Startles Sociale Hulp

Startles Sociale Hulp voor maatschappijleer, economie voor middenbouw vmbo, havo, vwo

2 Inleiding U gaat een les geven over het thema Sociale Hulp, welke betekenis het Nederlandse Rode Kruis daaraan geeft en wat het belang ervan is voor kwetsbare mensen in de Nederlandse samenleving. De meeste mensen in Nederland kennen het Rode Kruis van de noodhulp die verleend wordt in het buitenland, bijvoorbeeld bij overstromingen of aardbevingen. Of ze hebben het Rode Kruis gezien bij grote evenementen in Nederland, zoals bij de Vierdaagse in Nijmegen, waar vrijwilligers klaar staan om Eerste Hulp te verlenen. Maar het Rode Kruis zet zich in Nederland ook volop in voor de kwetsbaren in de samenleving: ouderen, mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking, chronisch zieken, nieuwkomers. Deze hulp heet Sociale Hulp. Na deze les kunt u een vrijwilliger van het Rode Kruis uit uw woonplaats of regio uitnodigen om een gastles te geven over het Rode Kruis en welke Sociale Hulp-activiteiten er in de regio zijn. Indien u graag eerst een introductie op het Rode Kruis wilt geven, dan is daar eveneens lesmateriaal voor beschikbaar. Het Rode Kruis wil met deze lessen de betrokkenheid van jongeren met het werk van het Rode Kruis vergroten en hen inspireren tot het uitvoeren van een maatschappelijke stage voor het Rode Kruis. Ouderen In de westerse wereld vergrijst de bevolking. Dit komt door de naoorlogse geboortegolf en de stijging van het aantal geboorten tot ongeveer 1970 en de stagnatie van het aantal geboorten daarna. Daarnaast is de laatste decennia het aantal ouderen sterk toegenomen doordat de levensverwachting in vijftig jaar met zeven jaar is toegenomen. Het toppunt van de vergrijzing verwacht men rond 2038. Op dit moment zijn er in Nederland ruim 2,5 miljoen mensen ouder dan 65 jaar. De lichamelijke conditie van mensen boven de 65 wordt steeds beter. Iemand die begin vorige eeuw 65 was, had ongeveer dezelfde conditie als iemand die nu 85 jaar wordt. Toch neemt het aantal hulpvragen van ouderen toe en deze vragen worden ook complexer. De mobiliteit van ouderen neemt af, familie en vrienden vallen weg en de kans dat iemand chronisch ziek wordt stijgt met het toenemen van de leeftijd. In deze handleiding vindt u achtergrondinformatie, een lesopzet (inclusief powerpointpresentatie), makkelijk te kopiëren werkbladen met vragen en opdrachten voor de leerlingen, en antwoordsuggesties. Achtergrondinformatie Nederland is een verzorgingsstaat: de overheid neemt veel verantwoordelijkheid in de zorg om haar burgers. In Nederland neemt de bemoeienis van de overheid ten aanzien van de zorg voor burgers de laatste jaren af. Er is sprake van een toenemende individualisering en mensen worden buitengesloten of weten zelf niet goed aansluiting te vinden bij de samenleving. Vooral voor kwetsbare groepen in de samenleving kan dit gevolgen hebben. Mensen met een beperking Nederland telt circa 500.000 zelfstandig wonende mensen met een ernstige lichamelijke beperking, bijna 1 miljoen mensen met een matige beperking en bijna 2 miljoen mensen met lichte lichamelijke beperkingen. Zij nemen minder vaak deel aan de arbeidsmarkt dan mensen zonder beperkingen. Ook hun sociale en

3 maatschappelijke participatie, zoals bezoek aan museum, theater of bioscoop, is geringer. Bij deze groep horen ook ouderen. Omdat de participatie in de maatschappij minder is, is de eenzaamheid vaak groter. Deze mensen hebben behoefte aan ondersteuning, zowel op praktisch als op geestelijk vlak. Daarnaast zijn er in Nederland ruim 110.000 mensen met een verstandelijke beperking. Zij functioneren intellectueel duidelijk beneden het gemiddelde en hebben daarnaast beperkingen op bijvoorbeeld het gebied van sociale vaardigheden of zelfredzaamheid. Ook voor deze groep is ondersteuning, praktisch en mentaal, nodig. Chronisch zieken Nederland telt 770.000 chronisch zieken (reuma, diabetes enzovoort). Daarnaast zijn er 430.000 mensen met zowel een chronische ziekte als een handicap. Dat brengt het aantal op 1,2 miljoen mensen met een chronische ziekte. Bijna de helft hiervan heeft meer dan één chronische ziekte. Deze mensen krijgen vaak hulp van de thuiszorg. Alleen groeien de wachtlijsten en wordt de zorg steeds meer beperkt. Ruim een kwart van deze mensen geeft aan meer hulp nodig te hebben. levende moslimbevolking zorgt dat dit sociaal isolement nog groter wordt. Nederlandse Rode Kruis In het licht van de ontwikkelingen in de samenleving biedt het Nederlandse Rode Kruis verschillende Sociale Hulp-activiteiten voor kwetsbare mensen. Het doel van Sociale Hulp is: individuen en gemeenschappen kunnen zelf actief bijdragen aan het verbeteren van hun situatie. Het Rode Kruis helpt hen de behoefte hieraan in kaart te brengen. Het opbouwen van sociale netwerken is essentieel voor goede hulpverlening. Het Rode Kruis hanteert bij haar hulpverlening de Cirkel van hulp. Deze laat zien dat het bevorderen van zelfredzaamheid in alle Voorkomen menselijk lijden Noodhulp Noodsituatie Verzachten menselijk lijden Figuur 1 Cirkel van Hulp Nieuwkomers In Nederland wonen bijna twee miljoen mensen van niet-westerse afkomst. Een deel van deze groep lukt het niet goed om in de Nederlandse samenleving te integreren. Dit komt deels door het niet goed spreken en begrijpen van de Nederlandse taal, maar het heeft ook te maken met het gegeven dat mensen in twee culturen moeten zien te leven. Hierdoor raken sommige mensen in een sociaal isolement. De toenemende verslechterende houding van Nederlanders ten aanzien van nieuwkomers en met name ten aanzien van de in Nederland hulpsituaties belangrijk is. Door netwerken te creëren, waarbinnen mensen een deel van hun zelfstandigheid kunnen bewaren of hervinden, werkt het Rode Kruis aan die zelfredzaamheid. Een voorbeeld hiervan in Nederland is de telefooncirkel, één van de sociale activiteiten van het Rode Kruis. Mensen bellen elkaar dagelijks om een kletspraatje te maken, maar ook om te weten of met iemand alles nog in orde is. Geen vanzelfsprekendheid meer in de huidige samenleving. De activiteiten in het kader van Sociale Hulp zullen in de toekomst meer in het verlengde liggen van de noodhulpactiviteiten. Want het Rode Kruis vindt het van belang dat mensen in de samenleving geholpen worden om netwerken op te bouwen, zodat zij in noodsituaties zelfredzaam zullen zijn. Als dat

4 gelukt is, dan kan een andere groep kwetsbare mensen worden geholpen. De hulpverlening van het Rode Kruis zal een meer tijdelijk karakter krijgen. Activiteiten Sociale Hulp De helft van alle vrijwilligers van het Rode Kruis in Nederland zet zich op dit moment in op het terrein van Sociale Hulp. Zo zijn er de maatjesprojecten. Daarin helpen Rode Kruis-vrijwilligers kwetsbare mensen gedurende een bepaalde periode om te leren meedraaien in de hedendaagse maatschappij en een netwerk op te bouwen. Dit kan bijvoorbeeld door samen kleren te kopen met iemand met een visuele beperking of naar een terrasje te gaan met een ouder iemand enzovoort. Ook heeft het Rode Kruis een cursus Vrienden maken kun je leren. Vrienden zijn voor ieder mens belangrijk, ze verrijken het leven. Maar niet iedereen vindt het even gemakkelijk om vrienden te maken of te behouden. Het doel van de cursus is dat de deelnemers ervaringen uitwisselen, nadenken over hun wensen en grenzen en een realistische kijk op vriendschap ontwikkelen. Daarbij is er aandacht voor een groter zelfvertrouwen en positiever zelfbeeld. Ook wordt er intensief geoefend in communicatietechnieken en benaderingswijzen. Al deze activiteiten zorgen ervoor dat mensen er niet alleen voor staan, ook niet in tijden van nood. Voor mensen met sociale of lichamelijke beperkingen zijn er daarnaast bijzondere vakanties, waarbij altijd verzorging en hulp aanwezig is. En in de Mappa Mondo-huizen worden ernstig zieke kinderen opgevangen, waarvan ouders de zorg tijdelijk niet aankunnen. Ook is het Rode Kruis partner bij de activiteit www.hetbegintmettaal.nl, omdat taal kan zorgen voor verbintenis. Inzet jongeren De sociale activiteiten van het Rode Kruis lenen zich erg goed voor een maatschappelijke stage. Door zo n stage ervaren jongeren hoe het leven van deze mensen eruit ziet. Hoe is het om oud te zijn en moeite te hebben met de mobiele telefoon of met internet? Wat betekent het om niet meer met de bus of de trein te kunnen nu de OV-kaart is ingevoerd? Het Rode Kruis heeft verschillende mogelijkheden voor jongeren ontwikkeld om hun maatschappelijke stage te lopen bij een Sociale Hulpactiviteit van het Rode Kruis. Zo kunnen jongeren mobieltjeslessen geven of ouderen leren hoe ze met de computer kunnen omgaan. Ook is er de mogelijkheid om in de zomer ouderen voor te bereiden op mogelijke hittegolven enzovoort. De vrijwilliger van het Rode Kruis in uw woonplaats kan u meer vertellen over alle mogelijkheden. Belangrijke feiten Er zijn in Nederland ruim 2,5 miljoen mensen ouder dan 65 jaar. Er zijn ongeveer 110.00 mensen met een verstandelijke beperking. Er zijn ongeveer 3,5 miljoen mensen met een ernstige tot lichte lichamelijke beperking. In Nederland zijn ongeveer 1,5 miljoen chronisch zieken.

5 Er wonen bijna 2 miljoen mensen van nietwesterse afkomst in Nederland. informatie te zoeken op internet en om de inzet van creativiteit. Doelen van de les Leerlingen weten dat het Rode Kruis zich inzet voor kwetsbare mensen in de Nederlandse samenleving. Leerlingen weten wat het Rode Kruis onder zelfredzaamheid verstaat. Leerlingen zijn enthousiast om een maatschappelijke stage voor het Rode Kruis te vervullen. Handige links: www.rodekruis.nl www.chronischziek.nl www.hetbegintmettaal.nl www.regelhulp.nl www.eenzaam.nl Lesopzet Samenvatting presentatie Toelichtende teksten die u bij de presentatie kunnen ondersteunen vindt u in de powerpointpresentatie zelf (notities). De onderwerpen die aan bod komen zijn: 1) Inleiding + programma (5 minuten). 2) Verzorgingsstaat > video (5 minuten). Schets van de samenleving waar het Rode Kruis haar hulp biedt. Deze les over Sociale Hulp neemt één lesuur in beslag. U kunt gebruik maken van de powerpointpresentatie die het Rode Kruis hiervoor heeft ontwikkeld (titel: ppt Sociale Hulp - startles). Een samenvatting van de presentatie vindt u in deze handleiding. Na de les of als huiswerk kunt u de leerlingen zelfstandig laten werken met de vragen & opdrachten op de werkbladen, die makkelijk te kopiëren zijn. U vindt tevens antwoordsuggesties in deze handleiding. Deze kunt u eveneens kopiëren en aan de leerlingen geven. Of u bespreekt de antwoorden gezamenlijk in de klas. De vragen en opdrachten zijn er op gericht om de leerlingen bewust te maken van het belang van Sociale Hulp. De opdrachten lopen op in moeilijkheidsgraad en sluiten aan bij verschillende leerstijlen. Afhankelijk van het niveau waaraan u les geeft, kunt u zelf opdrachten uitkiezen voor de leerlingen of u geeft uw leerlingen de vrijheid om zelf te kiezen welke opdrachten ze maken aansluitend bij hun niveau en leerstijl/motivatie. Er zijn twee extra opdrachten geformuleerd die meer vragen dan het reproduceren van de informatie die in de les is gegeven. Ze vragen leerlingen om een mening te vormen, om 3) Kwetsbare mensen Nederland (15 minuten). Informatie over de kwetsbare groepen in Nederland: ouderen, mensen met een beperking, chronisch zieken, nieuwkomers. 4) Sociale Hulp - Nederlandse Rode Kruis (5 minuten). Cirkel van Hulp. 5) Inzet jongeren (10 minuten). Video: beeld van de sociale activiteiten van het Rode Kruis. Aansluiting maatschappelijke stage. 6) Discussie (10 minuten). Stelling: Kwetsbare groepen moeten voor zichzelf zorgen. Dat hoeft de overheid niet te doen.

6 Vragen & opdrachten leerlingen 1. Zelfredzaamheid a. Omschrijf in je eigen woorden wat zelfredzaamheid is. b. Ken jij iemand die zichzelf niet altijd alleen kan redden? Misschien een opa, oma of tante. c. Waarom kan die persoon zich niet meer zelf redden? d. Wat voor hulp krijgt deze persoon? e. En hoe zit het met je eigen zelfredzaamheid: zal iemand jou waarschuwen wanneer er een noodsituatie is in jouw omgeving? Schrijf eens op wat je denkt dat er gebeurt wanneer er een aardbeving, kracht 7.8, plaatsvindt in jouw omgeving. Wat doe je? 2. Cijfers in Nederland Wat denk je? Zijn de volgende uitspraken waar of niet waar? a) Ongeveer 30% van de Nederlanders voelt zich wel eens eenzaam. b) In Nederland wonen ongeveer 5 miljoen mensen boven de 65 jaar. c) Er zijn in Nederland ongeveer 500.000 mensen met een verstandelijke beperking. d) Ongeveer 4,5 miljoen mensen zijn in Nederland chronisch ziek. e) Bijna 2 miljoen Nederlanders zijn van niet-westerse afkomst. f) In Nederland zijn ongeveer 5.000 vrijwilligers van het Rode Kruis die zich bijvoorbeeld inzetten voor chronisch zieken, verstandelijk gehandicapten en ouderen. 3. Individualisering a. Wat versta jij onder individualisering? b. Wat is de link tussen individualisering en eenzaamheid? c. Welke mensen in Nederland zijn volgens jou wel eens eenzaam? 4. Rotterdam helpt kwetsbare groepen De gemeente Rotterdam gaat 33.000 kwetsbare mensen intensief begeleiden. Zwerfjongeren, dementerende ouderen en mensen met psychische problemen krijgen persoonlijke begeleiding. Ze worden geholpen bij het zoeken naar huisvesting, werk en zorg. Doel van het initiatief is zelfredzaamheid te bevorderen. De looptijd van het plan is vier jaar. Als de Rotterdamse proef goed loopt is, kan die worden uitgebreid naar andere steden. Volgens de gemeente verdwalen veel mensen in het grote aanbod van instanties. Door hen te koppelen aan één hulpverlener komt hun leven eerder weer op de rails en vermindert de overlast in de buurt. Bron: NOS-site, 10 februari 2010 a. Wat is het doel van dit idee van de gemeente Rotterdam? b. Welke groepen gaat de gemeente begeleiden, volgens dit artikel? c. Wat is volgens de gemeente de oorzaak van het probleem? d. Wat vind je van dit idee? Geef minimaal twee argumenten waarom je het een goed of slecht idee vindt.

7 5. Ouderen Bekijk de bevolkingsopbouw van Nederland van 2010. bron: CBS a. Bij de leeftijdsgroep 55-60 jarigen is een opvallende piek te zien. Hoe is de omvang van deze groep te verklaren? b. Tot wanneer zal volgens deze grafiek de vergrijzing een probleem vormen in Nederland uitgaande van een gemiddelde levensverwachting van 80 jaar? 6. Mensen met een beperking Bekijk op YouTube de eerste aflevering van MakkerTV over toegankelijk uitgaan voor mensen met een beperking a. Wat is je het meest opgevallen in de video? b. Doe zelf eens een onderzoek als jij naar de bioscoop gaat. Is er een lift? Is het toilet makkelijk toegankelijk voor mensen met een beperking? c. En jouw school? Hoe toegankelijk is die voor mensen in een rolstoel? 7. Chronisch ziek Een chronische ziekte is een aandoening waarvan herstel meestal niet mogelijk is. Mensen met een chronische ziekte hebben specifieke zorg nodig. Zorg die aansluit op hun persoonlijke situatie. a. Ken jij mensen die chronisch ziek zijn? Wat heeft die persoon? b. Welke hulp krijgt deze persoon? c. Het thema van de Week van de chronisch zieken is in 2011 Red jezelf!?. Waarom is volgens jou voor dit thema gekozen?

8 8. Nieuwkomers a. Speerpunt van het integratiebeleid in Nederland is dat nieuwkomers de Nederlandse taal leren. Waarom vindt de overheid dit zo belangrijk? b. Wat vind jij? Moet iedereen Nederlands leren? Waarom? c. Wat heeft taal met zelfwerkzaamheid te maken? d. Copyrights en origineel cartoon Bas van der Schot Sommige mensen hebben kritiek op het Nederlandse inburgeringsbeleid. Wat wil de tekenaar met deze cartoon duidelijk maken?

9 Extra 9. Virtuele contacten Koningin Beatrix liet zich in haar kerstboodschap in 2009 kritisch uit over virtuele contacten via sms en internet. Technische vooruitgang maakt de mensen onafhankelijker en afstandelijker, zei de vorstin in haar jaarlijkse kersttoespraak. Zonder enig 'wij-gevoel' wordt ons bestaan leeg. Met virtuele ontmoetingen is die leegte niet te vullen. Integendeel, afstanden worden juist vergroot. In moeilijke omstandigheden is echter ''tastbare nabijheid'' nodig om solidariteit en compassie op te roepen, aldus Beatrix. ''Echt contact ontstaat in daden en woorden. Taal is onmisbaar bij het opbouwen van vertrouwen.'' Vroeger kende men elkaar, maar de moderne mens is volgens de koningin vooral met zichzelf bezig. ''We zijn geneigd van de ander weg te kijken en onze ogen en oren te sluiten voor de omgeving. Tegenwoordig zijn zelfs buren soms vreemden. Je spreekt elkaar zonder gesprek, je kijkt naar elkaar zonder de ander te zien. Mensen communiceren via snelle korte boodschapjes.'' a. Bedenk voor je zelf of je het eens of oneens bent met de koningin. Zorgen virtuele contacten nu voor meer contact of voor meer eenzaamheid? Zet je argumenten voor of tegen op papier. Bespreek daarna met de klas de argumenten. b. Copyrights en origineel cartoon Bas van der Schot Schrijf op wat deze cartoon wil uitleggen. c. Ben je het ermee eens of niet?

10 10. Sociaal a. Wat wil Loesje met deze poster zeggen? b. Wat hoopt ze te bereiken? c. Bedenk zelf eens een Loesje-spreuk die gaat over zelfredzaamheid. Maak er een poster van en hang deze op in de school.

11 Antwoordsuggesties 1. 2. 3. 4. 5. 6. a. Eigen antwoord, Rode Kruis definitie is dat mensen zichzelf en anderen kunnen helpen op basis van respect en medemenselijkheid. b. Eigen antwoord. c. Eigen antwoord. d. Eigen antwoord. e. Eigen antwoord. a. Waar. b. Niet waar = 2,5 miljoen. c. Niet waar = 110.00. d. Niet waar = 1,5 miljoen. e. Waar. f. Niet waar = 18.000. a. Eigen antwoord, bijvoorbeeld: Ontwikkeling naar een situatie waarin het individuele belang voorrang heeft boven het groepsbelang. b. Niet iedereen kiest er zelf voor om buiten een groep te vallen, deze personen voelen zich door de individualisering juist eenzaam. c. Eigen antwoord, bijvoorbeeld: ouderen, chronisch zieken, mensen met een beperking. a. Zelfredzaamheid bevorderen. b. Zwerfjongeren, dementerende ouderen en mensen met psychische problemen. c. Deze mensen verdwalen in het grote aanbod van hulpinstanties. d. Eigen antwoord. a. Naoorlogse geboortegolf, ook wel babyboom genoemd. b. Grootste groep tussen 35 en 65 jaar. Bij een levensverwachting van gemiddeld 80 jaar, zal het probleem van vergrijzing nog zo n 45 jaar blijven bestaan. c. Door de vergrijzing neemt de druk op de ouderenzorg toe. Er is een tekort aan geld en personeel. Ouderen zullen geluk moeten hebben om zelfs de basiszorg te ontvangen. a. Dat er nog vaak obstakels zijn: geen toegang tot de wc voor een rolstoel, geen lift. b. Eigen antwoord. c. Eigen antwoord. 7. 8. a. Eigen antwoord. b. Eigen antwoord. a. Om mee te kunnen doen in een land, is het begrijpen en spreken van de taal van dat land essentieel. b. Eigen antwoord. c. Als je de taal van een land spreekt, kun je jezelf beter redden in een land; d. nieuwkomers moeten in Nederland verplicht inburgeren. De overheid zorgt voor taalcursussen maar doet verder weinig om mensen zich thuis te laten voelen.

12 9. 10. a. Eigen antwoord. b. Iemand kan contact hebben met de hele wereld via de computer, maar vergeet om contact te maken met zijn eenzame buurvrouw. c. Eigen antwoord. a. Dat individuele mensen aandacht nodig hebben. b. Dat mensen elkaar meer aandacht geven, tegenhanger voor de individualisering. c. Eigen antwoord. Colofon Dit lesmateriaal is geschreven voor het middelbaar onderwijs in opdracht van het Nederlandse Rode Kruis. Het lesmateriaal is ontwikkeld door CEC, Geertje van der Pas, in samenwerking met het Nederlandse Rode Kruis. Samenstelling en redactie: Geertje van der Pas, Inez de Boer, Dagmar Ravensbergen, Willem Gisbergen, Suzanne Goedmakers, Iris van Ganzenwinkel, Paul van Oers, Immanuel Nijssen, Marjolein Bos. Ontwerp: LosDos creative media. Cartoons: Fokke & Sukke: www.foksuk.nl, Loesje: www.loesje.nl, Copyrights en origineel cartoon Bas van der Schot. Copyright: Het Nederlandse Rode Kruis, 2011.