Klimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN



Vergelijkbare documenten
Klimaatverandering in de 21 ste eeuw

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

Wetenschap en (Social)) Media

Klimaatverandering in internationaal perspectief

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering Klimaatverandering

Geologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud

Klimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat

Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers

Klimaatverandering. Opzet presentatie

KNMI 06 klimaatscenario s

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Energiebalans aarde: systeemgrens

Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw

IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, Het hangt er vanaf hoe het verder gaat

Klimaatverandering. Opzet presentatie

KNMI 06 klimaatscenario s

Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2007-II

Het klimaat, broeikasgassen en wij...!

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.

1. Waarnemingen van klimaatverandering

Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht

Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers

MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM

Broeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl.

Klimaat in de 21 e eeuw

Klimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen

SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort

klimaatverandering en voedsel

Klimaatverandering: Angst voor de Apocalyps? Feiten en verwachtingen

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden

Bedreigingen. Broeikaseffect

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II

Klimaatverandering. Alfonso Gil

Pedagogische ACTIVITEITEN

KNVWS Delft. Overzicht

Een klein overzicht over het versterkte broeikas effect (door Evert Wesker)

Kooldioxide en het klimaat

Opwarming aarde niet de schuld van het vee

De estafette: Klimaatverandering

HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE

5,9. Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei keer beoordeeld. Scheikunde. Broeikaseffect. Inhoudsopgave:

Glastuinbouw draagt door hoge CO2-emissie flink bij aan Global Warming. Voor wie verstandig handelt!

Samenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.

Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen

De Aarde Zweet, Leuven 28 november IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? December 1,

Werkstuk ANW Broeikaseffect

The Day After tomorrow... Waarom wachten

Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs

Factsheet klimaatverandering

Eindexamen biologie pilot havo II

Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat

Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development

Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014

Les bij klimaatverandering:

8 mei 2019 Auteur: Lisette van Vliet. Onderzoek: klimaatverandering

23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?

Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect

Het klimaat verandert, wat nu?

Opwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect

Klimaat en kosmos. Broeikaseffect?

VERANDEREN VAN KLIMAAT?

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Prehistorische Klimaatveranderingen

Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar

Luchtvaart en klimaatverandering. Peter van Velthoven

en Science (www. sciencemag.org informatie die relevant is voor het inzicht in de risico s van klimaatverandering voor

Wat is CO 2? Waarom CO 2? Waarom Milieubarometer i.p.v. CO 2? Waarom CO 2 -footprint? Inhoud. Cursus CO 2 -footprint

Wadden in tijden van Klimaatverandering

Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden

Scriptie Nederlands Het klimaat en haar veranderingen

Samenvatting (Summary in Dutch)

Zorgen om het klimaat?

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.

Wordt de klimaatsverandering veroorzaakt door de mens, of is het een natuurlijk proces?

Werkstuk Aardrijkskunde Klimaatverandering

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces

De oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat

De klimaatverandering: fabel of pure ernst?

Groningen, 15 juni Klimaatverandering: Dreiging of Uitdaging. Reinier van den Berg. Palmbomen of pinguins

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018

Klimaat en klimaatveranderingen

Houten producten in de strijd tegen klimaatswijziging

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect

AKKademie Inagro 24 mei 2019

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2

Opwarming van de aarde

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen

Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011

Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8

Transcriptie:

Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/

De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd in 3 decennia Diverse studies wijzen op een consensus dat menselijke verbranding van fossiele brandstoffen en verandering in landgebruik zal resulteren in klimaatverandering National Academy of Sciences Archives, An Evaluation of the Evidence for CO2-Induced Climate Change 1979 IPCC opgericht in 1988 in reactie op wetenschappelijke voorspellingen

Wetenschappelijk proces Wetenschap gebaseerd op kritisch evalueren van beschikbare aanwijzingen in de context van bestaande kennis Meer kennis bevestigt het bestaande beeld (stabiel) Dit leidt tot groeiende overeenstemming onder wetenschappers over de grote lijnen

Broeikaseffect Broeikasgassen absorberen warmtestraling Minder energie ontsnapt naar de ruimte Aarde is warmer dan het anders zou zijn Door menselijk toedoen meer broeikasgassen Aarde houdt dus nog meer energie vast en warmt op Observaties (vanuit de ruimte en vanaf het aardoppervlak) bevestigen het toegenomen broeikaseffect

Globaal gemiddelde temperatuur is toegenomen

Soms krijgt u alleen de laatste 13 jaar te zien

De aarde warmt (nog steeds) op f Source: http://sks.to/escalator

Oorzaken van kortstondige variaties El Ni o / La Ni a Zonnesterkte Vulkanisch aerosol Menselijk aerosol Oceanen? ENSO Vulkanen Zon

Natuurlijke variaties uitgefilterd Foster en Rahmstorf, 2011

Klimaat is altijd veranderd Proces Plaattektoniek Orbitale variaties Koolstofcyclus Zon Vulkanen El Niño / La Niña Tijdschaal (jaren) > 1,000,000 > 10,000 (ijstijden) 1000 100,000 variabel 1-3 1-3 Broeikasgassen & aerosolen variabel

Geen variatie in de zon laatste 50 jaar ggg

Zon of Broeikasgassen? Geen trend in zonnestraling (of kosmische straling) in afgelopen 50 jaar Nachten zijn meer opgewarmd dan dagen Stratosfeer is afgekoeld Toegenomen broeikaseffect is gemeten vanaf de ruimte en vanaf de grond Inconsistent met dominante rol van de zon vingerafdruk van versterkt broeikaseffect

Globaal gemiddelde temperatuur t.o.v. 1800-1900 Dit baart ons al zorgen Copenhagen diagnosis, 2009

Globaal gemiddelde temperatuur t.o.v. 1800-1900 Dit is wat nog komen gaat Verwachte opwarming in toekomst hangt af van: - toekomstige emissies (, of ) - klimaat respons (onzekerheidsmarge ) onze keuze Copenhagen diagnosis, 2009

Grote inspanning nodig om onder 2 te blijven Emissies gehalveerd in 2050, bijna nul in 2100 50% kans om onder twee graden te blijven Business as usual Onze actie -of inactie- heeft pas effect over tientallen jaren Toekomstige generaties Sterke emissiereductie Meinshausen et al, 2009

Klimaat reageert traag op emissiereductie Oceanen als warmte buffer Lange verblijftijd van CO2 Verhogen van CO2 concentratie veel sneller dan verlagen Klimaat opwarmen gaat sneller dan klimaat afkoelen

CO 2 emissies: Hoe lang hebben we er last van? 2/3 van oorspronkelijke piek wordt binnen een eeuw geabsorbeerd door de oceanen Rest duurt veel langer om te worden verwijderd ~10% blijft in atmosfeer voor 100.000en jaren Archer, 2009

CO 2 concentratie ijlt lang na Year Emissie (Gton per jaar) emissie concentratie Concentratie (ppm) Jaar

Traagheid

Hoezo urgent? Opwarming wordt vertraagd Afkoeling wordt nog sterker vertraagd Dus moet tijdig worden ingegrepen (*) (*) ervan uitgaande dat een stabiel klimaat wordt nagestreeft

Conclusies Richting van de veranderingen is duidelijk -De aarde warmt op -Dat komt door ons Onzekerheid over snelheid Vertraagde respons Als je uit een vliegtuig springt heb je meer aan een simpele parachute dan aan een nauwkeurige hoogtemeter (Herman Daly)

Urban Heat Island effect (stadseffect) Locatie van steden (uitgestraald nachtlicht) Locatie van opwarming (opwarming t.o.v. 1951-1980) Dezelfde trend voor: lichte en donkere stations goede en slechte stations dichtbevolkte en dunbevolkte stations (bijv. Arctisch gebied) hoge en lage windsnelheden satellieten en grondmetingen Hansen, 2010; Menne, 2009; Parker, 2010