Informatiemagazine van Scholen aan Zee jaargang 8 december 2013 nummer 1 Examenprogramma s beroepsonderwijs krijgen update Lyceumleerlingen leren boekhouden met investeringsspelletjes Mens & Maatschappij is bij mavo volledig gedigitaliseerd
Geld moet rollen maar wel zoals jij het wilt. Wees baas over eigen geld met de website B.O.E.G. Je bepaalt zelf wat je met je eigen geld doet. Toch kun je er meer mee bereiken als je slim met je geld omgaat. Op de website B.O.E.G vind je handige tools en nuttige informatie om baas over je eigen geld te worden en er alles uit te halen. Haal meer uit je geld op rabobank.nl/boeg Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren. Dit maak je met techniek.
INHOUDSOPGAVE 3 Voorwoord Chris van Meurs 4 Examenprogramma's beroepsonderwijs krijgen update Lesprofiel aangepast aan behoeften van leerlingen én regio 6 Lyceumleerlingen leren boekhouden met investeringsspelletjes Module elementair boekhouden 9 10 12 14 16 20 Column Deuren Doorlopende leerlijnen voor taal en rekenen Invoering referentieniveaus Mens & Maatschappij mavo Volledig gedigitaliseerd Community College Schooldeuren wijd open voor verenigingen en bewoners Levensbeschouwelijke vorming Mavoleerlingen gastvrij onthaald in hindoetempel POVO-dag 2013 PO en VO gezamenlijk verantwoordelijk voor dezelfde leerling VOORWOORD Beste lezer, Met de feestdagen voor de deur wil ik beginnen met u en uw familie een fijne en gezellige tijd toe te wensen! Er is al weer een half jaar verstreken na het verschijnen van de laatste Aan Zee, en was het op dat moment te koud voor de tijd van het jaar, nu hoort het bij de decembermaand en we re dreaming of a white Christmas? Aan het eind van het jaar wordt vaak teruggeblikt op het afgelopen jaar. Kijkend naar alle positieve gebeurtenissen bij Scholen aan Zee u zult begrijpen dat dit voorwoord te weinig ruimte laat om alles te benoemen stip ik het volgende even aan: de herstart van Academie aan Zee, de ontwikkeling van het Community College, de geslaagde POVO-dag en onlangs de nominatie met nog vier onderwijsorganisaties voor het beste jaarverslag van 2012. Ook op onze scholen is weer ongelooflijk veel gebeurd en de inzet en betrokkenheid van directies, medewerkers en leerlingen, maar ook van ouders en onze maatschappelijke omgeving is groot. Met elkaar doen we er alles aan om een veilige, vertrouwde en inspirerende omgeving voor onze leerlingen te creëren Redactie Hans van Beekum, Karin van Gelder, Eugène Kramer, Joke Plass, Steven Tan Redactieadres info@scholenaanzee.nl Scholen aan Zee Postbus 636 1780 AP Den Helder Vormgeving De Combinatie, Alkmaar Tekst Klaas Schuurman Fotografie Karin van Gelder en medewerkers en leerlingen Scholen aan Zee Druk Finesse druk, Heerhugowaard Meer dan terugblikken, richten wij onze blik op de toekomst. Onderwijs ontwikkelt: niet alleen onze leerlingen, maar ook onszelf. In deze Aan Zee kunt u lezen waar we mee bezig zijn en waar het toe leidt. Zo wordt de vernieuwing van het beroepsonderwijs ingezet om te blijven aansluiten bij de ontwikkelingen in het mbo. Leerlingen van het lyceum spelen dat zij ondernemer zijn, begeven zich op het terrein van investeren, maken jaarverslagen et cetera: economie en management & organisatie zijn geen saaie vakken. En de vakken economie, aardrijkskunde en geschiedenis op de mavo zijn intussen geheel gedigitaliseerd. Op dit moment is ruim 70% van onze leerlingen in het bezit van een laptop. Digitaal onderwijs is er niet alleen omdat ICT niet meer is weg te denken uit onze maatschappij, maar ook omdat het leerlingen onderwijs op maat kan bieden, onderwijs dat aansluit bij het niveau en de talenten van een leerling: gepersonaliseerd leren, écht maatwerk dus. Scholen aan Zee werkt op dit gebied samen met PulseOn en weet zich ondersteund door de VO-raad, die hiervoor het project Leerling 2020 heeft opgezet. Alleen zo kunnen we leerlingen opleiden tot goed ontwikkelde, zelfbewuste wereldburgers met een diploma op hún niveau, die in staat zijn een bijdrage te leveren aan de verdere opbouw en verbetering van de maatschappij waarin wij leven. Want dat blijft onze missie, óók voor 2014. Ik wens u een geweldig nieuw jaar toe! Chris van Meurs College van Bestuur Scholen aan Zee Informatiemagazine van Scholen aan Zee jaargang 8, december 2013, nummer 1 3
Examenprogramma s beroe Lesprofiel aangepast aan behoeften van De sectoren Economie, Techniek en Zorg & Welzijn van Beroepsonderwijs aan Zee staan in de steigers. Doel: aantrekkelijke, herkenbare en overzichtelijke programma s ontwikkelen, die beter aansluiten op het vervolgonderwijs en de beroepspraktijk. Directeur Steven Tan en teamleiders Hedde Abbenes en Kees van Doorn blikken vooruit. De huidige beroepsgerichte examenprogramma s hebben volgens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) na vijftien jaar een update nodig om te blijven aansluiten op de ontwikkelingen in mbo en bedrijfsleven. Ook moet de vernieuwing het vmbo overzichtelijker en de afstemming met het mbo beter maken. De school kent leerwegen, sectoren, afdelingsprogramma s, differentiaties, sectorale programma s en zo meer. Dit leidt jaarlijks tot meer dan honderd verschillende beroepsgerichte examens. Met dalende leerlingenaantallen zijn deze verschillende programma s voor de scholen steeds moeilijker te organiseren. Tijd voor vernieuwing dus en de kernwoorden daarbij zijn profieldelen en keuzedelen. Technieksector krijgt 3D-printers Veranderingen in het onderwijs worden niet altijd door iedereen met gejuich ontvangen berucht is de Basisvorming: alle vmbo/havo/vwoleerlingen dezelfde basisvakken, de nu aangekondigde vernieuwing mag echter op brede steun rekenen bij het docentenkorps. Als je kiest voor het onderwijs, dan kies je voor innovatie, zegt Steven Tan op besliste toon. De toekomst is in beweging. Dus als je niet kunt meebewegen Teamleider Techniek Kees van Doorn geeft een voorbeeld. Halverwege de jaren 70 verdween de lts. Was dat een goede keus? Op dat moment wel. Je had vier klassen metaal en vier klassen elektro. Meer mogelijkheden waren er niet en dat ging lang goed. Als kind ging je vanaf de lts met je vakdiploma rechtstreeks naar een werkgever. Dan had je vervolgens twintig jaar een succesvolle carrière in dezelfde baan bij dezelfde baas. Tan: Die lineaire programma s met een verdiepende, smalle basis, konden uiteindelijk niet meer. Daarop kwam onvermijdelijk het aanzienlijk bredere vmbo. Als logische reactie op de vele technische veranderingen. En nu is er weer een evolutie verdergaande ict-technologie, 3D-printers dat nog meer maatwerk verlangt. En daar geeft dit vernieuwingstraject antwoord op. Beroepsonderwijs aan Zee speelt ook zelf in op die evolutie, zegt Tan. Wij oriënteren ons nu op 3D-onderwijs voor de technieksector; het is belangrijk dat leerlingen in aanraking komen met de laatste technische ontwikkelingen. Een ICT-specialist en een praktijkdocent bekijken welke 3D-printers op welke wijze ingezet kunnen worden. Volgend schooljaar starten wij ermee. Eerste examens in 2017 De vernieuwing, waarvoor het ministerie eind 2011 het startschot gaf, is gebaseerd op een systeem van profieldelen en keuzedelen. Alle leerlingen volgen in klas 3 en 4, ieder binnen de eigen sector, een profieldeel waarin kennis en vaardigheden worden geleerd die nodig zijn voor die sector. Dit profieldeel wordt landelijk geëxamineerd. Daarnaast kiezen leerlingen óf voor inhoudelijke verdieping van het profieldeel, óf voor verbreding met keuzedelen. In het laatste geval moet de leerling uit twintig keuzedelen er minstens vier kiezen. Het examen voor deze elementen wordt door de school afgenomen. De profielen voor de sector Economie zijn: Economie en ondernemen en Horeca, bakkerij en recreatie. Voor de sector Techniek: Bouwen, wonen, interieur, Produceren, installeren, energie en Mobiliteit en transport. Zorg & Welzijn kent één profiel: zorg en welzijn. Begin dit schooljaar is in de derde klassen van een aantal scholen in Nederland Beroepsonderwijs aan Zee maakt daar geen deel van uit de officiële pilotfase van start gegaan. Naar verwachting worden de eerste beroepsgerichte vmbo-examens nieuwe stijl in 2017 afgelegd. Wat moet Den Helder in 2030 zijn? Steven Tan: De keuzedelen zorgen dus voor verbreding en verdieping en houden sterk rekening met verschillen tussen leerlingen en met hun individuele voorkeuren. Voor ons, als school, is het van belang ook te letten op regiokenmerken. Wat is hier te doen? Waar is vraag naar? En hoe ontwikkelt de regio zich de komende jaren? Op dit moment worden de keuzedelen ontwikkeld en daarbij wordt rekening gehouden met de regionale belangen. Een typische bedrijvigheid in onze regio is de offshore. Een unieke kans. Zo is een keuzedeel Gas & Oil voor te stellen. Het heeft raakvlakken met Paint & Design en met Veiligheid. Het is herkenbaar en het brengt kinderen sneller in contact met de dynamiek van Den Helder. Het onderbouwen en invullen van een keuzedeel is geen sinecure, weet Tan. We willen de module daarom inrichten met behulp van externe partners. Nee, we vragen geen geld leerlingen mogen niet beïnvloed worden, maar hun faciliteiten zijn welkom. Wij oriënteren ons via meerdere kanalen op de regio, zegt teamleider Zorg & Welzijn Hedde Abbenes. We gaan regelmatig contact leggen met de Helderse Ondernemers Vereniging; binnenkort spreek ik met de nieuwe havendirecteur, Piet-Heijn Kolff, en er staat een presentatie bij de Rotary op het programma. Tan: Wij laten ons spiegelen. Wat vinden zij dat wij moeten doen? Dit soort bijeenkomsten zijn daarom heel vaak op LC/LD-niveau, dus met onze beleidsbepalende docenten erbij. Wij zijn niet naar binnen, maar juist naar buiten gericht, zegt Abbenes. 4
psonderwijs krijgen update leerling én regio Facilitair gezien zijn wij er klaar voor. Onze leerpleinen zijn prima ingericht om een breed scala keuzedelen aan te bieden. Neem het project Droom Helder. Daarin wordt aan jongeren - leerlingen van het primair onderwijs en leerlingen van onze school - gevraagd: hoe ziet Den Helder er in 2030 uit op de gebieden wonen, werken, scholing en ondernemen? Het project is door een groep gedreven Nieuwediepers geïnitieerd. Er zijn geen belemmeringen. Plannen, ideeën, suggesties alles mag worden ingebracht. Op schrift, in maquettes, via filmpjes, noem maar op. Zo hopen wij antwoord te krijgen op de vraag hoe wij de regio kunnen versterken. Iedereen wordt zzp er! Tan: Tachtig procent van de leerlingen, zo blijkt, is regio-gebonden. Het is dus zaak hen arbeidsrelevant op te leiden. Dat dwingt tot verstandige keuzen. Voorbeeld: op niveau 2 en 3 is hier geen administratief werk meer te vinden. Dat is door outsourcing of automatisering gewoonweg verdwenen. Een opleiding in die richting wil ik dan ook niet meer aanbieden. Bepaalde keuzedelen worden daarentegen steeds belangrijker. Een verkoopmodule en een module ondernemerschap zijn voor alle sectoren relevant. Lachend: Iedereen wordt zzp er! Je ziet het in de zorg en zelfs in het kappersvak. Er zijn nu kappers die het concept accepteren waarbij je stoelen per uur huurt. Van Doorn herkent dat beeld. Bij de bouw van het nieuwe zwembad zag je daar een heleboel verschillende busjes staan. Allemaal zelfstandigen zonder personeel. De vernieuwingsoperatie wordt breed aangepakt, herhaalt directeur Steven Tan. Collega s, ouders, het LC/LD-platform, iedereen is erbij betrokken. En uiteindelijk mondt het uit in voorstellen die aan de Medezeggenschapsraad worden voorgelegd. En onze taak? Wij vragen, faciliteren en sturen. Stuit de vernieuwing niet op problemen bij de vakcolleges? Nee, zegt Tan, die omarmen de vernieuwing juist en staan klaar om de vernieuwingsmaatregelen in te richten. Bovendien is de vernieuwing gelijktijdig ingezet op het mbo. Dat voegt zich naar het vakcollege en daardoor sluit het straks naadloos op elkaar aan. Wel is een vakcollege meer gericht op specialisatie, versmalling dus. Zorg & Welzijn werkt overigens al in deze structuur van meer verdieping dan verbreding. Techniekcampus De vernieuwingsoperatie komt volgens Steven Tan op het juiste moment. Facilitair gezien zijn wij er klaar voor. Onze leerpleinen zijn prima ingericht om een breed scala keuzedelen aan te bieden. Maar, zoals de directeur al aangaf: onderwijzen is innoveren. Zijn volgende ambitie is een Techniekcampus voor het voortgezet onderwijs. Een plek waar ook leerlingen van mavo, havo en vwo de techniekpraktijk kunnen ervaren. Techniekpraktijk is nu voorbehouden aan het vmbo. Havo-/vwo-leerlingen die in techniek geïnteresseerd zijn, worden voorbereid op een wetenschappelijke vervolgstudie. Die gaan naar Wageningen of Delft zonder dat ze ooit een draaibank zien. We leiden dus vakmensen en wetenschappers op, terwijl er ook grote behoefte is aan het middensegment. Welnu, een Techniekcampus kan in die leemte voorzien. Dat zal niet van vandaag op morgen gebeuren. Immers, zoals we van Elsschot weten, tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Steven Tan glimlacht: Tja, dat vraagt nog het nodige denkwerk. 5
Lyceumleerlingen leren boekhouden met investeringsspelletjes Rendementen van 100 en 200 procent - écht geld Wat wil je later worden? Jonge kinderen beantwoorden die vraag vaak met brandweerman of kinderarts, zangeres of profvoetballer. Het beroep van boekhouder wordt zelden gehoord. Niet sexy genoeg? Te onbekend? Het weerhoudt veertig havo- en vwoleerlingen er niet van een module elementair boekhouden te volgen vrijwillig welteverstaan. Dat vraagt om uitleg. Bij het vak Management & Organisatie (M&O) hebben leerlingen veel te maken met het aflezen en begrijpen van balansen. Wat beter kan, is het aanleren van het systeem dat leidt tot zo n balans: het journaliseren ofwel boekhouden. Dat is een vaardigheid die voor economische studies op hbo en universiteit onontbeerlijk is en daar vaak in een apart vak gegeven wordt. Bovendien is boekhouden een prima hulpmiddel voor wie een bedrijf wil beginnen. De docenten Menno Jager en Jeroen Roggeveen, allebei econoom, geven nu voor het tweede achtereenvolgende jaar het keuzevak officieel: extracurriculaire module elementair boekhouden aan havo 5 en vwo 5. En met succes. De belangstelling is groot en veel leerlingen vorig jaar 76%, zo n 5% boven het landelijk gemiddelde behalen een officieel erkend certificaat dat op sommige vervolgopleidingen kan leiden tot vrijstelling. Bovendien geeft de opgedane kennis meer inzicht in de M&O-examenstof van het lyceum. Blijkbaar hebben de leerlingen daar graag de geraamde tachtig extra studie-uren voor over. Middenstandsdiploma afgevoerd Jeroen Roggeveen: Met boekhouden leg je de financiële feiten in de administratie van een onderneming vast. Dus inkomsten, uitgaven, kosten en opbrengsten. Allemaal nodig voor de jaarstukken. Wij kijken in onze module alleen naar de boekhouding van een handelsonderneming. Dat varieert van het opstellen van een kolommenbalans tot het maken van journaalposten. Qua kennis is de boekhoudmodule vergelijkbaar met het middenstandsdiploma, vertelt Menno Jager. Die opleiding zat tot in de jaren 90 in het gewone vakkenpakket; voor oudere lezers wel bekend als Handelswetenschappen of Economie II. Dit werd echter te beroepsgericht gevonden en afgevoerd. Daar is M&O voor in de plaats gekomen; nu hebben we sinds 2000 geen boekhouden meer, maar wél balansen en bedrijfseconomie. En boekhouding geeft nu juist goed inzicht in de geldstromen binnen een organisatie. Het werd door economiedocenten in heel Nederland al snel als een gemis ervaren, weet Jager. Toen de Nederlandse Associatie voor Praktijkexamen vervolgens een boekhoudmodule ontwikkelde, speciaal voor voortgezet onderwijs, sprongen daar direct veel collega s op in. Nu bieden zo n honderd havo- en vwo-scholen de boekhoudmodule aan. En wij dus voor het tweede jaar. Behoudens een kleine eigen boekenbijdrage van de leerlingen plus 75 euro examenkosten wordt het keuzevak geheel gesubsidieerd. Dynamisch en spannend Wie zich even verdiept in het vak economie, merkt dat het allesbehalve saai en suf is. Integendeel: het is dynamisch en vaak ook spannend; juist de twee elementen die de docenten volop in hun lesstof weten te brengen. Bijvoorbeeld via de Bizzkidz Management Competitie. Roggeveen: Daarin spelen leerlingen dat zij ondernemers zijn. Ze moeten dus denken en handelen als echte entrepreneurs, in teams. Via internet strijden zij 6
tegen andere Nederlandse en Belgische teams. Opdracht: mp3-spelers verkopen. Alle teams zitten in een pool van tien teams, hebben een even groot beginnerskapitaal en ook de vraag naar mp3-spelers is gelijkelijk verdeeld. Er worden vier rondes gespeeld en elke ronde wordt een opdracht gegeven waarop de teams zo adequaat mogelijk moeten reageren. Voorbeeld: de verwachting is 25% groei met het bestaande mp3-model. Maar er is een nieuwe versie verschenen met meer mogelijkheden. Wat doe je? Dan moet je als team dus de juiste beslissing nemen. Doel is zoveel mogelijk winst maken. Na de voorrondes en de halve finales treffen de beste teams elkaar in Amsterdam in de finale. Die wordt gehouden in een soort dealing room zoals op een echte beurs. Aan het spel doen maar liefst drieduizend vo- en roc-teams mee. Tien tot twintig teams spelen de finale. Jager, trots: We zijn nu één keer eerste geworden en driemaal derde. Roggeveen, geheel in boekhoudsfeer: De leerlingen moeten de hele exercitie afsluiten met een Jaarverslag van hun virtuele bedrijf. Het meedoen aan deze activiteiten draagt ertoe bij dat Scholen aan Zee gecertificeerd wordt als erkende VO-business school. Hetzelfde geldt voor het onderbouwproject Scholenstrijd. Jager: En daar zijn twee van onze leerlingen ieder een keer kampioen geworden de laatste twee jaren. Project Voetbaltafel Gaat het in de Bizzkidz Management Competitie om de eer en studiepunten, de twee docenten hebben een aantal leerlingen ook daadwerkelijk aan het beleggen gekregen. Het project Voetbaltafel, zegt Jager enthousiast. Echt beleggen, met echt geld en met echt rendement, of echt verlies natuurlijk. Hij legt uit: Wij hebben honderd aandelen uitgegeven à raison van vijf euro. Ruim veertig scholieren hebben de aandelen gekocht. Van het geld is een professionele voetbaltafel aangeschaft waarop leerlingen in de aula kunnen spelen als je er vijftig cent in stopt. Van de opbrengst gaat een beetje af voor onderhoud en afschrijving. En zie: de tafel blijkt heel gewild, vorig jaar bereikten wij in zes maanden tijd een rendement van tien euro per aandeel, dus 200%! Aandeelhouders die de school verlaten zijn verplicht hun aandelen in de vrije verkoop te doen. Dat gebeurt nu dan ook. De insteek is vijftien euro per stuk, zegt Jager, vermoedelijk komt het uit op ongeveer een tientje per aandeel. Toch 100% koerswinst. Roggeveen lacht: Zet tien euro op je spaarrekening tegen 1,2% en je verdient twaalf cent per jaar. Nu twaalf cent per dag. Het investeringsexperiment heeft een verrassend bijeffect: de voetbaltafel is minder onderhevig aan vandalisme. Jager: Al is het apparaat hufterproof, de aandeelhouders beschermen hun investering permanent. Gaat iemand er wat ruw mee om? Reken maar dat hij erop wordt aangesproken! > 7
Beleggen in de voetbaltafel? Ik was net te laat! De lyceumleerlingen volgen de boekhoudmodule elke woensdagmorgen gelijktijdig in twee lokalen op de tweede verdieping, sectie rood. Havo en vwo willekeurig door elkaar en al naar gelang de voorkeur van de leerling voor de docent, bij meneer Jager of meneer Roggeveen. Op maandag krijgen ze les van allebei. Met enige moeite lukt het enkele leerlingen voor een kort gesprek los te weken uit de les. Wel interessante stof Djordi van de Woude gaf zich voor de module op omdat zijn moeder ook zo n opleiding heeft gedaan. Toen kon ik haar af en toe eens helpen; vond het wel interessante stof. Gaandeweg is zijn belangstelling voor de materie gegroeid. Youri Heinen: Ik heb deze module gekozen omdat ik er later wat aan kan hebben bij mijn vervolgopleiding na de havo. Ik denk erover bedrijfseconomie te gaan doen. Boekhouden is handig bij Management & Organisatie, weet Lieke Spoelstra. Allerlei dingen die ik eerst lastig vond, gaan door het boekhouden nu veel beter. Agnes van Steijn valt haar bij. Ik was ook niet zo goed in M&O rekeningenstelsels, kolommenbalansen, btw en zo en ik zag deze extra cursus als een soort bijles. Het gaat nu stukken beter. Op fluistertoon: Maar ander huiswerk gaat voor. Over het ondernemersspel van Bizzkidz: Eerst vond ik het heel moeilijk, al haalde ik wel goede cijfers. Nee, ik ben niet door de voorrondes gekomen. Djordi van de Woude slaakt een zucht. Ik ben in de voorrondes op één euro uitgeschakeld. Eén euro! Hij gaat bij Inholland de accountantsopleiding volgen en weet dan ook honderd procent zeker dat hij de boekhoudmodule zal afronden. Want dan kan ik op het hbo sommige vakken laten vallen. Agnes en Lieke hebben geen flauw idee wat ze na het lyceum gaan doen. Unisono: Iets met management of marketing, denk ik. Djordi is het Voetbaltafel-project misgelopen, zeer tot zijn spijt. Ik wilde nog geld opnemen, maar binnen een uur was alles verkocht. Honderd aandelen. Weg! Agnes ja, ook net te laat - weet dat binnenkort weer aandelen op de markt komen, maar twijfelt. Die doen misschien wel vijftien euro! Allerlei dingen die ik eerst lastig vond, gaan door het boekhouden nu veel beter. 8
Deuren Het zou het ergste jaar uit mijn leven worden, wist ik. En het was allemaal de schuld van mijn ouders. Aanvankelijk had ik best zin in de brugklas. Samen met mijn vader had ik twee scholen bezocht en gekozen voor het Johannes College. Ik zag mezelf al helemaal zitten, tussen al die coole gasten in de Agora. Of beter nog, bij blauw beneden; daar zaten de punkers, de metalheads en de gothen. Maar toen kreeg ik een nieuwe tas. Een neonroze tas met donkerblauwe klep. Serieus, mam en pap?! Tot overmaat van sociale zelfmoord had het ding reflectoren. Onzichtbaar blijven was uitgesloten. Met lood in de schoenen ging ik heen. Niemand zei wat over mijn tas. Tot mijn eigen verbazing vond ik aansluiting bij een clubje meiden dat samen van de basisschool was gekomen. Ik ontmoette de vriendin die ik nog altijd mijn beste mag noemen en werd slechts één keer van de trap geduwd door een boomlange derdeklasser. Misschien viel de brugklas wel mee. Maar toen kreeg ik mijn eerste onvoldoende. Dacht ik. Ik had een 5,5 voor een SO Aardrijkskunde. Ik had nog nooit een onvoldoende gehaald. Mijn ouders zouden vast heel boos zijn en als ik zo door zou gaan, zou ik zeker blijven zitten. Misschien moest ik wel van school! Ik had een wat pessimistische inslag toentertijd. Er waren meer bronnen van lijden: meisjes die tien keer mooier waren dan ik en al een vriendje hadden, de lerares Frans die eruit zag of ze elk moment je kop eraf kon bijten, onregelmatige werkwoorden en natuurlijk een jongen Ouders van dochters willen dit misschien niet weten, maar de deuren van een middelbare school geven toegang tot een wereld van beeldschone jongens in de bloei van hun puberteit. Niet dat één van die jongens mij ook maar zag staan, maar dat maakte het ook zo ondraaglijk. Hij heette Robert. Robert had blonde krullen en een leren broek en zat in 6 vwo. Hij was net als ik fan van the Doors. Een jaar lang hoopte ik dat hij me op zou merken. Bij wijze van verleiding knoopte ik mijn vest open zodat hij mijn Jim Morrison T-shirt zou zien, maar elk contact bleef uit. Op de avond van het eindfeest sloeg de balans door naar de verkeerde kant. Ik had op mijn eindrapport een zes voor wiskunde en was mijn vriendinnen kwijtgeraakt in het feestgedruis. Stomme brugklas. Ik besloot buiten op een muurtje te wachten tot mijn vader me kwam halen. En toen liep Robert langs. Hoi, zei hij. Hoi. Hou je van the Doors? Ja, stamelde ik. Tof. De volgende dag, bij het inleveren van de boeken, kwam hij weer naar me toe (in slow motion volgens mij). Hij drukte een mixtape in mijn handen: The best of the Doors for Yanaika. Daarna verdween hij voorgoed uit mijn bestaan. Maar ik wist zeker: de brugklas was het beste jaar uit mijn leven! Yanaika Zomer Je toekomst bij De Jong? de-jong.nl leningen hypotheken verzekeringen 9
Scholen aan Zee aan de slag met doorlopende leerlijnen voor taal en rekenen Om de vaardigheden van leerlingen op het gebied van taal en rekenen te verbeteren, heeft de overheid richtlijnen ontwikkeld: wat moet de leerling in welke fase en op welke school weten? Deze richtlijnen worden referentieniveaus genoemd. Gezamenlijk vormen zij het referentiekader voor taal en rekenen. De referentieniveaus vormen sinds augustus 2010 de basis voor het taalen rekenonderwijs in het basisonderwijs, in het voortgezet onderwijs en op het mbo. Ook Scholen aan Zee gaat uit van deze referentieniveaus. Om dit zo goed mogelijk te laten verlopen zijn taal- en rekencoördinatoren aangesteld. Voor Beroepsonderwijs aan Zee zijn dit Willy Okel en Jan van der Laan voor taal en Dineke Verweij en Silvia Post voor rekenen. Wat zijn in hun ogen de voors en tegens? Noemer en deler Dineke Verweij: Het gewenste niveau van leerlingen in elk stadium van hun schoolcarrière is nu dus in referentieniveaus vastgelegd. Daarin wordt expliciet omschreven wat zij moeten weten en kunnen. Vroeger spraken we van kerndoelen, maar die waren vager geformuleerd en minder eenduidig. Nu is bijvoorbeeld duidelijk geformuleerd dat een kind aan het eind van de basisschool moet weten wat bij rekenen de noemer en deler van een breuk zijn. Aan het eind van de middelbare school moet de leerling een gesproken tekst begrijpelijk kunnen samenvatten. Die referentieniveaus vormen samen het referentiekader, legt Willy Okel uit. Op het eind van de basisschool moet de leerling op het niveau 1F 10
zitten. Het verlangde eindniveau van mavo en beroepsonderwijs is 2F, van havo 3F en van vwo 4F. Het referentiekader zorgt voor efficiëntere en effectievere onderwijsprogramma s. De programma s van de verschillende schooltypen sluiten beter op elkaar aan waardoor herhalingen of erger nog: hiaten worden voorkomen. We kunnen dus heel gericht werken. Voor taal zijn vier terreinen beschreven: mondelinge taalvaardigheid; lezen; schrijven, en begrippenlijst en taalverzorging. Voor rekenen gaat het om: getallen; verhoudingen; meten en meetkunde, en verbanden. Cito-nultoets Dineke Verweij: Toen dit systeem werd ingevoerd hebben wij aan de hand van een Cito-nultoets gemeten: waar staan de nieuwe leerlingen? Hebben zij het basisschoolniveau 1F? Het werd direct duidelijk dat dit niveau niet werd gehaald; dat er nog heel veel werk te verrichten was, op taal- zowel als op rekengebied. De oorzaak? Sommige kinderen zijn met taal en of rekenen niet verder gekomen dan groep 6 of 7, waardoor zij op de basisschool niet alle elementen aangeboden hebben gekregen. Beroepsonderwijs aan Zee geeft de leerlingen nu naast wiskunde ook rekenlessen. Eén uur per week in de klassen 1 tot en met 3. En de eersteklassers hebben nu vier uur Nederlands per week, één uur extra. Dineke Verweij: De referentieniveaus helpen ons het niveau van de leerling te monitoren en te zien of wellicht extra hulp nodig is. Vorig jaar hebben we schoolbreed een proefexamen rekenen gehouden en de resultaten getoetst aan de referentieniveaus. Ook hier vielen de resultaten tegen, zegt de rekendocente. Bij rekenen scoorde de mavo beter dan het beroepsonderwijs, maar daar was rekenen al langer een apart leervak. De beide docenten verwachten de brugklassers in twee jaar alsnog op het gewenste 1F-niveau te brengen. En alle vierdeklassers aan het eind van het schooljaar 2016-2017 op het beoogde 2F-niveau. Maar heel belangrijk daarbij is de hulp en inzet van collega-docenten. Contextgericht leren De vier taal- en rekencoördinatoren hebben gezamenlijk een beleidsplan geformuleerd. Zij werden hierin bijgestaan door het CPS, de adviesorganisatie voor het onderwijs. Willy Okel: Voor leerlingen is de rol van de docent van iédere docent in de ontwikkeling van taal- en rekenvaardigheid van enorm belang. Met de invoering van het beleidsplan willen we de bewustwording van het belang van taal en rekenen bij de docenten vergroten. De docent moet zich ervan bewust zijn dat een leerling niet elk rekenbegrip en niet elk woord kent. Het aanwezige kennisniveau wordt gauw overschat. Als je tien procent van een uitleg niet begrepen hebt, simpelweg omdat je de woorden niet kent, mis je een hoop. Door leerlingen na te laten vertellen wat ze zojuist gekregen hebben, kun je dat checken. Eventuele lacunes kunnen dan direct opgevuld worden. Rekenopgaven zijn vaak heel talig, zegt Dineke Verweij. Al kun je nog zo goed rekenen, als je een paar woorden in de opgave niet kent, heb je een probleem. Er worden diverse rekenmethodes gehanteerd, legt ze uit. Het zijn digitale methodes, die passen in het kader van FleX-IT. Op de laptop wordt in het eerste jaar gewerkt met het programma Studiorekenen, in het derde leerjaar met FFtrainen. Vierdejaars hebben ook een licentie voor FFtrainen; daarmee kunnen ze op de computer thuis aan de slag. Onlangs zijn wij voorgelicht over het rekenprogramma Studyflow. Daar gaan twee brugklassen, twee tweede klassen en één derde klas mee werken. In dit programma is een game-element verwerkt. Daardoor is het aantrekkelijker voor de leerling. Bovendien is dit het eerste programma dat een persoonlijke leerroute voor de leerling genereert. Ligt China ver weg? Rekenen! Contextgericht leren staat in hoog aanzien bij het beroepsonderwijs. Dat hebben wij voor rekenen doorgetrokken naar alle schoolvakken. Immers, als je klok kijkt bij het vak Engels ben je aan het rekenen; als je wilt weten hoe lang geleden de Slag bij Nieuwpoort was, ben je ook aan het rekenen. Ligt China ver weg? Rekenen! Het gaat erom dat docenten en leerlingen Het tafels opzeggen komt weer terug en leerlingen die goed kunnen rekenen, krijgen extra uitdagingen. zich ervan bewust zijn dat rekenen erbij hoort. Sterker: dat rekenen noodzakelijk is om in de maatschappij te kunnen functioneren. Om deze noodzaak te accentueren horen rekenvaardigheden bij alle vakken bewust aan de orde te komen als de kans zich voordoet. Intussen zijn er meerdere bijeenkomsten geweest om collega-docenten bij te praten over de referentieniveaus. Het viel in goede aarde, weet Dineke Verweij. Er zijn nu vakdocenten leraren economie, techniek, zorg en welzijn, mens en maatschappij die zich als rekencoach of taalcoach hebben opgeworpen. En die coaches hebben ook onderling overleg. Immers, bij goede, taal- en rekenbewuste vaklessen hoort afstemming over de vakken heen. En dat vertelt u nú pas! Er zijn rekenwijzers en taalwijzers in ontwikkeling die schoolbreed zullen worden toegepast, zegt Willy Okel. Zodat alle leerlingen op dezelfde manier afronden, inhoudsmaten en dergelijke elementen krijgen aangeboden. Zo n format geldt ook voor taal. Zoals een uniform stappenplan bij begrijpend lezen: titel lezen, plaatjes bekijken, eerste alinea lezen, moeilijke woorden doornemen. Bij dat alles, waarschuwt Dineke Verweij, moet je je ook bewust zijn van de bijzondere eigenschappen van sommige leerlingen. Zoals een baby vaak eerst kruipt en stapjes zet alvorens de eerste woordjes gesproken worden, zijn veel kinderen vmbo-leerlingen in het bijzonder in de eerste jaren vooral praktisch ingesteld; de aandacht voor theoretische achtergronden ontwikkelt zich pas later. Ze herinnert zich een anekdote: In de vierde klas leg ik iets uit dat al vaker was behandeld. Roept een jongen plotseling: En dat vertelt u nú pas!. Blijkbaar viel bij hem op dát moment het kwartje. Willy Okel: Hier en daar bestaat de misvatting dat je leerlingen eenvoudige teksten zou moeten aanbieden, in een soort telegramstijl. Dat werkt contraproductief; het begrip wordt juist minder. Het bespreken van een mindmap, zo n getekend diagram met behandelde begrippen en teksten, werkt daarentegen heel positief. Maar bovenal moet de docent zich er telkens van vergewissen: beseffen de leerlingen wat ik zeg? Daar komt bij: taalvaardigheden zakken weg, daarom is zowel onderhoud als herhaling belangrijk. Het is nodig! Hoewel er nog kinderziektes zijn, vinden de beide coördinatoren het ingezette taal- en rekenbeleid op Scholen aan Zee een goede ontwikkeling. Het is nodig! Dineke Verweij: Verbetering van taal- en rekenvaardigheid bereidt leerlingen voor op het vervolgonderwijs, de maatschappij en het bedrijfsleven. Een doorlopende leerlijn van basisschool tot middelbaar beroepsonderwijs helpt daarbij. Om die reden voeren onze taal- en rekencoaches nu verkennende gesprekken met het mbo om straks een goede aansluiting te krijgen. Tot haar plezier merkt ze dat ook het basisonderwijs bezig is de rekenmethodes te herzien. Het tafels opzeggen komt weer terug en leerlingen die goed kunnen rekenen, krijgen extra uitdagingen. En ze hoopt dat ook daar de lessen contextgericht worden gegeven. Al ontslaat dat de leerling natuurlijk niet van de taak logisch na te denken. Met een brede lach: Als je een recept voor twee personen vertaalt in een diner voor vier, mag je alle ingrediënten best met twee vermenigvuldigen, maar natuurlijk niet de kooktijd! 11
Mens & Maatschappij bij mavo volledig gedigitaliseerd Het sjouwen met praktijk- en theorieboeken neemt op de mavo zienderogen af. Sinds de leerlingen beschikken over een eigen laptop nu alle klassen schakelen docenten meer en meer over op digitaal lesmateriaal. De Mens & Maatschappijvakken economie, aardrijkskunde en geschiedenis zijn geheel gedigitaliseerd. Hoe ervaren de docenten dit? Vervangend teamleider Wiebo Bruinsma en zijn collega s Hielke ter Veld en Jonne Lubbi hebben op het eind van de dinsdagmiddag tijd vrijgemaakt voor Aan Zee. Economiedocent Ter Veld valt direct met de deur in huis. Het Junior College meegerekend hebben we zeven tweede klassen. Alle klassen bieden parallel dezelfde M&M-stof aan, in vrijwel hetzelfde tempo. De leerlingen zouden, waar het M&M betreft, dus naadloos kunnen overstappen naar een andere klas. Dat is mede te danken aan de digitalisering. En aan een goed contact met bijvoorbeeld de mensen van VO-content, vult Bruinsma aan. Die hebben ons in het voortraject gevraagd Wat heb je nodig? en Hoe wil je t hebben?. Zij hebben ook weleens benodigde software geschreven. Maatwerk dus. De drie hebben zojuist een delegatie op bezoek gehad van een school uit het midden van het land. Bruinsma lacht: Wij willen natuurlijk wel eens klagen. Over de behuizing en andere randvoorwaarden. Maar na zo n bezoek besef je: we doen het hier zo slecht nog niet. De collega s keken vol bewondering naar hoe wij het geregeld hebben: de afspraken die wij binnen de sectie maken; hoe ver wij al zijn met de digitalisering, en de resultaten ervan. 2F-niveau Ter Veld: Wij hebben recentelijk meegedaan met een pilot rekenen. Van onze derdejaarsleerlingen is meer dan zeventig procent geslaagd. Zij hebben het 2F-niveau gehaald. De rest krijgt een herkansing. De gemiddelde score in dezelfde pilot ligt landelijk een stuk lager in klas vier. Wanneer je de geschiedenis bekijkt, zegt de teamleider, is het snel gegaan. Vier jaar terug werden de eerste laptops uitgerold. De vakgroepshoofden zochten er vrije digitale content bij, als aanvulling op de lesboeken. Er was voldoende, wisten wij, maar we konden het moeilijk vinden. En áls je iets goeds had, gebeurde het dat computerlinks ernaar toe plotseling verdwenen. In die tijd kwam ook VO-content tot ontwikkeling. VO-content voorziet in veel digitaal materiaal, in de vorm van zogeheten Stercollecties. Docenten hebben door hun ervaring grote invloed op VO-content, weet Ter Veld. Het aanbod is in korte tijd gigantisch gegroeid, mede door de vraag uit het land. En het is ook altijd actueel. Onze collega Dick Steeman had een fout ontdekt in economiecontent; dat werd toen snel aangepast. Digikette Iedere nieuwe brugklasser krijgt de digitale etiquette uitgelegd, de sociale regels dus, kortweg digikette. De diverse functies, zoals Magister en ELO, komen aan bod. En de enkeling met een digitale achterstand wordt bijgespijkerd. Geleidelijk is de digitalisering verder uitgebreid, zegt Bruinsma. We zijn voortdurend aan het verkennen, zoeken naar content die de vaak verouderde of incomplete boeken het best kan vervangen. Geen eenvoudig proces. Zo konden we in het tweede laptopjaar de tweede klassen aardrijkskunde en economie volledig digitaal aanbieden, terwijl voor geschiedenis het boek nog nodig bleef. De eerste selectie bij de opstart kostte veel tijd, maar toen stond ik alleen. Nu (hij maakt een wijds gebaar richting collega s) is de sectie versterkt en het tempo verhoogd; we ontwikkelen nu ook leerlijnen richting examens. De digitale lesstof wordt voortdurend getoetst, zegt Ter Veld. Welk materiaal hebben we en is dat toereikend? Welke stof kan er beter uit? Ongeveer hetzelfde als in een boek een paragraaf overslaan. 12
Maatwerk Beïnvloedt de laptop de lescultuur? Jonne Lubbi ervaart in pedagogisch opzicht weinig verschil, maar ziet wel dat er didactisch veel meer mogelijkheden liggen qua maatwerk en differentiatie. Maar ook nu moeten leerlingen elke week iets afhebben. En ze moeten gewoon leren voor de toetsen. In de tweede doen ze dat vanaf de computer. Aan de hand van de studieplanners stellen ze zelf bestanden samen, een soort encyclopedie voor het leerwerk waarin alles is terug te vinden. En als ze digitaal lastig vinden, kunnen ze het eventueel uitprinten. In klas 1 zijn de leerlingen gewezen op de risico s van ondoordacht computergebruik; dat elke digitale boodschap voor eeuwig op het netwerk staat. Ook cyberpesten krijgt veel aandacht. En voortdurend wordt er op gehamerd te back-uppen, via SkyDrive bijvoorbeeld. Ter Veld: Onlangs had een meisje een mooi werkstuk gemaakt; veel tijd ingestoken. Haar laptop werd bij een storing gereset. Hierdoor miste zij bestanden. Lubbi: Leerlingen lijken ICT-vaardig, doen heel rap spelletjes, maar een nuttige functie zoals het aanleggen van mapjes moet ze echt nog worden geleerd. Laptopdokter Ter Veld: Bij elke lessenserie krijgen de leerlingen meerdere opdrachten mee. Berekeningen bespreek ik met ze na op het bord. Hup, beamer aan en je ziet hetzelfde als de leerling. De computer blijkt een uitstekend hulpmiddel bij presentaties. Met Excel maken ze vrij eenvoudig cirkel- en staafdiagrammen. Het fysieke aspect, het voor de groep staan, blijft voor sommigen nog wat moeilijk. Maar dat is altijd zo geweest. Voor mankementen is er de laptopdokter. Lukt reparatie niet stantepede, dan wordt een leenlaptop verstrekt. De docenten letten scherp op de authenticiteit van werkstukken. Bruinsma: Er is plagiaatcontrole, maar wij hebben gauw door of iets klakkeloos is overgeschreven. Aan de woordkeuze, aan de zinsbouw, de stijl. Citeren mag, maar dan wel met bronvermelding. Overigens raad ik leerlingen aan dicht bij jezelf te blijven. Als ik de Tweede Wereldoorlog behandel, dan is het onderwerp Vrouwen in de oorlog origineler en interessanter dan Het Verzet. Bunkerroute De leerlingen moeten af en toe loskomen van de computer, stelt Wiebo Bruinsma. Bij een les over de Tweede Wereldoorlog moesten ze groepsgewijs de boer op om bunkers te fotograferen, tegelijkertijd de gebruikte fietsroute beschrijven en dat met korte tekstblokken klassikaal presenteren. De leerlingen maakten zo een eigen folder. Ze mochten zelf de groep samenstellen. Dan is het aanlokkelijk je vrienden te vragen, maar slimmer is natuurlijk de juiste mensen bij elkaar te halen. Wie is een goede fotograaf? Wie kent de omgeving het best? Wie kan een aardige tekst in elkaar zetten? Er ontstonden drie groepen en de resultaten waren verbluffend. Hielke ter Veld valt hem bij: Sommige kun je zó als VVV-folder afdrukken! De drie docenten verwachten dat hun vak M&M binnen afzienbare tijd volledig digitaal zal zijn. En dat juichen ze alleen maar toe. Alles van M&M heb ik nu bij elkaar, in één map Alle drie zijn ze van de Facebook-generatie, Kimberly, Joram en Max. De tweedeklassers schuiven zelfbewust aan om te vertellen over hun ervaringen met dit digitale tijdperk. Ieder heeft de eigen laptop mee. Die is online, dat spreekt. Joram Tijdeman vind het apparaat heel fijn want hij heeft weliswaar geen dyslexie, maar ik vind grote letters wel heel prettig. Je hebt alles bij elkaar, zegt Max Remijnse en toont zijn scherm. Kijk, verschillende mappen; dat waren vroeger allemaal papiertjes. Alles van M&M heb ik nu bij elkaar, in één map. Het zal hem niet gebeuren iets kwijt te raken. SkyDrive. Als je deze knop iets langer indrukt, vijf tot tien seconden, dan wordt alles opgeslagen; op je computer, maar ook op internet. In de cloud. Als je t niet opslaat, ben je zo alles kwijt. Kimberly Bakker is door schade en schande wijs geworden. Ja, vorig jaar is m n laptop gereset. Kon ik opnieuw beginnen. Dus nu zet ze alles regelmatig op een usbstick. Dat doet Max ook. Maar alleen voor thuis op de computer. Hier zet ik belangrijke dingen meteen op Dropbox, een andere cloud. Wiskunde nog in schrift Max is tussentijds geswitcht van lyceum naar mavo, maar dat was voor hem geen probleem. Daar skypten en twitterden we ook. Bij Kimberly lag dat wat ingewikkelder. Zij is overgestapt van het beroepsonderwijs en daar werkt het iets anders. Meneer Okkerse van IT heeft toen alles op mavoniveau gebracht. Kimberly doet nu het merendeel digitaal. Alleen wiskunde, dat doe ik toch liever nog in een schrift. Als het waar is dat de Facebook-generatie volledig is vergroeid met de computer, gaat dat in ieder geval niet op voor dit drietal. In mijn vrije tijd voetbal ik veel, zegt Kimberly. Ik zit lang niet altijd achter die computer, hoor. Max zit op hockey. En daarna ga ik meestal spelen met m n vrienden. En Joram? Die voetbalt regelmatig met oude vrienden. Of we gaan buiten chillen. Chillen? zegt Max. Hij slaat de armen om zich heen, wrijft over zijn schouders en zoent in het luchtledige. Chillen? 13
Schooldeuren wijd open voor verenigingen en inwoners Begin oktober hebben zo n vijfentwintig representanten van uiteenlopende Helderse instellingen, gesubsidieerd en niet gesubsidieerd, elkaar gevonden in één samenwerkingsverband: Community College. Doel: het bevorderen van sociale samenhang, welzijnsbeleving en economische groei in Den Helder. En het overeind houden van het voorzieningenniveau. Jongeren die Den Helder de rug toekeren, decentralisatie van de zorg, obesitas, vergrijzing (meer ouderen) en ontgroening (minder geboorten plus uitstroom van jongeren). En daarbovenop bezuinigingen. Het zijn niet de minste vraagstukken waarvoor Den Helder zich de komende decennia geplaatst ziet. Dat vraagt om een geheel nieuwe manier van kijken. Van iedereen, ook van Scholen aan Zee. Dat stellen Chris van Meurs en Joke Plass. Sterk accent op samenwerking Je kunt de vraagstukken in drieën opsplitsen, zegt bestuursvoorzitter Van Meurs van Scholen aan Zee. Eén: De gemeente heeft meer verantwoordelijkheden toebedeeld gekregen, zoals de jeugdzorg en de langdurige zorg. Twee: Terwijl het beschikbare budget afneemt, stijgt de complexiteit. Zo hebben wij als scholen te maken met de wet Passend onderwijs. En drie: De leefbaarheid staat onder druk doordat burgers de kosten van publieke diensten buurthuis, kinderopvang niet of nauwelijks meer kunnen opbrengen. Joke Plass, algemeen directeur bedrijfsvoering: Naast deze politiek gestuurde ontwikkelingen dus maatregelen van bovenaf hebben veel regio s, de onze in het bijzonder, te maken met zaken als vergrijzing en ontgroening. Die zorgen voor disbalans. De vraag naar voorzieningen voor ouderen stijgt, die naar onderwijs neemt af. Ook krimpt het aantal leden van sport- en culturele verenigingen. Ontgroening en krimp zorgen voor grote financiële problemen. Aan het geboortecijfer kunnen we niets doen, wel aan de situatie dat steeds meer 19 -, 20 -jarigen de stad verlaten en anderen na hun studie niet meer terugkeren, de zogenoemde braindrain. In het kader van haar MBA-studie en in opdracht van Scholen aan Zee heeft Plass recentelijk gezocht naar scenario s in het omgaan met de verschijnselen van krimp. Het voeren van een kostenefficiency-strategie met een sterk accent op samenwerking kwam daarbij naar voren als het meest werkbare scenario. Voorzieningen breder inzetten Van Meurs: Organisaties hebben in de loop der jaren ieder voor zich een uitgebreid voorzieningenpakket opgebouwd: (sport)accommodaties, technische faciliteiten, knowhow. Niet alles wordt even efficiënt gebruikt, soms is er sprake van doublures. Als wij naar onszelf kijken: Scholen aan Zee beschikt over hoogwaardige voorzieningen: laboratoria, techniekruimtes, keukens, sporthallen, tot een restaurant aan toe. Die worden voornamelijk benut op werkdagen tijdens schooluren, dus van acht uur s morgens tot vier uur s middags. Heel weinig, in aanmerking genomen dat een dag in de regel van zeven tot elf uur loopt. Sport- en andere verenigingen kunnen deze voorzieningen samen met de scholen breder inzetten. Wij kunnen zelfs hun administratie voeren. Op die manier kunnen zij hun publieke taak kostenefficiënter continueren. Jongeren, maar ook kinderen en ouders, hebben dan van s morgens tot s avonds leuke, betekenisvolle en desgewenst gezonde activiteiten. En, ook heel belangrijk, ouders krijgen qua tijd meer armslag. Daarmee stipt de bestuurder een andere tendens aan. De beroepsbevolking wordt kleiner ten opzichte van een groeiende groep economisch niet actieve, vooral oudere inwoners. Dat betekent dat in de nabije toekomst het aantal gezinnen waarin beide ouders werken toeneemt. Dat vraagt om concepten waarbij deze ouders ontzorgd worden doordat zij hun kinderen op een goede manier opgevangen weten. Welnu, dit is zo n concept: een school die van s morgens tot s avonds bruist van energie en activiteit. Plass: Nu al bezoeken senioren regelmatig ons schoolrestaurant, De 2 Getijden. Voor hen zijn ook andere activiteiten denkbaar. Zoals we wellicht ook onderdak kunnen bieden aan kinderopvang. De school als hart van de gemeenschap Scholen aan Zee heeft een bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid dan het uitsluitend aanbieden van goed onderwijs, zegt Van Meurs. Natuurlijk staat onze wens tot de tien procent beste scholen van Nederland te behoren kaarsrecht overeind. De voorwaarden zijn er, want we hebben goede docenten en prima scholen. Maar vergeet niet dat leerlingen hun kennis voor dertig procent binnen de school opdoen en voor zeventig procent daarbuiten. Hen meer verbinden met die buitenwereld, de maatschappij dus, leidt tot betere prestaties. Daarom stimuleren wij het vrijwilligerswerk, de deelname in verenigingswerk. En daarom zullen wij de maatschappelijke stages handhaven, óók als de subsidiekraan wordt dichtgedraaid. Community College, zo stelt Van Meurs, koppelt zorginstellingen, gemeente, verenigingen en publieke voorzieningen aan elkaar. Kortom, allerlei verbindingen die de wereld mooi houden. Aangezien de school van oudsher een stabiele factor in de samenleving is en bovendien laagdrempelig, nemen wij graag het voortouw. Wij geven de school terug aan de samenleving de school als hart van de gemeenschap. 14
Community College legt verbindingen die de wereld mooi houden Stimuleren van ondernemerschap bij jeugdigen Het Community College-netwerk bestaat uit: Scholen aan Zee, KIM Citymarketing, HTC, Rabobank, Holland Safety, Body Fit, CvB Kopwerk, Den Helder Kings, Triade, MEE NWH, L. v/d Wal & Zn BV, Gemeente Den Helder, HCSC, Parlan en Woningstichting. De gemeente, zegt Van Meurs, is vooral gefocust op jongeren die geen school, geen baan dreigen uit te vallen. Het is belangrijk hen betrokken te houden. Hen via het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk aan de stad te binden. Community College blijkt al volop in beweging. Het Waddenfonds heeft een kleine aanloopsubsidie verstrekt. Intussen zijn als projectleider Jacco Mokveld en als programmamanager Marina Link van MEE Noordwest- Holland aangesteld. Zij hebben uit de wensen en ideeën van het Collegenetwerk een negental projecten gedestilleerd, waarvan er intussen drie zijn uitgevouwen. De projecten variëren van het creëren van leerwerkplekken en maatschappelijke stages tot beïnvloeding van gezondheid en beweeggedrag; van een vijftal lezingen voor verschillende doelgroepen tot het stimuleren van ondernemerschap bij jeugdigen. Voor veel projecten worden vooral ook ouders, niet-leerlingen en andere belangstellenden enthousiast gemaakt. Doe een wens -actie Op korte termijn staan nieuwe initiatieven op stapel, vult Joke Plass aan. Verenigingen bereiden gezamenlijk Community College-sportactiviteiten voor, kortweg CC-sport. Scholen aan Zee-leerlingen ondersteunen dit: zij stellen trainers en faciliteiten beschikbaar om tot CC-teams te komen en ze doen de bijbehorende organisatorische klussen. Daarnaast, in het kader van maatschappelijke stage, zetten leerlingen samen met zorgverleners een Doe een wens -actie op poten voor langdurig zieke kinderen en kinderen met een beperking. Verder bereidt Community College een kunstweek voor, georganiseerd door mensen zonder en met beperking. Deze activiteit wordt getrokken door MEE NWH. Van Meurs: Zoals gezegd, kampen verenigingen met afnemende ledentallen. Om dat af te wenden bekijken ze de mogelijkheid combinatieabonnementen te ontwikkelen met het jaar door toegang tot zomer- en wintersporten, binnen- en buitenactiviteiten. Scholen aan Zee wil het aantal projecten kunstzinnige vorming uitbreiden richting ouderentehuizen. En nog onlangs werd het idee geopperd een schaakclub te beginnen, voor álle jongeren. De directeur bedrijfsvoering: Alles gebeurt zoveel mogelijk budgettair neutraal. Dat verlangt een andere manier van kijken. Dan komt ruilhandel in beeld: teams of clubs gebruiken onze faciliteiten en doen als tegenprestatie onderhoudsklussen. Onze docenten kunnen stadsexcursies uitstippelen, Triade kan korte voorstellingen of concerten komen geven om leerlingen te interesseren. Dat is de meerwaarde van Community College. Het is in ieders belang: én van de verenigingen en organisaties, én van de gemeente en bedrijven, én van de leerlingen, andere jongeren en overige bewoners. En, jawel, ook Scholen aan Zee wordt daar beter van. Van Meurs: We moeten met z n allen creatief omgaan met bestaande voorzieningen en de beschikbare financiële middelen intelligent inzetten. En vóór al: samenwerken. 15
Mavoleerlingen gastvrij onthaald in hindoetempel Als docent levensbeschouwelijke vor- ming (levo) mag je natuurlijk je handen dichtknijpen als jouw school een kerk in de buurt heeft. Anjo Veldhuis doet dat zeker want haar educatieve habitat, Mavo aan Zee, grenst aan de Annie Romein Verschoorlaan, ook wel de reli-boulevard genoemd, en die telt maar liefst zeven godshuizen. Weet je, dit soort ontmoetingen, deze excursies, het zijn eyeopeners. Anjo Veldhuis ziet haar vak in een zo breed mogelijk perspectief. Met levo helpen wij leerlingen op weg een eigen mening te vormen over van alles en nog wat in de maatschappij. Let wel: we laten zien wat er is, we dringen niets op. Wij zijn begonnen met wat we de reli-route hebben genoemd: een tocht langs alle godshuizen, dus niet alleen de hindoetempel die nu zo in de belangstelling staat. We zijn naar De Morgenster geweest, een gereformeerde kerk waar onze kerstvoorstellingen worden gehouden. Ook de Oud-Katholieke Kerk zat in de route. Wist je dat dat een heel moderne kerk is? De docent wacht het antwoord niet af. En of! Het celibaat bestaat er niet en vrouwen spelen een belangrijke rol in die gemeenschap. Regelmatig zet de kerk de deur open voor de leerlingen en geeft de pastoor voorlichting. In het gebouw is een zogeheten godslamp die zo vaak mogelijk brandt als symbool voor het licht heel indrukwekkend. Anjo Veldhuis prijst de pastoor. Hij verbindt de kinderen met elkaar; laat ze kaarsjes opsteken. Ook een moslimmeisje brandde een kaars, voor haar overleden vader. De pastoor geeft aan dat saamhorigheid belangrijk is. De zingevingsvraag is universeel. Ieder zoekt antwoorden en vindt het antwoord op zijn of haar eigen wijze. En de route werd vervolgd: de Apostolische Kerk, de Jehovah s getuigen in hun Koninkrijkszaal (zij gebruiken niet het begrip kerk), de City Life Church en de moskee. Niet in de route, maar toch meegenomen: de katholieke Petrus en Pauluskerk aan de Kerkgracht. Voordat wij een bezoek brengen, maken we met de leerlingen eerst een rondje langs de kerkgebouwen en vertellen er wat over. Ik leg uit, zij zien het nodige. Dan kiest ieder voor zich er een uit die hem of haar boeit en nieuwsgierig heeft gemaakt en zoekt daar informatie over. Vervolgens presenteren alle leerlingen hun bevindingen aan elkaar. Ingepakt bouwwerk Bij de start van het schooljaar werden de leerlingen, vooral de nieuwe eerstejaars, getriggerd door het hoge, volledig ingepakte bouwwerk waarin dat wisten zij dan wel een tempel schuilging. Vooralsnog had het meer weg van een nieuwe Christo-creatie. Om de reli-route waardig af te sluiten mocht een kijkje in de nieuwe tempel natuurlijk niet ontbreken, zegt Anjo Veldhuis. Omdat het op de dag van de officiële opening, maandag 16 september, te druk was, werd het een paar dagen later. De spanning steeg dus. 16
Eindelijk was het zover. Europa s mooiste, grootste en belangrijkste hindoetempel met zijn felgekleurde achttien meter hoge toren was onthuld. Zoals inmiddels bekend bij de leerlingen, offeren hindoes met bloemen, groenten, fruit, kruiden en melk om de goden te danken. Alles onder het motto wij krijgen van alles, wij geven wat terug. Wij wilden niet met lege handen aankomen, maar om nu een pak melk Enfin, wij hebben ze dus een fraaie bos bloemen gegeven. Het is gebruikelijk vooraf aan een tempelbezoek geen vlees te eten. De leerlingen wisten dit; een meisje dat toegaf zich niet aan deze regel te hebben gehouden, ging de volgende keer mee. De levo-docent: Een ander meisje, dat eveneens vlees had gegeten, wilde toch per se mee wie ziet het?. Op het laatste moment zag ze er toch maar van af, voelde zich er toch niet goed bij. Ze begreep heel goed dat het niet respectvol was, want daar gaat het om. Uiteindelijk hebben 130 leerlingen hun opwachting gemaakt bij de tempel; vooral de toren, Raja Gopuram genaamd, maakte veel indruk. En ze weten nu dat al twee decennia hindoediensten in Den Helder worden gehouden. Dat de bouw van de tempel tien jaar heeft gevergd en dat aan de torendecoraties maar liefst vijftien Indiase kunstenaars en acht Sri Lankaanse kunstschilders hebben gewerkt. > 17
Mijn land mijn cultuur Het is niet louter religie wat de klok slaat bij levo. Ook Mijn land mijn cultuur, een project van het Internationaal Vrouwen Centrum, staat jaarlijks op het programma. Er zijn dan vier sessies van vrouwen in hun traditionele kleding, doorgaans migranten uit verschillende landen, die laten zien en horen, laten ruiken en proeven hoe het er in hun cultuur aan toegaat. Deze vrouwen doen dat altijd met veel enthousiasme. De bezoekers worden overal bij betrokken. Hoewel er een taalkloof is, zijn de leerlingen altijd flink onder de indruk. Ook de jongens zijn van harte welkom, dit is bijzonder omdat in de traditionele omgeving van deze dames dit niet vanzelfsprekend is. Mavo aan Zee waardeert het dan ook zeer dat al onze leerlingen de gelegenheid krijgen om hieraan deel te nemen. De eersteklassers gaan ook nog naar het asielzoekerscentrum aan de Nieuweweg. Een hot issue, stelt de docent. Sommige van onze leer- lingen wonen daar. Enkele zijn uitgeprocedeerd. Het is moeilijk je in te leven in hun situatie. De voorlichting van het AZC is indrukwekkend. Zij tonen de leerlingen een zak met linnengoed, om aan te geven hoe weinig ze bezitten. We mogen ook de leefruimte zien waar de asielzoekers wonen. Als je dat allemaal laat zien, dus zichtbaar maakt hoe moeilijk het is om in een vreemd land te wonen met zo weinig privacy en zo weinig thuis, komt er meer begrip. Dat is een van de redenen waarom levo-klassen ook naar de voedselbank gaan. We leggen uit dat iedereen financieel aan de grond kan raken en iedereen daar zomaar terecht kan komen. Het is niet altijd een kwestie van eigen schuld dikke bult. Als het gesprek ten einde loopt en Anjo Veldhuis opstaat, zegt ze: Weet je, dit soort ontmoetingen, deze excursies, het zijn eyeopeners. Ook als je zelf niet gelooft, heb je respect voor degenen die geloven, zegt Koen. Daarom is levo ook een leuk vak: je leert over verschillende geloven en dan ga je die vanzelf begrijpen en respecteren 18
Je hebt respect voor degenen die geloven Op verzoek van Aan Zee meldt zich een viertal brugklassers om te komen vertellen over hoe zij de levo-lessen tot nu toe hebben beleefd. Twee jongens: Koen Wouters en Milan Mulder, en twee meisjes: Claire Janssen en Femke de Wijn. Het blijken vlotte praters. Schoenen uit Ook als je zelf niet gelooft, heb je respect voor degenen die geloven, zegt Koen. Daarom is levo ook een leuk vak: je leert over verschillende geloven en dan ga je die vanzelf begrijpen en respecteren Claire: Ja, dus ook het hindoegeloof en het moslimgeloof. En daarom trek je je schoenen uit in een tempel of moskee, want dat doen zij zelf ook. Dat hoort zo. Wij hebben moslims in de klas en die mogen geen varkensvlees eten, weet Femke. Koen: En hindoes geen koeienvlees, want de koe is een heilig dier. Het viertal keek de ogen uit in de hindoetempel. Femke zag dat ze er nepgeld verbrandden en wierook. Mijn haar rook er helemaal naar. Koen was heel verrast toen hij de toren voor het eerst zag, kort na de onthulling. Ik dacht eerst aan een attractie, een funhouse of zo, door die felle kleurtjes. Eenmaal in de tempel viel zijn oog op een kruis. En dat lijkt op een hakenkruis. Maar Milan legt uit dat het een symbool is van vrede en liefde al eeuwenlang en dat de Duitsers het van de hindoes hebben gepikt. Halfnaakte man Femke schrok een beetje toen ze bij binnenkomst werd begroet door een man met ontbloot bovenlijf. Ik dacht even dat het een topless dame was, door dat lange haar. Ik zei nog dag mevrouw tegen hem. De rituelen maakten wel indruk. Milan: Bij het zingen moest er zelfs iemand huilen. Maar er ging ook iets mis. Mevrouw Veldhuis had van tevoren duidelijk gezegd mobieltjes uit, maar toen iemand van ons naar voren liep om een offer te brengen, ging toch keihard z n gsm etje af. Dat gebeurt hem geen tweede keer? Nee, hij is heel erg geschrokken. Hoe interessant al die kerken ook zijn, na de excursies, de lessen en hun eigen informatievergaring houden de leerlingen het toch maar liever bij het oude vertrouwde. Koen vindt het hindoeïsme iets te extreem, Milan prefereert duidelijk het christendom en Claire is en blijft katholiek. Leuk met kerst en zo, en je bepaalt zelf wanneer je naar de kerk gaat. Femke hangt geen geloof aan en daar hebben de levo-lessen ook niets aan veranderd. Dat we op stap gaan, dingen zien, vindt Femke het leukste. En dat je bij een toets mag antwoorden wat je wilt. Als je maar uitlegt waarom je dat vindt. Bovendien is mevrouw Veldhuis een aardige lerares. En niet alleen omdat ze in de les onze muziek opzet, zelfs rap! 19
POVO-dag: 130 docente en voortgezet onderwijs Onder het motto Samen voor dezelfde leerling hebben zestien basisscholen een ochtend lang hun deuren opengezet voor collega s uit het voortgezet onderwijs. s Middags gebeurde het omgekeerde en waren Scholen aan Zee en De Spinaker gastheer. Deze POVO-dag vond plaats op woensdag 30 oktober, onder de vlag van Samenwerkingsverband Kop van Noord-Holland, Academie aan Zee en Scholen aan Zee. Het is vroeg in de ochtend als Joke van Berkum samen met drie collega s haar opwachting maakt bij basisschool De Hofstee in Julianadorp. De basisscholen die open huis houden hebben elk een thema in de aanbieding. Bij De Hofstee is dat Didactiek rekenen en taal. Joke van Berkum geeft Nederlands bij het beroepsonderwijs maar volgt een rekenles in groep 8. Na afloop is er een gespreksronde met de betrokken onderwijsgevenden. Het viel mij op dat ook basisscholen vooruitstrevend met digitaal onderwijs bezig zijn, vertelt ze. Van een computergestuurd interactief schoolbord, het digibord, kijkt niemand vreemd op. Joke van Berkum, in een vorig leven directeur van basisschool De Zandhorst in Breezand, vindt ook dat het zogeheten leerlingvolgsysteem in het primair onderwijs iets beter wordt onderhouden. Maar daar zijn redenen voor aan te wijzen. Zij hebben één vaste docent per klas en die heeft automatisch meer zicht op de individuele leerling. Bij ons is dat anders: elke klas heeft een rits docenten. Daardoor gaat het leerlingvolgsysteem soms tussen de bedrijven door. De oplossing? Beter toegeruste mentoren? Anderzijds: we hebben elke vier tot zes weken leerlingenbespreking, dus het ligt allemaal vast. Docenten moeten er wel in kijken natuurlijk! Zorg begint aan de voordeur In het onderwijs worden de beste resultaten behaald als het goed gaat in de klas; als de klas een veilige omgeving is; als de docent weet wat in een leerling omgaat. Anneke Bouma spreekt uit ervaring: ze is orthopedagoog en lange tijd zorgcoördinator geweest op Scholen aan Zee. Nu is ze als bovenschools zorgcoördinator nog enkele dagen per week aan de school verbonden. Daarnaast is zij directeur van Samenwerkingsverband Kop van Noord-Holland, de medeorganisator van de POVO-dag. Zij onderschrijft het belang van een goed functionerend leerlingvolgsysteem. Zorg begint aan de voordeur. Aan de attitude van de leerling kun je veel aflezen. Als je daar attent op bent, kun je de meeste problemen in de klas oplossen, dan hoef je daar geen zorgcoördinator voor in te schakelen. Anneke Bouma ik voel mij verantwoordelijk voor alle kinderen, ook voor degenen zonder problemen staat met Samenwerkingsverband Kop van NH mede aan de wieg van de jaarlijkse ontmoetingen. Andere wegbereider is Yvonne Kapiteijn, locatieleider van het Juliana College en directeur van Academie aan Zee. Ik heb ook de contacten met het primair onderwijs in mijn portefeuille, vertelt ze. Enkele jaren terug heb ik voor een kwaliteitsonderzoek alle basisscholen bezocht en geïnventariseerd wat daar leeft. En wat zij van ons verwachten. Rode draad in hun aanbevelingen: meer uitwisseling. Op drie niveaus tegelijk werken Als mavodocent René Hoep samen met een achttal collega s basisschool De Drietand na anderhalf, twee uur weer verlaat, is hij onder de indruk. Het lesgeven is daar een stuk pittiger, zegt hij. Hij beschrijft een soort circusact waarbij je meerdere bordjes draaiend in de lucht moet houden. We volgden een rekenles voor groep 7 en 8 waarbij een digibord werd gebruikt. De docenten moeten op drie niveaus tegelijk werken: kinderen met vmbo-, havo- of vwo-mogelijkheden zitten immers in dezelfde klas. Indrukwekkend. Hij beweert niet dat het VO het gemakkelijker heeft. Het vraagt andere competenties. Kun je niet differentiëren? Dan heb je niets in het basisonderwijs te zoeken. Ordeproblemen? Mijd dan liever de pubers op de middelbare school. Hoep geeft lichamelijke oefening. Vakinhoudelijk waren er geen raakvlakken, maar het geeft me wel een goed beeld van de achtergrond van de kinderen die wij straks op school krijgen. Hij vindt de contacten prettig en krijgt de indruk dat ook zijn Drietand-collega s het waardeerden. Het is altijd goed om naar elkaar te luisteren. Gehoord te worden. Dan, deftig: Voor de cohesie is het een goed concept. Stip aan de horizon Hoe ziet ons taal- en rekenbeleid er uit? Hoe geven wij les aan hoogbegaafde leerlingen? En welke didactische aanpak hebben wij voor leerlingen met een specifieke hulpvraag? Rond het middaguur verwelkomt Yvonne Kapiteijn alle docenten in de aula van het beroepsonderwijs. Zij schetst kortelings de thema s die in het middagprogramma aan de orde komen. Tijdens de voorbeeldlessen, de workshops en de afsluitende discussie tussen directieleden. Maar eerst is er de gezamenlijke lunch. Om ook dié tijd zinvol te besteden, waren thematafels ingericht, zegt 20