2012 Young European Specialists Door: Marik Pannekoek, Manon Schouten en Jochem Wildeboer. Begeleidende docenten: P. de Haas en B. Tenhaeff Schooljaar: 2011/2012
Inhoud Voorwoord Blz. 2 Analyse, onderzoeksvraag en hypothese Blz. 3 Programma van eisen Blz. 4 Deeluitwerkingen Blz. 5 Ontwerpvoorstel Blz. 6 Resultaten eerste enquête Blz. 7 t/m 10 Resultaten tweede enquête Blz. 11 t/m 14 Conclusie Blz. 15 1
Voorwoord Toen dhr. Ubas mij na het zien van de resultaten van de eerste proefwerkweek kort vertelde dat er een Yes project bestond en dat het Yes project wellicht iets voor mij kon zijn, raakte ik nog niet meteen enthousiast. Mede omdat het klimaat daarin centraal stond en met mijn cultuur en maatschappij profiel wist ik eigenlijk niet precies wat ik daar mee moest. Echter, toen ik de Yes website van Worldschool bekeek, leek het project mij toch wel interessant. Ik vulde het motivatieformulier in en werd vrijwel meteen gekoppeld aan mijn twee Yes partners; Marik en Jochem. Al vrij snel werd duidelijk dat het Yes project voor ons een echte uitdaging zou zijn, maar dat wij ons daar wel volledig voor in wilden zetten. Wat begon met een brainstorm over een gepaste onderzoeksvraag, leidde via een weg van leerzame studiedagen op leuke locaties tot dit onderzoeksverslag. Manon Op aanraden van Manon ben ik door dhr. Ubas gevraagd om mee te doen met het YESproject. Na een korte omschrijving was ik redelijk geïnteresseerd. Toch wilde ik graag wat meer informatie hebben voordat ik mijn definitieve beslissing zou nemen. Het YESproject heeft een informatieve website opgezet; De YES wiki. Op deze website staat alles wat je zou moeten/willen weten over het YES project. Ik las over de verschillende excursies en workshops waaraan ik mee zou kunnen doen. Dit leek mij erg interessant. Ik zag dit als een kans om klimaat gerelateerde zaken waar je veel over hoort in het nieuws in de praktijk te kunnen zien. Dit sprak mij erg aan. Mijn keuze was na het lezen van de YES wiki snel gemaakt. We hebben vele excursies gemaakt naar verschillende universiteiten, Het Ministerie van Milieu en Infrastructuur en het Europarlement in Brussel. Verschillende workshops hebben ons informatie verschaft die wij mee hebben genomen tijdens het uitvoeren van ons onderzoek en het maken van ons verslag. Het YES project is voor mij een interessante en leerzame ervaring. Marik Ik was rustig op weg naar mijn volgende les toen ik door Michiel Ubas aangesproken werd met de vraag of ik mee wou doen aan het YES! project. Bij mij kwam gelijk de associatie op met een hele rij enquêtes die ik het jaar ervoor gemaakt had. Dit was zeker geen positieve associatie, maar toen ik de informatiefolder in mijn handen gedrukt kreeg zag ik gelukkig dat het iets anders was. Ik, met mijn natuurprofiel, werd al een beetje enthousiast, ik zat alleen met het probleem dat het teveel tijd zou kosten naast school. Toen ik op het laatst te horen kreeg dat het YES! project 2 periodes ANW zou vervangen was ik eigenlijk al om. Ik moest het thuis nog even overleggen, maar op mij konden ze rekenen bij Worldschool! Het YES! project is een mooie opvulling gebleken voor de 2 periodes ANW. Ik heb er vooral veel ervaringen opgedaan, maar natuurlijk was het ook gezellig en heb ik veel nieuwe mensen leren kennen. Jochem 2
Analyse Het klimaatvraagstuk is een universeel probleem. We moeten nu actie ondernemen om de aarde te behouden voor het nageslacht. Zijn jongeren in Europa zich hier eigenlijk wel bewust van en zijn ze het hierover eens? Zetten jongeren zich voldoende in voor het klimaat? Ons doel is om via onderzoek te achterhalen in hoeverre jongeren in Europa zich bezighouden met het klimaatvraagstuk en wat ze weten over Europees klimaatbeleid. Een belangrijk aspect van ons onderzoek is om jongeren de belangrijkste punten bij te brengen wat betreft klimaatverandering en Europees klimaatbeleid. Hiervoor is het noodzakelijk om van te voren vast te stellen wat jongeren hier al over weten. Wij vinden het klimaatvraagstuk een erg belangrijk onderwerp en daarom willen wij jongeren informeren over dit urgente probleem. Dit draagt bij aan de algemene ontwikkeling, het betreft immers zowel hun eigen toekomst als die van hun nageslacht. Onderzoeksvraag Onze onderzoeksvraag luidt: Wat weten Europese jongeren van het klimaatprobleem? Naast deze hoofdvraag proberen wij er ook nog achter te komen wat de algemene opinie van jongeren is over het klimaatvraagstuk. Dit heeft echter een lagere prioriteit dan onze hoofdvraag. Hypothese Onze hypothese luidt: De kennis van Europese jongeren is niet ver ontwikkeld op het gebied van klimaatverandering en klimaatbeleid. Dit komt omdat jongeren dit geen interessant onderwerp vinden en zij zich liever met andere dingen bezig houden. Bovendien zien zij de ernst van de gevolgen op lange termijn niet goed in. Het is bekend dat jongeren zich veel meer bezig houden met gevolgen op de korte termijn in plaats van gevolgen op de lange termijn. 3
Programma van eisen Het is de bedoeling dat wij met behulp van ons onderzoek, in de vorm van een enquête, uitzoeken hoeveel jongeren zoals wij zelf al weten van het klimaatprobleem en het beleid dat gevoerd wordt om dit tegen te gaan. Aan de hand van de informatie die wij verzameld hebben met onze enquête zullen wij bepalen welke kennis nog bijgebracht moet worden aan jongeren. Ten eerste moeten jongeren op de hoogte zijn van een aantal specifieke feiten, namelijk: De gemiddelde mondiale temperatuurstijging t.o.v. 1990 Het aandeel duurzaam opgewekte energie in de totale energievoorziening van Nederland Wat het IPCC is en waar het voor staat Wat het Kyoto protocol inhoudt en hoe dit zich ontwikkelt Wat de meest uitgestoten broeikasgassen zijn en door welke sector deze uitgestoten worden Wat emissiehandel is en waarom het (nog) niet heel goed werkt Verschillende nadelige én positieve gevolgen van het versterkte broeikaseffect Jongeren ervan bewust maken dat zij niet alles moeten geloven wat ze lezen Wij vinden het ook belangrijk dat jongeren verschillende opvattingen te horen krijgen over het versterkte broeikaseffect en de oorzaak hiervan. Dit vinden wij belangrijk omdat in tegenstelling tot wat de meeste mensen denken het nog lang niet 100% zeker is dat CO2 de oorzaak is van de temperatuurstijging die onze aarde momenteel ondervindt. Bovendien is het belangrijk dat jongeren zich bewust zijn van de verschillende opvattingen die er bestaan zodat zij beter hun eigen mening kunnen vormen. Dit is een deelvraag van ons onderzoek en dus een reden om dit aspect te behandelen. 4
Deeluitwerkingen Het grootste deel van de feiten waarvan wij vinden dat jongeren van op de hoogte moeten zijn, is eigenlijk alleen maar aan te leren. Omdat wij zelf ook jongeren zijn en in 4vwo zitten, weten wij dat het onderwerp niet echt onder jongeren speelt. Voor de meeste leerlingen zal het dan ook lastig zijn deze kennis snel op te nemen, simpelweg omdat zij niet geïnteresseerd zijn. Wij gaan proberen om op een alternatieve, interactieve en educatieve manier alsnog deze kennis aan de leerlingen bij te brengen. Op het gebied van interactief lesgeven zijn er verschillende mogelijkheden: Ten eerste zou er een excursie georganiseerd kunnen worden naar een plaats waar het klimaatprobleem in de praktijk naar voren gebracht wordt. Een nadeel hiervan is dat het aardig wat geld kost, bijv. de vervoerskosten. Leerlingen zouden zelf ook opdrachten kunnen maken, waarvoor zij wat speurwerk op internet moeten verrichten. Wij denken dat dit geen goed idee is, omdat leerlingen op deze manier te veel vrijheid krijgen. Deze vrijheid wordt vaak misbruikt. Ook kunnen wij ons voorstellen dat ander schoolwerk prioriteit heeft, waardoor deze opdrachten verwaarloosd zullen worden. Een andere mogelijkheid is een lezing van een expert. Wij hebben het privilege om samen te kunnen werken met Marcel Crok 1. Ook weten wij uit eigen ervaring dat leerlingen over het algemeen beter opletten als er een beloning in het vooruitzicht wordt gesteld. Het is mogelijk om hier op een tactische manier gebruik van te maken, door bijvoorbeeld bonuspunten als beloning in te zetten. 1 Marcel Crok is een wetenschapsjournalist die verschillende onderzoeksresultaten en opvattingen van verschillende klimaatwetenschappers en instanties heeft onderworpen aan een kritische blik. Bovendien heeft hij veel interviews gehouden met onderzoekers die zich actief bezig gehouden hebben met het hoe en wat van het klimaatprobleem. In de jaren 2008 2010 heeft Marcel Crok een boek geschreven, getiteld De staat van het klimaat. In dit boek onderzoekt hij of CO2 wel echt verantwoordelijk is voor de recente opwarming van de aarde en hoe goed het IPCC eigenlijk in elkaar zit. 5
Ontwerpvoorstel formuleren Nu wij een aantal deeluitwerkingen bedacht hebben gaan wij de beste uitwerking van deze oplossingen kiezen en ons ontwerpvoorstel formuleren. Wij hebben ervoor gekozen om de hulp in te schakelen van wetenschapsjournalist Marcel Crok. Hij zal naar onze school toe komen om een presentatie te houden gebaseerd op zijn boek De staat van het klimaat. Deze presentatie zal ongeveer 50 minuten duren. Na deze 50 minuten zal onze ANW docent Bram Tenhaeff een interview met hem voeren om meer over het leven van Marcel Crok te weten te komen. Voorafgaand aan de presentatie toetsen wij de leerlingen door middel van een enquête zoals vermeld bij het programma van eisen. Achteraf toetsen wij de leerlingen opnieuw met dezelfde enquête (met een andere volgorde in de vragen) om erachter te komen of zij ook daadwerkelijk iets opgestoken hebben van de presentatie. Hieruit kunnen wij opmaken of de leerlingen opgelet hebben tijdens de presentatie en of dit dus een geschikte manier was om de leerlingen kennis bij te brengen. 6
Resultaten eerste enquête In onze enquête hebben wij twee dingen onderzocht. Ten eerste hebben wij de algemene kennis van jongeren wat betreft het klimaatbeleid getoetst. Ten tweede hebben wij ze gevraagd naar hun mening wat betreft het huidige Europese klimaatbeleid. De resultaten van onze enquête zijn hieronder weergegeven en toegelicht. 1. 30,8 % van de leerlingen gaf hier het goede antwoord. De meerderheid kiest voor een hogere temperatuurstijging, waarschijnlijk komt dit door de grote hoeveelheid aandacht die de media aan temperatuurstijging wijdden de afgelopen jaren. De media overdreven de resultaten en waarschuwden weleens voor catastrofale gevolgen. De leerlingen hebben dit onbewust overgenomen. Wij vinden dat de exacte temperatuurstijging tot de basiskennis van de leerlingen zou moeten behoren. 2. Het juiste antwoord is 6%, slechts door 15,4% van de leerlingen gegeven. De meeste leerlingen denken dat wel 13% van de energie duurzaam wordt opgewekt, sommigen denken zelfs meer dan 50%. De meerderheid van de leerlingen is te optimistisch als het gaat om duurzame energie en overschatten het aandeel van duurzaam opgewekte energie in Nederland. 7
3. Wij vinden het belangrijk dat leerlingen weten wat het IPCC is, omdat dit een wereldwijde zeer invloedrijke organisatie is op het gebied van klimaat. Uit deze vraag komt naar voren dat tweederde van de leerlingen weet waar het IPCC voor staat. We zijn tevreden met dit antwoord. 4. Waarom steunen milieuvervuilende bedrijven wetenschappers die beweren dat de mens niet de oorzaak is van het klimaatprobleem? Hier geeft 92% van de ondervraagden een correct antwoord. De antwoorden lopen uiteen van Omdat ze voor de klanten liever niet voorkomen als milieuvervuilers (consumentgericht) tot Als de wetenschapper bewijst dat de mens niet de oorzaak is van het klimaatprobleem, komt daar dus uit dat de milieuvervuilende bedrijven ook niet de oorzaak zijn van het klimaatprobleem en hoeven ze hierdoor geen extra geld te betalen (producentgericht). Er worden dus zowel voordelen voor de consument en voor de producent zelf genoemd als geldig antwoord. 5. Wat heeft het gat in de ozonlaag te maken met het versterkte broeikaseffect? Slechts 31% van de ondervraagde leerlingen gaf het correcte antwoord. Tijdens de aardrijkskunde lessen in 3vwo hebben de leerlingen geleerd dat het gat in de ozonlaag over een groter geheel bekeken niets met het versterkte broeikaseffect te maken heeft. Wij vinden dit resultaat dan ook verontwaardigend. De leerlingen hebben dit niet hoed onthouden, dit kan duidden op disinteresse in dit onderwerp. (24 van de 78 > 31%) 6. Exact 50% van de leerlingen geeft hier het antwoord Landbouw, maar dit scheelt niet veel met het aantal leerlingen dat Industrie als antwoord geeft (namelijk 44,9%). Het juiste antwoord is echter industrie, dus de meerderheid van de leerlingen heeft een fout antwoord gegeven. We kunnen deze vraag niet verder beoordelen, want zowel landbouw als industrie zijn grote bijdragers qua koolstofdioxide uitstoot. 8
7. Vind jij dat Europa genoeg doet aan het klimaatbeleid? Dit is een meningsvraag, deze stellen wij om een beeld te krijgen op het secundaire onderwerp van ons verslag. 55% van de leerlingen heeft deze vraag beantwoordt met nee maar de onderbouwingen die zij erbij gaven waren vaak niet relevant. Hieruit kunnen we concluderen dat de leerlingen niet op de hoogte zijn van het Europees klimaatbeleid en hier ook niet actief mee bezig zijn (43 van de 78 ondervraagden). 8. Wij schrokken van dit antwoord. De leerlingen zijn zo gemanipuleerd door de media, dat de meerderheid er bijna helemaal zeker van is dat de mens de oorzaak van het versterkte broeikaseffect is. Slechts enkelen hebben over deze kwestie nagedacht en gekozen voor de antwoorden niet zo zeker en helemaal niet zeker (in totaal maar 18% van de leerlingen). 9. Juiste antwoord: In 2050 moet de CO2 uitstoot ca 85% gedaald zijn ten opzichte van 1990. De leerlingen kiezen hier het meeste voor het antwoord In 2030 moet de CO2 uitstoot ca 15% gedaald zijn ten opzichte van 1990. Wij vragen ons af of de leerlingen wel nagedacht hebben over deze doelstelling, want 2030 duurt nog wel even en een daling van de CO2 uitstoot van slechts 15% is wel erg weinig. Dit antwoord lijkt tegenstrijdig met de overdrijving van het klimaatprobleem in de media, want de leerlingen denken bijvoorbeeld dat de aarde sterk is opgewarmd, maar geven dan vervolgens wel zo n lage doelstelling als antwoord. Dit duidt op gebrek aan kennis over het Kyoto protocol. 9
10. Wederom een verbijsterend resultaat. De meerderheid van de leerlingen kiest Zwaveldioxide en koolstofdioxide. Toegegeven, het scheelt weinig met het aantal leerlingen dat het goede antwoord Methaan en koolstofdioxide geeft, maar de leerlingen zouden moeten weten dat zwaveldioxide heel erg giftig is en nu nog maar weinig uitgestoten vanwege veiligheids en gezondheidsmaatregelen. 10
Resultaten tweede enquête Na de informatieve lezing door Marcel Crok over het klimaatbeleid en het klimaatprobleem zelf, hebben wij wederom een enquête afgenomen. Deze enquête bevat dezelfde vragen als de eerder afgenomen enquête, alleen worden de vragen nu in een andere volgorde gesteld. 1. Waarom steunen milieuvervuilende bedrijven wetenschappers die beweren dat de mens niet de oorzaak is van het klimaatprobleem? Dit was vraag 4 in de eerste enquête. Hierin had 92% van de ondervraagden een goed antwoord gegeven. Nu gaf slechts 63% een zinnig antwoord. We vinden deze daling opmerkelijk en we kunnen hier eigenlijk geen verklaring voor bedenken (49 van de 78 > 63%). 2. Dit was vraag 9 in onze eerste enquête, toen had 25,6% het correcte antwoord ingevoerd. Helaas is dit gedaald tot een kleine 20,5%. Een verklaring hiervoor is dat Marcel Crok helaas niks heeft verteld over het Kyoto protocol. Hierdoor is de kennis van de leerlingen niet toegenomen. Men zou verwachten dat het aantal goede antwoorden hierdoor gelijk blijft. Dit is echter niet het geval, men zou hieruit kunnen concluderen dat er bij zowel het afnemen van de eerste als de tweede enquête een gebrek aan kennis is, waardoor de leerlingen gaan gokken. 3. Vind jij dat Europa genoeg doet aan klimaatbeleid? Noem een voorbeeld. Dit is vraag 7 van de eerste enquête. 55% heeft toen de vraag met nee beantwoord. Onderbouwingen waren echter slecht. In de tweede enquête heeft 37% deze vraag met nee onderbouwd. Een grote afname dus (29 van de 78 > 37%). Dit vonden wij enigszins opmerkelijk, aangezien de lezing van Marcel Crok niet bedoeld was om het klimaatvraagstuk minder belangrijk te laten lijken. Wel hebben de leerlingen een eigen mening gevormd, wat dus voor sommigen betekent dat ze het klimaatprobleem nu ze over meer kennis beschikken, minder urgent vinden. 11
4. In de eerste enquête was dit vraag 3. Toen had 66,7% deze vraag beantwoord met het goede antwoord. Hier zien we weer een tamelijk lichte afname van ongeveer 5%.Hieruit blijkt dat de leerlingenniet aandachtig geluisterd hebben, want Marcel Crok heeft het wel degelijk over het IPCC gehad. 5. In ons eerste enquête was dit vraag 1. Slechts 30,8% had toen een goed antwoord gegeven. Dit is nu toegenomen tot bijna 70%. Een zeer grote toename dus. Het is goed dat de leerlingen hier wel opgelet hebben en hun gemanipuleerde ideeën hebben bijgeschaafd. 6. Wat heeft het gat in de ozonlaag te maken met het versterkte broeikaseffect? Dit was vraag 5 in onze eerste enquête. Daar had 31% van de ondervraagden het juiste antwoord gegeven. Toen wij deze vraag opnieuw stelden in de tweede enquête, gaf 24% het goede antwoord. Het percentage goede antwoorden is dus lichtelijk afgenomen. 12
7. Dit was vraag 6 in onze eerste enquête. Daar werd het goede antwoord door 44,9% van de ondervraagden gegeven. In onze tweede enquête is dit 38,5%. Er is alweer sprake van een afname van het goede antwoord. Opmerkelijk is dat het antwoord Alle huishoudens is toegenomen, omdat er in de lezing niks gezegd werd over het aandeel koolstofdioxide dat huishoudens uitstoten. 8. Dit was vraag 2 in de eerste enquête. 15,4% van de ondervraagden gaf een correct antwoord. Het goede antwoord is toegenomen met 5,1%. Een degelijke stijging dus. 9. Dit was vraag 8 in onze eerste enquête. Er valt een duidelijke toename te bespeuren in de antwoorden niet zo zeker en helemaal niet; de mens is niet de oorzaak. Dit is geen toeval. Marcel Crok heeft dit meerdere malen duidelijk proberen te maken in zijn presentatie. Blijkbaar is dit gedeelte van zijn presentatie goed overgekomen bij de leerlingen. 13
10. Dit was ook vraag 10 in onze eerste enquête. Het goede antwoord is methaan en koolstofdioxide. Bij de vorige enquête werd het goede antwoord door 43,6% van de ondervraagden gegeven. Ook hier is dus sprake van een afname van ondervraagden die het goede antwoord hebben gegeven. 14
Conclusie Het viel ons op dat er bij de feitjes vragen van de tweede enquête minder vaak het goede antwoord werd gegeven. Daarentegen werden de mening vragen (met het oog op media manipulatie) wel anders beantwoord, met een positieve uitwerking. Over het algemeen gezien zijn de meningen van de leerlingen veranderd en bijgeschaafd, maar we kunnen niet stellen dat zij door de lezing van Marcel Crok over meer klimaatkennis beschikken. Voor een deel ligt dat aan de leerlingen zelf, waarschijnlijk hebben ze niet de volle 100 minuten aandachtig geluisterd. We kunnen concluderen dat ze grote lijnen wel opgenomen hebben en dan met name de verrassende feiten die Marcel Crok naar voren bracht, bijvoorbeeld hoeveel graden de temperatuur nou écht gestegen is sinds het jaar 1900. We kunnen over de leerlingen eigenlijk geen kwaad woord spreken, want ze hebben netjes geluisterd. Anderzijds ligt de stagnering en zelfs afname van het aandeel correcte antwoorden over keiharde klimaatfeitjes aan Marcel Crok. Wij hebben hem voorafgaand aan de lezing gesproken en met hem rond de tafel gezeten. We hebben hem duidelijk gemaakt wat we wilden dat hij de leerlingen zou bijbrengen en tot onze teleurstelling heeft hij niet al onze stellingen behandeld. Wij begrijpen uiteraard dat hij de lezing zelf heeft opgezet en dat er daarom wellicht geen ruimte was voor al onze eisen. Wij zijn blij dat we Marcel Crok hebben kunnen regelen voor ons project, al hadden er voor ons onderzoek toch echt meer feiten behandeld moeten worden. De methode die we hebben toegepast om de leerlingen meer kennis bij te brengen, is naar onze mening dus niet optimaal uit de verf gekomen. We hadden nog meer aanvullende lessen of lesbrieven kunnen aanbieden met betrekking tot de verstrekking van echte klimaatfeiten. Onze eindconclusie is dat de leerlingen wel hun blik op het klimaatvraagstuk veranderd hebben en in de toekomst niet zonder meer alles wat de media ze toespeelt zullen geloven, maar dat ze niet meer (algemene kennis en feiten) te weten gekomen zijn over het klimaat en het klimaatbeleid. 15