Strategische Rationale Bijlage bij DEEL A Deze Strategische Rationale is een toelichting op de algehele bedrijfsstrategie en activiteiten van de DELTA- groep. In het kader van dit voorstel van KCBII wordt de visie op de elektriciteitsmarkt en opwekkingstechnologieën in het bijzonder toegelicht. De Strategische Rationale is het resultaat van de Strategie review die directie en RvC DELTA deze zomer hebben doorlopen en een beleidssamenvatting van de conclusies uit de strategische scenario s die tijdens de Strategiebespreking met de AvA in de eerstvolgende informele en besloten aandeelhoudersbijeenkomst in november worden doorlopen. Deze beleidssamenvatting is uiteraard een openbaar stuk; omwille van de bedrijfsgevoelige informatie hebben de achterliggende scenario s een vertrouwelijke status. Uiteraard zal DELTA de achterliggende scenario s en strategische conclusies in besloten setting nader toe lichten en met de aandeelhouders bespreken. 1. De missie van DELTA DELTA staat midden in de Zeeuwse samenleving en ontzorgt zijn klanten door het invullen van (multi-) utilitydiensten op basis van structureel partnerschap en een geïntegreerde ketenbenadering. Vanuit Zeeuwse roots en een Europese blik met oog voor mens, milieu en maatschappij. DELTA levert een bijdrage aan de energietransitie en een gezonder milieu. DELTA doet dat op basis van toegevoegde waarde voor de klant, zijn aandeelhouders en medewerkers. 2. De bedrijfsactiviteiten van DELTA De bedrijfsactiviteiten van DELTA worden uitgevoerd in een drietal segmenten. Per segment worden de belangrijkste strategische hoofdlijnen behandeld: Netwerken/Gereguleerd Het betreft hier de infrastructuur van het Zeeuwse elektriciteit-, gas en waternetwerk (DNWB en Evides) en de ondersteunende activiteiten vanuit de INFRA- divisie. DNWB maakt als Zeeuwse zorgdrager van veilige, toegankelijke en doelmatige Bijlage bij DEEL A 1
energietransportnetten de energietransitie mede mogelijk, zij doet dit door strategisch assetmanagement waarbij de vertaling van lange termijn ontwikkelingen naar korte termijn acties centraal staan. Haar mogelijke schaalnadeel compenseert zij door actieve samenwerking met grote netbeheerders en een intensief partnerschap met INFRA. INFRA verricht als multi- utility serviceprovider infrastructurele werken voor zowel DNWB, Evides als voor de kabelactiviteiten (televisie, internet en telefonie). Energie Dit segment telt drie divisies die een belangrijke schakel vormen in de energieketen. AD& O (Asset Development& Operations) beheert en ontwikkelt energie installaties zoals EPZ, de Sloecentrale, windmolens en het project KCBII. Zij streeft naar een competitieve assetportfolio & excellent operationeel management. OTS (Origination, Trade& Supply) vermarkt de opgewekte stroom en optimaliseert via energie gerelateerde handelsactiviteiten en integraal risicomanagement de resultaten van het segment Energie. Consument en Zakelijk bedient de Zeeuwse samenleving met energie en kabeldiensten en richt zich voor wat betreft energie daarbij ook op grootzakelijke klanten in heel Nederland. Als Zeeuwse Multi- utilityprovider bindt zij klanten door toegevoegde waarde, onderscheidend vermogen& een faire deal. Afval De afvalactiviteiten binnen DELTA zijn sinds medio 2010 volledig ondergebracht binnen de INDAVER- groep. Een eerste speerpunt is de dienstverlening aan (semi-) overheden voor wat betreft het huishoudelijk en biomassa afval in Nederland, België en Ierland. Een tweede speerpunt is de grootschalige verwerking op Europees niveau van industrieel afval, via het ontzorgingsconcept Total Waste Management. Deze benadering is gericht op de grotere industriële ondernemingen in Noord West Europa. 3. Hoofddoelstellingen van DELTA De hierboven genoemde activiteiten leveren een bijdrage aan de DELTA- breed geformuleerde 5 hoofddoelstellingen: DELTA the Multi-Utility Company 1. Bijdragen aan de energietransitie DELTA gelooft in een toekomst waarin energie op lange termijn volledig hernieuwbaar, of minimaal CO 2 neutraal, opgewekt zal worden. Tot die tijd zal een mix van energiebronnen (waaronder fossiel, hernieuwbaar, waste-to-energy en kernenergie) in de Bijlage bij DEEL A 2
stijgende energievraag moeten voldoen. Hierbij zal de opwekking geschieden door een combinatie van decentrale en centrale opwekkingstechnologieën. 2. Bijdragen aan CO 2 reductie Het is algemeen aanvaard dat de huidige CO 2 uitstoot leidt tot grote veranderingen in het klimaat. Een significante bijdrage aan de realisatie van CO 2 reductie is voor DELTA een belangrijke doelstelling, zij streeft hierbij naar CO 2 neutraliteit in 2050. Dit kan worden bereikt via een combinatie van acties waaronder aandacht voor energiebesparing, ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen en kernenergie als onmisbare (CO 2 neutrale) schakel in de eerder genoemde energietransitie. 3. Aanbieden van competitieve& onderscheidende diensten DELTA heeft een portfolio aan bedrijfsactiviteiten die elk individueel competitief dienen te zijn in hun eigen markt. Via de Multi utility propositie kan hier aanvullende toegevoegde waarde voor de klant aan worden toegevoegd. Dit dient te resulteren in maximale klantenbinding en -tevredenheid. 4. Investeren in zijn Zeeuwse maatschappelijke positie DELTA is zich bewust van zijn bijzondere positie in de Zeeuwse samenleving. Dit uit zich in het streven van behoud van zelfstandigheid (en daarmee hoogwaardige werkgelegenheid in Zeeland), een grote binding met Zeeuwen & Zeeland en (waar mogelijk en rendabel) substantiële investeringen in de Zeeuwse economie. 5. Bieden van een marktconform rendement Voor zijn aandeelhouders streeft DELTA naar een marktconform rendement, hierbij rekening houdend met de overige doelstellingen en de publieke waarde van een adequaat dividendrendement. Het investeringsbeleid, dat afgeleid is uit de hierboven beschreven strategie, kenmerkt zich als selectief en restrictief gericht op de drie kernactiviteiten. Het accent binnen Netwerken ligt hierbij op een stabiele en berouwbare energievoorziening en een volgend investeringsbeleid. Ten aanzien van Energie worden investeringen gebaseerd op het ondersteunen van de energietransitie waarbij kernenergie wordt gezien als de geprefereerde basislast opwekkingstechnologie en een groter aandeel van hernieuwbare energie in de DELTA portfolio (mits economisch rendabel). Deze keuzes worden bij behandeling van de visie op de energiemarkt nader toegelicht. Voor wat betreft Afval ligt de nadruk op het optimaliseren en versterken van de huidige assetportfolio, het ondersteunen van de sterke positie op de thuismarkten voor huishoudelijk afval en modernisering van de biomassa activiteiten. 4. De elektriciteitsmarkt Het resultaat van de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt, is een vrije markt waarin gebruikers kunnen kiezen uit onderling concurrerende elektriciteitsleveranciers. Het is ook de vrije markt waarin de concurrentie tussen elektriciteitsproducenten, een te ruim aanbod aan elektriciteitsproductie capaciteit heeft opgeleverd. Met als gevolg een sterk gedaalde elektriciteitsprijs. De prijsdaling is zo sterk dat sommige elektriciteitscentrales dezer dagen maar ternauwernood de variabele kosten terugverdienen, laat staan de investeringen en gemaakte vermogenskosten. Het ruime aanbod aan elektriciteit is primair ontstaan doordat de elektriciteitsproducerende ondernemingen, onafhankelijk van elkaar, besloten nieuwe elektriciteitscentrales te bouwen. De individuele ondernemingen zagen investeringsmogelijkheden op grond van de stijgende vraag naar elektriciteit, en de voorziene vervanging van verouderde centrales. In de dagen voor de liberalisering werd, de benodigde en beschikbare elektriciteitsproductiecapaciteit, op nationaal niveau afgestemd. In de huidige vrije markt, is deze centrale coördinatie niet meer mogelijk en bepalen de individuele ondernemingen onafhankelijk van elkaar, of zij investeren in nieuwe elektriciteitsproductie installaties of niet. Uiteindelijk bleken veel ondernemingen de afgelopen jaren vergelijkbare investeringskeuzes te hebben gemaakt, met als resultaat een fors elektriciteitsproductie overschot. Bijlage bij DEEL A 3
Dit overschot werd onverwacht hard voelbaar toen de vraag naar elektriciteit, bij vooral de grote ondernemingen, aan het begin van de recessie in 2009 fors terugviel. Na de liberalisering en consolidatie, is de elektriciteitsmarkt nu bezig met de integratie tot één Europese elektriciteitsmarkt. Nederland vormt samen met de landen om haar heen al een geïntegreerde groothandels elektriciteitsmarkt. De prijzen in de verschillende landen liggen daardoor op vergelijkbare niveaus en de exacte locatie van een elektriciteitsproductie installatie is daardoor vanuit het totaal van de Europese elektriciteitsvoorziening van ondergeschikt belang. Voor de individuele ondernemer is de locatie wel relevant en ook voor het land van vestiging daar de emissies van broeikasgassen nationale doelstellingen betreffen. Het overschot is geen blijvend fenomeen. Daar de huidige zeer lage prijsniveaus, het niet langer rechtvaardigen dat ondernemingen investeren in nieuwe centrales, wordt er op het moment aanzienlijk minder geïnvesteerd in nieuwe elektriciteitsproductiecapaciteit dan voorheen. Bovendien heeft de consolidatiegolf in de Europese energiemarkten, veel pan-europese energiebedrijven doen ontstaan die door grote, kostbare overnames nu te kampen hebben met hoge schulden en een gebrek aan kapitaal voor nieuwe investeringen. Veel projecten voor de nieuwbouw van centrales zijn dan ook afgezegd of voorlopig uitgesteld. Ongeacht het type elektriciteitsproductie installaties, is de levensduur beperkt. Door slijtage, door de onderlinge concurrentie op variabele productiekosten en door de steeds scherper worden emissienormen en, gaan in eerste instantie de minst efficiënte en/of meest broeikasgassen emitterend centrales van het elektriciteitsnet. Dit betreft vooral de kolencentrales en in mindere mate gascentrales. De beschikbare elektriciteitsproductie capaciteit zal dus uiteindelijk vanzelf gaan dalen. Daarnaast zijn er tekenen van herstel in de vraag naar elektriciteit. De lange termijn verwachtingen voor de elektriciteitsvraag in Europa, schommelen rond de 1,5% per jaar. Deze verwachtingen hangen nauw samen met de verwachte economische ontwikkelingen. 5. DELTA Strategie Elektriciteit DELTA heeft als uitgangspunt een CO 2 neutrale elektriciteitsopwekking in 2050, dit streven is gebaseerd op de gewenste bijdrage aan de energietransitie ten behoeve van de klimaatproblematiek. Weliswaar heeft de huidige productieportfolio van DELTA al een relatief lage uitstoot CO 2 ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde, maar met de doelstelling van 2050 in gedachten, zijn additionele stappen noodzakelijk. Bij het bepalen van deze stappen, is het belangrijk dat er een nadrukkelijke bijdrage aan het realiseren van de genoemde 5 hoofddoelstellingen van DELTA wordt gerealiseerd. Dit betekent onder meer dat er waarde voor de aandeelhouders wordt gecreëerd en dat de keuzes ondersteunend zijn aan het Nederlandse energiebeleid. Dit energiebeleid is gericht op een betaalbare, betrouwbare en leveringszekere toekomstige energievoorziening. Bijlage bij DEEL A 4
Door het uitblijven van de nieuwe investeringen in elektriciteitsproductie installaties, zal het huidige overschot aan productiecapaciteit teruglopen. De noodzakelijke CO 2 reductie en leveringszekerheid richting 2050 kan echter alleen bereikt worden door te blijven investeren in de energietransitie. De energiewereld is een globale markt en de stijgende behoefte aan alle vormen van energie, waaronder de fossiele brandstoffen voor de elektriciteitsproductie, zal uiteindelijk ook leiden tot stijgende kosten in Nederland. Vooral de fors gestegen vraag naar energie in opkomende economieën beïnvloedt de prijs die wij in Nederland betalen voor gas en kolen. Het terugbrengen van de emissies van CO 2 zal door de afnemende beschikbaarheid van CO 2 emissierechten zorgen voor prijsstijgingen. Daarnaast brengt de transitie naar een CO 2 vrije energiewereld additionele kosten met zich mee die de overheid niet onbeperkt kan financieren. De toekomstige betaalbaarheid van onze energievoorziening is daarmee een belangrijk aandachtspunt. De elektriciteitsprijzen zijn op dit moment relatief laag; DELTA verwacht echter dat prijsstijgingen op termijn onvermijdelijk zijn. 6. DELTA investeringsopties elektriciteitsproductie DELTA heeft voor het investeren in nieuwe elektriciteitsproductie installaties verschillende opties in overwegingen genomen. Opties zijn primair: kerncentrales, kolencentrales, gascentrales, gespecialiseerde biomassa centrales, windmolens en zonne-energie. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de opties en de evaluatie criteria. Kosten/MWh Volwassenheid technologie Prijsgevoeligheid brandstof Onafhankelijkheid van subsidies Verwacht financieel rendement CO 2 neutraal Leveringszekerheid Kernenergie + + + + + + + + + + + Gas (CCGT) + + + - - + + - + + Kolen + + + - - + - - - + + Wind op land - + + + + - + + + - Wind op Zee - - - + + - - - + + - Biomassa (100%) - - + - - - - / + + + + Getijden - - - + + - - - + - Veel van deze opties zijn essentieel in de energietransitie en de toekomstige energievoorziening maar voor toepassing in de nabije toekomst nog te kostbaar. Dit geldt met name voor decentrale maar ook deels voor centrale opwekopties. De betrokken technologieën zijn nog niet voldoende uitontwikkelt voor toepassing op grote schaal of sterk afhankelijk van een brandstofprijs. Wind op land en zonne-energie bieden veel potentieel als decentrale elektriciteitsleveranciers maar bieden niet afdoende leveringszekerheid. De opvang van de wisselende elektriciteitsproductie uit wind en zonne-energie vergen veel aandacht en brengen de nodige kosten met zich mee en de noodzaak resteert andere opwektechnologieën beschikbaar te hebben. Wind op land bijvoorbeeld produceert slechts elektriciteit voor 25% van de tijd. De opties voor grootschalige basislast elektriciteitsopwekking bestaan vanuit de Nederlandse context primair uit wind-op-zee, gespecialiseerde biomassa centrales, moderne gascentrales en kernenergie. Wind-op-zee en biomassa hebben beide als nadeel dat deze vanwege de hoge kostprijs per MWh, sterk afhankelijk zijn van financiële ondersteuning. Ook gas met een sterke afhankelijkheid van de brandstofprijs en in toenemende de CO 2 prijs, draagt als basislast leverancier minder bij aan de betaalbaarheid van de energievoorziening dan kernenergie. Een van de voordelen van kernenergie is de beperkt afhankelijk van de brandstofprijs. Overigens ziet DELTA wel een belangrijke rol weggelegd voor gas als flexibele elektriciteitsopwekking. Om wisseling in de elektriciteitsproductie op efficiënt wijze op te kunnen vangen, is onder andere gas ideaal. Bovendien zijn moderne gas centrales weliswaar niet CO 2 Bijlage bij DEEL A 5
vrij maar stoten deze aanzienlijk minder CO 2 uit dan moderne kolencentrales. Voor DELTA zijn kolen vanwege de CO 2 emissies geen alternatief. Weliswaar wordt er hard gewerkt aan het ontwikkelen van opslagtechnologie voor CO 2 doch de kosten voor het afvangen en opslaan van CO 2 zijn zo hoog dat dit de betaalbaarheid van elektriciteit sterk nadelig beïnvloedt. Kernenergie is uitermate geschikt voor het opwekken van de basislast; de minimum hoeveelheid elektriciteit die de maatschappij op enig moment in de tijd nodig heeft. DELTA levert, door mogelijke investeringen, daarbij een hoge bijdrage aan een schone, betrouwbare energievoorziening. 7. Economische vergelijking elektriciteit opwekkingstechnologieën Op basis van een recente analyse van kosten per opwektechnologie, ontstaat het onderstaande indicatieve beeld. De internationale studie door Mott MacDonald drukt de kosten uit in 2010 geld op basis van geschatte brandstof- en CO 2 emissie kosten, een WACC van 10% en een start van alle projecten per 2017 waarbij de aanname is dat van de technologieën al een aantal installaties zijn gebouwd. Het opwekken van elektriciteit op basis van getijdenenergie bevindt zich in Nederland nog in de demonstratiefase. Opschaling en kostenreducties zijn nodig voor commerciële toepassing. Een gefundeerde kostenonderbouwing is niet beschikbaar, een ruwe indicatie van de kosten per MWh is op dit moment 340 euro. (o.b.v. demonstratie opstellingen) 8. Conclusie: DELTA Investeringskeuze DELTA heeft op basis van voorgaande beschouwing een voorkeur voor het verder ontwikkelen van een kerncentrale. Kernenergie is qua bijdrage aan de transitie naar een CO 2 vrije, betaalbare en leveringszekere Nederlandse elektriciteitsvoorziening de optimale investeringsoptie. DELTA beschouwd gas als een mogelijk alternatief van grootschalige elektriciteitsproductie waarbij de aanwezige CO 2 kosten/uitstoot en de hogere afhankelijkheid van de brandstofkosten het risicoprofiel op lange termijn verhogen. Op basis van de huidige inzichten is het economisch verantwoord ontwikkelen van een gasproject op dit moment ons inziens niet mogelijk. Deze inschatting wordt uiteraard heroverwogen bij veranderende marktontwikkelingen en verwachtingen. Bijlage bij DEEL A 6
DELTA kiest ervoor om naast de investering in kernenergie, te blijven investeren in kleinschalige opties zoals wind-op-land, biomassa en zonne-energie. De expansiemogelijkheden voor Windop-land worden bovendien beperkt door het gebrek aan beschikbare locaties, dit is ook het geval in Zeeland. 9. De financiële impact van de keuzes De ontwikkeling van grootschalige elektriciteitsproductie projecten is door de hoge kapitaalsintensiteit en lange termijn impact van significante invloed op de financiële positie van DELTA. Mede gezien de bestaande afspraken met de DELTA- aandeelhouders over het aandeelhouderschap van Evides en de juridische status van de eventuele verplichte splitsing van DNWB zijn een aantal volgende scenario s uitgewerkt. Een lange termijn scenario met het besproken alternatief voor een grootschalige gasgestookte elektriciteitscentrale is financieel niet uitgewerkt gezien de huidige taxatie van het verwachte (negatieve) rendement. Dit kan uiteraard in de loop van de tijd veranderen, waarbij ingespeeld kan worden op de marktontwikkelingen en verwachtingen van dat moment. Bijlage bij DEEL A 7