SPELLING Taal actief (oud, versie 2) - Woordspel Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs en opbrengstgericht werken zoals deze methode zijn te vinden op www.taalpilots.nl, www.rekenpilots.nl en www.schoolaanzet.nl/opbrengstgerichtwerken. Vooraf Bespreek de volgende punten met uw hele team: Gebruiken we door de hele school dezelfde termen en spellingregels? Zijn er aanpassingen nodig en doen we dat allemaal op dezelfde wijze? Hoe gaan we om met aanvullende materialen? Gaan we de aanbieding van de categorieën versnellen? Hoe gaan we zorgen voor het toepassen van de spellingvaardigheid bij het schrijven van teksten door leerlingen? Meer informatie vindt u op de kwaliteitskaart Tips voor betere spellingresultaten op www.taalpilots.nl. Algemene gegevens van de methode Voor welke groepen? Groep 4 t/m 8 Opbouw van de methode: Opbouw leerstof Basisprogramma: - Vier oefenperioden per jaar van acht weken + per oefenperiode een parkeerweek (36 weken) - Per oefenperiode, vier oefenblokken van twee weken. In groep 4 t/m 6: Per oefenblok (van twee weken) per week een pakket van twintig (onveranderlijke) woorden. In groep 7+8: zestien woordpakketten van 24 woorden en zestien werkwoordpakketten. Per pakket (meestal) woorden van dezelfde categorieën. ANALYSE TAAL- EN LEESMETHODEN Hoeveel lessen en tijd per week? Dagelijks 20 minuten (100 min. per week). Verdeling tussen leerkracht- In het oefenblok van twee weken zitten tien werkmomenten van 20 gebonden en leerkrachtvrije minuten. Vier momenten zijn leerkrachtgebonden (waarvan twee voor lessen of momenten het afnemen van een dictee) en zes zijn zelfstandig werkmomenten. Toetsfrequentie Instapdictee begin schooljaar (1), Signaaldictee elke eerste week van oefenblok (totaal zestien), Controledictee elke tweede week van oefenblok (zestien), Parkeerweekdictee (vier), Algemeen controledictee (één) 1
Toetst de methode wat in het blok behandeld is? Toetst het eerder behandelde spellingcategorieën? Zijn er schema s bij de toetsen? Is er software? Bestaat de feedback bij de software uit uitleg bij de fout? In het signaaldictee. In het controledictee bij het onderdeel woorddictee. Instapweekdictee: leerstof voorgaande leerjaar. Controledictee: in onderdeel zinsdictee staan woorden uit voorgaande pakketten. Parkeerweekdictee: woorden uit de voorgaande acht weken. Algemeen controledictee: woorden uit pakketten afgelopen schooljaar. Achterin handleiding voor methode onafhankelijke toetsen In het Taaljaarboek voor methodetoetsen Achterin kopieermap met verwijzing naar de categorieën van de methode. Het is een programma met geluid. Er zijn ook oefeningen op letterniveau. Er worden ook leesoefeningen aangeboden, waarbij niet het goed spellen van woorden wordt geoefend. Advies: Let er bij zwakke spellers op, dat de extra oefentijd ook werkelijk aan spelling wordt besteed. Het programma biedt de mogelijkheid om oefeningen te selecteren. Na een fout volgt uitleg. De resultaten beïnvloeden wat het programma aan oefenstof aanbiedt. In het leerkrachtdeel is zichtbaar welke categorieën goed en welke fout zijn gemaakt. Wanneer wordt er gestart Voorbereiding tweede helft groep 6. met de werkwoordspelling? Hoeveel tijd wordt er aan de werkwoordspelling besteed? Tweede helft groep 6: 40 minuten per week extra. In groep 7 en 8: De werkwoordspelling valt binnen de al genoemde 20 minuten per dag. Beoordeling van kwaliteit Voldoet de methode aan de Een enkel aspect wordt in de methode later aangeboden dan in de kerndoelen? kerndoelen staat aangegeven. (Bijv.: c-k niet in groep 3-4, maar in 5-6; lange gelede woorden niet in groep 5-6, maar in 7-8). Differentiatie: hoeveel tijd? Differentiatie: binnen de les? De spellingtijd is voor alle leerlingen hetzelfde, namelijk 20 min. per dag (100 min. per week). Differentiatie naar niveau. Na signaaldictee: Goede beheersing: Verrijkingsstof uit Spelen met woorden ( Om verder te oefenen en Pluskaarten). 2
Voldoende en onvoldoende beheersing: Herhalingsstof voor on voldoende beheerste categorieën uit Spelen met woorden ( Om alleen te oefenen en Om samen te oefenen ). Na controledictee onvoldoende beheersing: Remediale leerstof (Oefenkaarten). Differentiatie naar tempo: Extra opdracht per les (Klaar?) voor snelle leerlingen. Wordt wel genoemd, bijvoorbeeld bij oefensuggesties in de parkeer- week. Advies: Doe dit wekelijks. Bij zwakke spellers meer keren per week (kort). Didactiek: BLO3N B = bekijken, L = lezen en uitspreken, O1 = opletten wat is lastig, O2 = omdraaien (of afdekken), O3 = opschrijven, N = nakijken en uitspreken. Differentiatie: na de toets? Differentiatie: wat wordt er geoefend? Komen er verschillende strategieën aan bod? Duidelijke spellingregels? Zijn deze gevisualiseerd? Veel regels? Geeft de methode aan dat je ook visueel moet inprenten? Sluit de inhoud aan op de Cito-toetsen? Zie vorige punt. Alleen de categorieën die onvoldoende zijn gemaakt op de toetsen. Bij de Aanwijzingen voor instructie worden verschillende strategieën als suggestie genoemd. Hierdoor is het niet vanzelfsprekend om altijd meer dan één strategie aan te bieden. Kinderen verschillen in leerstijl, de een onthoudt makkelijk woordbeelden, de ander is sterk in het onthouden van regels. Door het aanbieden van meerdere strategieën kom je hieraan tegemoet. Ook worden zo woordbeelden, klanken en regels meer geïntegreerd aangeboden, wat het onthouden ten goede komt. Advies: Laat waar mogelijk zien dat er meer strategieën kunnen leiden tot de juiste schrijfwijze. Laat leerlingen hun keuze verwoorden, laat leerlingen hun oplossingswijzen met elkaar vergelijken, doe het zelf voor. Schema s met de regel erin verwoord, achterin de handleiding ( klinkt de klinker lang, dan zet ik een letter op de gang ). Advies: Gebruik ze in alle groepen op dezelfde manier. Kopieer ze op A3 en hang ze op (of zet ze op het digitale schoolbord). Stroomschema s achterin kopieermap. Advies: Let op: er is hierin onder andere sprake van verdeling in lettergrepen. Echter, als de verdeling in lettergrepen al bekend is, is er geen spellingprobleem meer. Het gaat om de auditieve verdeling in klankgroepen, vóórdat er beredeneerd wordt hoe het woord vervolgens geschreven moet worden. In grote lijnen wel. Het komt een enkele keer voor dat een categorie getoetst wordt die op dat moment nog slechts gedeeltelijk aan de orde is geweest. Bijvoor beeld tje wordt getoetst in groep 4, maar pas aangeboden in groep 5. Advies: Houd bij wat er getoetst wordt zonder dat het is aangeboden. Je kunt als team besluiten deze categorieën naar voren te halen en eerder aan te bieden. Je weet dan dat uitval niet komt omdat de categorieën onbekend zijn, maar dat het kind (mogelijk) spellingzwak is. 3
Belangrijk is wel om hierover als team afspraken te maken. Voorin de handleiding is een lijst opgenomen van alle categorieën, waarin ook staat aangegeven in welke groep ze worden aangeboden. Het komt voor dat een categorie getoetst wordt die in dat jaar niet meer actief is aangeboden, maar wel in de voorgaande jaargroepen. Bijvoorbeeld au(w), ou(w) wordt aangeboden in jaargroep 4, 5 en 6 en wordt in de Cito-toets ook nog in groep 7 getoetst. Andersom komt ook voor. De aai, ooi, oei, wordt nog wel actief behan deld in groep 6, maar niet meer getoetst. Advies: Herhaal zeer regelmatige (bijvoorbeeld de eerste 5 minuten van elke spellingles) oude categorieën. Bied de woorden auditief aan. Bespreek de klankstructuur en wat er moeilijk kan zijn. Geef directe feedback na het opschrijven. De hulp bestaat uit het zelfstandig maken van oefenkaarten, waarin één bepaalde categorie wordt aangeboden, te gebruiken na het Controle- dictee, het Parkeerweekdictee, het Algemene controledictee. In de handleiding staat dat er een korte instructie bij gegeven kan worden. Tijd per kaart ongeveer 20 minuten. Voorbeelden van oefeningen: Woord uit rijtje kiezen en in de goede zin schrijven Goede letter kiezen en op een open plaats in een woord zetten Woorden naschrijven Delen van woorden samenvoegen tot één woord. Alle oefeningen op de kaart gaan uit van een visuele input. Adviezen: - Spelling is een auditief proces. Deze kaarten helpen zwakke spellers niet. Doe als leerkracht samen met de leerling spellingoefeningen. Praat over de oplossingswijze, bespreek wat je hoort en wat je schrijft. Wanneer een leerling alleen een oefenkaart maakt, mist hij deze (auditieve) hulp. Zie hiervoor ook de kwaliteitskaart Tips voor betere spellingresultaten op www.taalpilots.nl. - Laat leerlingen ook met elkaar dicteetjes oefenen, waarbij ze de spelling beredeneren. - Houd spelling-gesprekjes met kinderen om erachter te komen op welke manier hun schrijfwijze tot stand is gekomen (Welke regel is toegepast? In welke klankgroepen is het woord verdeeld? Is het woord goed uitgesproken? Is het op de goede manier gedaan?). Wordt de aard van extra hulp aan zwakke spellers beschreven? Waar bestaat de hulp uit? (Iets extra s? Met of zonder de leerkracht?) Geeft de methode aanwijzingen voor het leren toepassen van de geleerde spelling bij stelactiviteiten? Is er aandacht voor fonologische vaardigheden? Voorin de handleiding staan hierover aanbevelingen. Niet per les of week. Advies: Kopieer de aanbevelingen en hang ze zichtbaar op. Kies weke- lijks minstens één schriftelijke activiteit uit een andere les, waarbij een van de aanbevelingen wordt gebruikt. Zie ook de kwaliteitskaart Tips voor betere spellingresultaten op www.taalpilots.nl. Ja: letten op articulatie (bij aanwijzing voor instructie wordt vaak het goed uitspreken van het woord genoemd), hakken, vaak woorden in lettergrepen verdelen. Dit kan echter explicieter en structureler. Adviezen: - Maak er een routine van, vooral bij zwakke spellers, om vóór het schrijven het woord eerst goed uit te laten spreken, het vervolgens in klanken te laten hakken of in klankgroepen te laten verdelen. 4
- Uit onderzoek bij leerlingen in groep 3 blijkt, dat het ook helpt als de leerkracht zelf de woorden voor het schrijven in klanken hakt. Vooral woorden met medeklinkerclusters. - Let op: de methode noemt vaak verdeling in lettergrepen. Nogmaals, als de verdeling in lettergrepen al bekend is, is er geen spellingprobleem meer. Het gaat om de auditieve verdeling in klankgroepen, vóórdat er beredeneerd wordt hoe het woord vervolgens geschreven moet worden. Lesopbouw Aanbieding grondwoord Oefeningen 1 Oefeningen 2 De indeling van de lesbeschrijving is als volgt: Aanbieding woordpakket A Beschrijving werkblad A Aanbieding woordpakket B Beschrijving werkblad B Probleemomschrijving en Didactische aanwijzingen per aangeboden categorie. Het beschrijven van de didactische aanwijzingen pas een aantal pagina s verder dan de lesinstructie kan in de hand werken dat na introductie van de categorie, direct overgegaan wordt tot de uitleg van het werkblad en geen gebruik wordt gemaakt van deze didactische uitleg. Advies: Lees de didactische uitleg vooraf goed, maar ook kritisch (!) door en gebruik hem. Begin de les met aangeven wát de kinderen gaan leren. Sluit af met een samenvatting van wat er geleerd is. De aanbieding van een woordpakket begint vaak met het opschrijven van een grondwoord, of met het noemen van het woord met direct daaraan gekoppeld de uitleg van de moeilijkheid. Spelling is een auditief proces, bij deze wijze van aanbieden ervaren kinderen het spellingprobleem niet. Advies: Bied het grondwoord auditief aan. Laat het woord uitspreken en laat de kinderen (in tweetallen) beredeneren hoe ze dit woord zouden kunnen schrijven en laat het eventueel opschrijven. Gebruik dit als startpunt van de instructie. Veel oefeningen in het werkschrift bij categorieën waarbij een spellingregel gebruikt kan worden, kunnen foutloos gemaakt worden door puur visueel de woorden in een categorie of in het goede rijtje te plaatsen, maar zonder verder nadenken. Advies: Overslaan. Ze dragen niet bij aan het toepassen van de regel. Ook voor kinderen die meer baat hebben bij het inprenten van woordbeelden, is deze wijze van naschrijven niet effectief. Voor hen is de BLO3N manier een betere. B = bekijken, L = lezen en uitspreken, O1 = opletten wat is lastig, O2 = omdraaien (of afdekken), O3 = opschrijven, N = nakijken en uitspreken. Er zijn oefeningen waarin niet geoefend wordt, hoe je tot de juiste spelling komt, maar waar het bijvoorbeeld gaat om woordvorming (zie voorbeeld hierboven Open lettergreep bij meervoudsvorm) of om lettergreepverdeling (categorie 75, Woorden met gesloten lettergreep). Bij dit laatst moeten bijvoorbeeld de woorden in lettergrepen worden verdeeld. Dit is van belang als afbreekregel wanneer het woord niet op de regel past. Deze oefening is niet van belang voor de juiste spelling. 5
Advies: Kijk kritisch naar alle opdrachten: wordt hier echt het komen tot de juiste spelling geoefend? Zo niet: overslaan! Spelen met woorden Zinloze categorieën Klemtoon In Spelen met woorden staan veel activiteiten met een hoog spelletjesgehalte (bijvoorbeeld alle letters van een woord onder elkaar en met elke letter een nieuw woord maken). Deze spelletjes dragen niet bij aan verbetering van de spellingvaardigheid. Advies: wees kritisch en selectief bij de keuze van activiteiten, vooral voor zwakke spellers. Er zijn categorieën opgenomen, die geen aparte categorie zijn. Voorbeeld: Categorie 73, Meervoud met open lettergreep. Voor de te volgen strategie om tot een goede schrijfwijze te komen, is het niet van belang dat het grondwoord van gaten, gat is. De strategie van de open lettergreep kan gevolgd worden. Advies: Oefeningen met het opschrijven van enkelvoud en daarna het meervoud kunnen, in het kader van spelling, worden overgeslagen. Er zijn spellingcategorieën waarbij de juiste schrijfwijze bepaald wordt door de klemtoon (bijvoorbeeld woordpakket 6a/6b, groep 5: koning, rente, bezoek). Bij de aanwijzingen voor instructie wordt de aandacht hiervoor als suggestie voor instructie genoemd. De kans is groot dat het beluisteren van de klemtoon niet stelselmatig benoemd, geoefend en gebruikt wordt. Advies: Betrek waar relevant de klemtoon bij de instructie. Maak hierover afspraken met het hele team. Colofon De methode Taal actief (oud, versie 2) - Woordspel is ontwikkeld door Cees Hereijgens en Margo van den Berg (CED Groep) in opdracht van PO-Raad/Projectbureau Kwaliteit van de PO-Raad. De kwaliteitskaart is te vinden in de implementatiekoffer op www.taalpilots.nl. De kwaliteitskaarten die Projectbureau Kwaliteit publiceert zijn bedoeld om binnen het lerarenteam het gesprek te ondersteunen over de betekenis van goed onderwijs. De school kan de kwaliteitskaart gebruiken om de eigen situatie aan te spiegelen, verbeterpunten te formuleren en daarop aansluitend gerichte initiatieven te ondernemen. Meer informatie: Gea Spaans, e-mail info@schoolaanzet.nl. Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan: Postbus 85246-3508 AE Utrecht e-mail: info@schoolaanzet.nl www.schoolaanzet.nl 6