, 100% organische meststoffen, potgronden, bodembedekkers en bodemverbeteraars). Ontdek het complete assortiment op: www.ecostyle.be Een verkooppunt in uw buurt? info@ecostyle.be of 011/580 585
WAARNEMINGSFORMULIER Telweekend van 6 en 7 augustus 2011 Soort Dagpauwoog (Inachis io) Atalanta (Vanessa atalanta) Distelvlinder (Vanessa cardui) Koninginnepage (Papilio machaon) Citroenvlinder (Gonepteryx rhamni) Gehakkelde aurelia (Polygonia c-album) Landkaartje (Araschnia levana) Kleine vos (Aglais urticae) Kleine vuurvlinder (Lycaena phlaeas) Boomblauwtje (Celastrina argiolus) Icarusblauwtje (Polyommatus icarus) Klein koolwitje (Pieris rapae) Groot koolwitje (Pieris brassicae) Klein geaderd witje (Pieris napi) Bruin zandoogje (Maniola jurtina) Oranje zandoogje (Pyronia tithonus) Bont zandoogje (Pararge aegeria) Koevinkje (Aphantopus hyperantus) Kolibrievlinder (Macroglossum stellatarum) Gamma-uil (Autographa gamma) Max. aantal Zo ga je te werk Observeer de vlinders in je tuin op zaterdag 6 en/of zondag 7 augustus. Tel de vlinders en noteer per soort het maximum aantal individuen dat je op hetzelfde moment hebt gezien (dus niet alle waarnemingen van de hele dag optellen). Het is niet nodig om 2 dagen te tellen, maar hoe meer je telt, hoe preciezer de gegevens. Voorbeeld: op zaterdag om 9u34 zie je 1 dagpauwoog en 4 bruine zandoogjes in je tuin, om 10u58 5 dagpauwogen en 1 bruin zandoogje. Op zondag zijn er om 10 u geen vlinders, en om 14u05 vliegen er 3 dagpauwogen en 6 bruine zandoogjes. Op het formulier vul je in: 5 dagpauwogen en 6 bruine zandoogjes, omdat dit de hoogste aantallen zijn die je van elke soort tijdens het weekend op hetzelfde moment samen hebt gezien. Met deze manier van tellen vermijd je dat dezelfde vlinder meerdere keren wordt meegeteld. Als je een vlinder waarneemt die niet in de lijst staat, mag je hem onderaan toevoegen. Geef je waarnemingen vanaf zondagavond zo snel mogelijk door op www.natuurpunt.be/vlindermee. Vul meteen ook enkele gegevens in over je tuin. Die gebruiken we bij de verwerking van de resultaten. Laatste punt: ook als je geen enkele vlinder hebt waargenomen tijdens dit weekend, mag je dit melden! Je kan ook altijd je gegevens voor de hele maand augustus melden bij de maandelijkse tellingen. Veel telplezier! Nog vragen? Mail naar vlinders@natuurpunt.be Type: Mijn tuin is gelegen in: Omgeving van de tuin: Grootte van de tuin: Tuin Terrasje Stadscentrum Aan de rand van de stad (mozaïek van huizen en tuinen) Dorp Residentiële wijk met veel groen Platteland Vooral huizen Veel groen en andere tuinen Landbouwgebied < 25 m 2 25-100 m 2 100-1000 m 2 > 1000 m 2 Samenstelling van de tuin: Regelmatig gemaaid gazon Bloemenperken Waterpartijtje Fruitbomen Kruiden Wilde hoekjes Moestuin Hagen van inheemse soorten Vlinderstruik Interesse in tuintips: ja nee Ben je lid van Natuurpunt: ja nee Stuur mij een gratis infopakket over lidmaatschap van Natuurpunt: Geef je tellingen bij voorkeur door op www.natuurpunt.be/vlindermee Of per post naar Natuurpunt Tuinvlindertelling, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen Naam en voornaam: Straat en huisnr: Postcode en gemeente: E-mail: Tel: