Morfologie op andere planeten (vooral Mars) Dr. Maarten Kleinhans Universiteit Utrecht Fac. Geowetenschappen Dept. Fysische Geografie www.geo.uu.nl/fg/mkleinhans Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. Sporen van water op Mars Onthouden (tentamen ): 1. Soorten planeten en manen 2. Wat zijn inslagkraters 3. Landvormen op Mars die wijzen op water (vloeistof) De Zon Diameter: 1.390.000 km Temperatuur: 5500 C 15.600.000 C http://photojournal.jpl.nasa.gov/ Aardse planeten/ rotsplaneten Gasplaneten / reuzenplaneten Soorten planeten/manen Rotsplaneten (Aardse planeten) Aarde, Mars, de Maan, Io, etc. Gasplaneten (Reuzenplaneten) Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus IJsplaneten Pluto? Europa, Triton, Titan? 1
Mercurius en Venus rotsplaneten Aarde en Mars rotsplaneten De Maan (blauw is titanium) rotsmaan Io: vulkanisme! rotsmaan van Jupiter Europa: - gladder dan biljartbal - ijsmaan - oceaan onder ijs (zoektocht naar leven) Titan atmosfeer! ijsmaan van Saturnus 2
Europa Triton: ijsmaan van Neptunus Planeten rond andere sterren? Veel gasreuzen en stofschijven gevonden Resolutie van telescopen 3.1 M Earth 0.146 AU 36.6 days 228 K coupled rotation not confirmed! Vers van de pers: Gliese 581g Vorming van planeten Hete schijf van stof en gas en blokken Temperatuur neemt af van de Zon vandaan Zonnewind blaast lichte delen naar buiten Gevolg: Rotsachtige planeten dicht bij Zon Gasreuzen en ijsmanen verder weg 3
Het gruis dat over bleef: planetoïden en kometen Halley Planetoïden Vergelijkende morfologie op Aarde en Mars Continenten? Vulkanen Klimaat Inslagkraters Sporen van water!? 4
windduinen Water?? Droge puinstroom? (NASA 2006) Gullies inslagkraters! 5
Impact craters Kwam het eerste leven uit de ruimte? 6
Slinger je eigen rotsen op de Aarde: http://janus.astro.umd.edu/astro/impact/ Megapluimtectoniek Olympus Mons 7
Huidige klimaat van Mars koud, maar vooral zeer droog! 8
Blueberries Goethiet -> Hematiet (rode kleur van Mars) Water op de polen Sporen van gletsjers?? 9
Vorstpolygonen Megavloeddalen rivier-achtig enorme geulen maar geen delta s niet vlechtend of meanderend korte tijd actief? catastrofale uitstroom Afwateringsnetwerk, stroomgebied Stroming Example: the R. Allier, France richting uit vorm eilanden water kan dit sommige lava ook (komatïet) bars channel bedforms 10
Pothole! debiet m 3 /s Delta Opvulling van kratermeer Eerste meanderende rivier op Mars! Meerdere generaties? Interpretation rising base Irwin level, et agrees al. perhaps 2005 with Irwin fig. our waves et 13al. experiments: 2005 fig. 18 11
3 meter Alluvial fan (in leaky cauldron) Gilbert delta in kratermeer Moore & Howard 2005 JGR Stijgende waterspiegel en uitslijtende geul veroorzaakt lobben maximum duur: lobben zouden niet bewaard zijn gebleven in tweede overstroming Eurotank (Utrecht): Erin Kraal, Maurits van Dijk, George Postma and me 12
HRSC TINY BIT OF 21 Erin Maurits George Maarten Feb Kraal, 2008 van Postma Kleinhans Dijk, & HRSC Begin van stromen en geulen alcoven grondwater uitstroming? 13
Op het strand van Teignmouth (UK) Twee minuten later Samengevat: aanwijzingen voor water Water op de polen Eskers en vorstpolygonen Afwateringsnetwerken Geulen, rivieren Grondwater sapping valleien Ribbelstratificatie Delta s en fans Mineralen die in water gevormd zijn Wouter Poos (uitgebreide BSc scriptie) actie (relatief) Wat gebeurde er nou echt op Mars?? 4.5 3.5 2.5 1.5 0.5 0 time (Ga) 1. Inslagkraters <3.5 Ga, sterke afname 2. Gigavulkanisme <3.5 Ga, later pulsen 3. Stromend water 4-3.5 Ga maar niet zoveel dat kraters werden weggeschuurd later pulsen door vulkanisme en pulsen door ijstijden + inslagen vulkanisme water/ijs leven?? 14
Grondwater waar is het nu? Mega-regolith Klimaatverandering KT PT Snowball, hothouse Kwartair (2.4 miljoen jaar): ~22 Sterke fluctuaties! Meerdere mass-extinctions neerslag temperatuur Jij!!? Can we really twist a real lion s tail? (with just one tool?) conceptual model, description 3e jaars vak Planetary Science Introduction Bachelorscriptie? Advanced course? afstuderen (geologie, morfologie/processen, geofysica) experimenten, 3D/spectral remote sensing, modellen! reality experiment stelling: Beste planeetwetenschapper is specialist op Aarde numerical model 15