Weidevogellandschap: kies voor drastische verandering Van collectieve onmacht naar gebiedsgerichte toekomst In twee jaar tijd is het burgerinitiatief Kening fan e Greide uitgegroeid tot een wijdvertakte en nog steeds groeiende netwerkorganisatie. Nu is het moment gekomen om onze bevindingen rond het toekomstperspectief van het rijke weide(vogel)landschap met u te delen. Daarbij tekenen we aan dat onze boodschap verder gaat dan provinciale doelen. Zij raakt ook aan het nationale beleid en Europese ambities. 1
Aan: gedeputeerde Johannes Kramer, leden van Provinciale Staten Provinsje Fryslân De teruggang van de biodiversiteit in half natuurlijke landschappen is niet alleen een Nederlands probleem. Ook elders in Europa staan zulke specifieke landschappen onder druk. De scheiding tussen agri-productieland (in eigendom bij boeren) en natuurland (in eigendom van beheerorganisaties) wordt steeds scherper. Dat gaat op meerdere plekken ten koste van het vaak zo typische agri-cultuurlandschap: boerenland dat naast het productiedoel ook een natuurdoel heeft. We hebben het dan over landschap waarop agrarisch natuurbeheer van toepassing is: een vergoeding voor boeren die bepaalde landschapskwaliteiten op niveau proberen te houden of brengen. Ook de Europese Unie buigt zich steeds vaker over dit actuele internationale probleem. Die breed gedragen zorg vertaalt zich in nieuwe initiatieven. Heel voorzichtig begint zich een collectieve ontwikkeling af te tekenen waarin zuivelcoöperaties, banken, overheden en natuurorganisaties samenwerken om tot een doorbraak te komen. 2
Fryslân is dé plek om verandering in gang te zetten In die doorbraak kan Fryslân een toonaangevende rol innemen. Dat kan door onze internationale verantwoordelijkheid voor biodiversiteit niet alleen met de mond te belijden, maar ook met daden waar te maken. Immers, Fryslân is het zomerverblijf van vele broedende weidevogelsoorten en doortrekgebied en winterverblijf voor soorten als kievit, wulp en goudplevier. Ook de gruttopopulatie - de enige vogelsoort die in Nederland, gewoon bij ons op het boerenland, gedurende het laatste millennium is geëvolueerd - is voor haar overleving van onze weilanden afhankelijk. Daarnaast is Fryslân, met zijn eeuwenlange historie als melkleverancier, de aangewezen partij om een voortrekkersrol op zich te nemen op weg naar een blijvend leidende positie voor de zuivelsector. Een positie waarin biodiversiteit een steeds nadrukkelijker en vanzelfsprekender plaats zal gaan innemen. Kening fan e Greide Het burgerinitiatief Kening fan e Greide zoekt nieuwe wegen om de toekomst van het unieke Nederlandse agri-cultuurlandschap (zoals weidevogellandschap) veilig te stellen. Daarbij gaat het om de weidevogels zelf, maar méér nog om waar die vogel voor staat. Kening fan e Greide zoekt, met de grutto als symbool, naar mogelijkheden om de kernwaarden van, om te beginnen, het Friese landschap en alles wat daarmee samenhangt te behouden. Door het wegvallen van het melkquotum in 2015 is een versnelling in het creëren van nieuwe wegen noodzakelijk. De afgelopen twee jaar zijn vele discussieavonden georganiseerd, pilots voor nieuwe verdienmodellen opgestart, bewustwording bij burgers en kinderen gecreëerd, een burgerparticipatieproces in gang gezet, kennisbijeenkomsten op (hoge)scholen belegd. Uit die activiteiten en de eruit voortvloeiende verdieping hebben we veel geleerd over het proces, de betrokkenen, de oplosrichtingen én de collectieve onmacht om de neergaande trend om te buigen. Ook hebben we enkele prachtige voorbeelden in Fryslân waar met succes de weidevogelpopulatie stabiliseert of zelfs toeneemt: Idzegea, Skrok, Skrins en Noardlike Fryske Wâlden. Sterkere balans tussen economie, ecologie en 'mienskip' Een vanzelfsprekender plaats voor biodiversiteit betekent een grote uitdaging voor de landbouw- en meer specifiek de zuivelsector. In de driehoek economie, ecologie en 'mienskip' moet een continu ontwikkelperspectief gecreëerd worden. Daarbij is behoefte aan verscheidenheid. Zoveel boeren er zijn, zoveel meningen en innovatieve ideeën over bedrijfsvoering, milieu en duurzaamheid zijn er. Het getuigt van visie en lef om diversiteit als essentieel ingrediënt voor toekomstig succes te zien en te ontwikkelen. En het geeft ruimte aan het ondernemerschap van de individuele boer. 3
De agri-culturele landschappen vervullen ook een belangrijk culturele functie. De taal, landschapsbeelden, rituelen en gewoontes die samenhangen met dit deel van het landschap zijn volop in Fryslân aanwezig. Niet voor niets wordt in het LWD2018 bidbook cultuur & natuur als een van de drie centrale thema s opgevoerd. Het is ook dit landschap dat door burgers hoog (8.3) gewaardeerd wordt tegenover een 7.0 voor het monoculturele graslandschap (bron: Onderzoek Partoer, april 2014). Maak de keuze voor weidevogels Willen we in Fryslân 40.000 hectare (zie provinciale Weidevogelnota) weidevogellandschap serieus nemen, dan zullen we ook de zes- tot achthonderd boeren die dat landschap beheren en benutten serieus moeten nemen. Als we dus meer dan 10 miljoen euro willen investeren in natuur op het boerenland, dan kiezen we naast het natuurlandschap en het agri-productielandschap ook voor een serieuze plek voor het agri-cultuurlandschap in de provincie Fryslân. Maar dat kan alleen met een nieuw perspectief voor de boeren die daar wonen en werken. Nodig is een langetermijnperspectief dat van generatie op generatie kan worden overgedragen. Een perspectief waarbij de economische rentabiliteit en toekomstbestendigheid van die keuze vergelijkbaar worden of zelfs beter uitpakken dan de keuze voor productieverhoging alleen. Zonder zo n vooruitzicht besluiten boeren, begrijpelijk, anders en maken ze keuzes die niet passen bij wat we in de weidevogelkerngebieden willen. Het is aan de overheid om dit perspectief in samenwerking met de markt verder te ontwikkelen. Alleen met een omslag van denken en handelen Met de nieuwe Weidevogelnota ligt er een geweldige kans. De nota biedt de zuivelsector in Fryslân en vervolgens in de rest van Nederland de mogelijkheid om zich verder te onderscheiden en daarmee een blijvend sterke rol op het Europese en mondiale 'zuiveltoneel' te spelen, mét de juiste balans tussen economie, ecologie en 'mienskip'. Deze prachtige kans vraagt wel een omslag: in denken, samenwerken, financieren en vermarkten. Als we nú durven inzetten op een stevig innovatieprogramma kúnnen we dit bereiken. En zetten we de collectieve onmacht van de afgelopen veertig jaar - met een gestage neergang van weidevogels en andere biodiversiteitsindicatoren - om in een positieve trend. 4
Een wenkend perspectief in vijf punten Eerdergenoemde heeft ons gebracht tot vijf punten voor een nieuw handelingsperspectief. 1. Stimuleer innovatie door zowel op landelijk als op provinciaal niveau budgetten te benutten om een realistisch en goed functionerend alternatief te vinden, waarbij de duurzame business case voor bedrijven met weidevogels aantrekkelijk wordt gemaakt. Dat betekent innovatie naar o.a. gebiedsgerichte zuivel, gebiedsgerichte financiering middelen voor gebiedsgerichte agrarisch landschaps- en natuurbeheer, gebiedsfondsen, etc. Daarmee ontwikkelen we een economisch gedreven perspectief. Wij stellen voor dat het Rijk met de provincies, te beginnen in Fryslân, een innovatiefonds voor agri-cultuurlandschappen creëert. 2. Doorbreek klassieke tegenstellingen. Nodig is een aanpak die een trendbreuk kan creëren in de samenwerking tussen boeren(coöperaties), landschaps- en natuurorganisaties en burgers. Creëer een samenwerking die gestoeld is op wederzijds vertrouwen en een gemeenschappelijke agenda. Wij stellen voor dat voor dat er een gebiedsgerichte aanpak komt met een gezamenlijke toekomstagenda voor burgers, landbouw, terreinbeheerders, onderwijs en recreatie. Wij stellen ook voor dat de provincie Fryslân zich sterk maakt voor verbreding van de toekomst van het agrarisch natuurbeheer in alle landbouwgeoriënteerde kennis- en onderwijsinstellingen. 3. Maak tempo. De contouren van een nieuw perspectief moeten in de loop van 2014 helder zijn. Door het wegvallen van de melkquota, voorjaar 2015, kiezen boeren nu al voor nieuwe scenario's van intensivering en schaalvergroting. Wij stellen voor de uitvoeringsagenda op korte termijn gereed te hebben, waarbij perspectief voor de landbouw, gekoppeld aan de landbouwagenda, een centrale rol krijgt. 4. Zorg dat boeren in een kansrijk gebied de mogelijkheid hebben om een overbruggingsperiode te financieren. Dit kan bijvoorbeeld door met landbouworganisaties naar overgangscompensatie te kijken. Wij stellen voor een tijdelijk fonds te creëren voor boeren die voor een transitie naar biodivers boeren kiezen en die daar langjarige afspraken over willen maken. 5. Laat Fryslân en het Rijk (eventueel samen met andere weidevogelprovincies) het voortouw nemen om dit probleem, namens Nederland, op te lossen. Maak de agrarische biodiversiteit weer onderdeel van een omgeving waar we blijvend trots op kunnen zijn. Als Fryslân het mooiste landschap van Nederland (Ver. Nederlands Cultuurlandschap, 2010) wil blijven, dan hoort daar ook de verantwoordelijkheid voor dat landschap bij. 5
Ons voorstel aan de Friese politiek en gedeputeerde Johannes Kramer: 1. Neem diversiteit van de zuivelsector als uitgangspunt voor beleid. 2. Ontwikkel samen met het Rijk - het aanbod van Dijksma ligt er! - een innovatieprogramma om juist in de kwetsbare weidevogelgebieden tot alternatieve verdienmodellen te komen. 3. Breng in dat ontwikkelprogramma de aanwezige kennis van bedrijven, overheden, kennisinstellingen en NGO s op een nieuwe manier bijeen om daarmee ook de oude aanpak te doorbreken. 4. Gebruik dit natuurlijke moment van urgentie voor weidevogellandschappen in relatie tot het wegvallen van het melkquotum om nog vóór eind 2014 met een richtinggevend werkprogramma te komen. Een programma dat de zes- tot achthonderd boeren, die het totaal aan 40.000 hectare weidevogellandschap moeten waarmaken, een ander financieel perspectief biedt. Provinsje Fryslân en gedeputeerde Kramer: verzilver samen met vele Kening fan e Greide-ondersteuners de kans die u hier aangeboden krijgt. Haal met een innovatief project enkele miljoenen uit de landelijke landbouw-innovatiegelden binnen voor onderzoek en implementatie van alternatieve verdienmodellen voor zuivelboeren die ons aller landschap en de weidevogels naar waarde schatten. Juni 2014 Initiatiefgroep Kening fan e Greide Bijlage: 1 www: www.keningfanegreide.nl mail: info@keningfanegreide.nl twitter: @keninggreide 6