Niveau 4 onder de knie Kennis in een notendop Gezondheidszorg Verpleegkundige
Niveau 4 onder de knie Kennis in een notendop Anneke Ormel Ank van de Wiel Derde druk, eerste oplage, 2013 Noordhoff Uitgevers
Omslagontwerp: 178 Aardige Ontwerpers, Amsterdam Omslagfoto: Rika Looij Fotografie, Abbekerk Illustraties: Innotiv, Zoetermeer Richard Flohr, De Meern ZO totaalcommunicatie bv, Groningen Eindredactie: Anneke Ormel en Ank van de Wiel Auteurs: Marjo van der Linden, Anneke Ormel, Ruud van de Plassche, Ank van de Wiel Deze uitgave is gedrukt op FSC-papier. 2013 Noordhoff Uitgevers bv, Groningen/Houten Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). ISBN 978-90-01-82910-0 251635
Voorwoord In dit boek vind je alle kennis die je nodig hebt als verpleegkundige. Je moet als verpleegkundige immers kunnen handelen met hoofd, hart en handen. Kennis is dus belangrijk. Kennis is echter niet het doel, maar het middel: kennis is de bagage waarover je moet beschikken om competent te kunnen handelen. In deze geheel herziene versie van Niveau 4 onder de knie is de actuele kennis van alle kerntaken uit het Kwalificatiedossier Verpleegkundigen kort en systematisch samengevat. Structuur en inhoud van Niveau 4 onder de knie zijn geheel afgestemd op de eisen die de kwalificatiestructuur stelt aan verpleegkundigen. Niveau 4 onder de knie kan naast elke leermethode gebruikt worden. De samenvattingen helpen je om zelf gericht te zoeken naar informatie, maar ze helpen ook om de kennis die je opdoet tijdens het leren in de praktijk te ordenen. De samenvattingen geven je inzicht in de grote lijnen van de kennis en samenhang tussen de onderwerpen. Daarnaast kun je met behulp van deze samenvattingen grote hoeveelheden stof herhalen en overzien, bijvoorbeeld voor een toets of proeve van bekwaamheid. Op www.nuzorg.noordhoff.nl/toetsen staan ruim 500 oefen- en toetsvragen met automatische feedback. Hiermee kun je zelfstandig je kennis testen. Dit boek, dat we onder elkaar het spiekboekje noemen, is tot stand gekomen in samenwerking met een groot aantal docenten die hebben meegedacht over de belangrijkste onderwerpen en problemen die per kerntaak aan de orde moesten komen. We willen met name docenten van niveau 4 van het ROC van Twente bedanken voor hun hulp. Natuurlijk houden we ons warm aanbevolen voor opmerkingen van docenten en studenten. We wensen je veel succes bij je opleiding en met dit boek in je tas ben je alvast lekker op weg. Anneke Ormel en Ank van de Wiel september 2013
Hoe werk je met dit boek? In dit boek staat alles wat een student moet weten. De samenvattingen in dit boek zijn vraaggestuurd. Dat betekent dat elk stukje samenvatting begint met een vraag, bijvoorbeeld: Wat is begeleiden? of Welke rol heb je als verpleegkundige bij...?. Hierop volgt dan een korte uitleg, met waar nodig rijtjes kenmerken of schema s. Ook vind je een aantal mindmaps, overzichtelijke diagrammen die heel duidelijk de samenhang tussen bepaalde termen of begrippen laten zien. Door de vragen als uitgangspunt te nemen kun je de leerstof kritisch en doelgericht lezen. Je kunt in de gaten houden op welke vragen je het antwoord weet. Zo kun je je voortgang bewaken. Je ontdekt welke leerstof je goed begrijpt en waar de moeilijkheden zitten. Met behulp van het register achter in het boek kun je goed opzoeken wat je wilt weten. Op www.nuzorg.noordhoff.nl/toetsen vind je ruim 500 oefen- en toetsvragen. De oefenvragen zijn ingedeeld per werkproces en aandachtspunten voor de branches. Ook voor de bijlagen zijn er oefenvragen. Per werkproces zijn er een of meer reeksen oefenvragen. Na het maken van een vraag krijg je direct feedback. De toetsvragen zijn ingedeeld per kerntaak. Per kerntaak zijn er een of meer toetsreeksen. Voor de bijlagen zijn ook toetsen opgenomen. Bij het maken van een toets krijg je pas feedback ná het maken van een reeks.
Inhoud Kerntaken 1 Bieden van verpleegkundige zorg en begeleiding in het verpleegkundig proces 9 1.1 Stelt verpleegkundige diagnose en stelt het verpleegplan op 9 1.2 Biedt persoonlijke verzorging, observeert en monitort gezondheid en welbevinden 27 1.3 Voert verpleegtechnische handelingen uit 56 1.4 Begeleidt een zorgvrager 103 1.5 Begeleidt een groep zorgvragers 123 1.6 Geeft voorlichting, advies en instructie aan de zorgvrager(s) 131 1.7 Hanteert crisissituaties en onvoorziene situaties 149 1.8 Coördineert de zorgverlening 162 1.9 Evalueert de zorgverlening 178 2 Uitvoeren van organisatie- en professiegebonden taken 181 2.1 Werkt aan deskundigheidsbevordering en professionalisering van het beroep 181 2.2 Werkt aan het bevorderen en bewaken van kwaliteitszorg 186 2.3 Geeft werkbegeleiding 197 Specifieke branches Ziekenhuis Aandachtspunten bij kraamzorg 203 Aandachtspunten bij kind en jeugd 232 Aandachtspunten bij algemeen ziekenhuis 258 Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg Aandachtspunten bij geriatrie 280 Aandachtspunten bij chronisch zieken, revaliderenden en lichamelijk gehandicapten 293 Geestelijke gezondheidszorg Aandachtspunten bij psychiatrie 306 Gehandicaptenzorg Aandachtspunten bij zorgvragers met een verstandelijke beperking 326
Bijlagen Basisanatomie 343 Basisziekteleer 369 Ziektebeelden 374 Wetgeving 397 Register 417
Kerntaken
Kerntaak 1 Bieden van verpleegkundige zorg en begeleiding in het verpleegkundig proces Aandachtspunten bij: ziekenhuis verpleeg- en verzorgingshuiszorg en thuiszorg gehandicaptenzorg geestelijke gezondheidszorg Een zorgvrager begeleiden Stellen van verpleegkundige diagnose en opstellen van verpleegplan Persoonlijke verzorging bieden en gezondheid en welbevinden monitoren Kerntaak 1 Verpleegkundige zorg en ondersteuning bieden op basis van het verpleegplan Uitvoeren van verpleegtechnische handelingen Een groep zorgvragers begeleiden Geven van voorlichting, advies en instructie aan de zorgvrager(s) Hanteren van crisissituaties en onvoorziene situaties De zorgverlening coördineren De zorgverlening evalueren Werkproces 1.1 Stelt verpleegkundige diagnose en stelt het verpleegplan op 1 Wat is verplegen? De Nationale Raad voor de Volksgezondheid (NVR) heeft in het Verpleegkundig beroepsprofiel de volgende definitie voor verplegen gegeven: Verplegen is het beroepsmatig ondersteunen en beïnvloeden van de vermogens van de zorgvrager bij feitelijke of potentiële reacties op gezondheids- en/of daaraan gerelateerde bestaansproblemen en op behandeling of therapie, om het evenwicht tussen draagkracht en draaglast te handhaven of te herstellen.
10 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv 2 In welke situaties verleen je verpleegkundige zorg? Het verpleegkundig deskundigheidsgebied wordt gevormd door de problemen met zelfzorgactiviteiten die ontstaan ten gevolge van ziekte, een handicap of ontwikkelingsstoornis. Problemen met de zelfzorg kunnen bijvoorbeeld ontstaan als gevolg van: onvermogen tot ADL; pijn; kennistekort; psychische problemen; verstandelijke problemen. 3 Wat vraagt de beroepspraktijk van een beroepsbeoefenaar? Je beroep als verpleegkundige bestaat uit een aantal kerntaken. En het woord zegt het al. Deze taken vormen de kern of het hart van je beroep. Als je alle kerntaken die bij een beroepsopleiding horen kunt uitvoeren, ben je competent om als vakvolwassen beroepsbeoefenaar te beginnen. Welke kerntaken bij jouw opleiding horen, vind je terug in het kwalificatiedossier van jouw opleiding en de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap. Het kwalificatiedossier en de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap zijn door de minister vastgestelde documenten. Hierin staat beschreven wat er minimaal vereist is om een wettelijk erkend diploma te behalen als beginnend beroepsbeoefenaar. Naast de kerntaken van je beroep moet je ook laten zien dat je je kunt ontwikkelen en dat je een bijdrage kunt leveren in de maatschappij waar je werkt en leeft. Dat is beschreven in de kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap. De kwalificatiedossiers worden ontwikkeld door kenniscentra. Voor zorg, welzijn en sport heet het kenniscentrum Calibris (www.calibris.nl). Op de website van Calibris vind je de meest recente informatie over de kwalificatiestructuur. 4 Met welke kerntaken heb je als verpleegkundige te maken? Het taakgebied verplegen bestaat uit drie kerntaken: Kerntaak 1 Bieden van zorg en begeleiding in het verpleegkundig proces. Kerntaak 2 Uitvoeren van organisatie- en professiegebonden taken. 5 Wat is jouw aandeel in de zorg aan een zorgvrager? Tijdens een intakegesprek is vastgesteld waarom de zorgvrager hulp nodig heeft en aan welke vorm van hulpverlening de zorgvrager behoefte heeft. Daarover worden afspraken gemaakt tussen de zorgvrager en de zorgin-
KERNTAKEN Noordhoff Uitgevers bv 11 stelling. Deze afspraken kunnen je helpen om duidelijk te maken waar je grenzen liggen en waarom. Jij kunt ervan uitgaan dat de volgende zaken van de zorgverlening vastliggen: bij welke taken zorg wordt verleend; door wie de zorg wordt verleend; hoeveel uren de zorg wordt verleend; hoe lang de zorg wordt verleend. Je kunt een zorgvrager wijzen op deze afspraken. 6 Wat is zelfzorg? Zelfredzaamheid is het zichzelf kunnen redden in het dagelijks leven. Mensen leren om voor zichzelf te zorgen. Je doet dus zélf alle dingen die nodig zijn om zelfstandig te leven. Dat betekent dat je jezelf wast en aankleedt, dat je zelf je haren kamt en je tanden poetst. Dit is zelfzorg. Onder zelfzorg verstaan we alle activiteiten die iemand uitvoert om zijn gezondheid te behouden. De activiteiten van zelfzorg zijn gericht op: lichamelijke behoeften, bijvoorbeeld eten en lichaamshygiëne; psychische behoeften, bijvoorbeeld leren, ontspannen, zingeving; sociale behoeften, deze hebben te maken met contacten met mensen. 7 Wanneer spreek je van een zelfzorgtekort? Als iemand niet of niet helemaal voor zichzelf kan zorgen, heeft hij een zelfzorgtekort. Iemand met een zelfzorgtekort heeft dus onvoldoende mogelijkheden om voor zichzelf te zorgen. Zo iemand heeft hulpverlening of zorgverlening nodig. Bekende methoden om te observeren of iemand een zelfzorgtekort heeft, zijn die van Orem en die van Van den Brink- Tjebbes. 8 Wat betekent ADL? Als je goed voor jezelf wilt zorgen, moet je een aantal dingen kunnen. Je moet zelf je boodschappen kunnen halen, zelf eten kunnen klaarmaken, jezelf kunnen wassen en aankleden enz. Dit zijn Activiteiten van het Dagelijks Leven (ADL). Als iemand niet of niet helemaal voor zichzelf kan zorgen, heeft hij een zelfzorgtekort. Iemand met een zelfzorgtekort heeft dus onvoldoende mogelijkheden om voor zichzelf te zorgen. Zo iemand heeft hulpverlening of zorgverlening nodig. Iemand die zorg nodig heeft, noem je een zorgvrager.
12 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv Er zijn twee vormen van zorg: mantelzorg: niet-betaalde zorg die een zorgvrager krijgt van de mensen om hem heen (familie, buren, kennissen); professionele zorg: de georganiseerde zorg die tegen betaling wordt verleend door mensen die daarvoor een speciale opleiding hebben gevolgd. De professionele zorgverlener die de zelfzorg aanvult: handhaaft en stimuleert daarbij de zelfredzaamheid; werkt methodisch; baseert zich op een zorgvisie. 9 Wat zijn de kenmerken van mantelzorg en professionele zorg? Mantelzorg Professionele zorg Mantelzorg richt zich op zorg die een ander nodig heeft Er is sprake van wederkerigheid Voor mantelzorg wordt niet betaald De zorgverlener en zorgvrager kennen elkaar Mantelzorg vraagt geen deskundigheid Mantelzorgers werken niet voor een organisatie Mantelzorgers hebben geen beroepscode Mantelzorg is vaak van langere duur Aanvullend op zelfzorg en mantelzorg Er is geen sprake van wederkerigheid De professionele zorgverlener wordt betaald De zorgverlener en zorgvrager kennen elkaar niet Professionele zorg is specifiek, richt zich op bepaalde zaken en vraagt een specifieke opleiding Professionele zorgverleners staan niet alleen/werken voor een organisatie Professionele zorgverleners kennen een beroepscode: de zorgvrager behoudt altijd zeggenschap over lijf en leven (zelfbeschikkingsrecht) Professionele zorg is incidenteel 10 Wat is zorgvisie? Zorgvisie is de manier waarop je als verpleegkundige naar je werk kijkt. De zorgvisie bepaalt hoe je zorg verleent. Als verpleegkundige moet je vanuit die visie: kunnen uitleggen waarom je bepaalde keuzes maakt bij de verzorging van de zorgvrager; kunnen vertellen wat speciaal jouw taken als verpleegkundige zijn (waar je deskundigheid als verpleegkundige ligt).
KERNTAKEN Noordhoff Uitgevers bv 13 De uitgangspunten voor professionele zorg zijn gebaseerd op een holistische mensvisie: lichamelijke, psychische en sociale aspecten van het menszijn zijn alle drie belangrijk en hebben invloed op elkaar. De zorgverlener kijkt altijd naar de hele mens. 11 Waarom is zelfredzaamheid belangrijk? Zelfredzaamheid wil zeggen dat iemand in staat is voor zichzelf te zorgen zonder de hulp van anderen. Een belangrijk doel van de professionele zorg is het herstellen van de zelfredzaamheid, of als dat niet mogelijk is, de aanwezige zelfredzaamheid in stand houden. Dit stimuleert de zelfstandigheid. Ook is zelfredzaamheid van belang voor de eigenwaarde van de zorgvrager. Als mensen zorg nodig hebben, kan dat leiden tot verlies van eigenwaarde. De verpleegkundige probeert dit te voorkomen door te werken vanuit een emancipatorische mensvisie: ieder mens geeft zo veel als mogelijk is zelf richting aan het leven en is verantwoordelijk voor de keuzes die hij maakt. De zelfredzaamheid blijft optimaal als de zorgverlening alleen iets met die problemen of ziekten doet die echt een zelfzorgtekort inhouden. Daarmee wordt de zorgverlening een vorm van probleem-oplossen. 12 Uit welke stappen bestaat het verpleegkundig proces? Verpleegkundige zorg wordt aangepast aan de behoefte van iedere individuele zorgvrager. Een hulpmiddel is het verpleegkundig proces. Hierbij worden verpleegproblemen en verpleeg(doelen) bepaald en wordt er volgens een planning gewerkt. Tijdens het werk wordt gekeken of je met je handelingen bijdraagt aan de gewenste doelen. Door deze methodische manier van werken wordt verplegen een proces waarbij iedere activiteit samenhangt met de vorige activiteit en gevolgen heeft voor de volgende activiteit. Het verpleegkundig proces heeft een cyclisch karakter: het begint met het verzamelen van gegevens en loopt door tot en met de evaluatie, waarna het zo nodig opnieuw begint. Het verpleegkundig proces bestaat uit: diagnostische fase: gegevens verzamelen; verpleegkundige diagnose stellen; planningsfase: verpleegdoelen formuleren; verpleegkundige interventies kiezen;
14 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv uitvoerende fase: uitvoeren van de verpleegkundige zorg; monitoren; evaluatiefase: evalueren van de verpleegkundige zorg. Evaluatiefase Evalueren van de verpleegkundige zorg Gegevens verzamelen Diagnostische fase stellen Verpleegkundige diagnose Verpleegkundig proces Monitoren Uitvoerende fase Planningsfase formuleren Verpleegdoelen verpleegkundige zorg Uitvoeren van de Verpleegkundige interventies kiezen Verpleegplan 13 Wat staat er in een individueel verpleegplan? De onderdelen van het verpleegkundig proces moeten per zorgvrager een specifieke invulling krijgen. Dit gebeurt in een individueel verpleegplan. Dit verpleegplan kan alleen goed werken als de zorgvrager of diens wettelijke vertegenwoordiger nauw betrokken is bij het opstellen ervan. Een verpleegplan is een systematische en doelgerichte verslaglegging die uit een aantal vaste elementen bestaat, zoals: verpleegproblemen; verpleegdoelen; termijn waarbinnen de evaluatie van de doelen plaatsvindt; overzicht van de interventies, de verpleegkundige acties; naam van degene die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het verpleegplan; acties van andere disciplines, zoals onderzoek en behandelingen; momenten waarop overleg gevoerd wordt met de zorgvrager of diens naasten.
KERNTAKEN Noordhoff Uitgevers bv 15 Datum Verpleeg- Verpleeg- Verpleeg- Interventies Paraaf Evaluatie probleem problemen doelen kundige van andere Datum interventies disciplines 2-9-13 Dhr. X heeft Dhr. X praat regelmatig moeite zijn over zijn gesprek amputatie te acceptatie- aangaan accepteren probleem Dhr. X mist Dhr. X maakt 3 x p. wk. zijn sociale contact met naar activicontacten medebewoners teitencentrum Dhr. X kan Dhr. X kan instructie 5 x p. wk. zich niet zelf- zelf de rolstoel- naar fysiostandig voort- rolstoel bediening therapie bewegen besturen 2-9-13 Dhr. X eet Dhr. X eet vaste tijden voedings- 16-9-13 onregelmatig en dagelijks aanhouden wensen te weinig voor 3 sneden brood voeding inventariseren zijn gewicht en warme maal- noteren tijd op vaste 1 x p. wk. tijden wegen 14 Hoe stel je een individueel verpleegplan op? Het verpleegplan stel je samen met de zorgvrager vast, waarbij de volgende stappen worden gemaakt: verpleegkundige diagnose stellen; verpleegdoelen formuleren; verpleegkundige interventies kiezen; afspraken met andere disciplines inplannen; het verpleegplan vaststellen met een zorgvrager en/of naasten; afspraken onderbrengen in het patiëntendossier. 15 Wat is het elektronisch verpleegdossier? Het elektronisch verpleegdossier (EVD) is een computerprogramma waarin alle aspecten van het verpleegkundig proces worden vastgelegd. Voordelen: Tijdbesparend: gegevens die niet veranderen hoeven maar eenmalig ingevoerd te worden, informatie uit een vorige anamnese kan gebruikt worden bij een nieuwe opname. Eenvoudig informatie uitwisselen met andere disciplines. Kwaliteitsverhogend: standaardisatie en gebruik van classificatie zorgt dat alle hulpverleners eenduidig werken.
16 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv Mogelijkheid om de verpleegkundige diagnose te automatiseren, literatuur te raadplegen. Digitaal vastleggen van gegevens maakt (wetenschappelijk) onderzoek mogelijk, o.a. naar eigen best practice. 16 Wat is een standaardverpleegplan? Bij standaardproblemen worden vaak standaardverpleegplannen gebruikt. Hierbij moet je denken aan veelvoorkomende ziektebeelden en specifieke zorg na operaties, bijvoorbeeld na een keizersnede. In zo n standaardverpleegplan staat alle speciale zorg beschreven die een vrouw na deze operatie nodig heeft. Een standaardverpleegplan wordt altijd aangevuld met een individueel verpleegplan. 17 Uit welke onderdelen bestaat een patiëntendossier? Het verpleegplan is een onderdeel van het patiëntendossier. Het patiëntendossier is de verzameling van alle gegevens van een zorgvrager in een zorgsetting. Het dossier is vertrouwelijk en niet voor iedereen in te zien, het wordt vaak op een afgesloten plek bewaard. Onderdelen die je in een patiëntendossier kunt vinden zijn: de persoonlijke gegevens van de zorgvrager; de opname-indicatie; de verpleegkundige anamnese of het verslag van het intakegesprek; het verpleegplan; een samenvatting van de dagelijkse rapportage; verslagen van zorgvragerbesprekingen; medisch behandelplan; vervolgrapportage van andere disciplines; uitslagen van onderzoeken; bij een verblijfsopname: observatieverslag van de eerste drie weken na opname; verpleegkundige observatielijsten; ontslagformulier of verslag ontslaggesprek; verpleegkundig overdrachtsformulier; mogelijke toestemmingsverklaring, bijvoorbeeld donorcodicil of euthanasieverklaring.
KERNTAKEN Noordhoff Uitgevers bv 17 Gegevens verzamelen 18 Wat is een anamnesegesprek? De anamnese is het verzamelen van gegevens over de zorgvrager bij de opname. Je hebt die gegevens nodig omdat je moet weten wat de zorgbehoefte van de zorgvrager is. Kenmerk van het anamnesegesprek is dat je systematisch te werk gaat. Je gaat stap voor stap na op welke gebieden de zorgvrager behoefte aan zorg heeft. In het anamnesegesprek stel je open en gesloten vragen. Gesloten vragen stel je vooral over specifieke gezondheidsgegevens (voeding, slaap-waakpatroon), met open vragen probeer je een beeld van de levensloop van de zorgvrager te krijgen. Open vragen moeten zo concreet en specifiek mogelijk zijn, zodat interpretaties zo veel mogelijk worden vermeden. 19 Hoe observeer je? Observeren is het bewust, systematisch en gericht waarnemen met als doel gegevens te verzamelen die tot dan toe onbekend waren. Door te observeren probeer je antwoord te vinden op bepaalde vragen, bijvoorbeeld: Welke zelfzorgtekorten heeft de zorgvrager? Hoe reageert de zorgvrager op een bepaalde behandeling?
18 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv Soms krijg je als verpleegkundige een observatieopdracht, bijvoorbeeld: Drinkt de zorgvrager wel voldoende? Je moet dan gegevens verzamelen op één specifiek gebied. Observatieopdrachten worden vaak gegeven bij veranderingen van therapie, bijvoorbeeld nieuwe medicijnen, of wanneer de zorgvrager bepaalde gedragsproblemen heeft. Observaties zijn subjectief of objectief. Bij subjectief waarnemen voegt de waarnemer zijn eigen mening toe aan de observaties, bij objectief waarnemen geeft de waarnemer alleen de feiten weer. Observaties zijn betrouwbaar als iedere waarnemer in gelijke omstandigheden hetzelfde waarneemt. Observaties zijn valide als de waarnemer ook daadwerkelijk datgene meet wat hij wil meten. 20 Welke observatiemiddelen zijn er? Er zijn technische hulpmiddelen zoals een thermometer, en er zijn registratielijsten zoals een temperatuurlijst. Voor de algemene observatie van een zorgvrager zijn er drie methoden: beschrijvende methode: alle waarnemingen worden verwerkt in een verslag, zodat een totaalbeeld van het gedrag van de zorgvrager ontstaat; beoordelingsschema: gedrag en situaties worden gescoord; observatieschema: er wordt geteld hoe vaak bepaald gedrag wanneer voorkomt. Een belangrijk aspect van het observeren is ook het signaleren van veranderingen in de gezondheid (monitoren) tijdens het uitvoeren van zorg. 21 Met welk doel observeer je de zorgvrager Tijdens de uitvoering van de zorg wordt de zorgvrager geobserveerd. Deze observaties hebben tot doel: de stand van zaken bij een verpleegprobleem te bepalen; veranderingen te signaleren in de gezondheidstoestand van de zorgvrager; veranderingen te signaleren in de zorgbehoefte van de zorgvrager. 22 Welke acties onderneem je bij verandering van de situatie? Bij een acute verandering: rapporteer je snel aan de leidinggevende verpleegkundige; schakel je (in overleg) een arts of andere disipline in; informeer je andere disciplines als de verandering invloed heeft op het behandelplan (bijvoorbeeld diëtiste).
KERNTAKEN Noordhoff Uitgevers bv 19 Bij een langzame verandering: wijzig je het verpleegplan (waarna doorspreken, interventies aanpassen en overleg met zorgvrager); overleg je met (of inschakelen van) andere disciplines. Verpleegprobleem 23 Wat is een verpleegprobleem? Volgens de Verpleegkundig Wetenschappelijke Raad (VWR) zijn verpleegproblemen de verschijnselen waarop de verpleegkundig beroepsbeoefenaar zich richt. Het zijn problemen die feitelijk optreden of die op basis van deskundigheid te voorzien zijn als het gaat om fundamentele levensverrichtingen van het individu als gevolg van gezondheidsverstoringen. Oftewel: de verpleegkundige ondersteunt de zorgvrager bij zijn functioneren als en voor zover de zorgvrager dit zelf niet kan. Het gaat hierbij om bestaande en te voorziene problemen. 24 Hoe formuleer je een verpleegprobleem? Verpleegproblemen zijn de problemen van de zorgvrager waarop je je als verpleegkundige richt. Je kunt een onderverdeling maken tussen: tijdelijke verpleegproblemen, deze kunnen worden verminderd of opgeheven (bijvoorbeeld een zelfzorgtekort vanwege een gebroken been); blijvende verpleegproblemen, deze zijn vanwege hun oorzaak blijvend en kunnen zelfs toenemen (bijvoorbeeld een zelfzorgtekort door een onherstelbare verlamming). Bij de formulering van het probleem ga je als volgt te werk: je beschrijft het probleem vanuit het standpunt van de zorgvrager; je maakt bij de beschrijving onderscheid tussen het probleem zelf, de oorzaak ervan, en klachten en verschijnselen (PES-criteria); je geeft bij je beschrijving aanknopingspunten voor verpleegdoelen. 25 Uit welke drie facetten bestaat een verpleegprobleem? Bij een verpleegprobleem zijn er drie verschillende criteria (PES-criteria). PES staat voor: de P van Problem (probleem, klachten, gezondheidsverstoringen en de reactie van de patiënt op de ziekte); de E van Etiology (etiologie: ziekteoorzaak en samenhangende factoren); de S van Signs (aanwijzingen en signalen) en Symptoms (waarneembare verschijnselen).
20 NIVEAU 4 ONDER DE KNIE Noordhoff Uitgevers bv 26 Hoe deel je verpleegproblemen in? Iemand kan verpleegproblemen hebben op verschillende gebieden. Een veelgebruikte indeling is die van Gordon/NANDA. Gordon/NANDA heeft een indeling gemaakt naar gezondheidspatronen. Dat zijn er elf: gezondheidsbeleving en -instandhouding voeding en stofwisseling uitscheiding activiteiten slaap en rust kennen en waarnemen zelfbeleving rollen en relaties seksualiteit en voortplanting verwerking van stress waarden en levensovertuiging 27 Wat is een verpleegkundige diagnose? Een verpleegkundige diagnose is een officieel erkend verpleegprobleem. Deze diagnose wordt ontwikkeld aan de hand van feitelijke gegevens van de zorgvrager. De verschijnselen van zorgvragers moeten worden geformuleerd volgens een van tevoren vastgestelde standaard. De meest gehanteerde definitie van een verpleegkundige diagnose is van verplegingswetenschapper Gordon (1982): Een verpleegkundige diagnose wordt opgesteld door een [professionele] verpleeg - kundige en beschrijft actuele of potentiële gezondheidsproblemen, ten aanzien waarvan de verpleegkundige op grond van haar/zijn opleiding hulp en bijstand kan en mag verlenen. 28 Waaruit bestaat het proces van diagnosticeren? Het proces van diagnosticeren is een cyclisch proces en bestaat uit: gegevens verzamelen; gegevens analyseren en interpreteren; gegevens groeperen; gegevens van groepen benoemen, verpleegprobleem formuleren. 29 Wat is klinisch redeneren? Klinisch redeneren is de vaardigheid om eigen observaties en interpretaties aan medische kennis te koppelen, om zo te beredeneren welke volgende stappen genomen moeten worden in het handelen.
Niveau 4 onder de knie Anneke Ormel, Ank van de Wiel Niveau 4 onder de knie is een onmisbaar naslagwerk voor alle studenten die de opleiding tot Verpleegkundige volgen. In dit boek is alle theorie voor de complete opleiding tot Verpleegkundige samengevat. De inhoud is volledig geactualiseerd en afgestemd op de competentiegerichte kwalificatiestructuur. De theorie is geordend rondom kerntaken en werkprocessen. Niveau 4 onder de knie kan naast elke leermethode gebruikt worden. Zeker nu zelfstandig werken en leren steeds belangrijker wordt, is dit boek ook een handig hulpmiddel bij het gericht zoeken naar informatie. Op www.nu-zorg.nl staan ruim 500 oefenvragen én 500 toetsvragen, waarmee je de geleerde stof zelfstandig kunt oefenen en toetsen. Handig als naslagwerk in de beroepspraktijk Visuele ondersteuning door mindmaps Eenvoudig taalgebruik Ondersteunt zelfstandig leren Brengt samenhang en structuur in de leerstof Bevat alleen standaardkennis Geschikt voor competentiegerichte onderwijsprogramma s Methodeonafhankelijk Volledig herziene editie www.noordhoffuitgevers.nl ISBN 978-90-01-82910-0 9 789001 829100