--1 Welkom bij het mini-symposium: veroudering & autisme 1 Veroudering & autisme: Waarom? Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Wie? 3 1
--1 Waarom? Autisme wordt gezien als een levenslange, heterogene, neurobiologische ontwikkelingsstoornis. +/- 7 jaar geleden: o Beschrijving van 11 kinderen (Kanner, 193). o Beschrijving jongens (Asperger, 19). Nu: o Groepen mensen met dx in kindertijd die 55+ zijn. o Groepen mensen met dx in late volwassenheid door veranderingen in kennis & ideeën over autisme. Waarom? Kennis over autisme = mn op kinderen & tieners gebaseerd Leeftijdsgroepen Ouderen Volwassenen Adolescenten Kinderen Alle leeftijden 1 1 Aantal publicaties Aangepast figuur obv Mukaetova-Landinski ea., 11 5 Waarom? Wat werd er destijds geschreven? 1. Gevalsbeschrijvingen (case-studies) met focus op dx (e.g., James, ; van Alphen & Voshaar, 1; van Niekerk ea., 11).. Groepsstudie naar gedragsproblemen, psychiatrische symptomen & kwaliteit van leven van ouderen met IQ< met of zonder autisme (Totsika ea., ). 3. Dat het belangrijk is om onderzoek naar ouderen te doen! Wat is de prognose?
--1 Prognose veroudering Vanaf +/- 3 jaar. o Cognitie begint al minder goed te worden! Vanaf +/- 5 jaar? o Grijze stof hersenen wordt minder Heterogeniteit! o Connecties tussen hersenen worden minder o Compensatie door extra hersengebieden in te zetten Vanaf +/- 5 jaar o Witte stof hersenen wordt minder o Compensatie wordt lastiger. (e.g., Muller-Oehring ea., 7; Moran ea., 13; Nyberg ea., 1; Salthouse ea., 1995; 1; Slesser ea., 7) 7 Prognose veroudering V: Wat gebeurt er bij mensen als ze ouder worden die juist al op jonge leeftijd problemen hebben op die vlakken die bij veroudering achteruitgaan? 1 3 1 1 1 1 1 1 Jong tot Age Oud Jong tot Age Oud Jong tot Age Oud Autisme Prognose veroudering Dominante idee = Autisme risico voor versnelde achteruitgang o Bekende risicofactoren voor cognitieve veroudering komen veelvuldig voor bij volwassenen met autisme. o Cognitieve problemen aanwezig bij kk & jong volwassenen die juist gevoelig zijn voor veroudering. o Vroege hersencompensatie maakt hersenen gevoeliger voor veroudering (beperkte cognitieve reserve hypothese). 1 1 Jong tot Age Oud Studies naar cognitie zijn cruciaal om deze hypothese goed te toetsen. Voor 11 9 3
--1 Prognose veroudering Alternatief idee = Autisme beschermt tegen achteruitgang o Door ervaringen gedurende leven gunstige compensatiestrategieën geleerd? o Andere hersenontwikkeling (overconnectiviteit) gunstig bij afname connecties bij veroudering? 1 1 Age Jong tot Oud Studies naar cognitie en hersenen zijn cruciaal om deze hypothese goed te toetsen. Voor 11 Dus... V: Wat gebeurt er als mensen met autisme ouder worden? VIDI tot jaar Autisme 37 Vragen 11 NP tests 51 (f)mri 19 Vragen 17 NP tests 9 (f)mri 11 Hersenen: Versnelde achteruitgang? Cédric Koolschijn & Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam 1
--1 Overzicht Hersenstructuur o Achtergrond: Volume/Grijze stof/witte stof o Studie 1A Hersenconnectiviteit o Achtergrond: Verbindingen o Studie 1B Hersenfunctioneren o Achtergrond: Hersenen in actie o Studie 1C 13 Hersenstructuur Autisme: andere hersenontwikkeling? (e.g., Aoiki ea., 13; Courchesne ea., 11; Ecker ea., 15; Haar ea., 1) Hersenvolume tot1 jaar Autisme Hoe is dit op latere leeftijd? 1 Hersenstructuur Studies bij 1+ volwassenen o Hersenvolume & corticale dikte vaak geen verschil. o Verschil in ontwikkelingstraject? (Duerden ea., 1 ; Murphy ea., 1; Haar ea., 1; Raznahan ea., ) Frontale dikte Temporale dikte tot jaar tot jaar N Aut =7 N Con =51 Autisme Duerden ea 1-3; Haar ea., 1-35; Nickl-J ea., 1-3 Hoe is dit op latere leeftijd? 15 5
--1 Hersenstructuur Deelnemers studie 1A & 1B o 51 autisme (35 M; leeftijd 51,5; IQ 11,3) o ADOS>7 en/of AQ> o 9 (3 M; leeftijd 5,1; IQ 111,) o AQ< Hersenvolume, dikte & oppervlakte o Automatisch bepaald: FreeSurfer 5.3 corticale & subcorticale reconstructies Koolschijn ea., under review 1 a Hersenconnectiviteit Autisme: andere hersenconnectiviteit? o Structureel & functioneel o Verminderde connecties/synchronisatie tussen frontale en posterieure corticale gebieden en subcorticale gebieden. o Meer connecties binnen frontale gebieden? o Postmortem, dierexperimenteel & humaan onderzoek (e.g., Aoiki ea., 13; Courchesne ea., 11; Ecker ea., 15; Haar ea., 1) Hoe is dit op latere leeftijd? 17 Hersenactiviteit Autisme: ander patroon van hersenactiviteit? o Zowel hypo- als hyperactivatie bij zowel sociale als niet sociale taken. Meest conistente afwijkende activiteit in o Inferieure frontale gyrus & orbito frontale cortex o Inferieure temporale cortex o Cerebellum o Amygdala, striatum, & thalamus (e.g., DiMartino etal., 9; Dickstein et al., 1; Schiphul ea., 11; Philip et al., 1) Visuele informatieverwerking 1
--1 Hersenactiviteit Deelnemers studie 1c zie eerder Taken i.v.m. visuele informatieverwerking Mooney Navon Sneller herkennen gezicht dan scrambled gezicht Stijl verschil globaal versus locaal 19 Conclusie hersenen Weinig aanwijzingen voor versnelde achteruitgang.. doordat we een te kleine groep hebben? o Studie 1a: Toevoeging gegevens van ABIDE (N=3 autisme; 3 controles; M leeftijd=3) maakte geen verschil. doordat wij een slimme groep en laat gediagnosticeerde groep hebben?.doordat onze groep nog niet oud genoeg is? o Kan inderdaad zo zijn = open vraag Replicatie! Wat willen we nog weten? Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis 1 7
--1 Prognose veroudering V: Is er bij mensen met een autisme diagnose sprake van een ander verouderingspatroon? 1 3 1 1 1 1 1 1 Jong tot Age Oud Jong tot Age Oud Jong tot Age Oud Autisme Conclusies VIDI V: Wat gebeurt er als mensen met autisme ouder worden? o Problemen die we zien op jonge leeftijd zien we bij ouderen niet altijd terug. o Middelbare leeftijd lijkt een kwetsbare leeftijd (symptomen/comorbiditeit). o Mogelijk stabiliteit of toename in cognitieve prestaties, maar waarschijnlijk geen (versnelde) achteruitgang. o Op hersenniveau nauwlijks onderscheid tussen volwassenen met en zonder autisme behalve op hersenconnectiviteit. Voorzichtige conclusies! 3 Vragen Is de groep representatief? o Meestal diagnoses in de (late) volwassenheid Is de diagnose goed vast gesteld? Wanneer is een diagnose goed vastgesteld? Is wie we nu een diagnose autisme geven te vergelijken met iemand die jaar geleden een diagnose kreeg? o Meeste deelnemers waren slimme en zelfstandige mensen, dus hoe zit het met de groep waarbij dit niet het geval is? Kan het zijn dat pas op latere leeftijd eventuele versnelde veroudering zichtbaar wordt? Kan het zijn dat versnelde veroudering bij een bepaalde subgroep wel degelijk een rol speelt? & we maten geen veroudering maar leeftijdsverschillen!
Odd Ratio --1 Diagnostiek Diagnostische fase herhalen o Hanteer ontwikkelingsperspectief o Denk aan levensfase problematiek o Breng ook stemming en angst goed in kaart Voorzichtig zijn met (over)interpretatie van ons diagnostisch instrumentarium. o AQ studie ouderen -9 jaar (Geurts, Stek, & Comijs, 15) N Dep =59 9 N Con =11 AQ- totaal 7 5 3 IDS-SR totaal Depressie Toekomst: Symptoomnetwerk 5 Diagnostiek Hirvikovski ea., 15 (Zweden) : Odd Ratio Grafiek Mortaliteit Suicide** Mental dis* Respiratory* Nervous * Neoplastic Genito-urinary Infections Endocrine*3@ Digestive*3 Vascualar*3 Congenital Mal*@ Odd Ratio * IB > niet IB ** Niet IB>IB @ V > M N Aut =7.1 N Con =.7.15 5 15 Overledenen 197-9: Autisme,x zoveel Other Medical* Endocrine* Immune* Nutrition Sleep Gastrointestinal Cancer Metabolic Infections Cerebral palsy Parkinson spectrum Epilepsy All neurologic Cardiovascular Dementia Suicide attempts Diagnostiek Croen ea., 15 (USA; leeftijd 1-5+): Odd Ratio Grafiek N Aut =157 N Con =15.7 5 15 5 3 35 Toekomst: Subtyperingen? 7 9
--1 En wat is nu DE boodschap? De boodschap Ook in late volwassenheid nog verandering op symptoomniveau, cognitief niveau & hersenniveau. Bij volwassenen met late dx & met IQ> lijkt er geen verhoogd risico op versnelde cognitieve achteruitgang. Maar, nog een to do lijst: o Grote longitudinale studie & oudere ouderen includeren. o Vergelijking maken tussen mensen met vroege & late dx. o Subtypering onderzoeken. o Vertaling naar klinisch werkveld & ouderen: psychoeducatie Ouder & Wijzer? 9 Dank aan, sprekers, deelnemers & & u bedankt voor uw aandacht! 3