Zorgpad Transmurale Palliatieve Zorg 17:30 Casuïstiek ingebracht door huisartsen Manueel van Teffellen 18:00 Euthanasie bij dementie Adriaan de Kinkelder SO, kaderarts palliatieve zorg en scen-arts: 18:30 Palliatieve sedatie Franca Horstink, SO en kaderarts palliatieve zorg en Scen-arts: Zorgpad Transmurale Dementie 19:15 Ervaringen van de huisarts, met MDO en transmuraal ZorgBehandelPlan en gedrags-emotionele problemen in de 1e lijn praktijk (CONCERN). Rinus de Haas, HA 19:45: Nieuwe wetgeving Zorg en Dwang ook in de 1e lijn. Handreiking reanimatiebeleid Verenso, ook voor 1e lijn. Coert Koenen, SO in de 1e lijn 20:15: Psychofarmaca; nog een plaats en tegen welke tol? Mark Jansen, klinisch farmacoloog en Gerontopschiater Henk van As
Euthanasie bij dementie Mini-symposium GeriCare, Zorroo & Verenso Juni 2014, A. de Kinkelder, specialist ouderengeneeskunde, VoF GeriCare scen-arts en palliatief consulent (IKZ) adekinkelder@gericare.nl M. Van Teffellen Huisarts
Agenda - Casus I (Collega van Teffellen huisarts) - Toelichting casus I - Achtergrond Euthanasie: - Cijfers (euthanasie wilsverklaring) - Kort de Wetgeving - Knelpunten / grensgebieden - Casus II (A. de Kinkelder SO) - Euthanasie bij wilsonbekwaamheid, wat zegt: 1. de Wet / Wetgever 2. de Politiek 3. de KNMG 4. de artsen - Nadere info en bronnen / literatuur
Disclosure belangen spreker M van Teffellen (poten'ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Nee Geen Geen Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere rela'e, namelijk Ja (cadeau bon) Nee Nee
Disclosure belangen A. de Kinkelder (poten'ële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Nee Geen Geen Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere rela'e, namelijk Ja, via GeriCare Nee Nee
Casus Hr V., geb. 1931 Woont samen met ega
VG: - SVT Voorgeschiedenis - Paroxysmale atriumfibrillatie - Maculadegeneratie - Presbyacusis, waarvoor hoortoestel - 2003: analyse collaps e.c.i. Cardiaal: geen verklaring, Neuroloog: traumatische ervaring bij kieptest - 2010: Black out: weg kwijt: MMSE 26/30
Spreekuur 1-2012 Geheugen achteruit, euthanasieverklaring 2-2012 Angst voor dementie. MMSE 20/30. Overleg specialist ouderen. Medicatie? Hulpvraag euthanasie?
Consult Specialist Ouderengeneeskunde Conclusie: Mild cognitive impairmen ( M.C.I.) c.q. begin dementiesyndroom. Stemming: emotioneel, somber. Depressie?
Beloop 02-2012 mmse : 20/30 Start rivastigmine en citalopram 07-2012 MMSE: 26/30 12-2012 MMSE: 24/30 04-2013 MMSE: 26/30 11-2013 MMSE: 22/30 05-2014 MMSE: 21/30 ( recente pols#)
Medisch contact 2009
Aandachtspunten euthanasie bij beginnende dementie - Informeer patiënt over beloop ziekte en de knelpunten die dit met zich mee brengt - Raadpleeg (zn.) tijdig een scen arts of win advies in bij een SO - Bespreek de wilsverklaring periodiek - Geef je eigen grenzen aan, deze zijn bepalend
Folder over de laatste levensfase 2013 NVVE
Deel 2 achtergrond info euthanasie
Aantal euthanasiemeldingen in Nederland 2011 bijna 3700 2012 Al 4180 Bron: Jaarverslag toetsingscie. Scen spiegel-informatie
Wetboek van strafrecht
20
Artikel 293 Wetboek van Strafrecht: Lid 1. Strafbaar tenzij, Lid 2. door de arts begaan die daarbij voldoet aan de zorgvuldigheidseisen bedoeld in artikel 2 van de wet toetsing levensbeëindiging (wtl.) Ook wel de euthanasie wet genoemd.
Wtl. Wet toetsing levensbeëindiging: Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, (bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht), houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
Knelpunten / Grensgebieden huidige euthanasiewet Psychiatrische patiënten Voltooid leven Wilsonbekwamen: Comateuze patiënten Dementerenden 23
Laatste jaren een Verruiming! 2010 Opeenstapeling van ouderdoms gebreken kan legitieme reden euthanasie zijn (Hartogh med contact, 2010) Aftakeling ook grond euthanasie (v Wijlick KNMG. med. Contact 2010) Medisch classificeerbare aandoening geen vereiste! Terminale ziekte geen vereiste Wel een medische grondslag Aanpassing wet (zoals betoogd wordt) is niet nodig
Euthanasie op grond van een Wilsverklaring
NRC 4 feb 2012
Casuïstiek
Gesprek mw A 89 jaar Vanaf 1:14 tot 4:24 Vg/ 2013 Dementie Verder alleen st na bekken # 2010 DM (geen medicatie) R/ vit D Nb Geluidsopname, met toestemming patiënte en mentor voor onderwijs doeleinde Foto : med contact
Euthanasie bij Dementie, Een groeiend probleem? Dementie als (neven) diagnose 2010 25 2011 49 2012 42 5 maal verslag vragen oproepend Bron: jaarverslag toetsingscommissie
Rol wilsverklaring 2011 1 casus bij gevorderde dementie; zorgvuldig 2012 1 casus onzorgvuldig
Onderzoek wilsverklaring gemiddeld heeft 13 % van de ondervraagden een wilsverklaring Bron. Onderzoek NPCF 2012
Waarde van de wilsverklaring Wat zegt 1. de Wet / Wetgever 2. de Politiek 3. de KNMG 4. de artsen
1. Wat zegt de wet April 2002 huidige wet: strafbaar tenzij voldaan aan zorgvuldigheidscriteria (art. 2.1)
Art 2.2 wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding Indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke verklaring, inhoudende een verzoek om levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts aan dit verzoek gevolg geven. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid, zijn van overeenkomstige toepassing.
Wtl. Wet toetsing levensbeëindiging: Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, (bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht), houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293, tweede lid, Wetboek van Strafrecht, houden in dat de arts: 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, Dit artikel wordt vervangen door de wilsverklaring 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, 3. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten, 4. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, 5. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en 6. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.
2. de politiek 1 e Evaluatie wtl. 2007, noemt toepassing van art. 2.2 bij wilsonbekwaamheid het meest omstreden onderdeel. 2 e Evaluatie wtl 2012 Bevindingen evaluatie 2007 niet tot inhoudelijk debat geleid Reg. toetsings cie lopen soms niet synchroon met de artsen / beroepsverenigingen Toetsings cie moeten richtlijn tav. zorgvuldigheidseisen opstellen Tweede kamer zegt dat bij vergaande wilsonbekwaamheid, als er non-verbaal lijden geuit wordt en er een wilsverklaring is dit wel een indicatie kan zijn voor euthanasie, de deur blijft op een kier.
Vervolg Najaar 2013 nav. overleg minister Schipper en oud-minister van VWS mevrouw Borst è Ambtelijke werkgroep, schriftelijk wilsverklaring bij euthanasie Doel: 1. Handreiking voor artsen en andere professionals 2. Handreiking voor burgers en patiënten
3. de KNMG standpunt feb 2012 - Euthanasie op grond van wilsverklaring = wettelijk mogelijk - In de praktijk toepasbaarheid zorgvuldigheidseisen problematisch - Art 2.2 de wilsverklaring heeft grote waarde maar maar kan nooit doorslag geven. - (zinvolle) Communicatie (verbaal of nonverbaal) met patiënt zelf is onontbeerlijk - Als communicatie met patiënt zelf niet mogelijk is dan kan de consulent niet vaststellen of aan de zorgvuldigheidseisen is voldaan
4. de arts - Verzoek regulier è 85 % bereid - Verzoek bij beginnende dementie, psychiatrie of lijden aan het leven è 50 % bereidheid Bron: 2 e evaluatie Wtl. 2012-80 % vd artsen denkt dat wtl. euthanasie bij gevorderde dementie verbiedt Bron: het koppel onderzoek, ZonMw 2011
Medisch contact 3 augustus 2012, 31-32 1839-41
artsen Knelpunten praktijk: (ZIE OOK art. Dode letter id euthanasie wet) Lijden Wilsbekwaamheid Wat vertel / vraag je de patiënt die het niet meer (goed) begrijpt Tijdstip
Conclusie Euthanasie bij dementie kan: - In beginstadium van de ziekte. - En (heel) misschien in bijzondere situaties in de eindfase - op grond van een wilsverklaring - Bij zichtbaar lijden - En na zien / spreken vd. patiënt
Bedankt voor uw aandacht!
Discussie vragen
Nadere info
Folder, nieuwe versie 2012
Verschillen sedatie en euthanasie è Zie KNMG factsheet december 2013 Euthanasie è Zie KNMG NVVE aandachtpunten bij euthanasie
Bronnen Jaarverslag toetsingscie (zie www.euthanasiecommissie.nl) Spiegelinformatie scen 2008, 2009 (KNMG) http://knmg.artsennet.nl/dossiers/dossiers-op-thema/ levenseinde/scen.htm Standpunt Federatiebestuur KNMG inzake euthanasie 2003. Standpunt KNM euthanasie 6 feb 2012 1 e en 2 evaluatie wtl.
Citaat med contact,
Bedankt voor uw aandacht!