E.A. DE BEUN TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT JULI 2015 HERBESTEMMINGSGAME VOOR RELIGIEUS ERFGOED. Handleiding Rollenspel

E.A. DE BEUN TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT JULI 2015 HERBESTEMMINGSGAME VOOR RELIGIEUS ERFGOED Handleiding Rollenspel

VOORWOORD 1 HANDLEIDING HERBESTEMMINGSGAME VOOR RELIGIEUS ERFGOED De HerbestemmingsGAME voor Religieus Erfgoed is het eindproduct van het afstudeeronderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking. De afstudeerstage heeft plaatsgenomen bij het Nationaal Restauratiefonds. PERSONALIA Naam: Elisabeth Anne (Lisanne) de Beun Geboortedatum: 10 mei 1990 Adres: Rotterdamseweg 139-B55, 2826 AL Delft Telefoonnummer: 06 34 25 64 94 Mailadres: E.A.deBeun@student.tudelft.nl ONDERWIJS INFORMATIE Universiteit: Technische Universiteit Delft Faculteit: Faculteit van Bouwkunde Mastertrack: Real Estate & Housing Master lab: Real Estate Management Thema: Adaptive Reuse Studentnummer: 1516205 Eerste mentor: Tweede mentor: H.T. Remøy R.P. Geraedts AFSTUDEERBEDRIJF Bedrijf: Mentoren: Stichting Nationaal Restauratiefonds B.J. Schrieken M.M. Brouwer Alle afbeeldingen gebruikt in dit document zijn illustraties afkomstig van de auteur

VOORWOORD 2 VOORWOORD Het rollenspel De HerbestemmingsGAME voor Religieus Erfgoed is het eindproduct van het afstudeeronderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking dat aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft heeft plaatsgevonden door onderstaande auteur. Gedurende het afstudeeronderzoek heeft het Nationaal Restauratiefonds opgetreden als stagebedrijf. Het Restauratiefonds neemt ook deel aan de werkgroep Gebruik, exploitatie en financiën van de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed opgezet door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het rollenspel is een tool die de samenwerking tussen de betrokken partijen (kerkbestuur, gemeente, ontwikkelaar en omwonenden) in een vroeg stadium stimuleert door een op werkelijkheid gebaseerde casus te behandelen. Het rollenspel bevat de diepgang om een realistische weergave te tonen van de problemen die zich in de werkelijkheid voordoen, maar creëert ook de nodige afstand om de emotionele betrokkenheid niet de overhand te laten nemen. Door ruimte te geven aan discussies en het herbestemmingsproces in een gesimuleerde omgeving te doorlopen leren de deelnemers elkaars belang kennen. Ook worden verschillende middelen meegegeven aan de deelnemers om de machtsverhouding zo realistisch mogelijk na te bootsen. De deelnemers worden gedurende het spel geforceerd om na te denken over de waarde van het religieus erfgoed en ook intern tot een overeenstemming te komen van de visie die men wilt uitdragen. In principe is het spel ontwikkeld voor alle partijen die betrokken zijn bij leegstaand of leeg komend religieus erfgoed en willen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. De verwachting is dat zowel de kerkeigenaar als de gemeente actieve stappen ondernemen om de leegstand van religieus erfgoed op een proactieve wijze bestrijden. Het inzetten van dit rollenspel kan het proces een vliegende start geven doordat vroeg in het proces veel onduidelijkheden worden overwonnen. Lisanne de Beun Delft, 2015

INHOUDSOPGAVE 3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 2 INHOUDSOPGAVE 3 DEEL I INLEIDING 5 INLEIDING 6 Doelstelling 6 DEEL II BESCHRIJVING 7 BESCHRIJVING 8 Doel spel 8 Casus 8 Rollen 9 Spelregels 10 Opstelling 10 DEEL III DE ROLLEN 11 DE ROLLEN 12 Uitleg 12 Rolbeschrijvingen 12 DEEL IV HET SPEL 17 HET SPEL 18 Introductie 18 Ronde 1: Waarde (10-15 min) 18 Ronde 2: Inleiding (15-20 min) 18 Ronde 3: Inventarisatie (5 min) 19 Ronde 4: Selectiefase (15-20 min) 19 Ronde 5: Kiezen scenario s (20-30 min) 19 Ronde 6: Evaluatie Waarde (10-20 min) 19 Nabespreking 19 DEEL V BEOORDELING 21 BEOORDELING 22 Criteria 22 Geen winnaar 22 DEEL VI MATERIAAL 23 MATERIAAL 24 Rollenboekjes 25 Scenario s 67 Waarde Sheets 71 Informatie Matrix 77 De Top 3 Sheets 79 Presentatie 85

INHOUDSOPGAVE 4

INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I INLEIDING

INLEIDING 6 INLEIDING Sinds de jaren 60 heeft het geloof in Nederland een duikeling in de populariteit beleefd. Hoewel sinds de Tweede Wereldoorlog veel kerken zijn gebouwd om te voldoen aan de toen groeiende vraag, komen nu meer en meer kerkgebouwen leeg te staan. Een daling in het aantal actieve gelovigen leidt tot een daling in inkomsten voor de kerkbesturen. De onderhoudskosten van de veelal gedateerde kerkgebouwen nemen toe en de kerkbesturen kunnen het hoofd eigenlijk niet meer boven water houden. Om te voorkomen dat de kerkgebouwen leeg blijven staan en door gebrek aan onderhoud uit elkaar vallen moet een oplossing gevonden worden. Ofwel het genereren van extra inkomsten door een gedeelte van het gebouw te verhuren, ofwel door herbestemming. Het proces dat bij het maken van deze keuzes komt kijken is in de praktijk een stroperig proces gebleken. De betrokken partijen communiceren niet altijd efficiënt en duidelijk, wat leidt tot veel onduidelijkheid en vertraging. Aan de grondslag van dit probleem staat een verschil in mentaliteit en een gebrek aan besef van de verschillende waarden van religieus erfgoed die meespelen. Dit rollenspel De HerbestemmingsGAME voor Religieus Erfgoed is een tool die kan worden ingezet om het bewustwordingsproces te versnellen en vervolgens ook de samenwerking te stimuleren. Het rollenspel is ontwikkeld als onderdeel van het afstudeeronderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking en dat heeft plaats gevonden in samenwerking met het Nationaal Restauratiefonds en de TU Delft. FIGUUR 1 LOGO ROLLENSPEL 'HERBESTEMMINGSGAME VOOR RELIGIEUS ERFGOED DOELSTELLING Het doel van het rollenspel is dus om de betrokken partijen samen te brengen, zodat het onderhandelings- en besluitvormingsproces een stimulans krijgt en knelpunten doorbroken worden zodat de waarde van het religieus erfgoed gewaarborgd blijft en leegstand wordt voorkomen. Daarnaast komen de deelnemers van het spel in aanraking met het herbestemmingsproces en de knelpunten die daarbij komen kijken. Met name voor onervaren partijen geeft het rollenspel een unieke kans om het proces op een veilige manier te doorlopen en zo ervaring op te doen zonder veel risico te lopen.

INLEIDING 7 DEEL II BESCHRIJVING

BESCHRIJVING 8 BESCHRIJVING DOEL SPEL Het doel van het rollenspel is het oplossen van een (op werkelijkheid gebaseerde) casus, waarbij een portfolio van een kerkgemeenschap teruggebracht dient te worden van drie kerken naar één kerk die als kerk in dienst zal blijven. Dit betekent dat twee kerken afgestoten moet worden. Vervolgens moet daar ook een nieuwe functie voor gevonden worden door te kiezen uit een aantal vast gelegde scenario s. Tijdens het spel wordt de nadruk gelegd op het bepalen van de waarde van het religieus erfgoed. Uit het onderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking is gebleken dat vier kernwaarden het religieus erfgoed beschrijven: cultuurhistorische waarde, maatschappelijke waarde, symbolische waarde en economische waarde. De betekenis van deze waarden zorgt in de praktijk voor verwarring en onduidelijkheid. Door de betekenis in het spel te bespreken wordt de kans dat de deelnemers langs elkaar heen praten geminimaliseerd. Daarnaast wordt men bewust van de waarden die meespelen en dat de relevantie van deze waarden per rol kan verschillen. CASUS De casus betreft een Rooms-Katholieke kerkgemeenschap in Arnhem die recentelijk een fusie heeft ondergaan van verschillende parochies. Wegens teruglopende bezoekersaantallen tijdens de eredienst op zondag is de kerkgemeenschap genoodzaakt het portfolio van drie kerkgebouwen terug te brengen naar één kerkgebouw. De parochie moet dus twee kerkgebouwen afstoten en daar een nieuwe functie voor vinden. Om een weloverwogen keuze te maken zijn vier partijen betrokken de onderhandelingen: het kerkbestuur, de gemeente, een ontwikkelaar en vertegenwoordigers van de omwonenden. Deze partijen blijken in de praktijk het meest betrokken te zijn bij het herbestemmingsproces. KERKGEBOUWEN Zoals beschreven bestaat de casus uit drie kerkgebouwen in Arnhem. Over de kerken is de volgende informatie bekend: ONZE LIEVE VROUWE ONBEVLEKT ONTVANGENKERK Bouwjaar: 1911 Monumentale status: Gemeentelijk monument Ligging: Centrum Capaciteit: 250 zitplaatsen Bijgebouwen: Pastorie en een kosterij met patronaat H. MARTINUSKERK Bouwjaar: 1874 Monumentale status: Rijksmonument (zowel interieur als exterieur) Ligging: Centrum Capaciteit: 400 zitplaatsen Bijgebouwen: Pastorie en patronaatsgebouw SINT JOZEFKERK Bouwjaar: 1929 Monumentale status: Gemeentelijk monument en beschermd stadsgezicht Ligging: Buiten centrum Capaciteit: 900 zitplaatsen Bijgebouwen: Parochie, klooster, scholen en parochiehuis

BESCHRIJVING 9 Sint Jozefkerk O.L.V. Onbevlekt Ontvangenkerk H. Martinuskerk FIGUUR 2 LOCATIE KERKEN ARNHEM ROLLEN Het rollenspel is te spelen met minimaal vier en maximaal tien deelnemers. Uit het onderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking zijn vier actorengroepen naar voren gekomen die in de praktijk veel invloed blijken te hebben. Daarom zijn deze actorengroepen meegenomen als spelers in het rollenspel. Binnen deze groepen is een verdeling gemaakt van uiteenlopende achtergronden, zodat ook de interne discussie ruimte krijgt en meer diepgang aan het spelverloop kan geven. De schuingedrukte rollen komen te vervallen indien met minimale bezetting gespeeld wordt. De rollen zijn als volgt: Spelleider Kerkbestuur Voorzitter Kerkganger Conservatief Kerkganger Progressief Gemeente Contactpersoon Gemeente Wethouder Cultureel erfgoed Gemeente Wethouder Ruimtelijke Ordening Omwonende Vertegenwoordiger Omwonende Arnhem-Noord Omwonende Arnhem-Centrum Ontwikkelaar In Deel III worden de rollen inhoudelijk beschreven.

BESCHRIJVING 10 SPELREGELS Om het spel tot een goed einde te brengen zijn enkele spelregels opgesteld die handvaten bieden aan de spelleider. De spelregels fungeren vooral als randvoorwaarden die beschrijven wat er van de deelnemers wordt verlangd: Aantal spelers: 4-10 spelers Tijdsduur: 1,5-3 uur Aan iedere ronde is een strikte tijdslimiet verbonden. Deze mag niet worden overschreden. Het is taak voor de spelleider om de deelnemers hiervan op de hoogte te houden. Iedere speler wordt geacht vanuit de meegeleverde rolbeschrijving invulling te geven aan de rol en het spel. Iedere speler heeft het recht om deel te nemen aan het proces en mag niet door andere deelnemers worden buitengesloten. Wanneer het spel met minimale bezetting gespeeld wordt zullen alle onderdelen die per rollengroep voltooid moeten worden individueel plaatsvinden. Zodra het spel met maximale bezetting gespeeld wordt is er binnen deze onderdelen ruimte voor interne discussies. OPSTELLING Afhankelijk van het aantal deelnemers zijn er twee opstellingen mogelijk. Indien met een minimaal aantal deelnemers gespeeld wordt vervallen de interne discussiemogelijkheden en zitten alle deelnemers aan één en dezelfde tafel (zie figuur 3). Indien met meerder spelers gespeeld wordt hebben de deelnemers de mogelijkheid om met de rollen binnen het hoofdgroepje samen te zitten op een aparte locatie (zie figuur 4). FIGUUR 4 OPSTELLING 4 SPELERS FIGUUR 3 OPSTELLING MEER DAN 4 SPELERS

BESCHRIJVING 11 DEEL III DE ROLLEN

DE ROLLEN 12 DE ROLLEN UITLEG In Deel II zijn de rollen al benoemd. In dit deel wordt een uitgebreide toelichting gegeven van de inhoud van deze rollen. Daarnaast hebben veel rollen een middel toegewezen gekregen die ingezet kan worden gedurende het spel. Deze middelen zijn ook op de realiteit gebaseerd en kunnen het proces sterk beïnvloeden. Hieronder worden zowel de rollen als de middelen toegelicht. De rollen vanuit de kerk hebben alle drie een emotionele band met een van de kerkgebouwen. Een algemene doelstelling voor deze rollen is zorgen dat alle kerkgebouwen behouden blijven. De manier waarop deze rollen tegen herbestemming van religieus erfgoed aankijkt verschilt wel. De gemeente Arnhem is vertegenwoordigd door drie verschillende rollen. Het algemeen belang van deze partij is het behartigen van de wensen van de inwoners van de stad Arnhem en het beperken van leegstand in het centrum van de stad. Voor de gemeente Arnhem is er absoluut geen discussie over mogelijk dat een van de kerkgebouwen in het centrum de monumentale status zou verliezen en zou worden gesloopt. De cultuurhistorie van deze kerkgebouwen in het centrum is daarvoor te waardevol. De omwonenden van de drie kerkgebouwen zijn in deze groep onderverdeeld. Het algemeen belang dat de drie rollen delen is het in stand houden van de kerken omdat deze voor de wijk een belangrijk herkenningspunt zijn. Daarnaast zou een nieuwe functie niet commercieel moeten worden aangezien dat alleen maar nog meer drukte aan trekt. ROLBESCHRIJVINGEN De rolbeschrijvingen behandelen kort de rollen die onderdeel zijn van dit rollenspel. Ook worden de middelen toegelicht die deze rollen tot de beschikking hebben. In Deel VI zijn de rollenboekjes opgenomen die iedere deelnemer aan het begin van het spel krijgt uitgereikt. In dit rollenboekje is uitgebreide achtergrondinformatie opgenomen om de deelnemer te informeren over het invullen van de rol. SPELLEIDER ROLBESCHRIJVING De Spelleider is een onafhankelijk persoon die niet inhoudelijk deel zal nemen aan het rollenspel. De spelleider begeleid het proces door de bijgeleverde presentatie te doorlopen en de tijd te bewaken. Daarnaast is een belangrijke taak voor de spelleider weggelegd in het begeleiden van de evaluatierondes. De evaluatie heeft een belangrijk aandeel in de effectiviteit van het spel, dus is het belangrijk dat de spelleider de situaties goed weet in te schatten en de deelnemers aan kan spreken op hun gedrag en acties. MIDDELEN Om het proces lastiger te maken kan de spelleider ingrijpen door een keuze te maken uit enkele interventies: Er is een brand ontstaan in één van de kerken, met als gevolg voor een half miljoen euro aan brand en rookschade. De kerk is niet geheel afgebrand! Er heeft een wijziging plaats gevonden in de monumentale status van de Jozefkerk. Deze is aangeschreven als Rijksmonument. Dit betekent onder andere dat er subsidiegelden vrijkomen voor 500.000 euro om

DE ROLLEN 13 onderhoudswerkzaamheden uit te voeren, maar ook dat er nog meer beperkingen gelden om het gebouw aan te passen. Een nieuwbouwproject aan de rand van de stad is zojuist opgeleverd. In dat nieuwbouwproject is een hotel gecombineerd met appartementen, waardoor de scenario s die woningen of een hotelfunctie bevatten komen te vervallen wegens een te beperkte vraag. KERKBESTUUR VOORZITTER ROLBESCHRIJVING De voorzitter van het kerkbestuur is verantwoordelijk voor alle drie de kerkgebouwen. Dat houdt in dat naar kerkgangers van al deze kerken verantwoording afgelegd moet kunnen worden. Deze rol heeft een duidelijk overzicht van de financiële situatie waar de kerkelijke gemeenschap zich momenteel in bevindt en besef van de noodzaak van het afstoten van twee kerken. Het absolute doel is dan ook om te zorgen dat de kerkelijke gemeenschap financieel gezien een gezonde en duurzame tijd tegemoet gaat. MIDDELEN Deze rol heeft een belangrijk middel in het bezit. Als voorzitter van het kerkbestuur, welke eigenaar is van de drie kerken, heeft deze rol de macht om een veto uit te roepen over de keuze van kerken die afgestoten zullen worden. KERKGANGER CONSERVATIEF ROLBESCHRIJVING Deze kerkganger is van een oudere generatie. Jarenlang heeft deze kerkganger trouw de kerkdiensten bezocht in de Jozefkerk, is hier gedoopt en getrouwd. Het doet dan ook pijn om te zien dat deze kerk wekelijks nog maar enkele kerkgangers trekt. Deze kerkganger heeft een zeer traditionele denkwijze en het liefst verandert er niets aan de huidige situatie. MIDDELEN Deze rol heeft geen middel om in te zetten gedurende het spel. KERKGANGER PROGRESSIEF ROLBESCHRIJVING Deze kerkganger is jong, staat nog volop in het leven en staat open voor verandering. Deze persoon is realistisch ingesteld en bewust van de ernst van de financiële situatie van de kerk. Deze persoon is er van overtuigd dat er een maatschappelijke functie in de af te stoten kerkgebouwen moet komen. Iedere zondag gaat deze kerkganger naar de O.L.V. Onbevlekt Ontvangen kerk wat een zeer intieme en prettige sfeer heeft. MIDDELEN Deze rol heeft geen middel om in te zetten gedurende het spel. GEMEENTE CONTACTPERSOON ROLBESCHRIJVING De contactpersoon van de gemeente staat in contact met de overige betrokken partijen. De algemene taak van deze rol is het begeleiden van het proces en dat zo snel mogelijk naar een goed en passend resultaat leiden. Het doel van deze rol is het inzetten voor het behartigen van de belangen van omwonenden, maar ook het uitdragen van de visie van de gemeente MIDDELEN Deze rol heeft geen middel om in te zetten gedurende het spel.

DE ROLLEN 14 GEMEENTE WETHOUDER CULTUREEL ERFGOED ROLBESCHRIJVING De wethouder Cultureel Erfgoed is verantwoordelijk voor de onderhoudsstaat van monumentale panden. Het belangrijkste doel vanuit deze rol is het behouden van alle drie de kerkgebouwen. Aangezien het in alle drie de gevallen om kerkgebouwen gaat met een monumentale status ziet deze wethouder erop toe dat eventuele aanpassingen en werkzaamheden volgens de Monumentenwet plaats zullen vinden. MIDDELEN Deze rol heeft twee belangrijke troeven in handen. De eerste is dat deze wethouder de vergunningen verleend bij het kiezen van de scenario s. Indien geen vergunning wordt verleend zal het project dus niet doorgaan. Het tweede middel dat deze wethouder in handen heeft is de macht om de monumentale status van een gemeentelijk monument te wijzigen. Zo zou de status kunnen worden ingetrokken en zou het gebouw theoretisch gezien gesloopt mogen worden. GEMEENTE WETHOUDER RUIMTELIJKE ORDENING ROLBESCHRIJVING De wethouder Ruimtelijke Ordening is verantwoordelijk voor het bestemmingsplan van Arnhem en ziet erop toe dat er een passende functie toegelaten wordt in de kerkgebouwen. Deze functie moet dus ook aansluiten bij de visie van de gemeente Arnhem. Aangezien de gemeente Arnhem momenteel geen Kerkenvisie heeft ontwikkeld is het aan de wethouder om daar invulling aan te geven. Het belangrijkste doel is om te voorkomen dat een van de kerkgebouwen leeg komt te staan. MIDDELEN Deze rol heeft de zeggenschap over het bestemmingsplan. Dit betekent dat een wijziging in functie van een kerkgebouw goedgekeurd moet worden door deze wethouder. Dit betekent ook dat een aanvraag tot wijzigen van het bestemmingsplan afgekeurd mag worden. OMWONENDE VERTEGENWOORDIGER ROLBESCHRIJVING De vertegenwoordiger van de omwonenden van de drie Rooms-Katholieke kerken in Arnhem spreekt in principe voor alle omwonenden. Hoewel iedere omwonende zijn eigen verhaal en wensen heeft, moet deze rol een algemeen beeld van deze belangen te behartigen tijdens de onderhandelingen. MIDDELEN Als vertegenwoordiger van de omwonenden kan deze persoon een bezwaar indienen bij de gemeente tegen de realisatie van een project waar men het niet mee eens is. De gemeente is verplicht om dit bezwaar te behandelen. OMWONENDE ARNHEM-NOORD ROLBESCHRIJVING Deze omwonende woont in Arnhem-Noord, vlakbij de Jozefkerk in Geitenkamp. Deze persoon is erg gesteld op het kerkgebouw omdat deze een unieke verschijning is binnen de wijk en als landmark fungeert voor Arnhem-Noord. Daarnaast zou deze kerk een mooie verbindende functie kunnen hebben voor de wijken Geitenkamp en Paasberg, wat nu vooral twee gescheiden wijken zijn. MIDDELEN Deze rol heeft geen middel om in te zetten gedurende het spel.

DE ROLLEN 15 OMWONENDE ARNHEM-CENTRUM ROLBESCHRIJVING Deze omwonende woont tussen de H. Martinuskerk en de O.L.V. Onbevlekt Ontvangenkerk in Arnhem-Centrum. Beide kerken zijn volgens deze persoon bepalende factoren in de identiteit van de stad Arnhem. MIDDELEN Deze rol heeft geen middel om in te zetten gedurende het spel. ONTWIKKELAAR ROLBESCHRIJVING Deze ontwikkelaar is een bekend gezicht in Arnhem en heeft veel ervaring met het herbestemmen van erfgoed. De ontwikkelaar staat bekend om het afleveren van kwalitatief hoogwaardige producten en wil dat graag zo houden om de toekomstige werkverschaffing in stand te houden. Belangrijk detail is wel dat de ontwikkelaar een winstoogmerk heeft en wilt daarom de winst maximaliseren. Werken aan een project dat op de lange termijn financiële zekerheid biedt door een constante exploitatiewaarde heeft daarom de voorkeur. MIDDELEN De ontwikkelaar heeft niet zozeer een middel tot zijn beschikking, als wel een keuze. Indien de ontwikkelaar het niet ziet zitten om in zee te gaan met een kerkbestuur voor een bepaald bedrag dan mag de ontwikkelaar een project weigeren.

DE ROLLEN 16

DE ROLLEN 17 V DEEL IV HET SPEL

HET SPEL 18 HET SPEL Het rollenspel is opgebouwd uit verschillende rondes. Hieronder worden de rondes inhoudelijk beschreven. Aan iedere ronde is een tijdsindicatie gekoppeld die rekbaar is naar het aantal deelnemers. INTRODUCTIE Uitdelen rollenboekjes door spelleider In een inleidend praatje, begeleid door de meegeleverde presentatie, zal de spelbegeleider kort toelichten wat het doel is van het spel, wat de spelregels zijn en worden de casus en de rolbeschrijvingen uitgedeeld. Iedere deelnemer krijgt de tijd om de casus en rolbeschrijving te lezen en zichzelf, vanuit de rol gezien, voor te stellen aan de andere deelnemers. Ronde 1: Waarde (10-15 MIN) Uitdelen Waarde-sheet door spelleider De spelleider introduceert de vier kernwaarden die het religieus erfgoed beschrijven. Alle deelnemers krijgen tijd om hun positie in het waarde-diagram te beschrijven op het uitgedeelde papier. Daarnaast worden enkele vragen beantwoord met betrekking tot de invulling en betekenis van de verschillende waarden. Iedere deelnemer heeft bepaalde afwegingen te maken vanuit de rolbeschrijving en zal deze doorvoeren in de waarde die deze persoon gedurende het spel zal behartigen. In ronde 6 wordt teruggekoppeld naar deze ronde en zal in groepsverband een evaluatie plaatsvinden. Ronde 2: Inleiding (15-20 MIN) Voor de start van deze ronde worden geen richtlijnen meegeleverd. Wat de deelnemers weten is dat er uiteindelijk een plan op tafel moet komen waar alle partijen hun handtekening onder willen zetten. Voordat bij dat punt aangekomen kan worden zullen verschillende stappen moeten worden doorlopen. Deze fase is echter bewust vrij gelaten om de werkelijke situatie na te bootsen waarin nog veel onduidelijkheid en onzekerheid heerst. Er is een sterke behoefte aan een kerkenbeleid vanuit de burgerlijke gemeente, een visie vanuit de kerkelijke gemeente en heldere wensen vanuit de omwonenden. Dat zal het (verwachtte) gebrek aan structuur in deze fase ook aanwijzen. Iedere partij heeft vanuit de eigen rol specifieke informatie gekregen en de keuze is aan de spelers in hoeverre deze informatie gedeeld wordt of geheim wordt gehouden. Aan het einde van deze ronde wordt een paar minuten de tijd genomen om deze ronde te evalueren. Hoe hebben de deelnemers deze ronde ervaren? Wat verliep wel of niet soepel? Waar hebben de deelnemers behoefte aan? Welke visie van de burgerlijke en kerkelijke gemeente liggen hieraan ten grondslag?

HET SPEL 19 Ronde 3: Inventarisatie (5 MIN) Uitdelen overzichtsheet met informatie door spelleider Uitdelen Top 3 sheet door spelleider Aan het begin van deze ronde ontvangt iedere deelnemer een compleet ingevulde matrix met daarin alle benodigde gegevens met betrekking tot de kerken. De specifieke informatie die eerst per rol was gegeven is nu dus gebundeld en bij iedere deelnemer bekend. Het is vanaf nu geen keus meer of een deelnemer besluit transparant te spelen of niet. Vervolgens wordt per rol of per rollengroep een rangschikking gemaakt van het kerkgebouw in dienst zal blijven als kerk tot het kerkgebouw dat het meest geschikt wordt geacht om te herbestemmen. Ronde 4: Selectiefase (15-20 MIN) Waar in de vorige ronden onderhandeld is over de rangschikking zal in deze ronde een concrete afspraak gemaakt worden. Deze fase heeft als doel het maken van concrete afspraken met betrekking tot het selecteren van de kerkgebouwen. Alle kaarten liggen op tafel, behalve de middelen die de spelers hebben. Deze kunnen in de loop van het onderhandelingsproces duidelijk worden of niet. Dat is afhankelijk van de spelers zelf. Ronde 5: Kiezen scenario s (20-30 MIN) Uitdelen sheets Scenario s door spelleider Aan het begin van deze ronde worden de scenario s uitgedeeld. Nadat de deelnemers tijd hebben gekregen om de scenario s door te nemen worden de deelnemers vrij gelaten hoe deze ronde ingevuld gaat worden. Ieder scenario is aan de hand van vijf criteria beoordeeld. Daardoor worden de spelers bewust van de gevolgen die bepaalde scenario s hebben voor hun rol. In Deel VI zijn de verschillende scenario s opgenomen. Op het moment dat de scenario s voor iedere deelnemer duidelijk zijn kan worden onderhandeld tussen de betrokken partijen. Het is de keus van de deelnemers om eerst intern tot een overeenkomst te komen en vervolgens met andere partijen te praten of dat er een andere aanpak wordt gekozen. Opnieuw geldt dat binnen de gestelde tijd tot een afspraak moet worden gekomen. Indien dit niet het geval is moet hier tijdens de evaluatie extra aandacht aan worden besteed. Ronde 6: Evaluatie Waarde (10-20 MIN) Het blad dat in de eerste ronde is ingevuld wordt nu in de groep besproken. In hoeverre zijn de spelers bij hun standpunt gebleven en in hoeverre hebben ze concessies moeten doen? Hebben de gemeente en het kerkbestuur gewerkt met een bepaalde visie voor ogen of hadden ze daar achteraf meer mee willen doen? Gedurende deze ronde wordt ook besproken in hoeverre men bewust is geworden van elkaars belangen en de waarde die iedere speler behartigd. NABESPREKING De nabespreking omvat een korte presentatie over de werkelijke situatie in Arnhem. In die presentatie wordt onder andere beschreven dat het in werkelijkheid om veel meer kerken gaat dan drie en dus veel complexer is. Van de acht kerken die worden besproken zijn vier kerken verkocht. Alleen de Jozefkerk blijft een blok aan het been van de Rooms-Katholieke kerk. Deze interessante casus is hierom gekozen om als onderwerp te dienen voor het rollenspel.

HET SPEL 20

HET SPEL 21 DEEL V BEOORDELING

BEOORDELING 22 BEOORDELING CRITERIA Het spelverloop van het rollenspel wordt beoordeeld op basis van vier verschillende criteria. De punten die in de beoordeling zullen worden aangestipt zijn te verdelen over enkele hoofdcategorieën: cohesie, besluitvorming, communicatie en conflicten. Deze vier categorieën zijn uit het onderzoek Geloof, Hoop & Samenwerking naar voren gekomen als meest relevante begrippen die verbonden zijn met samenwerking. Cohesie is een belangrijke factor die meespeelt bij samenwerking. De cohesie heeft betrekking op de mate waarop een groep zich verbonden voelt met elkaar of dat er sterk wordt ingezet op het vervullen van de eigen belangen. Het doel is juist om het competitieve element uit het spel te halen, zodat er samen gekeken kan worden naar een passende oplossing waar iedereen zich in kan vinden. Is men ook bereid om op een transparante manier te werk gaan? Besluitvorming is een belangrijk element om te herkennen welke deelnemer de leiding neemt, maar vooral ook om te zorgen dat men uiteindelijk een overeenkomst bereikt. Welke beslissingen zijn er gemaakt en welke afwegingen zijn hierbij in acht genomen? Communicatie is een van de belangrijkste pijlers van de beoordeling van het spel. Verbale communicatie leidt tot het maken van inhoudelijke afspraken en daar kunnen de interpretaties van verschillende deelnemers over verschillen. Non-verbale communicatie heeft betrekking op de houding die de deelnemers aannemen. Lichaamstaal speelt hierbij een rol, maar zeker ook de toon waarop men praat. Conflicten zijn onmisbaar in spelsimulaties waarbij verschillende deelnemers verschillende doelen behartigen. Het is vooral de manier waarop men met deze conflicten omgaat die belangrijk is om te beoordelen. Het vermijden van conflicten is ongewenst, maar het zoeken naar compromissen zal een positieve invloed hebben op de samenwerking en dus het resultaat. GEEN WINNAAR De beoordeling en evaluatie die plaats zal vinden zal echter niet leiden tot een winnaar, of tot een bepaalde score. Het doel van het spel is juist om het competitie element uit het spel te halen, zodat de deelnemers samen tot een oplossing proberen te komen. In hoeverre de deelnemers hiermee conflicten overwinnen of stranden door onoverkomelijke verschillen is juist van belang voor de evaluatie. Zijn de deelnemers tevreden met het resultaat en wie had achteraf andere beslissingen gemaakt? Wie heeft de meeste concessies moeten doen? Zijn de deelnemers überhaupt tot een overeenkomst gekomen of zijn de onderhandelingen gestrand? Door de rondes te evalueren met de gehele groep wordt men bewust van eigen acties en handelingen. Daar zal men van leren en vervolgens wellicht een andere aanpak kiezen waar nodig. Dat is het proces waar dit spel op in speelt en wat het doel is van het spel.

BEOORDELING 23 DEEL VI MATERIAAL

MATERIAAL 24 MATERIAAL Tijdens het spel worden door de spelleider verschillende materialen uitgedeeld. In Deel IV staat beschreven wanneer welk document aan de deelnemers wordt uitgereikt. Deze documenten dienen voor de aanvang van het spel te worden uitgeprint. ROLLENBOEKJES Per rol wordt voorafgaand aan het rollenspel een rollenboekje verspreid. In het boekje is een specifieke rolomschrijving opgenomen met daarin wat algemene achtergrond informatie, de persoonlijke doelen en eventuele middelen die deze rol tot zijn beschikking heeft. Hiernaast wordt ook een overzicht gepresenteerd van de drie kerkgebouwen, inclusief een afbeelding van de kaart van Arnhem. In drie tabellen worden vervolgens de kansen en bedreigingen per kerkgebouw beschreven, welke een beeld geven van de mogelijkheden van de kerkgebouwen. Ook wordt er wat informatie gegeven die rol specifiek is. De voorzitter van het kerkbestuur ontvangt informatie over de kerkelijke gemeenschap, de gemeente ontvangt informatie over de staat van het gebouw, de ontwikkelaar ontvangt informatie over de transformatiemogelijkheden van de gebouwen en de omwonende ontvangt informatie over de locatie. 10 Rollenboekjes à 4 pagina s INVULSHEETS In verschillende rondes worden door de spelleider invulsheets verpsreid. Deze sheets moeten per rollengroep worden bediscussieerd en ingevuld. Ronde 1 Waarde: hier wordt een papier uitgereikt waarop de deelnemers worden gevraagd de meest relevante kernwaarde(n) te benoemen vanuit hun rol gezien. De vier kernwaarden die hierin zijn opgenomen zijn: maatschappelijke, symbolische, cultuurhistorische en economische waarde. Ronde 3 Inventarisatie: in deze ronde ontvangt iedereen een overzicht van alle rol specifieke informatie, zodat er verplicht op een transparante manier gewerkt wordt. Er kan nu geen informatie meer achter de hand gehouden worden. Ook krijgen alle deelnemers een vraaglijst waarop vanuit iedere rol de kerkgebouwen gerangschikt moeten worden van het kerkgebouw met de meeste transformatiepotentie tot het kerkgebouw dat als kerk behouden zal blijven. Ronde 5 Kiezen scenario s: nu moeten er scenario s gekozen worden voor de af te stoten kerken. Iedere deelnemer ontvangt per kerk 4 scenario s op papier. Deze scenario s zijn beoordeeld op vijf onderdelen: financiële waarde, maatschappelijke waarde, cultuurhistorische waarde, symbolische waarde en duurzaamheid (in tijd). Scenario s à 3 pagina s 4 Waarde-sheets à 1 pagina Overzichtsheet met alle informatie à 1 pagina 4 Top 3 sheets à 1 pagina POWERPOINT PRESENTATIE De Powerpoint presentatie begeleidt het verloop van het rollenspel. In de presentatie is een inleiding opgenomen om wat achtergrondinformatie mee te geven aan de deelnemers en worden ook de rondes beschreven. Ook geeft de presentatie houvast aan de spelleider om de momenten van evaluatie richting te geven. Tot slot wordt ook teruggekoppeld naar de casus en hoe deze in werkelijkheid is gelopen. 36 slides

ROLLENBOEKJES MATERIAAL 25

MATERIAAL 26

MATERIAAL 27

MATERIAAL 28

MATERIAAL 29

MATERIAAL 30

MATERIAAL 31

MATERIAAL 32

MATERIAAL 33

MATERIAAL 34

MATERIAAL 35

MATERIAAL 36

MATERIAAL 37

MATERIAAL 38

MATERIAAL 39

MATERIAAL 40

MATERIAAL 41

MATERIAAL 42

MATERIAAL 43

MATERIAAL 44

MATERIAAL 45

MATERIAAL 46

MATERIAAL 47

MATERIAAL 48

MATERIAAL 49

MATERIAAL 50

MATERIAAL 51

MATERIAAL 52

MATERIAAL 53

MATERIAAL 54

MATERIAAL 55

MATERIAAL 56

MATERIAAL 57

MATERIAAL 58

MATERIAAL 59

MATERIAAL 60

MATERIAAL 61

MATERIAAL 62

MATERIAAL 63

MATERIAAL 64

MATERIAAL 65

MATERIAAL 66

SCENARIO S MATERIAAL 67

MATERIAAL 68

MATERIAAL 69

MATERIAAL 70

WAARDE SHEETS MATERIAAL 71

MATERIAAL 72

MATERIAAL 73

MATERIAAL 74

MATERIAAL 75

MATERIAAL 76

MATERIAAL 77 INFORMATIE MATRIX

MATERIAAL 78

DE TOP 3 SHEETS MATERIAAL 79

MATERIAAL 80

MATERIAAL 81

MATERIAAL 82

MATERIAAL 83

MATERIAAL 84

PRESENTATIE MATERIAAL 85

MATERIAAL 86

MATERIAAL 87

MATERIAAL 88

MATERIAAL 89

MATERIAAL 90

MATERIAAL 91

MATERIAAL 92

MATERIAAL 93

MATERIAAL 94

MATERIAAL 95

MATERIAAL 96

MATERIAAL 97

MATERIAAL 98