Klimaatverandering in de 21 ste eeuw
|
|
- Heidi Moens
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Waterstaat Klimaatverandering in de 21 ste eeuw Reinout Boers KNMI [Dank aan Peter Siegmund, KNMI en Bart Verheggen, PBL]
2 Inhoud Warmt de aarde op? Komt dat door de mens? Wat is het bewijs? Wat brengt de toekomst? Wat betekent dit mondiaal? Wat betekent dit voor Nederland? Hoe verloopt de communicatie met de samenleving en [de dialoog met klimaatsceptici]? 2
3 Warmt de aarde op? En komt dat door de mens? 3
4 De wetenschappelijke positie is niet veel veranderd in de laatste 3 decennia Diverse studies wijzen op een consensus dat menselijke verbranding van fossiele brandstoffen en verandering in landgebruik zal resulteren in klimaatverandering National Academy of Sciences Archives, An Evaluation of the Evidence for CO2-Induced Climate Change 1979 Opgericht in antwoord op toenemend bewijs dat de aarde opwarmt International Panel on Climate Change 1988 Opwarming aarde uiterst waarschijnlijk door de mens International Panel on Climate Change
5 De fundamentele natuurkunde van het broeikaseffect is al bijna twee eeuwen oud! 1) Fourier (1826): De atmosfeer is transparant voor zonnestraling maar niet voor aardse straling. 2) Tyndall (1861): Waterdamp en CO 2 zijn broeikasgassen. 3) Arrhenius (1896): Berekening van temperatuurtoename bij verdubbeling van CO2: 6 degrees [is een beetje veel]. 5
6 Broeikaseffect Broeikasgassen absorberen warmtestraling. Minder energie ontsnapt naar de ruimte. Aarde is warmer dan het anders zou zijn. Door menselijk toedoen meer broeikasgassen; Aarde houdt dus nog meer energie vast en warmt op. 6
7 Observaties van de toegenomen CO2 concentratie Charles Keeling Baseline van voor de industriele revolutie is 270 ppm 31 oktober 2017: ppm 7
8 Het klimaatsysteem, conceptueel Klimaat forceringen (CO2...) Feedbacks (waterdamp..) stralingsforcering stralingsbalans Temperatuurstijging klimaatimpact 8
9 CO2 bronnen en putten 9
10 De stralingsforcering in de tijd 10
11 Bewijs van klimaatverandering 1) Toename in temperatuur; 2) Toename in neerslag; 3) Toename in waterdamp; 4) Zeespiegelstijging; 5) Afname van gletsjers; 6) Afname in arctisch zeeijs. 11
12 Wat zijn de mondiale effecten? Wat zijn de effecten in Nederland? Een paar voorbeelden. 12
13 Mondiale temperatuur toename sinds
14 Een1000-jaar perspectief op de mondiale temperatuur toename: de hockey stick curve 14
15 Waargenomen afname in arctische zeeijsbedekking 15
16 Waargenomen zeespiegelstijging sinds
17 Zeespiegelstijging sinds 500 BC Historical Global Mean Sea Level Rise 17
18 Waargenomen veranderingen in Nederland Gem. jaartemperatuur : + 1,8 C 18
19 Waargenomen veranderingen in Nederland Gemiddelde jaarneerslag
20 Wat brengt de toekomst? Modellen en scenarios 20
21 Bouwstenen van modellen van de atmosfeer 21
22 Modelontwikkeling 22
23 Temperature Change (C) Scenarios van toekomstige temperatuurstijging
24 Bijdrages tot onzekerheid in toekomstige temperatuurstijging 24
25 Hoeveel stijgt de temperatuur als CO 2 verdubbelt? 25 Beste schatting: 3ºC Tussen: 2-4.5ºC, gebaseerd op modelgevoeligheidsstudies
26 Implicaties van het 2C-doel van het Parijsaccoord Limiet van 2 C betekent: CO 2 mag tot 450 ppm stijgen Wordt bereikt in minder dan 20 jaar 26
27 Het Parijsakkoord, de urgentie van het probleem: CO 2 emissies en temperatuurstijging INDC: Intended Nationally Determined Contributions 27
28 NL emissies ( illustratief, quantiatief niet correct) Het Parijsakkoord en Rutte III Evaluatie van het regeerakkoord (Koelemeijer et al, 2017, PBL, ECN) Rutte III 0 49% reductie: Met de beoogde maatregelen kan de helft van deze opgave worden overbrugd. Er moeten aanvullend maatregelen genomen worden in een nieuw klimaat- en energieakkoord. 28
29 Het Arctische zeeijs verdwijnt en ijskap van Groenland smelt 29
30 hoogte Waarom de ijskap van Groenland wegsmelt Berekende grenswaarde voor T-stijging = 1.6 graden Celsius ( C, 95% betrouwbaarheid, Robinson et al., Nature Clim. Ch., 2012). Consensus is dat we 1.5 graden Celsius in ieder geval gaan overstijgen. T 3 >T 2 >T 1 30 T 1 T 2 T 3 temperatuur
31 Wat kunnen we in Nederland verwachten? De korte termijn ( jaar) 31
32 Dia 32, Gemeentewerken 2010, 24 juni 2010
33 Temperatuur Dia 33, Gemeentewerken 2010, 24 juni 2010
34 Neerslag Dia 34, Gemeentewerken 2010, 24 juni 2010
35 Zeespiegelstijging Dia 35, Gemeentewerken 2010, 24 juni 2010
36 In 2050 is de winter in Amsterdam hetzelfde als nu in Bordeaux 36
37 Temperatuur extremen 37
38 Orkaanbanen in de toekomst 38
39 Meer extreme buien door opwarming (+2 graden Celsius) 39
40 Nederland wordt sneller warmer dan het mondiale gemiddelde meer wind uit het westen in winter en vroege lente meer straling in lente en zomer 40
41 Wat kunnen we in Nederland verwachten? Wat kunnen we in Nederland verwachten op de lange termijn ( jaar) De lange termijn ( jaar) Grootste probleem: Zeespiegelstijging 41
42 Lange-termijn perspectief Mondiaal gemiddelde zeespiegelstijging na 5000 jaar Thermische expansie Gletsjers en ijskappen Groenland 3 meter 0.4 meter 4 meter Antarctica 40 meter 42 ~47 meters Leeuwarden, 16 november 2017,
43 Noordwest Europe in jaar 43
44 Hoe verloopt de communicatie met de politiek, samenleving en met klimaatsceptici? 44
45 Probleem bij communicatie van klimaatverandering 45
46 Politiek beweegt op basis van consensus in de samenleving, niet op basis van consensus in de wetenschap 46
47 Kritisch blijven: het onderscheid tussen wetenschappelijk en publiek / politiek debat Scientific debate Public debate 47
48 Belangrijkste argumenten van klimaatsceptici 1) Er is geen consensus tussen de wetenschappers 2) Klimaatwetenschap is gewoon een andere mening 48
49 Consensus percentage Dertigjarige (97%) consensus tussen wetenschappers over de oorzaak en gevolg van de uitstoot van broeikasgassen N aar: Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming John C ooke et al. P ublished 1 3 A pril IOP P ublishing Ltd E nvironmental Research Letters, V olume 1 1, N umber 4 49
50 Verschil in consensus over de invloed van de mens op het klimaat: experts versus samenleving/politiek Climate scientist position General public and politician position From: Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming John Cook et al, 2016 Published 13 April IOP Publishing Ltd Environmental Research Letters, Volume 11, Number 4 50
51 Het belang van de media Wetenschappelijk bewijs Media aandacht Publieke perceptie 51
52 Geloof / overtuiging leidt tot Confirmation Bias Ik geloof niet in klimaatverandering Ik geloof niet in thermometers Het KNMI wil alleen maar meer budget Contrary to the rules of philosophers of science, who advise testing hypotheses by trying to refute them, people seek data that are likely to be compatible with the beliefs they currently hold. Daniel Kahneman, Nobel Prize Winner in Economics,
53 Waar Confirmation Bias tot leidt.. Mensen zoeken naar feiten die hun geloof bevestigen 53
54 (Half)-inhoudelijke argumenten van klimaatsceptici. [er zijn meer dan 150 van geproduceerd] 1) De opwarming is opgehouden; 2) De opwarming is het gevolg van verstedelijking; 3) Er zijn grote verschillen tussen satelliet- en grondwaarnemingen; 4) Methodes om de opwarming te meten zijn fout; 5) Klimaatverandering is van alle tijden, dus waar praten we over; 6) In de 13de eeuw was het zo warm als nu, dus is er niets aan de hand; 7) Zonneactiviteit is de oorzaak van klimaatverandering; 8) Waterdamp is een veel belangrijker broeikasgas dan CO2, dus stijging van CO2 maakt niet uit; 54
55 Vervolg (half)-inhoudelijke argumenten van klimaatsceptici 9) Anthropogene uitstoot van CO2 is veel kleiner dan de natuurlijke uitstoot, dus het maakt geen verschil; 10) De concentratie van CO2 is 0.04 %, dus het maakt geen verschil; 11) Zeespiegelstijging is het naijlen van de laatste ijstijd; 12) Het wordt warmer omdat we fossiele branstof opmaken, dus als we ermee ophouden wordt het kouder; 13) Hoe kun je het klimaat voorspellen als je niet eens het weer 10 dagen vooruit kunt voorspellen? 14) Klimaatvoorspelling wordt gedaan door modellen, maar de werkelijkheid is veel complexer. Dus zijn de voorspelling niet te vertrouwen; 15) De tropische atmopsfeer is bijna niet te voorspellen met klimaatmodellen, dus kunnen ze niet gebruikt worden om het klimaat te voorspellen; 16) Uiteindelijk is het netto effect van klimaatverandering positief. 55
56 Conclusies Het wetenschappelijke process 1) Wetenschap is gebaseerd op kritische evaluatie van beschikbaar bewijs in de context van beschikbare kennis 2) Meer kennis bevestigt (en stabiliseert) het bestaande beeld van klimaatverandering 3) Bevestiging leidt tot groeiende consensus over de richting en timing van klimaatverandering 56
57 Conclusies The big picture: Wat weten we? Broeikasgassen houden straling vast in de atmosfeer; De concentratie van broeikasgassen is toegenomen door menselijke activiteiten; De Aarde warmt op; Natuurlijke factoren zijn onvoldoende om de opwarming te verklaren; Meer opwarming > meer negatieve effecten. 57
58 Extra slides 1. Ontkrachting van diverse klimaatmythes 2. Voorbeelden van impact van klimaatverandering op NL 3. Zwaartekracht en zeespiegelstijging 58
59 Ontkrachting van diverse klimaatmythes 59
60 Urban Heat Island effect (stadseffect) Locatie van steden (uitgestraald nachtlicht) Locatie van opwarming (opwarming t.o.v ) Dezelfde trend voor: lichte en donkere stations goede en slechte stations dichtbevolkte en dunbevolkte stations (bijv. Arctisch gebied) hoge en lage windsnelheden satellieten en grondmetingen Mythe: De opwarming wordt veroorzaakt door het stadseffect 60 Hansen, 2010; Menne, 2009; Parker, 2010
61 Satellieten en grondmetingen laten dezelfde opwarming zien Mythe: Er zijn grote verschillen tussen metingen van satellieten en op de grond 61
62 Verschillende methoden komen tot hetzelfde resultaat Mythe: Methode om opwarming te bepalen klopt niet 62
63 Was het warmer in de middeleeuwen? Maakt dat wat uit? Mythe: Het was in de dertiende eeuw net zo warm als nu, en dus is het natuurlijk 63
64 Variatie in zonnesterkte over laatste 400 jaar Kleine ijstijd Mythe: Opwarming komt door de zon 64
65 Geen variatie in de zon laatste 50 jaar Mythe: Opwarming komt door de zon 65
66 Natuurlijke broeikaseffect: 18 graden door waterdamp 7 graden door wolken 6 graden door CO2 CO 2 of waterdamp? 2 graden door andere broeikasgassen Waterdamp en wolken reageren snel op temperatuur condensatie en precipitatie, dus feedback in plaats van forcing agent CO2 levert het raamwerk voor het broeikaseffect Zonder CO2 zou het broeikaseffect van waterdamp en wolken verdwijnen Mythe: Waterdamp is het belangrijkste broeikasgas en dus kan CO2 niet veel uitmaken 66
67 CO 2 emissies: Waar komen ze vandaan? 80% 20% - Verbranding van fossiele brandstoffen (isotopische vingerafdruk ) - Ontbossing en veranderd landgebruik Mythe: De menselijke CO2 emissie is slechts een fractie van de natuurlijke uitstoot en kan dus geen effect hebben 67
68 CO 2 concentratie 0.04%, waar hebben we het over? 99.6% van gassen absorbeert geen infrarode straling Dankzij natuurlijk broeikaseffect is de aarde 33 graden warmer dan het anders zou zijn Versterkt broeikaseffect gemeten vanuit de ruimte en vanaf de grond Voor waterdamp zou hetzelfde moeten gelden Mythe: De concentratie CO2 is minder dan 0.04% en kan dus geen effect hebben. 68
69 Zeespiegelstijging vanaf laatste ijstijd Mythe: Zeespiegelstijging is het na-ijl effect van de ijstijden 69
70 Emissie (Gton per jaar) Concentratie (ppm) CO 2 concentratie kan slechts langzaam worden verlaagd: Is niet reactief, slecht oplosbaar, stabiele verbinding. CO 2 opname door 1) Oceanen (honderden jaren) 2) Kalkgesteente (duizenden jaren) concentratie 3) Verwering (tienduizenden jaren) emissie Year Tans, 2009 Mythe: Het wordt warmer door het verbranden van fossiele brandstoffen, als we daarmee stoppen wordt het weer kouder 70
71 Weer versus Klimaat Weer: hoe de condities veranderen van dag tot dag of zelfs jaar tot jaar Onvoorspelbaar op lange termijn Klimaat: lange termijn gemiddelde van het weer (over ~30 jaar) Voorspelbaar op lange termijn of: De kans op het zich voordoen van bepaalde weerscondities Climate is what you expect, weather is what you get Mythe: We kunnen het weer niet eens een week vooruit voorspellen, laat staan het klimaat 71
72 Geobserveerde en gemodelleerde opwarming Natuurlijke en menselijke oorzaken Alleen natuurlijke oorzaken Observaties in zwart; Model in kleur IPCC, 2007 Mythe: Klimaatprognoses zijn de uitkomst van modellen, maar modellen zijn alleen een setje berekeningen, het echte klimaat is veel ingewikkelder 72
73 Aerosolen maskeren opwarming Zonder aerosolen Alle factoren Alleen aerosolen 73 Boucher et al., 2011
74 De toekomst met vertrouwen tegemoet? Mythe: De effecten van klimaatverandering zijn per saldo positief 74
75 Voorbeelden van impact van klimaatverandering op NL 75
76 Impact voorbeeld 1: Heating degree days 76
77 Impact voorbeeld 2: Start van groeiseizoen 77
78 Verdere uitleg van zeespiegelstijging op de lange termijn 78
79 Temperatuur, zeespiegel blijven stijgen lang nadat de emissies zijn verminderd 79
80 Dichtbevolkte gebieden die getroffen worden door zeespiegelstijging Percentage van Bevolking levend in gebied dat onderloopt Clark et al, Feb 2016, Nature Climate Change % van Nederland zal op termijn onder water verdwijnen
81 Effect van zwaartekracht op zeespiegstijging 81
82 Verandering in zwaartekracht en de impact op zeespiegelstijging in Nederland Groenland of Antarctica IJskap ±20 60 (rigid Earth) NL t.o.v. Groenland NL t.o.v. Antarctica 82
Klimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatieKlimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Nadere informatieSonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort Klimaat & Klimaatverandering Gevolgen klimaatverandering Opwarming van de Aarde Broeikaseffect Klimaatmodellen An Inconvenient Truth VN - Akkoord van Parijs Nederlands
Nadere informatieKlimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
Nadere informatieKlimaat in de 21 e eeuw
Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke
Nadere informatieNieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Nadere informatieProf. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
Nadere informatieHet klimaat verandert, wat nu?
Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatie23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieEnergiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieKlimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen
Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,
Nadere informatieZorgen om het klimaat?
Zorgen om het klimaat? Kees de Lange Rotary Club Monnickendam, dinsdag 19 september 2017 Aardatmosfeer Stralingsbalans van de aarde Weer versus klimaat Weer lagere atmosfeer (troposfeer) vaak veel vervuiling
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieScenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica
Scenario s voor zeespiegelstijging Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen reconstructie uit getijdestations
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieAchtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1
Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht
Nadere informatieZeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Nadere informatieKunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?
Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Gerbrand Komen ex-knmi, IMAU 20 juni 2011 KNAW themabijeenkomst Wetenschappelijke modellen, wat kun je ermee? Met dank aan Wilco Hazeleger
Nadere informatie5,9. Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei keer beoordeeld. Scheikunde. Broeikaseffect. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei 2007 5,9 37 keer beoordeeld Vak Scheikunde Broeikaseffect. Inhoudsopgave: Deelvragen: - Wat is de oorzaak van het broeikaseffect? - Wat zijn de gevolgen van
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieKoolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Nadere informatieWetenschap en (Social)) Media
Wetenschap en (Social)) Media Bart Verheggen PBL & ECN http://klimaatverandering.wordpress.com http://ourchangingclimate.wordpress.com @BVerheggen Van ivoren toren naar glazen huis Transparantie is belangrijk.
Nadere informatieThe Day After tomorrow... Waarom wachten
The Day After tomorrow... Waarom wachten als we vandaag kunnen reageren? The Day After Tomorrow, de film van Roland Emmerich (Godzilla en Independence Day), verschijnt op 26 mei 2004 op het witte doek.
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatieWerkstuk ANW Broeikaseffect
Werkstuk ANW Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 2743 woorden 25 maart 2004 6,9 77 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb gekozen voor het onderwerp het broeikaseffect, omdat ik het milieu belangrijk
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Broeikaseffect
Praktische opdracht Economie Broeikaseffect Praktische-opdracht door S. 1631 woorden 7 april 2015 4 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie De economische kijk op het broeikaseffect.
Nadere informatieHiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?
Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? In de periode 1998-2012 is de mondiale temperatuurtrend beduidend kleiner dan in de decennia ervoor. Deze trendbreuk wordt ook wel hiatus genoemd. De
Nadere informatie1. Waarnemingen van klimaatverandering
Klimaatverandering 2013: Wetenschappelijke elementen (5 de evaluatierapport van het IPCC deel 1) Belangrijkste boodschappen van de Samenvatting voor beleidsmakers De bijdrage van werkgroep I van het IPCC
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatieEvolutie van het klimaat in België
Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in
Nadere informatieHET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE
HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE 1. De zon = bron van energie. Doc 1: ons zonnestelsel Opgepast: de planeten zijn op schaal getekend. De afstanden niet! Iedereen kent wel onze
Nadere informatieRecente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
Nadere informatieGlastuinbouw draagt door hoge CO2-emissie flink bij aan Global Warming. Voor wie verstandig handelt!
Glastuinbouw draagt door hoge CO2-emissie flink bij aan Global Warming Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Invloed: Impact Bronnen Global warming Global Warming, de opwarming van de aarde, is de stijging
Nadere informatieZeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
Nadere informatieLes bij klimaatverandering:
Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen
Nadere informatieKlimaatverandering: Angst voor de Apocalyps? Feiten en verwachtingen
Klimaatverandering: Angst voor de Apocalyps? Feiten en verwachtingen symposium Klimaatstemming Hoogeschool Leiden vrijdag 9 juni 2017 Leo Meyer ClimateContact-Consultancy Natuurlijk broeikaseffect Natuurlijke
Nadere informatieDen Haag aan zee of in zee?
Den Haag aan zee of in zee? Risico van zeespiegelstijging onderschat Lennart van der Linde - Haags Milieucentrum januari 2013 1 Outline Gemeentelijke verwachting zeespiegelstijging Projectie KNMI (2006)
Nadere informatieAlbert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006
Nadere informatieVan klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen
Nadere informatieKlimaat, -verandering en -scenario s
Klimaat, -verandering en -scenario s Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is klimaat en klimaatverandering Waargenomen veranderingen Klimaatscenario s Klimaatdienstverlening 1 Wat is klimaat?
Nadere informatietijdreeksen voor de toekomst
Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieKlimaatprojecties voor de Benelux
Klimaatprojecties voor de Benelux STUDIEDAG De Schelde in 2050 Antwerpen, 6 oktober 2004 Jules J. Beersma Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) Postbus 201 3730 AE De Bilt Nederland Tel.
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatieDe klimaatverandering: fabel of pure ernst?
De klimaatverandering: fabel of pure ernst? Rozemien De Troch 1,2 1 Koninklijk Meteorologisch Instituut; 2 Departement Fysica en Astronomie, UGent Praatcafé Beweging.net, 20 maart 2015, Drongen R. De Troch
Nadere informatieKlimaat en Energie. Springtij Masterclasses Driebergen. 20 mei 2015
Klimaat en Energie Springtij Masterclasses Driebergen 20 mei 2015 door Pier Vellinga Hoogleraar aan Wageningen UR en Vrije Universiteit Amsterdam Wetenschappelijk directeur Nationaal Onderzoekprogramma
Nadere informatieKlimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers
Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Nationale Najaarsconferentie POP 3 Workshop Klimaatverandering en Landbouw Utrecht, 17 Nov. 2016 door Pier Vellinga Wetenschappelijk directeur Kennis
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatieDE MENSELIJKE INVLOED OP HET KLIMAAT IS ONMISKENBAAR
1 DE MENSELIJKE INVLOED OP HET KLIMAAT IS ONMISKENBAAR De belangrijkste conclusies uit het vierde Assessment Report van het Intergovernmental Panel on Climate Change wt_ippc_022007 1 15-02-2007 11:49:44
Nadere informatieIPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2. Het hangt er vanaf hoe het verder gaat
Agri Business club Westland, 19 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat November 15, 2009
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen
De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen Geert Lenderink KNMI 26 mei 2014: presentatie KNMI14 scenario s De Basis: het 5de IPCC rapport van WG1 (2013) 1. Kennis m.b.t. globale klimaatverandering
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatieen Science (www. sciencemag.org informatie die relevant is voor het inzicht in de risico s van klimaatverandering voor
MILIEU Terra Incognita (IX) - SPECIAL Hoe is het gesteld met onze planeet? Het nieuwe VN-klimaatrapport www.nature.com) en Science (www. sciencemag.org 2. informatie die relevant is voor het inzicht in
Nadere informatieNRC Infographic, Prinsjesdag
Naar een volgende fase in het milieubeleid: Urgentie vanuit de wetenschap Let wel: Wetenschap gaat over het verleden en heden (begrijpen van processen), terwijl beleid de toekomst omvat (beïnvloeden van
Nadere informatieKlimaatverandering. Alfonso Gil
Klimaatverandering Alfonso Gil Wat enkele jaren onzeker was, laat nu geen twijfel over: de Aarde warmt zich op, globaal, gemiddeld. Hierbij moet men zeer precies zijn woorden meten. Het gebeurt niet overal,
Nadere informatieAntarctisch alarm. Michiel van den Broeke. Woudschotenconferentie, 17 december 2005
Woudschotenconferentie, 17 december 2005 Antarctisch alarm Michiel van den Broeke Universiteit Utrecht, Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek (IMAU) Terugtrekken van gletsjers leidt tot zeespiegelstijging
Nadere informatieAKKademie Inagro 24 mei 2019
Site: geertnaessens.be Facebook: Geert Naessens Twitter: @GeertNaessens Youtube: https://www.youtube.com/c/geertnaessensweerma { AKKademie Inagro 24 mei 2019 Welkom Korte lezing vrijdag 24 mei 2019 Hoe
Nadere informatieLeren voor de biologietoets. Groep 8 Hoofdstuk 5
Leren voor de biologietoets Groep 8 Hoofdstuk 5 Weer of geen weer 1 Het weerbericht Het weer kan in Nederland elke dag anders zijn. Daarom luisteren en kijken wij vaak naar weerberichten op de radio en
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde
Werkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde Werkstuk door een scholier 2725 woorden 5 maart 2008 6,4 141 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding: 1. Opwarming aarde 1.1 Wat is een klimaatsverandering
Nadere informatieVERANDEREN VAN KLIMAAT?
VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen
Nadere informatieSignalen van klimaatveranderingen
Signalen van klimaatveranderingen John van Boxel Klimaatwetenschappers waarschuwen dat de toenemende concentraties aan broeikasgassen een invloed zullen hebben op het klimaat op aarde. Gedurende de twintigste
Nadere informatieKlimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden
Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2
Nadere informatieKlimaat Services. Opzet presentatie
Klimaat Services J. Bessembinder Opzet presentatie Basis voor klimaat-services Voorbeelden confectie Voorbeelden maatwerk Basis confectie en maatwerk : tijdreeksen voor de toekomst Activiteiten binnen
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 122 woorden 17 juni 2016 6, 75 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Samenvatting aardrijkskunde H2 2.1 Het weer: beschrijft
Nadere informatieOpwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52494
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 03 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52494 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieDRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER Introquiz uit de workshop Low Impact Lama 15 Korte quiz rond begrippen gelinkt aan klimaatverandering. Dit om de voorkennis van de deelnemers/leerlingen na te gaan
Nadere informatieklimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieWadden in tijden van Klimaatverandering
Wadden in tijden van Klimaatverandering Lezingen Serie Waddenacademie 14 september 2015 Natuurcentrum Ameland Pier Vellinga Universiteit Wageningen, Voorzitter van het Nationaal Onderzoekprogramma Kennis
Nadere informatieMaxXfan Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia
Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia Geschreven door: Raymond van Benthem In opdracht van: Inleiding De jaren 1990, 1999 en 2000 voeren de lijst aan van warme jaren sinds 1901. Direct daarna
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieDuurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018
Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige
Nadere informatieEindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Nadere informatieTemperatuur oppervlaktewater,
Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De gemiddelde watertemperatuur
Nadere informatieIs er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht
Is er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht Overzicht 1. Forcering - respons kritische condities 2. Klimaatgevoeligheid
Nadere informatieBroeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl.
Broeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt het gas kooldioxide vrij. Sinds de industriële revolutie is daardoor de hoeveelheid kooldioxide
Nadere informatieBBL DOSSIER. Klimaatverandering The basics
BBL DOSSIER Klimaatverandering The basics inleiding Als het over klimaatverandering gaat, worden we om de oren geslagen met begrippen als broeikaseffect en emissierechten, en met cijfers als 450 ppm en
Nadere informatieWaddengebied in tijden van klimaatverandering
Waddengebied in tijden van klimaatverandering Oerol college cyclus Terschelling 14 Juni 2016 Pier Vellinga Universiteit Wageningen Vrije Universiteit Nationaal Onderzoekprogramma Kennis voor klimaat (2007-2015)
Nadere informatie