Figuur 1 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15%

Ontwikkeling van de werkgelegenheid De ontwikkeling van de werkgelegenheid In Rotterdam laat een duidelijk ander beeld zien dan de ontwikkeling in Nederland en de rest van de stadsregio. In de jaren voor de crisis kende Nederland, en in iets mindere mate de Stadsregio, een sterke groei van de werkgelegenheid. Dit hing in hoge mate samen met de groei vanaf 2005 van de financiële en zakelijke dienstverlening. Sectoren die in de stad Rotterdam in dezelfde periode een daling lieten zien (Figuur 1). De crisis die in 2008 begon met een krimp binnen de financiële sector liet in eerste instantie een daling van de economische groei en arbeidsproductiviteit zien en niet zo zeer van het aantal banen. Vanaf 2010 is er sprake van een Figuur 1 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% Ontwikkeling van de werkgelegenheid ten opzichte van 2000 in Rotterdam, Stadsregio Rotterdam, Stadsregio excl. Rotterdam en Nederland -20% 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013* Bron: BRZ, bewerking OBI Rotterdam** Stadsregio Rotterdam Stadsregio excl. Rotterdam Nederland Tabel 1 Werkzame personen Rotterdam en Overige Regio 1a Rotterdam: aantal werkzame personen, ongeacht het aantal uur per week dat er gewerkt wordt per 1 januari groei werkzame personen t.o.v. het jaar 2000 2008 2012 2013* 2012-2013* 2000-2008 2008-2013* Industrie, energie, water, milieu en landbouw 33.604 31.199 30.461 30.167-1,0% -7,2% -3,3% Bouw 16.663 16.009 14.860 13.535-8,9% -3,9% -15,5% Groothandel en handelsbemiddeling** 16.671 12.512 11.891 13.147 10,6% -24,9% 5,1% Detailhandel en handel in auto s e.d. 29.729 28.313 29.627 30.150 1,8% -4,8% 6,5% Transport en post 36.701 34.871 33.589 32.230-4,0% -5,0% -7,6% Horeca 10.280 10.319 11.010 11.260 2,3% 0,4% 9,1% Informatiesector en communicatie 9.877 8.474 8.729 8.255-5,4% -14,2% -2,6% Financiële instellingen 19.223 16.341 14.867 14.610-1,7% -15,0% -10,6% Zakelijke dienstverlening 57.454 54.494 52.667 51.948-1,4% -5,2% -4,7% Openbaar bestuur, overheid, sociale verzekeringen 15.995 17.173 16.813 16.623-1,1% 7,4% -3,2% Onderwijs 22.417 25.573 27.585 26.737-3,1% 14,1% 4,6% Zorg 42.635 54.936 59.507 58.842-1,1% 28,9% 7,1% Overige dienstverlening 9.622 10.568 10.238 10.124-1,1% 9,8% -4,2% Totaal 320.871 320.782 321.844 317.628-1,3% 0,0% -1,0% Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, bewerking OBI * voorlopig cijfer ** niet in auto s e.d. 1

1b Overige stadsregio: aantal werkzame personen, ongeacht het aantal uur per week er gewerkt wordt, per 1 januari groei werkzame personen t.o.v. het jaar 2000 2008 2012 2013* 2012-2013* 2000-2008 2008-2013* Industrie, energie, water, milieu en landbouw 26.006 23.225 23.027 22.975-0,2% -10,7% -1,1% Bouw 17.980 17.448 14.776 13.904-5,9% -3,0% -20,3% Groothandel en handelsbemiddeling** 19.362 19.953 19.229 18.492-3,8% 3,1% -7,3% Detailhandel en handel in auto s e.d. 25.116 27.805 28.195 27.711-1,7% 10,7% -0,3% Transport en post 13.350 14.985 14.755 14.531-1,5% 12,2% 3,0% Horeca 5.641 5.777 6.573 6.773 3,0% 2,4% 17,2% Informatiesector en communicatie 4.525 4.684 4.393 4.568 4,0% 3,5% -2,5% Financiële instellingen 4.044 4.023 3.807 3.927 3,2% -0,5% -2,4% Zakelijke dienstverlening 28.935 37.395 37.954 37.473-1,3% 29,2% 0,2% Openbaar bestuur, overheid, sociale verzekeringen 6.489 7.157 7.758 7.962 2,6% 10,3% 11,2% Onderwijs 9.273 11.640 12.088 11.780-2,5% 25,5% 1,2% Zorg 19.964 30.946 33.796 34.303 1,5% 55,0% 10,8% Overige dienstverlening 4.749 6.273 6.648 6.664 0,2% 32,1% 6,2% Totaal 185.434 211.311 212.999 211.063-0,9% 14,0% -0,1% Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, bewerking OBI * voorlopig cijfer ** niet in auto s e.d. daling van de werkgelegenheid in de Stadsregio en een jaar later ook in de stad Rotterdam. In 2012 daalde de werkgelegenheid in Rotterdam met 1,3% tot 317.682 werkzame personen per 1-1-2013 en in de overige stadsregio met 0,9% tot 211.063 (Tabel 1). Figuur 2 Ontwikkeling WP sectoren Stadsregio Rijnmond De gevolgen van de crisis op de werkgelegenheid wordt gedempt door de groei van banen van minder dan 12 uur. Dit zijn vaak banen, waarmee men niet zelfstandig in het eigen levensonderhoud kan voorzien. Vanaf 1-1-2009 groeide in Rotterdam het aantal banen <12 uur met 3600 tot het totaal van 23.900 per 1-1-2013. De werkgelegenheid van banen >12 uur daalde in dezelfde periode met 7500 banen. Daar waar de werkgelegenheid in Rotterdam groeit, gaat het in de horeca (snackbars en lunchrooms) en detailhandel (supermarkten) vooral om een groei van deze kleine banen <12 uur. Ook de verhuizing in 2012 van Shell van Den Haag en Capelle naar Rotterdam heeft de krimp van de werkgelegenheid gedempt. Hiermee waren 1050 banen gemoeid. Deze verhuizing zorgde voor het overgrote deel voor de spectaculaire groei van de werkgelegenheid van de groothandel in Rotterdam, +10,6% (Tabel1). Bron: BRZ Figuur 3 750 of hoger 700 tot 750 650 tot 700 600 tot 650 lager dan 600 Aantal banen per 1000 inwoners Ontwikkeling werkgelegenheid in de regio: een aantal sectoren nader bekeken De zorgeconomie 1 is al jaren een belangrijke motor in de groei van de werkgelegenheid in de stadsregio (Figuur 2). Binnen de brede zorgsector is door bezuiniging van de overheid op onder meer het welzijnswerk de werkgelegenheid in de regio met 1,1% gedaald (Tabel 1). Naar verwachting zal ook in de zorgeconomie als gevolg van overheidsbeleid de groei in de komende jaren afvlakken. 1 De brede zorgsector minus onder meer welzijn, kinderopvang en jeugdzorg. 2

De crisis heeft verder (grote) invloed op de ontwikkelingen in de creatieve sector, de kennisdiensten en binnen het Haven Industrieel Complex (HIC). Een speerpunt binnen het HIC is de Clean Tech bedrijven in de regio Delft - Gorinchem. Het gaat hierbij in 2012 om 2290 bedrijven en 12.405 arbeidsplaatsen, gericht op innovatie en duurzaamheid. De foodsector lijkt zich vanaf 2010 te stabiliseren en zelfs licht te groeien. Opvallend is de vlakke ontwikkeling van de werkgelegenheid in de consumentendiensten. Dit is vooral het effect van de positieve ontwikkeling van de kleine banen <12 uur in deze sector. Figuur 4 Werkgelegenheidsmutaties Rotterdam 2012-2013 Werkgelegenheidsfunctie regio Grote steden en hun omgeving hebben over het algemeen een belangrijke werkgelegenheidsfunctie in Nederland (figuur 3). Dit is de verhouding tussen de werkgelegenheid, omgerekend in fte s, en het aantal inwoners tussen de 15-65 jaar in een bepaalde regio. Dit is van belang om een beeld te krijgen van de mogelijkheden van bewoners, maar ook pendelaars van buiten de regio, om een baan te vinden én carrière te kunnen maken in de regio. Opvallend is de positie van Rijnmond. De werkgelegenheidsfunctie blijft hier achter bij andere grootstedelijke regio s. Rijnmond heeft 724 banen ten opzichte van 1000 inwoners 15-65 jaar. Groot Amsterdam telt 983 banen per 1000 inwoners (cijfers 2011). Wel heeft Rotterdam binnen de regio een belangrijke werkgelegenheidsfunctie. Zie onder meer de hoge inkomende pendel (Figuur 5). Bron: BRZ Figuur 5 Pendel G4 2012 Bron: CBS, bewerkt OBI Dynamiek in de werkgelegenheid In crisistijd is het niet allemaal kommer en kwel. Er zijn ook bedrijven die groeien en nieuwe bedrijven die starten of zich in Rotterdam vestigen (Figuur 4). De werkgelegenheid groeide in 2012 met 21.277 banen Deze groei komt voor 61% op het conto van gevestigde bedrijven en voor 33% zijn het nieuwe oprichtingen / starters. Ten opzichte van een jaar eerder (2011-2012) is de totale groei met 6% gedaald. Tegenover de groei staat een krimp met 25.465 banen. Ook hierin is het aandeel van de gevestigde bedrijven het grootst (59%). De totale werkgelegenheidskrimp is ten opzichte van het jaar ervoor met 1% afgenomen. De gevestigde bedrijven hebben het in 2012 moeilijker gekregen. De groei van de banen bij het gevestigde bedrijfsleven daalde met bijna 10% ten opzichte van 1 jaar eerder. En ook steeg het verlies van banen bij gevestigde bedrijven als gevolg van krimp met 12,5%. Pendel Een andere vorm van dynamiek op de arbeidsmarkt is de geografische dynamiek, uitgedrukt in pendelbewegingen. De totale inkomende pendel bedraagt in Rotterdam 164.000 personen. Dit is iets meer dan de helft van het aantal werkzame personen. De uitgaande pendel bedraagt 76.000 personen (Figuur 5). De grootste groep van pendelaars komt van binnen de regio. Rotterdam heeft voor de regio een sterke werkgelegenheidsfunctie. Figuur 6 Vacatureontwikkeling Rijnmond (ontstane vacatures) 2010-2013 Vacatureontwikkeling Sinds 2010 is het aantal vacatures in de regio Rijnmond, na een lichte opleving over 2011, gedaald. In 2012 zijn er in totaal 45.844 vacatures ontstaan. In de eerste helft van 2013 zijn 21.080 vacatures ontstaan (Figuur 6). Dit zijn er 2578 minder dan het eerste halfjaar van 2012. De verwachting is dat de daling van het aantal nieuwe vacatures in 2013 doorzet. De daling zet met een paar kleine uitzonderingen over de hele linie van vacatures door: zowel naar niveau als naar richting. Ten opzichte van het eerste halfjaar 2012 is een kleine opleving te zien onder de bouwnijverheid +77, de overige zakelijke dienstverlening, inclusief huur en verhuur, +219. Daar tegenover staat een krimp in de sector sport en cultuur, 150 vacatures, en een forse krimp in de zorg, 1000 3

vacatures. De krimp in de zorg zette al in de 2e helft van 2012 in. De meeste vacatures ontstaan in de brede sectoren zakelijke dienstverlening, handel en zorg. Dit zijn ook de sectoren met de meeste werkgelegenheid (Figuur 7). Figuur 7 Vacatures naar sector en opleidingsniveau Het UWV spreekt van een zeer ruime arbeidsmarkt voor de regio Rijnmond. Zoemen we wat dieper in naar de beroepen dan is de arbeidsmarkt voor accountants, docenten exacte en medische en verzorgende vakken 1 e en 2 e graad, materiaalkundigen en werktuigbouwkundige ontwikkelaars krap tot zeer krap en voor systeemanalisten en elektrotechnisch ontwerpers gemiddeld. Het gaat hierbij om relatief kleine aantallen. Voor alle andere beroepen is sprake van een ruime tot zeer ruime arbeidsmarkt. Werkloosheid Sinds het begin van de crisis zien we het aantal werklozen stijgen in Rotterdam. Rotterdam kent eind juni 2013 een werkloosheidspercentage van bijna 14% (CBS). Opvallend is, daar waar in Amsterdam en Den Haag de werkloosheid in het eerste halfjaar van 2013 terugloopt, deze stijgt in Rotterdam en Utrecht (Figuur 9). Dit weerspiegelt zich ook in de ontwikkeling van het aantal WW- en bijstandsuitkeringen (WWB). Figuur 8 Vacatures naar beroepsgroep en opleidingsniveau WW Het totaal aantal WW-rechten in Rotterdam bedroeg in juli 2013 17.713 (bron: UWV). Dit is een stijging met 10.344 rechten ten opzichte van januari 2009. Voor heel Rijnmond bedroeg het aantal WW-rechten juli 2013 32.641. Dit was een stijging met 19.349 ten opzichte van januari 2009. Binnen de regio deden de grootste stijgingen in WW-rechten zich voor binnen de bouwnijverheid. Opmerkelijk is de sterke groei van WW-rechten in de brede zorgsector (gezondheidszorg en welzijnszorg) (Tabel 2). We zagen dat de werkgelegenheid in de zorg in de regio daalde. Banen in de welzijnszorg verdwenen, maar binnen de gezondheidszorg is de werkgelegenheid nog licht gestegen. Maar ook hier zijn werkgevers terughoudend met het verlengen van tijdelijke contracten en het openstellen van vacatures als gevolg van het (verwachte) overheidsbeleid. Figuur 9 Werkloosheid G4 WWB Uit opgave van de gemeente Rotterdam Werk en Inkomen bedroeg het aantal WWB uitkeringen per 1 september 35.527. Dit zijn er 1.555 meer dan per 1-1-2013. Van deze uitkeringen werden er 3.214 verstrekt aan mensen <27 jaar. Bron: CBS, bewerkt OBI Figuur 10 Ontwikkeling WWB en WW in Rotterdam 2000 t/m 31-12-2012 Verwachtingen voor 2013-2014 In deze tijd, waarin economische groeicijfers meerdere keren per jaar door het CPB worden bijgesteld is het moeilijk om de toekomst te voorspellen. Op basis van de UWVprognoses geven we een inkijkje in de verwachtingen rond de ontwikkeling van de werkgelegenheid en werkloosheid in de regio. Dit moet, gelet op de latere bijstelling van de CPBcijfers, als een positief scenario worden beschouwd. Het herstel zal naar verwachting van het CPB later inzetten. Bron: CBS, bewerkt OBI 4

Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Het UWV verwacht dat de werkgelegenheid in Rijnmond over 2013 en 2014 met 0,8% zal krimpen en hiermee de ontwikkelingen voor gemiddeld Nederland zal volgen. Deze krimp kan onder meer verklaard worden uit de verwachte ontwikkeling van de (beroeps)bevolking en een relatief sterk aandeel van de industrie (een krimpsector) in de werkgelegenheid. Ook de andere grootstedelijke regio s laten een verwachte daling van de werkgelegenheid zien, maar zij doen het beter dan Rijnmond en het Nederlandse gemiddelde. Opvallend is de positie van Haaglanden dat ondanks een sterke overheidsoriëntatie toch maar een lichte daling laat zien. Zuidwest Nederland en de regio rond Gouda laten een negatiever beeld zien dan Rijnmond. Verwachtingen per sector De sterkste krimp wordt voor de bouw en de industrie verwacht. Binnen de industrie springt landelijk de foodsector er in positieve zin uit. (Geen gegevens voor de regio beschikbaar). Daar waar de distributiesector in de andere grootstedelijke regio s een licht positieve ontwikkeling laat zien, is de verwachte ontwikkeling in Rijnmond nog net negatief. Dit is het gevolg van het relatief grotere aandeel van de deelsector vervoer en opslag, dat zich in werkgelegenheidstermen minder goed ontwikkelt dan de groothandel, waar de andere grootstedelijke regio s relatief sterker in zijn. In de collectieve sector staat de werkgelegenheid als gevolg van de overheidsbesparingen onder druk. Ook de sector zorg en welzijn, in het verleden goed voor een flinke groei, zal naar verwachting maar heel beperkt groeien. Verwachte werkloosheid: het aantal verwachte werkzoekenden Naar verwachting zal het werkzoekendenpercentage in 2013 en 2014 verder stijgen. In Nederland verwacht men een stijging tot 9,3% in 2014. Voor de regio Rijnmond wordt een stijging verwacht tot 14,9% in 2014. Het verschil tussen de Noordvleugel en de Zuidvleugel in de Randstad neemt in deze periode verder toe. De werkgelegenheid staat in de Zuidvleugel meer onder druk dan in de Noordvleugel. Maar ook de samenstelling van het werkzoekendenbestand verschilt sterk. Zo is minder dan 15% van het bestand in Haaglanden en Rijnmond hoog opgeleid. Dit aandeel ligt in de regio s Utrecht en Amsterdam ongeveer tweemaal zo hoog. De kans op werkhervatting is daardoor in de Zuidvleugel lager. Tabel 2 Ontwikkeling WW in Rijnmond naar sector Sector 1-2009 7-2013 Bouwnijverheid 276 1207 437% Financiële en zakelijke dienst- 5636 12861 228% verlening, incl. informatie Gezondheid, welzijn en cultuur 1600 5584 349% Handel 2122 4700 221% Horeca 451 1107 245% Industrie en delfstoffen, energie, water, afvalvoorziening 1468 3297 225% Landbouw en visserij 177 291 164% Onderwijs 360 997 277% Openbaar bestuur en overheids- 256 601 235% diensten Vervoer en opslag 924 1969 213% Totaal 13292 32641 246% Figuur 11 Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid 2013 en 2014 0,4% of hoger 0,1% tot 0,4% - 0,1% tot 0,1% - 0,4% tot -0,1% lager dan -0,4% in Nederland t.o.v. Nederlands gemiddelde Doorkijkje tot 2018 Landelijk verwacht men dat het aantal vacatures (uitbreiding en vervanging) maar heel langzaam zal groeien en duidelijk onder het niveau van voor de crisis zal blijven. De verwachte ontwikkeling van het aantal werkzoekenden is onzeker en verloopt traag met een daling van 0,5% gemiddeld per jaar. Naar verwachting zal de werkgelegenheid het meest toenemen in de uitzendbranche, gevolgd door de zorg. De meeste sectoren kennen een stabilisatie tot heel lichte groei. Een negatieve ontwikkeling wordt verwacht voor de financiële dienstverlening, het openbaar bestuur en de industrie. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in Rijnmond laat 5

een lichte stijging (0,2%) zien, gelijk aan het Nederlandse gemiddelde voor de periode 2015-2018. Wel blijven de ontwikkelingen in Rijnmond achter bij de andere grootstedelijke regio s. Dit heeft onder andere te maken met de samen- stelling van de (werkloze) beroepsbevolking, de achterblijvende bevolkingsgroei en de economische structuur. Met bijvoorbeeld een groter aandeel van de industrie (een krimpsector). Tabel 3 Prognose ontwikkeling werkgelegenheid naar brede sectoren G4 Industrie Distributie Consumenten- Zakelijke Collectieve Landbouw Bouw diensten dienstverlening sector Groot Amsterdam -1,7 +0,2-0,2-0,4-0,1-0,5-1,6 Midden Utrecht -1,6 +0,1-0,4-0,6-0,3-0,6-1,7 Haaglanden -1,8 +0,2-0,2-0,2-0,7-0,5-1,5 Rijnmond -1,7-0,1-0,6-0,7-0,6-0,9-1,8 Tabel 4 Verwacht aantal werkzoekenden G4 regio s (x 1000) Aantal Werkzoekenden Mutatie werkzoekenden percentage in %-punt 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012-14 Sterk verstedelijkt 155 194 202 7,8% 9,7% 10% 2,2% Groot Amsterdam 37 43 44 6,1% 7,0% 7,1% 1,0% Midden-Utrecht 19 22 22 4,7% 5,3% 5,3% 0,6% Haaglanden 33 42 45 9,1% 11,5% 12,2% 3,1% Rijnmond 65 87 91 10,8% 14,3% 14,9% 4,1% Figuur 12 Verwachte arbeidsmarktpositie beroepsgroepen 2016-2018 Grote verwachte knelpunten voor werkgevers Informatie Gemeente Rotterdam, Stadsontwikkeling afdeling Economie mw E. Jacobs Beleidsadviseur Economie ea.jacobs@rotterdam.nl 06 51 26 96 08 Ruime arbeidsmarkt Krappe arbeidsmarkt Internet www.rotterdam.nl/informatiepunteconomie www.werk.nl/arbeidsmarktinformatie Colofon Uitgave van Gemeente Rotterdam Economie (Cluster Stadsonwikkeling) Geringe verwachte knelpunten voor werkgevers Datum 12 november 2013 In figuur 12 wordt de verwachte arbeidsmarktpositie van beroepsgroepen weergegegeven. Hoe groter de bol, hoe groter de omvang van de beroepsgroep. De verdeling ruime/krappe arbeidsmarkt geeft de huidige situatie weer. Hierbij is rekening gehouden met de vraag als gevolg van groei en vervanging. 6