MATR IX KWARTAALBLAD VAN DE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN JAARGANG 13 NAJAAR / 2006 Onthulling SOH19 States of Nature TU/e BETROKKEN BIJ DIABETESONDERZOEK OP ZOEK NAAR INFORMATICASTUDENTEN IN INDIA ONTKALKEN ZONDER CHEMICALIËN
Colofon Technische Universiteit Eindhoven Communicatie Service Centrum Postbus 513 5600 MB Eindhoven homepage: http://www.tue.nl e-mail: matrix@tue.nl Hoofdredactie Drs. Han Konings Telefoon (040) 247 33 30/ 247 29 61 Telefax (040) 245 60 33 Informatie over adverteren H&J Uitgevers Telefoon (010) 451 55 10 Telefax (010) 451 53 80 Medewerkers aan dit nummer Cora van den Berg Hilde Bosman Chris van de Graaf Jim Heirbaut Joep Huiskamp Ivo Jongsma Paula van de Riet Maria van Rooijen Enith van Vlooswijk Eindredactie en coördinatie Communicatiebureau Corine Legdeur TU/e -CONGRESTIP Ontbijtsessie Medisch (ver)antwoord Datum: Donderdag 8 november 2006, van 07.45 tot 10.30 uur. Plaats: Faculteit Biomedische Technologie, gebouw W-hoog. Inhoud: Prof.dr.ir. Frank Baaijens laat iets zien van het boeiend onderzoek aan zijn faculteit dat resulteert in toepassingen voor ziekenhuizen en bedrijven. Doelgroep: Bedrijven die zich richten op technologieën voor de gezondheidszorg, managers en professionals uit de gezondheidszorg. Organisatie: TU/e, United Brains in samenwerking met de faculteit Biomedische Technologie. Meer informatie en aanmelden: Kosteloze aanmelding via www.tue.nl/ondernemen of via www.kennispoort.nl. Foto s en illustraties Peter Cox Durk Gardenier Vincent van den Hoogen Ton Minnen OGC Bart van Overbeeke Bram Saeys Alex Vermeulen ingenieur-in-spe Basisvormgeving Proforma, grafisch ontwerp & advies, bno Vormgeving Onnink Grafische Comm. bv, Oudenbosch Druk E.M. de Jong, Baarle-Nassau Redactieadviesgroep Mr.drs. B.C. Donders Drs. W.F. Gaasendam Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen Prof.dr. L.H.J. Verhoef Matrix wordt gemaakt door het Communicatie Service Centrum van de TU/e en verschijnt vier keer per jaar. Het blad wordt (na schriftelijk verzoek) kosteloos toegezonden aan TU/e-ingenieurs en aan een scala van andere, externe relaties. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit Matrix is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Voor het gebruik van de foto s of andere illustraties is toestemming van de maker nodig. FOTO: BART VAN OVERBEEKE Kevin van Eeten (21) Vierdejaars student Scheikundige Technologie. Heeft op het dr. Mollercollege gezeten in Waalwijk. Is sinds 1 juni voorzitter van de studievereniging van de opleiding, Japie. Wat is je toekomstig beroep? Na mijn studie wil ik nog mijn MBA halen aan de universiteit van Nyenrode en dan het bedrijfsleven in in de richting van de chemie. Wat is het leukste moment van het afgelopen jaar? Dat was toch wel 1 maart. Het moment waarop ik met twee van mijn studiegenoten in een veel te lux studentenhuis ben gaan wonen. Wie vind jij de beste TU/e-docent? Mijn keuze valt op dr. Christian Illies. Deze man doceerde het vak Techniek en Ethiek en het lukte hem om alles zo inspirerend te vertellen! Wat wil je graag veranderen op de TU/e? De mentaliteit van studenten. Men is niet trots op de TU/e. Dat vind ik jammer. Wat is je favoriete muziek? Om te relaxen luister ik graag jazz, maar als het op feesten aankomt, hoor ik graag Nederlandstalige muziek als Hazes. Het eerstvolgende nummer van Matrix verschijnt in december 2006. Belangrijkste in je omgeving? Mijn familie. ISSN 1380-247X 2
inhoud 8 16 IN GESPREK Verantwoordelijkheid voor de aanwas van bèta s De ambities van Nederland zijn helder: meer leerlingen enthousiasmeren voor bètavakken, in het bijzonder voor wis-, natuur-, scheikunde en techniek. De ambities van het voortgezet onderwijs zijn minder eensluidend. Het Beatrix College in Tilburg breekt met deze trend. Rector Hans van der Heijden aan het woord. ONDERZOEK TU/e betrokken bij diabetesonderzoek Diabetes of suikerziekte wordt een steeds groter probleem in het welvarende westen en de zich ontwikkelende landen. Aan de oorzaken liggen vetzucht en gebrek aan beweging ten grondslag, maar hoe het mechanisme precies werkt, weet men niet. Reden genoeg om onderzoek te doen naar de achterliggende oorzaken ervan. 40 STARTERS Ontkalken zonder chemicaliën Het ene bedrijf bevindt zich nog in de startfase, en het volgende staat alweer in de steigers. Ir. Dirk van Asseldonk is binnen drie jaar directeur van twee bedrijven, beide opgericht vanuit onderzoek binnen de TU/e. 30 ALUMNI De kleine TU/e Encyclopedie/Meer dan 650 pagina s vol wetenswaardigheden, portretten, anekdotes en feitjes over de Technische Universiteit Eindhoven en haar mensen in heden en verleden. Dat is De kleine TU/e Encyclopedie 1956-2006, gemaakt ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de universiteit. 42 LOOPBAAN Ingenieurs in alternatieven/het werkzame leven van de twee architecten loopt parallel. Ir. Theo Hauben (35) en ir. Marco Vermeulen (34) ontwierpen en realiseerden tijdens hun studie aan de faculteit Bouwkunde samen een project. Ze studeerden tegelijkertijd af. Werden beiden gevraagd voor een docentschap aan de TU/e en richtten samen het bureau Urban Affairs op. Op de cover: Op 12 september is op de TU/e-campus het kunstwerk SOH19 States of Nature onthuld. Lees verder op pagina 48. Foto: Alex Vermeulen en verder in dit nummer Europese bijval voor Eindhovense academische competenties / 4 TU/e in de pers / 6 Nieuws over bedrijfsleven / 7 Duale opleidingen / 12 Op stage / 14 Nieuws over onderwijs / 15 Op speurtocht naar talentvolle informatica- studenten / 20 Nieuws over onderzoek/ 24 De Vonk met prof.dr. Cor Koning / 26 Nieuws over alumni / 29 Nieuwe impuls voor een betere universiteit / 34 Verwevenheid van DSM en TU/e / 36 TU/e en MKB Limburg hebben elkaar gevonden /38 Ontwerper in opleiding / 47 Alumnivereniging Schoone Leij / 49 Agenda en service-rubriek /50 3
XXXXXXXXXXX BELEID Europese bijval voor Eindhovense academische criteria Eindcompetenties van studenten en een daarop gebaseerd kwaliteitszorgsysteem in het onderwijs zijn volgens TU/ehoogleraar dr.ir. Anthonie Meijers centrale bouwstenen voor toekomstig onderwijs en vormen de sleutel naar instellingsaccreditatie. De set van academische eindcompetenties (criteria) die hij samen met anderen in 2003 in het boekje Criteria voor academische bachelor en master curricula formuleerde, is hiervoor bij uitstek geschikt. Andere Europese TU s hebben veel belangstelling voor deze eindcompetenties. De Europese Unie streeft ernaar om de mobiliteit van Europese studenten te vergroten en voerde daarom de bachelor/ master-structuur in. Maar echte mobiliteit is pas mogelijk als ook de eindkwalificaties van de bachelor- en masteropleidingen gelijk zijn. Om die te harmoniseren ontwikkelde de EU de zogeheten Dublin descriptors. Volgens Meijers zijn deze descriptors vooral gericht op kennis en begrijpen, maar bijvoorbeeld niet op een aspect als ontwerpen, een onderdeel dat van groot belang is voor een technische universiteit 4
Academische Competenties De start punten van het boekje Criteria voor academische bachelor en master curricula waren het eindrapport van de Commissie Accreditatie Hoger Onderwijs, een onofficiële lijst van kwalificaties voor bachelors en masters van de VSNU, en een eerder door het platform Academische Vorming van de TU/e ontwik kelde notitie over ontwerpen op acade misch niveau. De in het boekje (inmiddels tweede druk) beschreven academische competenties kunnen worden gezien als een operatio nalisering voor de universiteiten van de veel globalere Dublin descriptoren, die in 2002 en daarna zijn ontwikkeld en die door verschillende beleids instanties worden gehanteerd. Op basis van het bovengenoemde onderzoek kunnen zeven competentiegebieden worden onderscheiden die een academicus karakteriseren. Hij of zij 1. is kundig in een of meer wetenschappelijke discipline(s). Een academicus heeft vertrouwdheid met bestaande wetenschappelijke kennis, vaardigheden en houding, en heeft de competentie deze door studie uit te breiden. 2. is bekwaam in onderzoeken. Een academicus heeft de competentie door onderzoek nieuwe wetenschappelijke kennis te verwerven. Onderzoeken betekent hier: het op doelgerichte, en methodische wijze vinden van nieuwe kennis en nieuwe inzichten. 3. is bekwaam in ontwerpen. Veel academici zullen naast onderzoeken ook ontwerpen. Ontwerpen is een synthetische activiteit gericht op de totstand koming van nieuwe of gewijzigde artefacten of systemen, met de bedoeling waarden te creëren conform vooraf gestelde eisen en wensen (bijv. mobiliteit, gezondheid). FOTO: BART VAN OVERBEEKE Met pilotprojecten worden opleidingen geëvalueerd in termen van eindcompetenties. als de TU/e. Meijers noemt nog twee voordelen van het Eindhovense systeem van academische competenties. Ze maken het mogelijk om een onderscheid te maken tussen wo en hbo (iets dat volgens Meijers vanwege politieke redenen nauwelijks mogelijk is met de Dublin descriptors) en ze zijn specifieker en beter te operationaliseren. De Eindhovense criteria zijn in twee pilotprojecten uitgeprobeerd en dat heeft in 2005 geleid tot een herziening. De universiteiten van Delft, Twente en Nijmegen hebben de criteria inmiddels overgenomen en ook vanuit Wageningen en Maastricht is er serieuze interesse voor. Er is een 3TU boekje van verschenen. Met de Nederlandse Vlaamse Accreditatie Organisatie en het ministerie van OCW zijn ook gesprekken gevoerd en is er volgens Meijers veel waardering voor de Eindhovense aanpak. De volgende stap is om een kwaliteitszorgsysteem te ontwikkelen dat op deze academische competenties is gebaseerd. Daarvoor is in Eindhoven al veel werk verricht. Er zijn pilotprojecten geweest om opleidingen en studenten te evalueren in termen van de gewenste eindcompetenties van studenten. Het is echter nog een onderzoek- en ontwikkelingstraject. Het zou volgens Meijers goed zijn om dit nu binnen de 3TU Graduate School, 4. heeft een wetenschappelijke benadering. Een academicus heeft een systematische aanpak, gekenmerkt door de ontwikkeling en het gebruik van theorieën, modellen of samenhangende interpretaties, heeft een kritische houding en heeft inzicht in de eigen aard van wetenschap en technologie. 5. beschikt over intellectuele basisvaardigheden. Een academicus is competent in redeneren, reflecteren en oordeelsvorming. Dit zijn vaardigheden die in de context van een discipline worden geleerd of aangescherpt en daarna generiek toepasbaar zijn. 6. is bekwaam in samenwerken en communiceren. Een academicus heeft de competentie met en voor anderen te kunnen werken. Dat vraagt om adequate interactie, verantwoordelijkheids gevoel en leiderschap, maar ook om goede communicatie met vakgenoten en niet-vakgenoten. Ook is hij of zij in staat deel te nemen aan een wetenschappelijk of publiek debat. 7. houdt rekening met de temporele en maatschappelijke context. Wetenschap en technologie zijn niet geïsoleerd en hebben altijd een temporele en maatschappelijke context. Opvattingen en methodes hebben hun herkomst; beslissingen hebben maatschappelijke consequenties in de tijd. Een academicus is zich hiervan bewust en heeft de competentie deze inzichten te integreren in zijn of haar wetenschappelijk werk. De tekst van het gehele boekje is te downloaden via http://www.tue.nl/academischevorming. de onderwijssamenwerking van de drie TU s, voort te zetten en daar de expertise op te bouwen die dan voor elk van de drie TU s beschikbaar is. Het bestuur van de 3TU Graduate School heeft hem gevraagd een voorstel voor zo n expertisecentrum uit te werken. Inmiddels mogen de criteria zich ook verheugen in een warme belangstelling bij Europese TU s in Duitsland, Scandinavië en Italië. Contact met Duitse universiteiten De voorzitters van de drie Nederlandse technische universiteiten spraken in juni in Aken voor het eerst met hun collega s van het Duitse samenwerkingsverband TU 9. Samen wil men een systeem opzetten voor kwaliteitszorg in het onderwijs aan de hand van de criteria van Meijers. Daarmee moet het voor studenten makkelijker worden om over te stappen tussen de instellingen. In Duitsland vormen de technische universiteiten van Aken, Berlijn, Braunschweig, Darmstadt, Dresden, Hannover, Karlsruhe, München en Stuttgart samen de TU 9. Noem het maar de Duitse tegenhanger van de toekomstige 3TU-federatie, al werken onze 5
BELEID Anthonie Meijers krijgt veel waardering voor zijn academische competenties. oosterburen niet samen in een federatief verband. TU/e-beleidsmedewerker drs. Ben Donders betitelt de TU 9 als een pressiegroep die opkomt voor de gezamenlijke belangen. In totaal kent Duitsland 34 FOTO: TON MINNEN technische universiteiten. De TU 9 presenteert zich echter als dé gesprekspartner voor Gesellschaft, Wirtschaft und Politik (maatschappij, bedrijfsleven en politiek). Volgens Donders wil de groep bijvoorbeeld dat onderzoek een wezenlijk aspect blijft van de bacheloropleiding, waardoor de aangesloten TU s zich onderscheiden van de Duitse Fachschulen. Ook huldigt de TU 9 het standpunt dat iemand pas een volwaardig ingenieur is als hij of zij ook de masteropleiding heeft afgerond. De bijeenkomst in juni was de eerste ontmoeting tussen de Duitse en Nederlandse collegevoorzitters. Volgens Donders heeft men elkaar eerst uitgelegd wat precies de opzet is van de 3TU- en de TU 9-samenwerking. Een concrete afspraak is er ook gemaakt. Gezamenlijk wil men een systeem voor kwaliteitszorg in het onderwijs gaan ontwikkelen, aan de hand van de criteria voor academische curricula. Eind november staat er een tweedaagse internationale workshop op het programma, waarbij onder meer getracht wordt om een gezamenlijk voorstel te definiëren voor de Europese Commissie voor de vorming van een Europees netwerk van technische onderzoeksuniversiteiten. Die zouden dan moeten gaan werken met een kwaliteitszorgsysteem gebaseerd op de 3TU criteria. Donders verwacht dat hierbij de Nederlandse en Duitse rectoren het voortouw nemen. Overstappen Meijers bevestigt het Duitse enthousiasme voor zijn criteria voor academische curricula. Recent heeft hij er aan de TU Berlijn nog een uiteenzetting over gegeven. Meijers stelde de criteria op in 2003 en begin 2005 werden ze overgenomen door Delft en Twente en door de Radboud Universiteit Nijmegen. Als ook de TU 9 de criteria overneemt, is het volgens Donders in de toekomst voor Duitse en Nederlandse studenten makkelijker om over te stappen tussen de aangesloten instellingen. TU/e in de pers berichten uit landelijke en regionale bladen GEEF HET CENTRUM VAN ER IS EEN CORRELATIE TUSSEN TM-hoogleraar Fransoo ijvert EINDHOVEN MAAR EEN METRO- DE WELVAART VAN EEN LAND EN voor Center of Excellence POLE UITSTRALING. DAAR ZET JE DE COMMUNICATIEMOGELIJK- Supply Chain in de EEN STAD MEE NEER. HEDEN. TELECOMMUNICATIE CURSOR van 29 juni 2006. KAN VEEL ECONOMISCHE AC- Ir. ARNO PRONK van TIVITEIT ONDERSTEUNEN EN de faculteit Bouwkunde, GENEREREN. KUNSTSTOFZONNECELLEN in het artikel Meer bouwen voor tijdelijkheid van het EINDHOVENS DAGBLAD van 4 juli 2006. HOEWEL DE ECONOMEN VAN Prof.dr.ir. TON KOONEN, hoogleraar Breedband Telecommunicatie, in het artikel Breedbandcommunicatie tot in de meterkast, in TRANSFER juni 2006. HEBBEN NOG EEN LANGE WEG TE GAAN. Prof.dr.ir. RENÉ JANSSEN, hoogleraar Organische Chemie, in het artikel Schaars silicium in DE FOTO: BART VAN OVERBEEKE HET CENTRAAL PLAN BUREAU INGENIEUR van 14 juli Prof.dr.ir. René Janssen. HET TEGENDEEL BEWEREN, IS 2006. ER IN NEDERLAND EEN TEKORT DE LOGISTIEKE SECTOR IS EEN AAN BÈTA S. BELANGRIJKE KRACHT ACHTER Prof.dr. HUUB SALEMINK, HET ECONOMISCH HERSTEL IN WE WILLEN ONZE NANOTECH- deeltijdhoogleraar aan Collegevoorzitter NEDERLAND. NOLOGIE EEN LEVENSWETEN- de faculteit Technische AMANDUS LUNDQVIST SCHAPPELIJKE DRAAI GEVEN Natuurkunde, in het artikel in het artikel De ratrace om Prof.dr.ir. JAN FRANSOO EN ZO EEN PLAATS VEROVEREN Groot worden in het bouwen toptalent in TRANSFER van de faculteit Technologie IN DE INTERNATIONALE ONT- van lego-motortjes in DHV juni 2006. Management, in het artikel WIKKELING. TIMES van augustus 2006. 6
bedrijfsleven nieuws TECHNIEKSTUDENTEN IN DE SLAG MET STORK-TOPMAN Ook voor techniekstudenten trekt de arbeidsmarkt weer stevig aan en dat dwingt het bedrijfsleven ertoe om allerhande evenementen te bedenken om jong talent al in een vroeg stadium te kunnen ontmoeten. Onlangs had ASML een open nacht in Veldhoven. De wervingsafdeling van Stork leek het een goed idee om studenten te laten zeilen tegen de wereldkampioen in de 470 klasse van 1972. En laat dat nu juist hun eigen topman Sjoerd Vollebregt zijn. In juni gingen ruim honderd zeilliefhebbers, waaronder negen studenten van de TU/e, op de Kagerplassen de strijd aan met Vollebregt. Een team van de Universiteit Twente won de race. De twee boten die voorzien waren van een TU/e-bemanning eindigden respectievelijk op een veertiende en een negentiende plaats in het veld van vijfentwintig boten. Oud-wereldkampioen Vollebregt legde beslag op de vierde stek. NOG EENS VIJFTIG MILJOEN VOOR NANOSCIENCE TU/e-studenten varend in een Valk. Van links naar rechts: Casper Beijst, Ruben Philipse en Joris van der Els. One zijn er op het gebied van samenwerking met de Eindhovense kennisinstellingen - de TU/e en Fontys Hogescholen - al wel gesprekken gaande. EUROPEES UITWISSELINGSPROGRAMMA De TU/e is één van de deelnemers aan een onlangs goedgekeurd project met de naam Bridging Business and Science. Dit project heeft tot doel om in de periode 2006-2007 de samenwerking en kennisuitwisseling te stimuleren tussen Europese wetenschappers en hightech bedrijven. Het creëren van nieuwe Europese netwerken voor wetenschappers en ondernemers in de sectoren Biotechnology & Health, ICT & New Materials en Environmental Solutions is het belangrijkste doel van het nieuwe programma. Naast de TU/e zitten ook de universiteiten van Surrey, Krakow, Bologna en Córdoba in het uitwisselingsprogramma. Ook bedrijven worden actief bij het project betrokken. Men gaat tweedaagse studiereizen organiseren naar elk van de universiteiten, die steeds ongeveer veertig personen zullen ontvangen. De verdeling tussen wetenschappers FOTO: BART VAN OVERBEEKE Ondernemen en Technologie Oud-minister Laurens Jan Brinkhorst van Economische Zaken heeft de komende jaren vijftig miljoen euro extra uitgetrokken voor de ontwikkeling van nanowetenschappen in de regio Eindhoven. De TU/e en Fontys Hogescholen worden hier mogelijk ook bij betrokken. Het geld komt bovenop de zeshonderd miljoen euro die tot 2010 voor nano is gereserveerd. De investeringen van het Rijk moeten er mede voor zorgen dat Nederland leidend wordt op het gebied van nanotechnologie. Brinkhorst droomt van een marktpositie voor Nederland die vergelijkbaar is met die van het Amerikaanse Silicon Valley. Het zwaartepunt van deze ontwikkeling ligt in de regio Eindhoven. Bij het project -dat de naam Point-One heeft- zijn naast de overheid grote bedrijven als Philips en ASML betrokken. Ook het midden- en kleinbedrijf doet mee. De vijftig miljoen extra investering moet tot een omzetstijging van dertig procent in 2011 leiden. De totale nano-gerelateerde omzet zou dan 26 miljard euro bedragen. De grootschalige activiteiten van het Rijk en het bedrijfsleven moeten niet alleen meer geld opleveren. Gehoopt wordt dat meer scholieren zich tot de dynamiek van de nanotechnologie voelen aangetrokken en dat ze zullen kiezen voor een opleiding in de bèta/techniekhoek. Er moet bovendien een industrieel PhD-programma worden opgezet dat zich specifiek op deze tak van wetenschap richt. Volgens een woordvoerder van Pointen ondernemers is daarbij fifty-fifty. Aan de TU/e houdt Gerard Blom, werkzaam bij het Innovation Lab, zich bezig met het zoeken naar kandidaten voor de studiereizen. Om de deelname laagdrempelig te maken, kunnen wetenschappers en ondernemers kosteloos deelnemen aan de studiereizen. Indien u meer wilt weten over het project en/of belangstelling heeft om aan een studiereis deel te nemen, dan kunt u contact opnemen met Gerard Blom, telefoon 040-2474822, e-mail j.a.g.blom@tue.nl. Hij kan u ook meer vertellen over de programmering van elk van de studiereizen. TU/e ONTWIKKELT SELF- ASSESSMENT VOOR STARTERS Het TU/e Innovation Lab ontwikkelt een instrument waarmee startende ondernemers zelf kunnen toetsen of ze de juiste ondernemersvaardigheden bezitten. Deze online self-assessment wordt dit najaar in gebruik genomen. Starters die hun ondernemersvaardigheden willen toetsen kunnen zich aanmelden bij het TU/e Innovation Lab. Contactpersoon is Gerard Blom, telefoon 040-247 4822, e-mail j.a.g.blom@tue.nl. LEZINGEN OP 2 NOVEMBER EN 14 DECEMBER Jaarlijks organiseert de TU/e de lezingenreeks Ondernemen en Technologie, bedoeld voor mensen uit het bedrijfsleven. De lezingen vinden plaats in de vergaderzaal van Kennispoort, aan de rand van de TU/e-campus en beginnen om 17.00 uur. Voor meer informatie: www.tue.nl/ondernemen of www.kennispoort.nl. Daaronder vindt u een overzicht van de lezingen die in het collegejaar 2006/2007 gegeven worden. Op donderdag 2 november 2006 spreekt prof.dr.ir. Aarnout Brombacher van de faculteit Technologie Management over Productkwaliteit en innovatie: conflict of uitdaging en op donderdag 14 december 2006 spreekt prof.dr.ir. Jan Bergmans van de faculteit Elektrotechniek over Beelddiagnose met de computer: afkijken van het brein. De toegang is gratis. 7
XXXXXXXXXXX IN GESPREK HANS VAN DER HEIJDEN, RECTOR VAN HET BEATRIX COLLEGE IN TILBURG Hans van der Heijden is rector van een zogenaamde Universumschool. FOTO S: BART VAN OVERBEEKE Verantwoordelijkheid voor de aanwas van bèta s De ambities van Nederland zijn helder: meer leerlingen enthousiasmeren voor bètavakken, in het bijzonder voor wis-, natuur-, scheikunde en techniek. De ambities van het voortgezet onderwijs zijn minder eensluidend. Daar is het bètaonderwijs vaak een ondergeschoven kindje, want: moeilijk, saai en niet sexy. Het Beatrix College in Tilburg breekt met deze trend; op die school neemt de aandacht voor bèta juist toe. Rector Hans van der Heijden over de ambities, de hindernissen en het slechte imago van de ingenieur. De rector schetst om te beginnen de situatie van de school waar hij in 1991 als directeur begon. We zijn een groeischool. Toen we in 1996 op deze locatie begonnen met het eerste nieuwe gebouw hadden we vierhonderd leerlingen. We zijn in de afgelopen tien jaar uitgebreid naar een scholengemeenschap van tweeduizend leerlingen. Het aantal personeelsleden is van veertig naar tweehonderd gegaan. Van der Heijden startte zijn onderwijsopleiding aan de oude kweekschool en gaf enkele jaren les op wat toen nog het Lager Onderwijs heette. Later werkte hij in het voortgezet onderwijs, waar hij les gaf in verschillende vakken. Rond mijn dertigste kwam ik in de leiding van de school. Dat doe ik nu ongeveer dertig jaar. Als groeiende school zocht het Beatrix mogelijke profielen om zich te onderscheiden. Wij wilden niet één profiel. We hebben al Lichamelijke Opvoeding en CKV (Culturele en Kunstzinnige Vorming) dat bij ons sterk ontwikkeld is. Enkele jaren geleden kwam een docente 8
Van der Heijden: Wij hebben een verantwoordelijkheid om meer mensen in bèta op te leiden. die net was afgestudeerd en bij ons natuurkunde gaf met het idee om meer aandacht te schenken aan bètavakken. Ideaal rolmodel Het zat de docente hoog dat bèta zo weinig aandacht kreeg. En terecht, zegt Van der Heijden. Haar opvatting is dat wij een verantwoordelijkheid hebben om meer mensen in bèta op te leiden. Dat idee spreekt mij aan, omdat ik ook zie dat de samenleving meer behoefte krijgt aan leerlingen met dat profiel. Naarmate we meer kenniseconomie en minder productieland worden, zal de opleiding van de beroepsbevolking zich daarop moeten aanpassen. Daarbij is er de uitstoot van ouderen door de grijze golf. Dan is het onze taak om onze leerlingen kennis te laten maken met de wereld van techniek. De docente maakte een plannetje en haar enthousiasme sloeg over op het schoolbestuur. Dat ze is een vrouw is, heeft hier zeker bij geholpen. Ze is natuurlijk een ideaal rolmodel. Het heeft de beeldvorming van de niet-sexy bèta en techniek helpen tackelen. De directie had nu de lastige taak om bètavakken te profileren en promoten. We kunnen het de leerlingen niet door de strot duwen, maar kunnen wel de kennis ervan vergroten. Het beeld dat nu leeft bij leerlingen en ouders is vaak niet erg positief, zegt Van de Heijden. Ze associëren techniek met vuile overalls en minder met hightech. Techniek scoorde lange tijd niet erg hoog. Iedereen moest in het management en op kantoor terechtkomen. Om hier verandering in te brengen werd aan de vijfde klas van het vwo het vak toegepaste natuurwetenschappen aangeboden. Niet verplicht, maar een extra vak voor leerlingen die erin geïnteresseerd zijn. Sinds vorig jaar kan ook 4 havo hiervoor kiezen. We zouden het graag ook in 6 atheneum geven, maar de examenprogramma s zitten zo vol dat leerlingen een regulier vak zouden moeten laten vallen voor een vak waarin geen centraal schriftelijk eindexamen gedaan kan worden. Desalniettemin biedt de school een jaar lang gedurende drie uur per week toegepaste natuurwetenschappen aan. Voor dit vak schreven zich de eerste keer acht van de 25 leerlingen in. Voor een keuzevak geen slechte score, meent de rector. De eerste module ging over robotica. Dat doen we in samenwerking met de TU/e. Ook die relatie is bij toeval ontstaan. Een de medewerkers van de TU/e die zich bezighoudt met de aansluiting van voortgezet onderwijs en universiteit, kent de docente die het programma hier heeft opgezet. Via dat contact konden we terecht op de universiteit waar onze leerlingen aan de slag gingen met het maken van geïntegreerde schakelingen. Dat was een groot succes. Aan het eind van de module hebben we natuurlijk geëvalueerd wat de ervaringen waren. Een deel van de leerlingen - dat geen ambities in bèta had - zei dat er in de studiekeuze niet veel veranderd was, maar ze hadden wel een veel beter beeld gekregen van techniek. Anderen - die wel techniek of bèta wilde - waren gesterkt in hun overtuiging of ze waren over de drempel getrokken. Universumschool Op basis van de ervaringen van het Beatrix College lijkt het stimuleren van bèta in het voortgezet onderwijs een kwestie van toevalligheden en koppige pioniers en idealisten. Toch is dat niet helemaal het geval, want ook de overheid draagt een steentje bij. Tegen het einde van het schooljaar 2004-2005 werden we benaderd door het 9
IN GESPREK Van der Heijden: Je kunt je afvragen of de universiteit de nieuwe capaciteiten van studenten voldoende benut. Platform Bèta Techniek. Dat was geïnteresseerd in wat wij doen. Het Platform Bèta Techniek stimuleert de aanwas van bètatechnici. Het wil structureel vijftien procent meer leerlingen en studenten in bètatechnisch onderwijs en streeft naar een betere benutting van talent in bedrijven en onderzoeksinstellingen. Een programma van het platform is de Universumschool, dat scholen helpt zich te profileren op bètaonderwijs. De middelen van het programma zijn het delen van kennis, ervaring en ontwikkelde producten met andere scholen in het netwerk en een financiële bijdrage die kan oplopen tot tienduizenden euro s per jaar. Wij kwamen in het voortraject van de Universumschool en voor die status kregen we geld waarmee we bijvoorbeeld de studiematerialen en aantal uren voor docenten van de module robotica konden betalen. Toen we een officiële Universumschool werden, kregen we nog meer geld en ondersteuning. Rekenvaardigheden Ook is de school van Van der Heijden actief in het Pre University College, een koepel waaronder alle activiteiten van de TU/e plaatsvinden die gericht zijn op het optimaliseren van de aansluiting tussen het vwo en universiteit. Van der Heijden zelf zit in de stuurgroep van het PUC. Veertien leerlingen van zijn school deden mee aan het programma op de golven van de wetenschap. Volgens docenten waren we bijzonder welkom op de TU/e. Er wordt in Eindhoven alles aan gedaan om ons te faciliteren en er wordt geluisterd naar kritiek en ideeën van onze docenten. Veel van de activiteiten van het Pre University College zijn voortgekomen uit de zorg om de groeiende kloof tussen voortgezet onderwijs en universiteit. Een voorbeeld daarvan is het niveau van wiskunde van leerlingen die zich in het eerste jaar van de TU/e melden. Met bijscholingsprogramma s worden de nieuwe studenten op niveau gebracht. Van der Heijden vindt het te kort door de bocht om te spreken van steeds slechter wordende leerlingen. Ik laat me nooit aanpraten dat onze leerlingen een laag niveau hebben. Ik geloof daar niet in. Het ligt genuanceerder. De bijspijkercursussen hebben te maken met een klein deel van de wiskunde. Een wiskundedocent van het Beatrix College valt Van der Heijden bij: Het gaat hier specifiek over elementair rekenen, zoals het ontbinden van factoren. Dat hiaat begrijp ik wel, omdat dit soort rekenvaardigheden vroeger in klas twee werd geleerd, nu komt het in klas vijf. Dat probleem is overigens voorlopig niet te verhelpen. Daarbij is er ook wat voor te zeggen om het later te doen en om de wiskunde in de eerste jaren meer contextgericht te maken. Het ontbreken van die elementaire rekenvaardigheden is eigenlijk alleen een probleem voor de leerlingen die in de harde bètavakken verder willen. Voor een bioloog maakt het niet uit of je eenderde of 33 procent neemt. Het niveau is ook algemeen niet veel lager dan een aantal jaar geleden. De aandachtsgebieden verschuiven wel. Het probleem zou overigens opgelost moeten worden met het vak Wiskunde D, wat vanaf 2007 gegeven kan worden. Beeldvorming De docent heeft het hier over de Tweede Fase, een onderwijsvernieuwing die volgens Van der Heijden tot gevolg heeft dat de aandacht binnen vakken verschoof. Dat heeft aansluitingsproblemen gegeven en daarvoor zijn bijspijkerprogramma s in het leven geroepen, zegt de rector. Maar er zit ook een andere kant aan het verhaal. Je moet je ook afvragen of de instroomeisen van een universiteit steeds hetzelfde kunnen blijven als de wereld verandert en als het voortgezet onderwijs evolueert. Het is een dynamisch, zich steeds ontwikkelend proces. Het voortgezet onderwijs is zich aan het herbezinnen. Dat kan soms gevolgen hebben voor het niveau, maar dat is nu eenmaal waar het wetenschappelijk onderwijs het mee moet doen. Je kunt je daarom ook afvragen of de universiteit de nieuwe capaciteiten die studenten hebben ontwikkeld voldoende benut. Wij hebben overigens kennis genomen van de inhoud van de bijspijkercursussen en gebruiken die kennis in ons onderwijs. En zo zet de rector zich in voor beter bètaonderwijs. Rest de vraag: is de aanwas van bètatechnici via inspanningen in het voortgezet onderwijs te vergroten? De keuze van leerlingen voor een studierichting is te beïnvloeden, maar zoals altijd moet je tegen gevestigde opinies in roeien. We krijgen nog steeds leerlingen in de eerste klas die bij het horen van het woord wiskunde meteen roepen: ik kan het niet, want mijn vader en moeder konden het ook niet. Alsof dit genetisch is bepaald. Maar ook vanuit de wiskunde zelf wordt misschien wel de mythe in stand gehouden dat wiskunde een moeilijk vak is en dat het slechts toegankelijk is voor een kleine groep bevoorrechten. Dankzij die - mede zelfveroorzaakte - beeldvorming gaat talent verloren. Dat is zonde. 1 0
PUBLIEKSDAG hart voor technologie! zondag 1 oktober 2006 12.00-17.00 uur www.tue.nl/publieksdag
XXXXXXXXXXX ONDERWIJS Studeren voor je werk en werken voor je studie: bij een duale universitaire studie draait het om die combinatie. Aan de TU/e bood jarenlang alleen de opleiding Installatietechnologie een duale variant. Scheikundige Technologie volgde met procestechnologie. In juni namen de eerste twee duale studenten procestechnologie hun bul in ontvangst. Wat is dit voor type studie en waarom heeft het misschien wel de toekomst? STUDEREN EN TEGELIJKERTIJD WERKEN Duale opleidingen Ik ben een echte laatbloeier, zegt ing. David van Soelen (39). Na zijn mts-opleiding procestechnologie kwam Van Soelen terecht bij Shell, waar hij besloot om in de avonduren verder te studeren aan de hts. Drie jaar geleden merkte hij echter dat zijn honger naar kennis nog steeds niet was gestild. Ik wilde meer weten over wat er op fundamenteel niveau gebeurt tijdens een chemisch proces. Aan de hts had ik dat niet geleerd, terwijl ik op mijn werk een niveau bereikte waarbij dat wel belangrijk was. En dus meldde hij zich aan voor de duale masteropleiding procestechnologie, die toen van start ging aan de TU/e-faculteit Scheikundige Technologie. Binnen een duale opleiding raken werk en studie hecht met elkaar vervlochten. Eén dag per week nemen de studenten, die tevens werknemers zijn, deel aan col- leges of overleguren met TU/e-docenten. Op hun werk proberen de studenten de leerstof in te zetten. Omgekeerd wordt de leerstof zoveel mogelijk afgestemd op de bedrijfsrichting waarbinnen de studenten werkzaam zijn. Experiment De Nederlandse universiteiten bieden ruim twintig duale opleidingen. Twee ervan zijn te volgen aan de TU/e: naast de master procestechnologie is dat de master installatietechnologie aan de faculteit Bouwkunde. Laatstgenoemde bestaat al sinds 1998, toen de faculteit kon meeliften met een experiment van het ministerie van Onderwijs. Twintig opleidingen mochten toen dualiseren, vertelt dr.ir. Rinus van Houten, coördinator van de duale opleiding Installatietechnologie. De opleiding Installatietechnologie wilde graag meedoen, omdat deze zo dicht tegen de beroepspraktijk aan ligt. We kregen toen een half miljoen gulden aan subsidie. De duale master procestechnologie bestaat pas drie jaar en is de enige in zijn soort in Nederland. De opleiding kwam tegemoet aan het verzoek van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie om betere doorstroommogelijkheden te creëren voor hbo-ingenieurs naar universitaire functies. De faculteit hoopte op deze manier bovendien de dalende studenteninstroom te compenseren. De duale opleidingen richten zich op mensen als Van Soelen: dertigers en veertigers met een hogere technische opleiding, die hun werk- en denkniveau serieus willen opschroeven. De recente invoering van het bachelor-mastersysteem levert op den duur 1 2
wellicht een grote poel aan bachelorwerknemers, waarin duale masteropleidingen naar hartelust kunnen vissen naar potentiele studenten. Het concept sluit bovendien aan bij ideeën over de kenniseconomie, waarin individuen hun leerloopbaan gedurende hun hele leven flexibel blijven vormgeven. Dat mag allemaal prachtig klinken, maar het vergt wel veel van de studenten. Zeker als ze naast hun baan en studie ook nog een gezin draaiende moeten houden. Van Soelen weet er alles van. Er waren momenten dat ik dacht: Pff, hoe ingewikkeld moet dit nog worden?. Je moet écht gemotiveerd zijn om eraan te beginnen. Kostbare tijd Omdat duale TU/e-studenten maar één dag per week naar de universiteit komen, wordt de opleiding uitgesmeerd over een langere periode. Een master procestechnologie duurt minimaal drieënhalf jaar en een master installatietechnologie vier jaar. Om de uren op de campus zo goed mogelijk te benutten, introduceerde de duale opleiding procestechnologie het e-learning: duale studenten kunnen verschillende reguliere colleges via internet volgen. Zo hebben ze tijdens de contacturen meer tijd voor het stellen van vragen aan de docent. Voor de docenten is het heel plezierig om met de studenten samen te werken, omdat de studenten heel gemotiveerd zijn, weet ir. Ouafae El Fahmi, coördinator van de duale master procestechnologie. Ook voor studenten is het tenslotte kostbare tijd. Wat betreft de financiële kosten: een duale Ouafae El Fahmi is coördinator van de duale opleiding procestechnologie. FOTO S: BART VAN OVERBEEKE master kost tienduizend euro, net zoveel als een normale student zou betalen aan collegegeld, plus wat inschrijvingsgeld. Vergeleken met een MBA-opleiding is dat niets, zegt El Fahmi. Wel bekijken we nu of die kosten misschien bijgesteld moeten worden, want de subsidie is inmiddels gestopt. Tot nu toe volgden ruim dertig studenten de duale master procestechnologie. Voor 2007 zijn er al 22 geïnteresseerden. Uit het totale aantal aanmeldingen selecteert de faculteit straks maximaal twintig kandidaten op grond van hun motivatie, hun capaciteiten en de medewerking die te verwachten valt van hun werkgevers. De welwillendheid van het bedrijf waar de student werkt, is voor duale opleidingen een belangrijke vereiste. De werknemer moet een dag per week vrij kunnen nemen, licht El Fahmi toe. Grotere werkgevers zien vaak dat de werknemer zo beter kan doorgroeien. Sommige multinationals vergoeden zelfs de voorbereidingstijd voor de tentamens. Bij kleinere bedrijven ligt dat anders; zij zijn vaak wat minder happig om in de opleiding te investeren. Van Soelen heeft inderdaad de groei bereikt die hij voor ogen had: nog voor hij zijn bul in ontvangst neemt, heeft Shell hem een baan als procesingenieur aangeboden. Zonder opleiding was dat misschien ook mogelijk geweest, maar het zou veel langer duren. Ik denk bovendien dat ik cruciale kennis zou missen. Om de kloof te dichten tussen de afgeronde hbo-opleiding en de universitaire bacheloropleiding, doorlopen alle duale studenten een schakelprogramma. Naast harde exacte vakken biedt dat programma bij de duale master procestechnologie tevens een doorlopende cursus academische vorming. Voor de studenten, die vaak al jarenlang gewend zijn zeer doelgericht te FOTO: DURK GARDENIER 1 3
ONDERWIJS werken, is dit vaak even wennen, vertelt El Fahmi. Ze hebben zoiets, van wat móet ik hiermee?. Het is andere materie dan ze gewend zijn, het is niet exact. Toch is het je toe-eigenen van een abstracte, academische denkwijze essentieel. Nu de eerste duale studenten de eindstreep naderen, onderstrepen de docenten van de opleiding het belang van een academische grondhouding. Docenten willen graag van tevoren weten dat mensen niet alleen in staat zijn om vakken te halen, maar ook een academische habitus hebben, vertelt de coördinator. Ze moeten kunnen en willen abstraheren. We kijken nu met het Studenten Service Centrum of het mogelijk is om dit al tijdens de toelatingsprocedure te toetsen. Overigens betekent dit volgens El Fahmi niet dat het de huidige lichting duale studenten ontbreekt aan abstraheringsvermogen. De toetsingsprocedure kan gewoon beter. De docent academische vorming kan met de uitslag rekening houden tijdens de begeleiding, zodat mensen extra aandacht krijgen als dat nodig is. Toekomst De duale master procestechnologie zal qua studentenaantallen niet veel meer groeien, vertelt El Fahmi. Het moet niet te grootschalig worden, dan gaat het te veel tijd kosten. Wel zou het mooi zijn als we ook de andere specialisaties tot een duale opleiding zouden kunnen uitbouwen. Nu staat de duale opleiding nog in de kinderschoenen, maar met het BaMa-stelsel kan deze best een grote toekomst hebben. Is het in dat licht niet opmerkelijk dat de TU/e slechts twee duale opleidingen aanbiedt? Van Houten van de duale opleiding Installatietechnologie: Juist niet. Mensen zeiden (in 1998, red): dit is een technische universiteit, we doen dit in feite al. Maar een duale opleiding behelst meer dan alleen het lopen van een stage, het is een uitwisseling tussen het bedrijf en de TU/e. Terwijl reguliere studenten vaak op zoek gaan naar een bedrijf waar ze hun stageproject kunnen uitvoeren, werkt het bij duale studenten juist andersom. Het bedrijf is de probleemhouder, vertelt Van Houten. De studenten zitten in een erkend project en krijgen daardoor alle medewerking. Het bedrijf is ook bereid om te faciliteren. Vooral in een kenniseconomie, waar intensieve contacten tussen de universiteiten en het bedrijfsleven de spil vormen van vernieuwing, is dat van groot belang. Van Houten: In het bedrijfsleven worden wetenschappelijke artikelen niet gelezen. Bij een duale opleiding doe je iets aan die tegenstelling. Docenten worden bij de les gehouden en ondervinden aan de praktijk hoe de TU/e iets kan betekenen voor het bedrijfsleven. 0p stage ervaringen van een TU/e-student in het buitenland Ondersteunen van een ziekenhuis Laura Kluijtmans, studente Technische Bedrijfskunde, had vanaf de eerste dag het gevoel dat ze op vakantie is. Toch zijn het lange dagen die ze maakt in het ziekenhuis op Aruba. Ze heeft er problemen in het aantrekken en ondersteunen van specialisten opgelost. Laura Kluijtmans op het Arubaanse strand. Misschien komt het doordat ze legd. Ik heb de processen in het haar opdrachten met een grote privé. Ik kreeg allerlei gerechten vanaf vrijwel elke plek op het aantrekken van een specialist, vrijheid uit. De opdracht was: voorgeschoteld, werd betrokken eiland uitzicht heeft op strand en zoals wervingsprocedure, sol- bedenk zelf een opdracht, bedenk bij verhitte politieke discussies en zee, of het is de relaxte en vrien- licitatieprocedure, het opstellen wie je daarvoor moet spreken, werd uitgenodigd op bruiloften en delijke instelling van de Arubanen. van contracten, het vinden van welke informatie je nodig hebt begrafenissen van mensen die ik Het gevolg is in elk geval dat de geschikte huisvesting en derge- en regel het maar. Ik kon gewoon niet eens kende. studente helemaal ontspannen lijke, in kaart gebracht en waar bij medewerkers en directie bin- Ze leerde op Aruba ook een nieuwe over Aruba fladdert. Intussen is nodig verbeterd. Hetzelfde heb nenlopen als ik vragen had. Deze manier van werken kennen. De ze wel degelijk hard aan het werk. ik gedaan met de processen ter openheid van de organisatie, en werksfeer is zoveel relaxter dan Haar opdracht in het ziekenhuis ondersteuning van een in dienst het idee serieus te worden ge- in Nederland. Ook werknemers is om problemen rond bestaande zijnde arts. Hier gaat om coa- nomen als stagiaire, spraken me die lange dagen maken en onder procedures voor het aantrekken ching en beoordeling, facilitaire erg aan. druk staan, nemen de tijd voor een en ondersteunen van specia- diensten, ICT-ondersteuning De informele sfeer maakte dat ze praatje bij de koffie alwaar de nood- listen op te lossen. Kluijtmans: enzovoorts. in korte tijd veel mensen leerde zaak tot hard werken gerelativeerd Bepaalde activiteiten werden niet of verkeerd uitgevoerd, systemen Relaxt kennen. Veel collega s waren bereidwillig mij kennis te laten wordt. Iedereen kent elkaars familie, hobby s en blunders, en uitgaan bleken niet compatible en veel Kluijtmans kreeg veel verant- maken met hun gewoontes en met je collega s is een gewoonte afspraken werden niet vastge- woordelijkheden en ze voerde gebruiken. Op het werk, maar ook geworden. 1 42
onderwijs nieuws FOTO: OGC CvB BEZOEKT BROERTJE VAN BMT IN CHINA De opleiding Biomedische Technologie (BMT) van de TU/e dient als voorbeeld voor een school op het gebied van Biomedical and Information Engineering, op de campus van de Northeastern University (NEU) in de Chinese stad Shenyang. Recent bracht het College van Bestuur van de TU/e er een driedaags bezoek om te praten over de huidige voortgang en de ontwikkelingsplannen voor de komende periode. De TU/e maakt deel uit van het Joint Management Committee, dat vorige week voor de tweede keer bijeen is gekomen. De samenwerking tussen de verschillende partners verloopt voorspoedig. Het gebouw is klaar en er zijn inmiddels 59 studenten aan het eerste jaar begonnen. Voor komend jaar mikt men op 150 eerstejaars. De zogenaamde Joint School wordt verder ondersteund door het Chinese ict-bedrijf Neusoft en Philips. Dat vaardigt oud-topman in China Martin Schuurmans af om te helpen bij het opstarten van de opleiding. Onlangs verzorgden de BMT-hoogleraren Hilbers en Ter Haar Romeny aan de nieuwe opleiding een masterclass op het gebied van de medische beeldanalyse. Naast de masterclasses draagt de TU/e bij aan de opleiding met adviezen over curricula en onderwijsprogramma s. Een aantal studenten van NEU krijgt de mogelijkheid om de master Biomedical Engineering aan de TU/e te komen volgen. Voor de huidige rector magnificus Van Duijn en collegevoorzitter Lundqvist was het de eerste keer dat ze de Joint School bezochten. Ook hebben zij kennisgemaakt met de regio Shenyang, onder andere met een bezoek aan Neusoft. COLLEGEREEKS PRE UNIVERSITY COLLEGE De Chinese stad Shenyang waar het CvB een bezoek aan bracht. eindtoets maakte een certificaat -met vermelding van het toetsresultaat- uit handen van rector prof. dr.ir. Hans van Duijn. Reden: het volgen van de colleges was belangrijker dan het halen van een voldoende. GEEN HARDE KNIP TUSSEN BACHELOR EN MASTER Het College van Bestuur van de TU/e ziet geen reden om de TU Delft te volgen bij het invoeren van een zogenoemde harde knip. Hierbij mogen studenten pas aan een masteropleiding beginnen als ze alle vakken van de bachelopleiding hebben gehaald. Volgens rector prof.dr.ir. Hans van Duijn heeft zo n beslissing veel voeten in aarde. Het zou onder meer betekenen dat in het derde jaar meer instroommomenten moeten worden gecreëerd en dat er meer mogelijkheden voor het afleggen van tentamens moeten komen. Daarmee zou het hele programma op zijn kop komen te staan. Ook wil de rector eerst duidelijkheid krijgen over hoe de bachelor- en de masteropleiding zich ten opzichte van elkaar verhouden. 2,4 MILJOEN VOOR SPRINT- PROGRAMMA De TU/e krijgt 2,4 miljoen euro van het Platform Bèta Techniek. Het bedrag wordt verdeeld over drie jaar en komt uit het Sprint-programma (Stimuleringsprogramma Innovatie Natuurwetenschappelijke Opleidingen) van het platform. Dat heeft zich als doel gesteld de instroom en uiteindelijk de uitstroom van de bètaopleidingen met vijftien procent te verhogen. De TU/e gebruikt het geld als ondersteuning van bestaande activiteiten zoals het Pre University College. Hierin wordt gewerkt aan een betere aansluiting van vwo naar TU/e. Ook wordt de subsidie gebruikt voor het verbeteren van de aansluiting van hbo naar TU/e en het verhogen van de P-rendementen. Bij de toekenning van de subsidie kreeg de TU/e alle vrijheid om het geld te besteden. Voorwaarde was wel dat de doelen bestuurlijk afgedekt waren. In het totaal is in het Sprint-programma twintig miljoen euro verdeeld over de verschillende universiteiten met bètaopleidingen. Delft kreeg 5 miljoen, Twente 2,2 en Utrecht 2,5 miljoen. De rest is ongeveer gelijk verdeeld over de algemene universiteiten met bètarichtingen. In 2009 komt nog eens vijftien miljoen euro beschikbaar. Het Sprint-programma heeft een drieledig doel: het verhogen van de in-, de door- en de uitstroom van de hogere technische en natuurwetenschappelijke opleidingen. In 2007 moet de instroom structureel vijftien procent hoger zijn dan in 2003. De uitstroom dient in 2010 met vijftien procent te zijn gestegen. Van de 75 scholieren die in het voorjaar deelnamen aan de collegereeks Op de golven van de wetenschap hebben er 46 de bijbehorende toets met een voldoende afgesloten. Volgens dr.ir. Lex Lemmens is deze eerste grote activiteit van het Pre University College (PUC) geslaagd. Daarom gaat de reeks begin 2007 op herhaling, maar dan met twee groepen van tachtig scholieren. Het PUC is een bundeling van lesactiviteiten gericht op middelbare scholieren om de aansluiting tussen middelbare school en technische universiteit te verbeteren. De vlak voor de zomer afgesloten serie van zes colleges kende vier afvallers en vijfentwintig zakkers. Toch kreeg iedereen die de Nieuwe bachelorstudenten VOORLOPIGE INSTROOMCIJFERS 2006/2007 Op 7 september hadden zich 1305 nieuwe studenten voor een bacheloropleiding aan de TU/e ingeschreven. Er moeten nog wel een aantal inschrijvingen verwerkt worden en er kunnen zich nog steeds studenten inschrijven, maar het geeft een voorlopig beeld. Van de 1305 inschrijvingen voor dit jaar hebben 504 studenten een vooropleiding met een Natuur & Techniekprofiel, 247 met een Natuur & Gezondheidprofiel, 209 hebben beide profielen en 249 studenten een HBO-diploma. Daarnaast zijn er 57 studenten met een propedeusediploma en 39 studenten hebben een andere vooropleiding dan hierboven genoemd. 1 5
ONDERZOEK FOTO: OGC Diabetes of suikerziekte wordt een steeds groter probleem in het welvarende westen en de zich ontwikkelende landen. Aan de oorzaken liggen vetzucht en gebrek aan beweging ten grondslag, maar hoe het mechanisme precies werkt, weet men niet. Reden genoeg om onderzoek te doen naar de achterliggende oorzaken ervan. Daarvoor zochten TU/e- onderzoekers gezonde inactieve mannen met overgewicht voor een uitgebreid onderzoek. Foto rechts: Een proefpersoon met testapparatuur rond zijn bovenbeen gaat de MRI-scanner in. FOTO: BART VAN OVERBEEKE TU/e betrokken bij diabetesonderzoek Er zijn twee typen diabetes. Type 1 heet ook wel juveniele diabetes, waar type 2 ouderdomsdiabetes wordt genoemd. Bij type 1 maakt de alvleesklier te weinig insuline aan. Dit is een stof die er in de cellen voor zorgt dat de glucose wordt opgenomen, waarna het in de cel kan worden afgebroken tijdens de verbranding. Bij type 2 diabetes wordt er normaal insuline gevormd, maar neemt de gevoeligheid van de organen ervoor af. Ouderdomsdiabetes komt -ondanks de naam- tegenwoordig niet alleen meer voor bij ouderen. Steeds jongere mensen hebben kans erop, wat men in het algemeen wijt aan een ongezonde levensstijl. Veel en vet eten en weinig beweging vergroten de kans op deze aandoening. Mitochondriën Bij type 2 diabetes neemt ook het verbrandingsvermogen van de spieren af. Een paar jaar terug kwam het vermoe- den naar voren dat wel eens zou kunnen komen door het minder goed functioneren van de mitochondriën in deze organen. Deze energiefabriekjes van de cellen vormen het onderwerp van een onderzoek van de TU/e, samen met de Universiteit Maastricht en het Maxima Medisch Centrum. Voor veel artsen is dit heel revolutionair, zeggen promovendi drs. Nicole van den Broek en drs. Henk De Feyter van de capaciteitsgroep Biomedical NMR. Zij richten zich al een jaar of twintig vooral op de rol van de lever bij suikerziekte. Voor het onderzoek zijn Van den Broek en De Feyter op zoek gegaan naar gezonde mannen van boven de 45 jaar met overgewicht. De achttien geschikte personen die zich aanmeldden, moeten dienen als referentie voor de resultaten van een groep type 2 -patiënten. Alle deelnemers zijn man, zitten in dezelfde leeftijdsgroep, zijn inactief en hebben ongeveer dezelfde mate van overgewicht, uit- 1 6
gedrukt in de body mass index (het lichaamsgewicht in kilo s gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte in meters). De proefpersonen krijgen een kleine onkostenvergoeding, maar moeten in totaal toch zo n zeven keer komen opdraven. Uit gesprekken met de onderzoekers blijkt dat de deelnemers meestal meedoen om op tijd de toekomstige diabetes te signaleren. De aanloop van de ziekte is namelijk niet onomkeerbaar. Door meer te gaan sporten en beter te eten, wordt de gevoeligheid voor insuline weer hoger. Waarom alleen mannen gezocht? De Feyter: Omdat die geen hormonale cyclus hebben, wat weer een extra variabele zou opleveren in het onderzoek. Dat wil je liever niet. Zoet drankje De promovendi onderwerpen de inactieve mannen aan een reeks tests om meer te weten te komen over de wer- king van de mitochondriën in de spieren. Als eerste krijgen de vrijwilligers een zoet drankje boordevol glucose te drinken. Van iedereen wordt vooraf en na twee uur de bloedsuikerspiegel gemeten. Hoe lager die is, hoe beter de glucose is afgebroken en opgenomen. En hoe gezonder de persoon dus is. Deze test hebben Van den Broek en De Feyter inmiddels al afgenomen. Het bleek dat de helft van de vrijwilligers al een eind op weg was richting type 2 diabetes. Op dat moment hebben we besloten een derde groep proefpersonen te benoemen: de mensen met pré-diabetes, vertelt Van den Broek. Vervolgens kruipt men voor een flinke inspanning op de hometrainer. Met een kapje over de mond kunnen de onderzoekers de zuurstofopname van de proefpersoon bepalen, wat een maat is voor zijn algehele conditie. Tegelijk wordt een hartfilmpje gemaakt om eventuele hartpatiënten eruit te pikken om ze uit te sluiten van het onderzoek. 1 7
ONDERZOEK De kern van het onderzoek aan de TU/e zijn de metingen in de MRI-scanner. Dit gigantische apparaat wordt niet alleen gebruikt voor het maken van de bekende doorsnedeplaatjes uit het ziekenhuis. Het kan ook de concentraties van bepaalde stoffen bepalen. Met deze functie wordt de concentratie fosfocreatine in de spieren gemonitord. Deze stof wordt verbrand in de eerste seconden van een zware inspanning. Sprinters op de honderd meter lopen bijna volledig op deze stof, legt De Feyter uit. Na een inspanning wordt het verbrande fosfocreatine weer aangevuld. Hoe snel dat gebeurt, is een belangrijke maat voor het functioneren van de mitochondriën. Bovenbeenspier De proefpersoon ligt in de MRI-scanner met zijn been in een opstelling. Eerst wordt de ligging van de spieren en botten bepaald. Daarna worden de concentraties van de belangrijke stoffen in rust gemeten. Vervolgens begint de inspanning, waarbij één been het werk verricht. Dat tilt via een ingenieus systeem van kabels en een fietsvelg gedurende anderhalve seconde een gewicht op. Om de zoveel tijd leggen de onderzoekers er een ouderwets weegschaalgewichtje bij. Om te zorgen voor een betere doorstroming van het bloed, is het been niet continu aangespannen. We gaan net zolang door met gewichtjes toevoegen tot de proefpersoon moe is, vertelt Van den Broek. De MRI-scanner maakt om de zes seconden een scan en dat gaat door als de persoon ligt bij te komen van de inspanning. Daar halen we de bruikbare informatie uit. We bepalen hoe lang het duurt tot het lichaam het fosfocreatine-niveau weer tot op rustniveau heeft teruggebracht. Dat is een enorm belangrijke parameter voor het functioneren van de mitochondriën. Met de MRI-scanner kijken de onderzoekers naar de activiteit van de bovenbeenspier. Om echt ín de spier te kijken, neemt collega-onderzoeker Stephan Praet van iedere proefpersoon een spierbiopt. Met een holle naald wordt een kleine hoeveelheid spierweefsel verwijderd. Dat wordt onderzocht op vetgehalte, dichtheid van bloedvaten en op mitochondriën. Voor de laatste twee geldt: hoe meer hoe gezonder. De Feyter en Van den Broek verwachten de eerste resultaten van hun onderzoek dit najaar. Als aanvulling daarop hebben ze ook al ratten onderzocht. Van den Broek: Het is lastig dat de ziekte zo n lange aanloop heeft. Je neemt steeds een doorsnede van de groep risicogevallen, want je kunt iemand geen tien, twintig jaar volgen. Daarom doen we soortgelijke inspanningstests ook op ratten. Die ontwikkelen net zo goed type 2 diabetes en die kun je wel tijdens hun hele leven volgen. Zo leren we meer over het verloop van de ziekte. techniekbedrijven talents 17 november 06 Beurs-WTC Rotterdam 33 topbedrijven casestudies bedrijfspresentaties workshops bedrijvendiners schrijf je in voor 29 oktober op techniekbedrijven.nl 1 8
SAMENWERKING Op speurtocht naar talentvolle informaticastudenten India mag dan voor IT-bedrijven zeer aantrekkelijk zijn vanwege de lage salariskosten, nog meer profijt is te behalen als de Indiase informaticus hoger gekwalificeerd is en de Nederlandse en Indiase collega s elkaar beter begrijpen. Daarom zijn de TU/e en de universiteit van Manipal, de MAHE, dit jaar een gezamenlijke masteropleiding Informatica gestart. De studenten worden volledig gesponsord door vier IT-bedrijven, waar ze uiteindelijk ook drie jaar zullen gaan werken. In de gang van het hoofdgebouw van het Manipal Institute of Technology, één van de faculteiten van de universiteit in Manipal MAHE, zitten veertien jonge mannen en drie vrouwen, waarvan twee in een sari, de typische kledingdracht van Indiase vrouwen. Gespannen wachten ze op het sollicitatiegesprek. Tegenover een achtkoppig selectieteam, bestaande uit vertegenwoordigers van de TU/e, MAHE en de vier IT-bedrijven Philips, Capgemini, LogicaCMG en Cordys, moeten ze in ongeveer een kwartier aanto- 2 0