Aanbevelingen vervolg Stedelijk Kompas juni 2015 raadswerkgroep Transformatie Sociaal Domein Roy Caris Paul Gielen Ko Jansen Ward Overeem Marcel Punte Niek Rennenberg Renate Richters (voorzitter) Ellen Schoumacher Wilco Vromans
Aanleiding Op 16 december 2014 neemt de raad de Actuele Motie betrokkenheid raad bij Stedelijk Kompas aan. Met deze Actuele Motie wordt de raadswerkgroep sociaal domein opdracht gegeven om de aanbevelingen van de hoorzitting maatschappelijk opvang 2010 te evalueren en te actualiseren, wat voor de zomervakantie 2015 leidt tot aanbevelingen aan de gemeenteraad voor het vervolg van het Stedelijk Kompas. Aanpak en focus raadswerkgroep Kijkend naar de opdracht van de actuele motie, de aanbevelingen uit de hoorzitting van 2010 en de reeds door het college uitgevoerde evaluatie, heeft de raadswerkgroep de aanpak en focus bepaald. De raadswerkgroep legt de focus op de volgende thema s: Trends/ontwikkelingen/hoe transformeren? Preventie; potentie sociale basis; signalering. Activering en uitstroom werk; differentiatie De onderkant van de doelgroep Er zijn 2 verdiepingssessies georganiseerd. Voor deze verdiepingssessies zijn de belangrijkste partners van het Stedelijke Kompas, inloopcentra, cliëntenbelangenorganisatie KDET, woningbouwcoöperaties en WIJeindhoven uitgenodigd. Beide sessies zijn ingeleid door landelijk bekende externe deskundigen (Trimbos en UMC), waren druk bezocht en hebben veel inzichten opgeleverd. Constateringen n.a.v. de aanbevelingen hoorzitting 2010 Er is veel gebeurd in de periode 2010-2014. Zo is met KDET op een goede wijze vorm gegeven aan cliëntenparticipatie waardoor de doelgroep een duidelijk eigen inbreng heeft gekregen. Ook is uit de verdiepingssessies gebleken dat het stedelijk kompas heeft geleid tot meer samenwerking tussen instellingen. Tegelijkertijd wordt geconcludeerd dat dit een blijvend punt van aandacht is. Ook overige aanbevelingen van toen zijn een blijvend punt van aandacht, bv. het afbreukrisico van regels en voorschriften of het zorgdragen dat medewerkers en instellingen hun signalen kunnen afgeven. Dat zijn aanbevelingen die in elke werkwijze continue aandacht vragen en in die zin nooit klaar zullen zijn. Bovenstaande constateringen leiden ertoe dat de aanbevelingen uit 2010 nog steeds actueel zijn. De raadswerkgroep gaat die niet herhalen. Onze aanbevelingen richten zich op de toekomst waarbij ons uitgangspunt is dat er een onomkeerbare transformatie op gang is gekomen.
Aanbevelingen van de raadswerkgroep sociaal domein 2015 Samengevat is onze aanbeveling: Zet preventie het voorkomen van dak- en thuisloosheid centraal, blijvende aandacht voor de onderkant is nodig. We werken dit verder uit: Zet preventie het voorkomen van dak- en thuisloosheid centraal Het voorkomen van dak- en thuisloosheid moet centraal staan: zet hier zoveel mogelijk op in. Heb bij het voorkomen van dak- en thuisloosheid aandacht voor de verandering in groepen. Gezinnen, economisch daklozen en jongeren met licht verstandelijke beperking zijn veelvuldig als nieuwe doelgroep benoemd. Het is belangrijk dat er vanuit één visie gewerkt wordt. Deze visie is WIJeindhoven. Heb hierbij voldoende aandacht voor het blijvend actualiseren en uitdragen van deze visie. Besteed bijzondere aandacht aan de kwaliteit en professionaliteit van de medewerkers. De problemen liggen vaak op diverse leefgebieden en dit vraagt veel van medewerkers. Bekijk welke taken wel en welke taken niet door vrijwilligers kunnen worden gedaan. De problemen zijn soms van dien aard dat de vraag is of dit aan vrijwilligers kan worden overgelaten. Heb bijzondere aandacht voor schuldenproblematiek. Het hebben van schulden wordt veelvuldig genoemd als indicator van problemen die leidt tot dakloosheid. Er zijn beperkingen in de instroom van schuldhulpverlening waardoor de problematiek alleen maar groter wordt. Stimuleer woningbouwcorporaties om te komen tot één werkwijze in het voorkomen van huisuitzettingen in Eindhoven. De ingeslagen weg van gedifferentieerde trajecten heeft een meerwaarde in het bieden van maatwerk. Het is belangrijk om dit te blijven stimuleren. Blijvende aandacht voor de onderkant is nodig Er is en blijft een groep die ondersteuning en opvang nodig heeft. Deze groep is heterogeen. Het is noodzakelijk om inzicht te krijgen (profielen). Op basis daarvan moet gekeken worden wat deze mensen nodig hebben om te kunnen participeren in het leven. Het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid is uitgangspunt. De vraag en niet de voorziening moet hierbij centraal staan. Stuur op een ketengerichte samenwerking door organisaties gezamenlijk verantwoordelijk te maken voor de transformatie van meer preventie naar minder onderkant. In de aanbesteding zou dit vorm kunnen krijgen door organisaties uit te dagen met een gezamenlijke ketenaanpak te komen op basis van klantprofielen. Heb er oog voor dat dit een moeilijk proces voor organisaties kan zijn, maar dat deze transformatie tevens onomkeerbaar is. Heb aandacht voor een veilige, eigen plek (in de breedste zin van het woord, dus ook begeleid wonen, een kamer, etc) voor mensen die geen dak meer boven hun hoofd hebben vanuit de gedachte dat rust en geborgenheid nodig zijn om aan de toekomst te kunnen werken. Opvangvoorzieningen zijn het sluitstuk in de aanpak, maar er blijft behoefte aan (nacht)opvangvoorzieningen, met name in crisissituaties. De aard en omvang van die voorzieningen moet worden bepaald op basis van behoeften en niet op basis van de reeds aanwezige voorzieningen. Door de geringe doorstroom in opvangvoorzieningen stropt nieuwe instroom. Het verbeteren van de doorstroom is aandachtspunt. Samenwerking, uitwisseling en overdracht tussen instellingen is een blijvend punt van aandacht.
bijlage Aanbevelingen Hoorzitting maatschappelijke opvang 2010 Centrale vraag was: Hoe komt het dat sommige daklozen zich met succes door de opvangketen bewegen en andere terug- of uitval ervaren? De 8 aanbevelingen: 1. a. Screen in- en extern het afbreukrisico van regels en voorschriften. b. Voer een meldingsplicht, voorzien van een suggestie voor een vervolgtraject, in voor zorgverleners bij het coördinatiepunt van het Stedelijk Kompas. 2. Maak in het kader van het Stedelijk Kompas met instellingen afspraken over het competentieniveau van zorgmedewerkers. 3. Het aantal dagbestedingsactiviteiten en verschillende soorten 24-uurs opvang moet uitgebreid worden. 4. Dring er bij instellingen op aan dat wanneer het niet lukt cliënten in eigen trajecten te plaatsen, zij verantwoordelijk zijn voor doorgeleiding naar een andere instelling. 5. Onderzoek de mogelijkheden om instellingen sancties op te leggen bij het niet nakomen van de aanbevelingen 1 en 4. 6. Voorkom het cumuleren van problemen door samenwerking en afstemming in het Stedelijk Kompas. 7. Stel een cliëntenraad in op het niveau van het Stedelijk Kompas. 8. Zorg binnen het Stedelijk Kompas ervoor dat medewerkers en instellingen hun signalen kunnen afgeven, vooral op het moment dat problemen hun eigen expertise overstijgen.
bijlage Verdiepingssessie Stedelijk Kompas 31 maart 2015: trends, ontwikkelingen, transformeren Stelling 1: Stelling 2: Vanaf 2016 is er geen maatschappelijke opvang meer nodig Er zal altijd een opvangvoorziening nodig zijn voor de meest kwetsbare groep daklozen met meervoudige problematiek Maatschappelijke opvang blijft nodig. Anders heb je toch weer straatslapers, met alle gevolgen van dien. Sterker nog, er is een Stedelijk Kompas 2.0 met een duidelijke regiefunctie nodig. Een goede nachtopvang moet blijven. t Eindje gaat dicht. Daarvoor is een oplossing nodig. De politie kan niet meer als sluitstuk gezien worden om dit op te lossen. Welke alternatieven zijn er als t Eindje dicht gaat? Kunnen we t Eindje toch openhouden, totdat er iets anders gereed is (2016/2017), ook al is t Eindje op zich een nare voorziening met die slaapzalen? Er zijn er duidelijk successen te melden ten opzichte van 10 jaar geleden. Dat neemt niet weg dat er toch een groter wordende groep personen is, die gebruik wil maken van laagdrempelige inloopvoorzieningen. Het totaal aantal personen is echt niet minder geworden dan vier jaar geleden. Het betreft nog steeds rond de 1400 personen waaronder steeds meer buitenlanders. Verder lijkt het erop dat mensen verdwalen in langdurige projecten: men is dan wel niet meer dakloos, maar men is nog wel thuisloos. Er is te weinig geld om meer personeel aan te nemen juist voor de opvang van mensen aan de onderkant, mensen met een GGZe-problematiek. Het zou daarom utopisch zijn om te denken dat er geen voorzieningen meer behoeven te zijn. Dat tonen ook de beschikbare cijfers van de politie aan. De zorg voor onderkant van de doelgroep vormt daarmee een belangrijk aandachtspunt. Neos moet het doen met minder bedden, want bezuinigingen zijn helaas nodig. Kijk op basis van het Trimbos-onderzoek goed naar de veranderende doelgroep en haar behoefte, en differentieer de voorzieningen. Vragen dienen zich aan zoals moet iedereen wel naar de (nacht) opvang of zijn er andere opties denkbaar. Denk na welke voorzieningen er bijvoorbeeld nodig zijn voor economisch daklozen, voor gezinnen met kinderen en voor jongeren met een licht verstandelijke handicap. Er verdwijnen bedden bij de GGZe en bij ziekenhuizen. De crisisbedden moeten terugkomen. Regelmatig is het niet duidelijk waar men daklozen met complexe psychiatrische probleem kan opvangen. Dit mag niet overgelaten worden aan de opvang door de ervaringsdeskundigen. Geen tekort doen aan de mensen in het ambulante veld. Binnen de tweedelijn (gespecialiseerde zorg) moet steeds meer worden bezuinigd. Maar er zijn meer kwetsbare mensen die niet zonder ambulante begeleiding kunnen maar wel minder begeleidingsuren krijgen. De ambulantisering moet hiermee wel gelijke tred houden, anders krijgt de politie daarvan last en moet de opvang deze mensen uiteindelijk opvangen.
Stelling 3: Huidig aanbod maatschappelijke opvang is passend, effectief en duurzaam De voorzieningen zijn op zich nog wel passend te noemen. Maar de uitstroom is niet adequaat genoeg geregeld waardoor het niet lukt het verblijf zo kort mogelijk te houden. Als er voldoende goedkope huurwoningen met begeleiding op redelijke afstand zouden zijn, kunnen mensen (LTB) zelfstandiger functioneren. En kan het opvanghuis zijn functie vervullen van tijdelijke opvang voor probleemgevallen. Andere grote belemmering vormt de overweldigende schuldenproblematiek waarvan bijvoorbeeld de behandeling binnen de verslavingszorg last heeft. Het houdt de mensen te veel bezig. Daarnaast speelt nog de verhoogde toestroom van mensen uit detentie. Aan de instroom worden vaak te hoge voorwaarden gesteld zodat het problematisch wordt om in te stromen. Mensen (LPG) worden aan de voorkant overvraagd waarbij de kans op schuldenproblematiek toeneemt. Vroeger bestond onvoorwaardelijk hulp. Nu is de zorg erg gebureaucratiseerd. Er zijn allerlei normen en prestatie-indicatoren. De administratieve last, ook in het sociaal domein, is fors toegenomen. Laten we ons vooral concentreren op de zorg. Stelling 4: Daklozen zijn het best te helpen als ze beschikking krijgen over een Persoons Gebonden Budget Kan iedereen hier goed mee omgaan? Een grote groep wel; slechts een beperkte groep lukt dat niet vanwege zwakbegaafdheid. Is het voor de hulpverleners haalbaar? Wat betekent het voor instellingen? Voor die laatste kan het wel eens lastig zijn, want men ontvangt geen hulp meer in natura van een instelling. Succes van Housing First is dat men een eigen plek heeft, een eigen dak boven het hoofd, dus dat voldaan wordt aan een eerste levensbehoefte. Het is dan wel geen PGB, maar wel ondersteuning in natura. Er moet dan wel gezorgd worden voor meubilering, gas, water en elektra, en Wifi. Ervaring leert dat voorkomen moet worden dat het geld aan andere dingen opgaat, ook al lijkt dat in strijd te zijn met het zelfbeschikkingsrecht. Ondersteuning niet door instanties, maar door vertrouwenspersonen. Dit pleit voor vraaggericht werken. Er is nog weinig gesproken over de AZT s (ambulante teams) die intensieve, individuele hulp verlenen binnen de OGGZ bij verslaving, wonen, schuldhulp e.d. Hierbij komt de verhouding tussen de tweedelijnszorg en eerstelijns generalisten aan de orde. Maar wat heb je eigenlijk nodig voor de doelgroep? De transitie probeert de zorg in het sociaal domein anders in te richten (ook met maatwerkconstructies ter ondersteuning). Bij de AZT s gaat het over behandelen, in het sociaal domein gaat het om een ander niveau. Er is echter een integrale benadering nodig die kan tot innovaties leiden. Er moet echt beter samengewerkt worden tussen de eerste en tweedelijn. Er is behoefte aan meer (zelfbeheer)woningen waar mensen samenwonen die elkaar kunnen steunen zodat mensen niet alleen gelaten worden. Wie gaan die huizen huren? Er is behoefte aan opvangmogelijkheden om mensen met een crisis sneller ergens onder te kunnen brengen (zeker na 17.00 uur).
bijlage Verdiepingssessie Stedelijk Kompas 19 mei 2015: preventie Oproep aan de genodigden wat zij de raadsleden mee willen geven. Mw. Wolf reageert (op verzoek) op de presentatie van dhr. T. Eradus: de groep daklozen is heterogeen. Probeer daar zoveel mogelijk zicht op te krijgen (profielen) en kijk naar wat mensen nodig hebben op de vier dimensies van participatie (kwaliteit van leven) in plaats van naar een type voorziening. Neos: voor preventie moet je diep de wijk ingaan en dit vraagt kwaliteit van de professionals. Als er toch sprake is van dakloosheid moet er een eenduidig loket zijn waar multidimensionaal getaxeerd wordt op ernst om onnodige opvang te voorkomen. Aanbodgericht werken is verleidelijk. Novadic-Kentron: voor multidimensionaal werken is flexibiliteit in financiering noodzakelijk. Hier worden drempels in ervaren, bv. de verschillende zorgverzekeringsbudgetten genoemd. Thuis: Samenkracht bij preventie vraagt heel veel kwaliteit van professionals. Bij dreigende huisuitzetting is vaak sprake van complexe problematiek en zijn veel partners betrokken. Kritiek is er op de rol van bewindvoerders. Reactie mw. Wolf; kwaliteit en professionaliteit zijn heel belangrijk. Bij het in kaart brengen van schuldhulpverlening bij dreigende huisuitzettingen in o.a. Rotterdam is gebleken dat veel hulp wordt ingevuld door vrijwilligers (omdat professionals te duur zijn). Gezien de financiële expertise die nodig is, maakt mw. Wolf zich zorgen over deze ontwikkeling. Kdet: mensen moeten zich in de wijk wel zichtbaar maken als ze hulp willen. Mensen die dat niet doen worden niet bereikt. Outreachend werken is daarom belangrijk. Gezien de capaciteit van Bemoeizorg worden zorgen hierover geuit. Bemoeizorg: bevordert het op dezelfde manier werken van de professionals de doorstroom (en daarmee de preventie)? Mw. Wolf: een goede werkrelatie tussen zorgverlener en ontvanger bevordert het resultaat. Als er sprake is van meerdere werkers, dan is het belangrijk dat ze op dezelfde manier werken. Instellingen: de taal is onderling onvoldoende afgestemd. Thuis: instellingen hebben verschillende rollen (woningcorporaties hebben bv. ook een handhavende rol, waarmee duidelijk wordt gemaakt wat van mensen verwacht wordt en mensen aangesproken worden op hun verantwoordelijkheden) en roept elkaars rol te accepteren/erkennen. Mw. Wolf: krachtgericht werken en mensen aanspreken hoeven geen twee verschillende dingen te zijn. Het is belangrijk dat de visie van werkers op kwetsbare mensen hetzelfde is. De aanwezigen worden opgeroepen om elkaar vaker informeel te spreken (tbv gezamenlijke taal/ visie) en pleit voor: een sociaal plan bij dreigende huisuitzetting, een alarmbel (vroegsignalering) en aandacht voor langdurig daklozen. Kdet: maakt zich zorgen over de maatschappelijke opvang, omdat er te weinig doorstroom is, omdat er te weinig woonruimte bij de woningcorporaties beschikbaar is. Hierdoor moeten mensen te lang wachten op opvang waardoor de agressie op straat toeneemt. Ook wordt gewezen op het ontbreken van transparantie, samenwerking en kwaliteit van hulpverlening. De geschetste problematiek door Kdet via de Catharinakerk wordt herkend. Neos: herkent de geschetste problematiek niet, maar wijst wel op de bezuinigingen.