Beeldvormend onderzoek bij autisme

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Beeldvormend onderzoek bij autisme"

Josephus Lenaerts
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Beeldvormend onderzoek bij autisme Dr. C.M. van der Gaag & drs. J.A.C.J. Bastiaansen Universitair Medisch Centrum Groningen

2 Opmerkelijk: - Autistische kenmerken - Relatief groot hoofd ( callosum - Afwezigheid balk (corpus UITZONDERING! Nature Scientific Neuroscience American Mind, Reviews, juni-juli april

3 Overzicht Neuroimaging & ASS: bevindingen Spiegelneuronen & ASS: een veelbelovend paradigma

4 Overzicht neuroimaging & ASS I. Technieken & doel II. Het sociale brein III. Bevindingen: structureel (functioneel) IV.Beperkingen ASS-neuroimaging onderzoek

5 Neuroimaging: technieken Structureel: Functioneel: - CT - EEG - MRI - MEG - PET/SPECT - fmri + + =

6 Neuroimaging & ASS: doel - Pathofysiologie van ASS - Diagnostische marker (vroegere) interventies

7 Neuroimaging & ASS: het sociale brein Bestaat het sociale brein?

8 Neuroimaging & ASS: het sociale brein Spiegelneuronen: Empathie Sulcus Temp. Superior: Fusiforme Gyrus: Biologische beweging, Waarneming gezichten Witte stof verbindingen! blikrichting Amygdala: Emotie, leren, geheugen

9 Neuroimaging & ASS: structurele bevindingen I. Hersenvolume Redcay & Courchesne, Biol. Psychiatry, 2005 Courchesne & Redcay, Neuron, 2007

10 Neuroimaging & ASS: structurele bevindingen II. MRI bevindingen: - > totale hersenvolume - > cerebellum volume - < corpus callosum (balk) - zowel grijze/witte stof - verder veel inconsistentie (nog) geen diagnostische marker Palmen, J. Neural. Transm., 2004; Stanfield et al, Eur. Psychiatry, 2007

11 Neuroimaging & ASS: waar kijken we naar? - Product interactie gen-omgeving, plus compensatie - Afwijking: primair (causaal)-secundair (compensatie)? - Onderscheid lastig, voorkeur onderzoek op (zeer) jonge leeftijd! opsporingvroegebelang Courchesne & Redcay, Neuron, 2007

12 Neuroimaging & ASS: functionele bevindingen Pierce et al. Biological Psychiatry 2008

13 Neuroimaging & ASS: functionele bevindingen - Abnormale spontane activiteit sociale netwerken - Netwerk kan geactiveerd worden middels instructie, motivatie, interesse - Netwerk is dus niet stuk - Van belang voor interventie!

14 Neuroimaging & ASS: beperkingen Scientific American Mind nov-dec 2008

15 Neuroimaging & ASS: beperkingen Neuroimaging: - Correlatie, geen causatie - Groepsanalyse - Onnatuurlijke omgeving voor cognitie - Indirecte maat voor hersenactiviteit - Afbeeldingen zijn statistische compilaties - Gevaar oversimplificatie ASS: - Heterogeniteit in etiologie en kliniek - Bevindingen leeftijdsafhankelijk - Compensatiemechanismen

16 Deel II Spiegelneuronen & ASS: een veelbelovend paradigma Drs. J.A.C.J. Bastiaansen

17 Spiegelneuronen Koppelen actie en actie perceptie Makaak Perceptie Actie Respons van een spiegelneuron Gallese et al., Brain, 1996.

18 Spiegelneuronen Koppelen actie en actie perceptie Coderen het doel van een actie: - Respons alleen bij succesvolle interactie met object - Respons ook als laatste deel van de actie verscholen is Umilta et al., Neuron, 2001.

19 Spiegelneuronen Koppelen actie en actie perceptie Coderen het doel van een actie: - Respons alleen bij succesvolle interactie met object - Respons ook als laatste deel van de actie verscholen is Coderen de intentie van een actie: - Reageren op verschillende intenties van dezelfde actie Drinken Opruimen Iacoboni et al., PLoS Biology, 2005.

20 Spiegelneuronen Koppelen actie en actie perceptie Coderen het doel van een actie: - Respons alleen bij succesvolle interactie met object - Respons ook als laatste deel van de actie verscholen is Coderen de intentie van een actie: - Reageren op verschillende intenties van dezelfde actie spelen een rol in het begrip van acties

21 Van makaak naar mens Makaak Mens Ventrale premotorische schors (BA6 / BA44) actief bij het uitvoeren én zien van acties het brein spiegelt acties

22 Spiegelen van emoties: 2 routes Actie Emotie Kunnen we beide aspecten spiegelen als we naar gezichten kijken? Yes, we can!

23 Route 1: spiegelen van de actie Perceptie Actie + = Gezichtsacties ook weerspiegelt in het mirror gebied Van der Gaag, Minderaa & Keysers, 2007

24 Route 2: spiegelen van de emotie Perceptie Ervaring + = Anterior insula (AI) spiegelt emotie Spiegelen cruciaal voor emotie herkenning Calder et al., Nat. Neurosci., Wicker et al., Neuron, 2003.

25 Route 2: spiegelen van de emotie Perceptie Ervaring + = Anterior insula (AI) spiegelt emotie Sterkte van activatie hangt samen met empathie Jabbi, Swart & Keysers, NeuroImage, 2007.

26 Spiegelneuronen spelen mogelijk een rol in: Imitatie Empathie Begrijpen van anderen "Mirror neurons will do for psychology what the discovery of DNA did for biology (Ramachandran)

Autisme & spiegelneuronen TD TD - ASD Verminderde activiteit bij het zien van acties (Théoret et al., 2005; Oberman et al, 2005) Imiteren van gezichten : (Dapretto et al.

27 Autisme & spiegelneuronen TD TD - ASD Verminderde activiteit bij het zien van acties (Théoret et al., 2005; Oberman et al, 2005) Imiteren van gezichten : (Dapretto et al., 2006) - Verminderde activiteit - Samenhang met sociale beperking - 10 typically developing (TD) kinderen - 10 hoogfunctionerende kinderen met ASD (mean age: 12 yrs) ASD Correlatie met symptomen Dysfunctie van spiegelneuronen speelt mogelijk een rol in ASS. Hoe functioneert dit systeem bij volwassenen met ASS?

28 Deelnemers 21 volwassen mannen met ASD Klinische diagnose van autisme, Asperger of PDD-NOS ADOS en/of ADI Hoog-functionerend (IQ > 70) ( TD ) 21 controles ASD n=21 groepen goed gematched gemiddeld IQ IQ Breed leeftijdsbereik: jr Age TD n=

29 Zien van emotionele gezichten activeert o.a. emotionele, motorische, somatosensorische, en visuele gebieden in de controlegroep dit geldt ook voor de groep met ASS Meer empathische mensen spiegelen sterker TD ASD L R L R

30 Sterker nog er zijn geen groepsverschillen voor de gebieden die belangrijk zijn voor het spiegelen van de actie en emotie van het gezicht Meer empathische mensen spiegelen alleen gebieden die de groep sterkermet autisme sterker activeert ASD vs TD R R Blauw = TD > ASD Rood = ASD > TD x = 49 n = 42, punc <. 005 x = 37 Zijn er verschillen voor verschillende emoties?

31 walging plezier neutraal Sociale emotie Smaak emotie Blue = TD > ASD Red = ASD > TD n = 42, p <. 005 walging plezier neutraal

32 walging Over-activatie in ASD specifiek voor walging gericht op de persoon Sociale emotie Blue = TD > ASD Red = ASD > TD Mogelijke oorzaak: Gevoeliger voor negatieve emoties n = 42, p <. 005 Spiegelen volwassenen met autisme meer?

33 Actie ASD > TD Perceptie + = L R L L R Emotie + = L R Volwassenen met ASD reageren sterker in somatosensorische gebieden op het zien van emotionele gezichten

34 ASD > TD L R L L R Adolphs et al., 2000 L R Dit gebied (S2) is cruciaal voor emotie herkenning

35 % signal change Hoe sterker de sociale beperking (ADOS), des te sterker de activatie van S2 bij het zien van walging. L Secondary somatosensory cortex (links) [-44, -14, 24] R = ADOS sociale interactie

36 % signal change Effect van leeftijd op MNS activiteit R Activatie BA 44 (58,10,12) Hypoactivatie? Hyperactivatie? Punc <.001, T = 3.31 Meer empathische mensen spiegelen sterker ASD TD Leeftijd Activatie MNS normaliseert Mogelijk gerelateerd aan compensatie Longitudinale studie vereist Dapretto et al. (2006): TD > ASD

37 Conclusies MNS mogelijk onderactief in kinderen met ASS, maar functioneel herstel volgt. Meer empathische mensen spiegelen sterker Onduidelijk of dit samenhangt met een verbetering op gedragsniveau. Onduidelijk welke structurele veranderingen hieraan ten grondslag liggen.

38 Implicaties Activiteit van het MNS kan (nog) niet dienen als diagnostische marker voor autisme Meer empathische mensen spiegelen sterker Longitudinaal onderzoek nodig Link tussen structureel en functioneel hersenonderzoek belangrijk aandachtspunt Opsplitsen van de (heterogene) onderzoeksgroep op basis van symptomen en leeftijd

39 Met dank aan: Alle deelnemers en hun families. Social Brain Lab Meer empathische mensen spiegelen sterker o.a. Christian Keysers, Marc Thioux, Christiaan van der Gaag, Luca Nanetti, Harma Meffert, Mbemba Jabbi Collegae bij Lentis, GGz Drenthe, Accare o.a. Marieke Pijnenborg, Ruud Minderaa, Cees Ketelaars MR laboranten o.a. Anita Kuiper, Nikky van Bodegom, Marleen Schippers

40 Take home messages 1. Een belangrijk doel van neuroimaging onderzoek bij autisme is het vinden van een diagnostische marker 2. Onderzoek met structurele MRI heeft belangrijke informatie opgeleverd over de neuropathologie van autisme, echter nog Meer empathische mensen spiegelen sterker geen diagnostische marker 3. Er is (nog) geen klinische evidentie voor routine neuroimaging onderzoek in het diagnostisch proces van autisme 4. Spiegelneuronen zijn een interessant/veelbelovend model voor het begrijpen van en aanvoelen van anderen. 5. Veranderd functioneren van spiegelneuronen speelt mogelijk een rol bij ASS problematiek, maar spiegelneuronen kunnen nog niet gebruikt worden als diagnostische marker voor autisme. 6. Neuroimaging onderzoek naar ASS heeft mogelijk baat bij het opsplitsen van de (heterogene) onderzoeksgroep op basis van symptomen

Vergelijkbare documenten

Situatie Schets Autisme & Forensische Problematiek

SITUATIESCHETS AUTISME EN FORENSISCHE PROBLEMATIEK Prof. dr. Rutger Jan v.d.gaag Situatie Schets Autisme & Forensische Problematiek Hoogleraar Klinische Kinder- & Jeugdpsychiatrie UMCN St. Radboud Karakter