Plan van aanpak Vrijwillige inzet 2016-2019 Vrijwilligerswerk heeft vele gezichten! 1
Inhoudsopgave Aanleiding en leeswijzer... 3 Hoofdstuk 1... 4 1.1 Inleiding... 4 1.2 Wettelijk kader vrijwilligersbeleid informele ondersteuning... 4 1.3 Uitgangspunt vrijwillige inzet 2015... 4 1.4 Wat willen we bereiken.... 5 Hoofdstuk 2... 6 2.1 Huidige stand van zaken vrijwillige inzet Haarlem... 6 2.2 Grenzen aan vrijwillige inzet... 6 2.3 Samenwerking formele zorg en informele zorg... 7 2.4 De kwetsbare vrijwilliger... 7 Hoofdstuk 3... 9 3.1 Doel: flexibilisering... 9 3.2 Doel: inzet kwetsbare vrijwilliger... 9 3.3 Doel: verbeteren vrijwilligersbeleid/ samenwerking beroepskracht-vrijwilliger... 9 Hoofdstuk 4...10 4.1 Activiteiten 2015 en financiering...10 4.2 Uitvoering...10 4.3 Evaluatie...10 Bijlage 1 Omnibusonderzoek De burger maatschappelijk actief 2014....11 Bijlage 2 Toelichting positie vrijwilliger en grenzen inzet...12 Bijlage 3: Uitwerking activiteiten...14 Gebruikte documentatie o.a. 1. Prestatieplan VWC juli 2014- december 2015 2. Enquête vrijwilligerswerk in de zorg maart 2015 van VBZ 3. Evaluatie en inbedding uitvoering versterken vrijwilligerswerk mei 2013 2
Aanleiding en leeswijzer Haarlem staat voor grote uitdagingen binnen het sociaal domein. Dit onder andere als gevolg van de transitie in het sociaal domein, de daarmee gepaard gaande rijksbezuinigingen en bezuinigingen op de huishoudelijke ondersteuning. In het Uitvoeringsbesluit transitie sociaal domein (december 2014) staat het volgende (citaat): Door de transities in het sociale domein verandert in de basisinfrastructuur de rol van de professional van uitvoerder naar begeleider en coördinator van vrijwilligers. Nieuwe doelgroepen vrijwilligers ontstaan (jongeren, allochtone burgers, kwetsbare burgers) die een andere aanpak vergen. Zorgaanbieders zijn steeds actiever bezig met het betrekken van vrijwilligers naast hun eigen professionele medewerkers. Dit alles zal leiden tot een nieuwe balans tussen vrijwillige inzet en professionele inzet, zowel in de basisinfrastructuur als in de specialistische ondersteuning. Dit gaat echter niet geheel vanzelf. De vrijwillige inzet zal duurzaam moeten kantelen waarbij een regisserende en faciliterende rol van de gemeente nodig is. 1 Voor het vormgeven en uitwerken van deze herinrichting van de basisinfrastructuur (de vrij toegankelijke voorzieningen) zijn er financiële middelen beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn voor drie terreinen in de basisinfrastructuur; dagbesteding, mantelzorgondersteuning en vrijwillige inzet. Dit plan van aanpak beschrijft welke doelstellingen we voor ogen hebben voor het duurzaam versterken van de vrijwillige inzet in Haarlem zowel in de basisinfrastructuur als bij professionele (zorg)organisaties. Het plan is opgesteld door een werkgroep van de gemeente, de Vrijwilligerscentrale Haarlem en de Vereniging Bedrijfstak Zorg (VBZ). Bestaande (beleids)nota s, andere documenten over vrijwilligerswerk in Haarlem en over de belangen van de huidige vrijwilligers zijn uitgangspunten geweest. Evenals de prestatieafspraken tussen gemeente en Vrijwilligerscentrale en de resultaten van de enquête die VBZ onder zijn leden heeft uitgezet. Bij de uitwerking van dit plan van aanpak wordt samenwerking gezocht met andere (vrijwilligers)organisaties in Haarlem waaronder BUUV, zorgorganisaties, vrijwilligersorganisaties, UVV, stichting Net-Werk Vrijwilligershulp Zuid-Kennemerland, sportverenigingen en landelijke kenniscentra e.d. Leeswijzer Na de inleiding wordt in hoofdstuk 1 het wettelijke kader beschreven, de visie en de te bereiken doelstellingen. Hoofdstuk 2 gaat kort in op de grenzen van de inzet van vrijwilligers, de samenwerking tussen de professionele zorg- en welzijnsorganisaties en de kwetsbare vrijwilliger. Hoofdstuk 3 beschrijft de acties wat betreft flexibilisering vrijwillige inzet, kwetsbare vrijwilligers en verbetering vrijwilligersbeleid. In hoofdstuk 4 wordt aandacht gegeven aan financiële aspecten en de evaluatie. 1 Bron: uitvoeringsbesluit transitie sociaal domein BBV nr.2014/318774 (december 2014) 3
Hoofdstuk 1 1.1 Inleiding Vrijwillige inzet draagt bij aan het versterken van de zelfredzaamheid, aan de participatie van burgers in de maatschappij en biedt ondersteuning aan mantelzorgers. Vrijwilligersorganisaties en professionals in de zorg zullen daarvoor niet alleen moeten samenwerken maar ook moeten werken in elkaars verlengde. De noodzaak om daar waar mogelijk de professionele inzet te verminderen ten gunste van vrijwillige inzet is onder meer ingegeven doordat de nieuwe taken voor de gemeente in het sociale domein gepaard zijn gegaan met forse bezuinigingen. Het vrijwilligerswerk is in de Haarlemse samenleving stevig ingebed en op diverse gebieden zetten veel inwoners zich vrijwillig in. Toch liggen er de komende tijd uitdagingen voor organisaties om (nieuwe) vrijwilligers te vinden en te binden. De vrijwilligers veranderen. Ze verbinden zich in mindere mate voor een langdurig verbintenis met één specifieke organisatie. Ze willen korte klussen en flexibele werkzaamheden en willen op een andere manier vrijwilligerswerk krijgen aangeboden (gebruik van sociale media). Een tweede uitdaging ligt in het verbinden van doelgroepen (kwetsbare vrijwilligers, mensen met een beperking, jongeren, allochtonen) met vrijwilligerswerk. Ook zijn er nieuwe doelgroepen van vrijwilligers zoals kwetsbare burgers die een andere aanpak en begeleiding vragen dan de reguliere vrijwilliger. Dat kan door specifieke werving en door het toegankelijker maken van de welzijns- en zorgorganisaties. Ten derde is een kwaliteitsslag nodig in het vrijwilligersbeleid. Organisaties kunnen op een aantal gebieden meer professionaliseren en hun deskundigheid vergroten door het opstellen van vrijwilligersbeleid en het aanwijzen binnen de eigen organisaties van een vrijwilligerscoördinator. Een verbeterde en sterkere samenwerking tussen professionele hulpverleners en vrijwilligers levert inhoudelijke meerwaarde op en kan een efficiencyslag opleveren. Daarom is in dit plan van aanpak de focus gelegd op drie thema s: flexibilisering vrijwilligerswerk, inzet kwetsbare vrijwilligers en verbeteren vrijwilligersbeleid bij organisaties inclusief de samenwerking tussen beroepskrachten en vrijwilligers. 1.2 Wettelijk kader vrijwilligersbeleid informele ondersteuning Per 1 januari 2015 is de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo) van kracht en heeft het vrijwilligerswerk voor het eerst een wettelijk kader gekregen. Gemeenten hebben opdracht gekregen maatregelen te nemen voor het ondersteunen en faciliteren van vrijwilligers en aandacht te besteden aan de wijze waarop de informele ondersteuning plaatsvindt. Hierdoor worden de verschillende categorieën mantelzorgers en vrijwilligers zoveel mogelijk in staat gesteld hun taken uit te voeren. 1.3 Uitgangspunt vrijwillige inzet 2015 De gemeente Haarlem hecht grote waarde aan vrijwilligers en de inzet die zij plegen. Vrijwilligers zijn van groot maatschappelijk belang en feitelijk onmisbaar. Als de inzet van vrijwilligers zou wegvallen, zou dat tot grote tekortkomingen in de maatschappij leiden. Bij het vrijwilligerswerk heeft de gemeente een regierol, een rol die in de veranderende maatschappij alleen maar sterker zal worden. Haarlem stelt de kaders vast over wat nodig is en wat wordt ingezet om dat te bereiken en rekent het tot zijn taak om de vrijwilligers en hun organisaties zodanig te ondersteunen dat zij hun werk goed kunnen (blijven) doen. In een aantal politiek bestuurlijke documenten spreekt het gemeentebestuur over de verwachtingen die het heeft ten aanzien van de burger in de samenleving. 4
Coalitieprogramma 2014-2018 Samen doen!: het individu staat centraal in al zijn verscheidenheid en met zijn eigen kracht. Haarlemmers zien naar elkaar om en ondersteunen elkaar, ook in collectief verband. De eigen kracht wordt gestimuleerd maar wie zorg nodig heeft, zal ondersteund worden. 2 Samen voor Elkaar, nota transitie sociaal domein: ieder wordt aangesproken op zijn eigen verantwoordelijkheid; eigen kracht, zelfredzaamheid en actief burgerschap (wederkerigheid). 3 Evaluatie plan van aanpak versterken vrijwilligerswerk (mei 2013) en het prestatieplan Vrijwilligerscentrale juli 2014-december 2015 waarin activiteiten en acties staan voor het ondersteunen en begeleiden van vrijwilligers en het vrijwilligerswerk in Haarlem. Er zal dus steeds meer en vaker een beroep wordt gedaan op de eigen kracht van burgers waardoor de behoefte aan vrijwilligers toeneemt. Niet alleen op sociaal maatschappelijk vlak maar ook op het gebied van zorggerichte ondersteuning. En ook van burgers die nu ondervertegenwoordigd zijn in het vrijwilligerswerk zoals jongeren of kwetsbare burgers wordt verwacht dat zij zich (meer) inzetten in de maatschappij. Vrijwillige inzet gaat, binnen het sociale domein, een onmisbare schakel vormen in de keten burger mantelzorger vrijwillige inzet professionele hulpverlening en is daarmee een belangrijk element in de vernieuwing in het sociale domein in Haarlem. Op grond van het bovenstaande is het volgende uitgangspunt geformuleerd: Vrijwilligers zijn van belang voor de leefbaarheid van de stad en voor een goed functionerende samenleving. Wij willen dat iedere burger van Haarlem op niveau, naar behoefte en naar draagkracht kan meedoen in de samenleving. 1.4 Wat willen we bereiken. Vrijwillige inzet is onderdeel van de basisinfrastructuur en de formele looptijd van dit plan hebben we gelijkgeschakeld aan de periode van prestatieafspraken in de basisinfrastructuur, te weten 2016-2019. Aan het eind van deze periode willen we dat: a. 40% van de inwoners zich vrijwillig inzet (t.o.v. 39% in 2014), inclusief: - een toename van het aantal jongere mensen (tot 27 jaar) dat zich vrijwillig inzet; - een toename van het aantal kwetsbare mensen dat zich vrijwillig inzet; - een toename van het aantal vrijwilligers dat zich inzet bij kwetsbare burgers. b. het aantal vrijwilligerscoördinatoren bij (zorg)organisaties is toegenomen c. 75% van de Haarlemse zorg- en welzijnsorganisaties een vrijwilligersbeleid heeft, gestoeld op het keurmerk Goed Geregeld en dat voldoet aan een minimum aantal eisen zoals grenzen stellen aan vrijwilligerswerk. Daartoe richten we ons onder andere op: de behoefte van onze inwoners om flexibiliteit in het aanbod en dit op een passende manier aangeboden te krijgen; nieuwe doelgroepen zoals jongeren en kwetsbare mensen; het versterken van bestaande initiatieven informele zorg en het versterken van de samenwerking tussen professionele en vrijwilligersorganisaties; het verder ontwikkelen van vrijwilligersbeleid, het werken met (kwetsbare) vrijwilligers en op de begeleiding en het ondersteunen van (professionele) organisaties. De formele looptijd van het plan is zoals gezegd van 2016-2019. We starten echter in 2015 al een drietal acties op (zie hoofdstuk 3). 2 Coalitieprogramma 2014-2018 Samen Doen! 3 Samen voor Elkaar, nota transitie Sociaal domein mei 2012 5
Hoofdstuk 2 Onze (kwetsbare) burgers zullen meer en langer gebruik blijven maken van voorzieningen in de basisinfrastructuur. De welzijnssector zal daarom meer gebruik gaan maken van vrijwilligers. Maar ook de professionele zorgorganisaties zullen meer vrijwilligers in gaan zetten die in het verlengde van de professional zorggerichte hulp verlenen. Uit de enquête die de Vereniging Bedrijfstak Zorg (VBZ) heeft gehouden onder haar leden, blijkt dat zorgorganisaties zich zeer bewust zijn van het feit dat voor het inzetten van meer informele zorg visies en beleid ontwikkeld moet worden. 2.1 Huidige stand van zaken vrijwillige inzet Haarlem Haarlem scoort landelijk gezien goed als het gaat om vrijwillige inzet. In 2014 is via het Digipanel een omnibusonderzoek gehouden over maatschappelijke betrokkenheid en vrijwillige inzet. Het omnibusonderzoek De burger maatschappelijk actief uit 2014 laat zien dat 39% van de Haarlemmers zich vrijwillig in zet. Landelijk is dit percentage 37% 4. In onderstaand overzicht is aangegeven welk percentage per leeftijdscategorie vrijwilligerswerk doet. Leeftijd Percentage Omnibusonderzoek 2014 18 34 jaar 32% 35 54 jaar 42% 55 74 jaar 43% 75 + 30% Totaal 39% Er zijn in Haarlem veel vrijwilligersorganisaties actief en niet ongenoemd mag worden het succes van BUUV Haarlem, de marktplaats voor en door bewoners, waarbij het team van sociaal makelaars de kwetsbare groepen ondersteunt. Uitgangspunten van BUUV: wederkerigheid, laagdrempelig, vraag en aanbod informele hulp, zorg en sociale contacten. Andere resultaten uit het Omnibusonderzoek uit 2014: - Het percentage vrijwillige inzet in zorg en hulpverlening bedraagt 23% tegenover 31% reguliere vrijwilligerswerk. - Het verlenen van tijdelijke hulp heeft vooral betrekking op familie en buren. Van degene die nu tijdelijke hulp verlenen zou 34% van de panelleden dat wel meer willen (gezelschap houden, begeleiden bij doktersbezoek e.d.). - 18% van de panelleden heeft een langdurige hulprelatie en dat betreft vooral familie. Het rapport van het omnibusonderzoek De Burger maatschappelijk actief is als bijlage 1 toegevoegd. 2.2 Grenzen aan vrijwillige inzet Uit een onderzoek van Mezzo (de landelijke vereniging voor vrijwilligers en mantelzorgers) bleek in 2012 al dat 80% van de zorg die mensen thuis krijgen, door mantelzorgers en vrijwilligers wordt gegeven. 5 Dit percentage zal alleen nog maar toenemen en ook bij de zorg aan mensen die niet (meer) thuis wonen is vrijwillige inzet noodzakelijk. Aan de inzet van vrijwilligers zitten echter grenzen. Grenzen op het gebied van tijd en fysieke en psychische belastbaarheid en grenzen op het gebied van de legitimiteit van hun handelingen. Er is geen eenduidig beleid voor de grenzen aan vrijwillige inzet en organisaties bepalen zelf wat ze hun vrijwilliger laten doen. 4 Geven in Nederland 201: R. Bekkers & T Schuyt & B. Gouwenberg, GIN 2015. 5 Mezzo, de informele zorg in cijfers,2012 6
Dit kan tot ongewenste situaties leiden, voor de vrijwilliger, voor de hulpvrager en voor de professional. Een van de acties uit dit plan van aanpak is het ondersteunen van organisaties bij het ontwikkelen van een duidelijk en helder vrijwilligersbeleid zodat voor vrijwilliger, voor de hulpvrager en voor de professional duidelijk is welke inzet de vrijwilliger levert en waar de grenzen liggen en wat te doen als grenzen worden overschreden. 2.3 Samenwerking formele zorg en informele zorg De nieuwe wijze van zorgverlening (het samenwerken met elkaar) is weer te geven in een zorgdriehoek tussen klant (cliënt), zorgprofessional en informele zorg. Gezamenlijk moet het uitgangspunt zorgen voor naar zorgen dat worden ingevuld. De zorgdriehoek: drie partijen van belang voor een goede zorgverlening In deze samenwerkingsrelatie tussen zorgprofessional en informele zorg is een heldere taakverdeling noodzakelijk. De verschillende rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen van de partijen in de zorgdriehoek zullen vastgelegd moeten worden. We doen dat o.a. door uitbreiding van bestaande basistrainingen acties is het uitbreiden van de bestaande basistrainingen met een specifiek deel over vrijwillige inzet als informele zorg en de relatie tussen professionele hulpverlening en vrijwillige inzet. 2.4 De kwetsbare vrijwilliger Er is een toename te signaleren van het aantal kwetsbare burgers dat zich vrijwillig inzet of wil inzetten en er zijn steeds meer organisaties die van deze groep vrijwilligers gebruik maakt (wil maken). Met kwetsbare burgers doelen we op mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, om laaggeletterden en anderstaligen, burgers met een autisme of (verstandelijke) beperking of met psychiatrische problemen. Dat vrijwillige inzet bijdraagt aan persoonlijke groei geldt ook voor deze kwetsbare vrijwilligers. Door het vrijwilligerswerk maken zij actief deel uit van de samenleving, vriendschappen ontstaan, contacten worden gelegd. De kwetsbare burger voelt zich gewaardeerd en nodig. In sommige gevallen kan vrijwillige inzet zelfs een opstap betekenen naar meer arbeidsmatige dag invulling of zelfs betaalde arbeid. Kwetsbare vrijwilligers kunnen echter minder makkelijk geplaatst worden dan reguliere vrijwilligers. Hun begeleiding en opleiding vraagt om een intensieve en langdurige investering. In sommige gevallen blijft 1 op 1 begeleiding nodig, iets waar de professionele organisaties niet altijd voldoende capaciteit en mogelijkheden voor hebben. Deze organisaties gaan we ondersteunen bij (het verbeteren van) hun vrijwilligersbeleid en bij het beter toegerust zijn om met kwetsbare vrijwilligers te werken. Indien daar behoefte aan is ontwikkelen we in overleg met de organisaties aangepaste deskundigheidstrainingen voor de kwetsbare vrijwilligers zelf. 7
Naast de reguliere werving zoeken we naar andere manieren om de meer kwetsbare mensen vrijwillig in te zetten. Er zijn inmiddels vele voorbeelden van organisaties waarbij klanten ook vrijwilliger worden en waar de scheidslijn tussen klant en vrijwilliger dun is, bijvoorbeeld Open Huis, stichting De Baan, Cliënten Belangen Bureau en welzijnsorganisaties. De klanten zijn in dat geval niet alleen hulpvrager maar gaan ook iets doen. 8
Hoofdstuk 3 Nog dit jaar willen we starten met de acties die leiden tot duurzaam vrijwilligerswerk. De gemeente heeft hierbij een sturende rol. Per actie wordt bekeken wie de trekker is, welke partijen worden betrokken, wat de kosten zijn en wordt vastgesteld welk resultaat we met de actie willen bereiken. 3.1 Doel: flexibilisering Wat gaan we doen 1 Aanhaken bij de behoefte (onder alle burgers) voor kortdurend en flexibel vrijwilligerswerk en dit aanbod online aan te bieden (aanpassen vacaturebank met eenmalig aanbod, aanbod voor young professionals e.d.) 2 Verder ontwikkelen van de Haarlemse Maatjes. De vragen die binnenkomen gaan we beter bekijken om vernieuwende oplossingen te vinden (twee vragers kunnen in bepaalde situaties samen ook een match vormen). 3 De functie van de Jongerendenktank uitbreiden met o.a.: - ambassadeurschap en netwerkbijeenkomsten - competentietrainingen (versterk je talent om kansen op arbeidsmarkt te vergroten) - talentenbank jongeren oprichten (aanbodgericht) 3.2 Doel: inzet kwetsbare vrijwilliger Wat gaan we doen 1 Zorgorganisaties ondersteunen in het werven van en werken met kwetsbare vrijwilligers, inclusief deskundigheidstraining voor de vrijwilligerscoaches. 2 Campagne om kwetsbare mensen te interesseren in en te begeleiden naar vrijwilligerswerk (voorbeeld de actie Collega s met karakter van de landelijke overheid) 3 Slimmer gebruik maken van bestaande initiatieven in de wijk (inloopuren Loket Haarlem, Sociaal Wijkteam, BUUV en andere organisaties) voor het werven van (kwetsbare) vrijwilligers. We investeren in training voor de professionals en vrijwilligers die de inloopuren draaien zodat zij meer kunnen inspelen op talenten die mensen die binnenkomen en ze kunnen wijzen op alle mogelijkheden 3.3 Doel: verbeteren vrijwilligersbeleid/ samenwerking beroepskrachtvrijwilliger Wat gaan we doen 1 Een programma van activiteiten samenstellen voor de bewustwording en een verandering van houding en gedrag bij de zorgprofessional in het samenwerken met vrijwilligers waaronder het ontwikkelen van trainings- en ondersteuningsaanbod over duurzaam vrijwilligerswerk 2 Onderzoek doen naar succesfactoren in de samenwerking in de zorgdriehoek en het ontwikkelen en organiseren van trainingen voor zorgprofessionals in het samenwerken in de zorgdriehoek. Tegelijkertijd de competenties voor vrijwilligers bij het werken in de zorgdriehoek ontwikkelen. 3 Zorgorganisaties ondersteunen in het ontwikkelen of herschrijven van vrijwilligersbeleid (waarin o.a. aandacht aan grenzen en medezeggenschap) voor het verkrijgen van het kwaliteitskeurmerk 9
Hoofdstuk 4 4.1 Activiteiten 2015 en financiering In het kader van de innovatie van de vrijwillige inzet is er voor nieuwe activiteiten een budget beschikbaar van in totaal 100.000 in 2015. De voorgenomen acties leiden tot meer duurzaam vrijwilligerswerk: een structurele verandering in de manier van werven van vrijwilligers en in de ondersteuning en begeleiding van vrijwilligers en organisaties. Het plan van aanpak s Voor 2016 zal door de raad budget voor vrijwillige inzet nog moeten worden toegewezen. Zoals al eerder vermeld zullen we nog dit jaar starten met een drietal essentiële activiteiten, en daarvoor het budget van 2015 inzetten. We denken voor deze acties 45.000,- nodig te hebben. - Flexibel vrijwilligerswerk initiëren en passend aanbieden; het gaat om een waaier van aanbod waar de vrijwilliger uit kan kiezen in plaats van een standaard vaste vacature. Uitgaande van de vraag en interesse van de vrijwilliger, met korte directe lijnen naar de organisatie. - Ondersteunen en begeleiden van organisaties in het werken met kwetsbare vrijwilligers inclusief ontwikkelen trainingen voor o.a. vrijwilligerscoaches. - Samenstellen van een programma aan activiteiten dat bij de zorgprofessional bewustwording creëert en bijdraagt aan een verandering in houding en gedrag, in het samenwerken met vrijwilligers. 4.2 Uitvoering De uitvoering van het plan van aanpak zal in samenwerking met maatschappelijke en vrijwilligersorganisaties en VBZ (zorgprofessionals) worden opgepakt. De gemeente heeft hierbij de sturende rol. Per activiteit wordt gezamenlijk bekeken welke organisatie de uitvoering op zich neemt (de trekker is) en welke organisaties aanhaken en in welke rol. Naast de VBZ en de VWC wordt gedacht aan betrokkenheid van de sociaal makelaars van BUUV, vrijwilligersorganisaties, Unie van vrijwilligers, stichting Net-Werk vrijwilligershulp, landelijke kenniscentra e.d. 4.3 Evaluatie Het streven is in 2019 een toename te constateren van 1% vrijwilligers ten opzichte van het huidige aantal. Dat is ambitieus, uitgaande van het aantal inwoners dat vrijwillige inzet pleegt betekent de ambitie 2.000 meer vrijwilligers (in 4 jaar). Omgerekend is dit 500 vrijwilligers per jaar extra in zowel de welzijnssector als vrijwilligers in de zorg. Om een meetbaar resultaat te krijgen vinden wij het noodzakelijk een nulmeting te doen. De grootste welzijns- en zorgorganisaties krijgen een vragenlijst om gegevens aan te leveren over aantal vrijwilligers, leeftijden, werkzaamheden, vrijwilligersbeleid/vrijwilliger coördinator e.d. Er zal ook gebruik gemaakt worden van reeds aanwezige gegevens zoals de resultaten uit de enquête die VBZ onder haar leden heeft uitgevoerd en gegevens bij de andere vrijwilligersorganisaties, Vrijwilligerscentrale, BUUV e.d. Op grond van deze nulmeting kan daarna (jaarlijks) gemonitord worden of de acties resultaat opleveren en kan uiteindelijk een vertaling plaatsvinden hoeveel meer mensen zich in 2019 vrijwillig inzetten ten opzichte van 2015. 10
Bijlage 1 Omnibusonderzoek De burger maatschappelijk actief 2014. In Haarlem zet een groot percentage inwoners (39%) zich al in de samenleving als vrijwilliger in, bij de sportvereniging, op scholen, in de bibliotheek e.d. Daarnaast zijn de laatste jaren nieuwe initiatieven ontstaan zoals BUUV, de buurtmarktplaats voor en door bewoners waar vraag en aanbod elkaar vinden. Een ander opvallend gegeven uit het omnibusonderzoek is, dat als het gaat om de meer zorggerichte ondersteuning, de animo voor het verlenen van structurele en het verlenen van zwaardere hulp laag is, terwijl dit nu juist de hulp is waarbij sinds 1 januari jl. meer inzet wordt verwacht van vrijwilligers. Percentages vrijwilligers in Haarlem Leeftijd Percentage Omnibusonderzoek 2009 Percentage Omnibusonderzoek 2014 18 34 jaar 21% 32% 35 54 jaar 35% 42% 55 74 jaar 46% 43% 75 + 25% 30% Totaal 31% 39% Percentage vrijwilligers bij diverse vormen Omnibus 2014 vrijwilligerswerk Sport en recreatie 31% Zorg en hulpverlening 23% Onderwijs, kinderopvang, crèche 19% Levensbeschouwelijk 10% Sociaal maatschappelijk 12% Ideële organisaties 9% Bewonersorganisatie, buurtvereniging e.d. 8% Belangenvereniging (bijv. winkeliersvereniging) 6% Politiek 2% Kunst en cultuur 14% Anders 11% Andere resultaten uit het Omnibusonderzoek - Van de panelleden die nu geen tijdelijke hulp verlenen zijn daar in 52% van de gevallen wel toe bereid. Vooral voor boodschappen doen, begeleiden bij medisch bezoek en zorg voor planten en dieren is de animo groot (bereid (18% wil het niet en 8% twijfelt); - 55 plussers en in sterkere mate 65 plussers zijn minder bereid intensieve vormen van hulp te verlenen (tuinieren, kinderen opvangen en klussen); - Bewerkelijke vormen van structurele hulp zoals huishouden en persoonlijke verzorging zijn minder gewild; - Een beperkte groep 17% zou van een bemiddelende instantie als BUUV, WeHelpen, VWC, gebruik maken voor het aangaan van een langdurige hulprelatie. 68% gaat niet zelf op zoek maar wacht tot ze gevraagd wordt. Slechts 8% gaat met gebruikmaking van het eigen netwerk (kerk, organisatie, wijk) actief op zoek; - Er is een verschuiving te zien in de vraag wie verantwoordelijk is (de rolverdeling overheid, burgers en maatschappij). Dat ouderen zelfstandig kunnen blijven wonen vindt men meer de verantwoordelijkheid voor de samenleving (dan voor de overheid) en de verantwoordelijkheid voor buurtactiviteiten wordt zowel bij de burger als bij de samenleving verwacht. 11
Bijlage 2 Toelichting positie vrijwilliger en grenzen inzet De positie van de vrijwilliger in een organisatie ten opzichte van vast personeel De vrijwilliger heeft een bijzondere positie binnen een organisatie. Hij zet zich vrijwillig in, uit interesse, voor het opdoen van werkervaring of in het kader van wederkerigheid. De vrijwilliger voert een selectief takenpakket uit en kan taken weigeren. Ook geeft het de vrijheid om de organisatie te verlaten omdat er geen financiële afhankelijkheid is, er voor de vrijwilliger niets meer te leren valt of omdat een betaalde baan in het verschiet ligt. Ondanks dat een vrijwilliger zelf kiest voor het doen van vrijwilligerswerk wil hij er wel voldoening uithalen en wil hij zich gewaardeerd voelen. Veel meer dan voorheen moet vrijwillige inzet niet alleen ten gunste zijn van de burger of cliënt maar ook ten gunste van de vrijwilliger zelf. Dit gaat verder dan het hebben van een goed gevoel. Vrijwilligerswerk biedt mogelijkheden eigen competenties te versterken, nieuwe uitdagingen aangaan, werkervaring opdoen en is een belangrijk onderdeel geworden van een CV. Kortom, de vrijwilliger wil er ook beter van worden. Deze persoonlijke groei in relatie tot vrijwilligerswerk is een aspect dat de laatste jaren is toegenomen. Bij het werven en binden van vrijwilligers zal hiermee rekening gehouden moeten worden gehouden door maatwerk aan te bieden, aantrekkelijke werkzaamheden in goede omstandigheden en de nadruk te leggen op wat een specifieke vrijwilligersvacature kan betekenen voor loopbaan of werkervaring. Dit geldt voor alle organisaties die met vrijwilligers werken. Op deze behoefte van de nieuwe vrijwilliger; what s in it for me wordt ingezet bij het uitvoeren van de acties uit dit plan. Grenzen in tijd en in belasting De professional krijgt te maken met bezuinigingen in zijn organisatie, waardoor er meer in minder tijd gedaan moet worden met minder mensen. Inzet van vrijwilligers is dan noodzakelijk. Maar naast dat vrijwilligers zich op de reguliere manier inzetten als vrijwilliger krijgen ze steeds meer (complexere) taken. Dit kan betekenen dat de vrijwilliger over zijn/haar eigen grenzen gaat en dat er meer veiligheidsrisico s ontstaan omdat vrijwilligers niet voldoende deskundig zijn. Maar het kan ook betekenen dat de vrijwilliger stopt met zich vrijwillig in te zetten. Grenzen bij legitimiteit van handelingen De brancheorganisatie voor de zorgondernemers, ActiZ, geeft aan dat in de VVT-sector (verzorging, verpleging en thuiszorg) de organisaties de medische zorg moeten bieden en dat mantelzorgers en vrijwilligers verantwoordelijk zijn voor het welzijn van de cliënten. 6 Een dergelijke duidelijke scheiding blijkt in de praktijk niet (goed) te maken. Vrijwilligers verlenen in sommige situaties ook medische zorg, zoals hulp bij het aantrekken van steunkousen. Maar waar liggen de grenzen? De staatssecretaris van VWS meent dat organisaties niet aan vrijwilligers moeten vragen om risicovolle of voorbehouden handelingen 7 te verrichten maar de wet BIG (Wet beroepen individuele gezondheidszorg) geeft hier wel ruimte voor. 8 Deze onduidelijkheid kan voor verwarring en onbegrip bij zowel de burger of cliënt als bij de formele en informele zorg zorgen. 6 Mezzo, De kr8 van vrijwilligerszorg, 2012 7 Voorbehouden handelingen zijn handelingen die naar het oordeel van de wetgever bij ondeskundige uitvoering een risico voor het leven en de gezondheid van de zorgvragen opleveren (bijv. blaaskatheterisatie, het geven injecties). Risicovolle handelingen zijn handelingen die bij onbekwaam en onzorgvuldige handeling tot gezondheidsschade zullen leiden (bijv. medicijnverstrekking, uitzuigen bij ademhalingsproblemen). Mezzo, Advies Risicovolle en voorbehouden handelingen, 2010 8 Mezzo, Advies Risicovolle en voorbehouden handelingen, 2010 12
Zwaarte van de zorgtaken Door alle ontwikkelingen in het sociale domein moet de zorgprofessional (meer/andere) taken aan mantelzorger en vrijwilliger overlaten waardoor de volgende dillema s ontstaan. - Waar ligt de grens in verantwoordelijkheid: wie is verantwoordelijk als er iets mis gaat? De burger met zelfregie, de vrijwilliger of toch de zorgprofessional? - Voorbehouden handelingen: de mantelzorger mag het wel, de vrijwilliger niet. Hoe houd je als professional bij wie wat mag / kan? - Hoe schat je goed in wie wat kan, zeker als er kwetsbare vrijwilligers worden ingezet? - Vormt de vrijwilliger een bedreiging voor mijn functie? De conclusie is dat er juridisch gezien niet veel beperkingen zijn voor wat een vrijwilliger wel of niet mag doen en bepalen organisaties zelf de grens voor wat ze hun vrijwilligers laten doen. Deze zijn zich er wel bewust van dat in de discussie over wat wel en niet aan vrijwilligers overgelaten kan worden ook de persoonlijke/relationele grenzen van zowel vrijwilliger, de professional als de ontvanger (cliënt, wijkbewoner etc.) een belangrijke rol spelen. Het is noodzakelijk dat voorafgaand aan het inzetten van vrijwilligers in zorggerichte ondersteuning en bij het verlenen van deze hulp bij kwetsbare burgers, heldere afspraken gemaakt worden tussen organisatie en vrijwilliger. Afspraken over het invullen van de hulp, de eigen grenzen van de vrijwilliger maar ook afspraken over wat te doen als deze grenzen worden overschreden. Een van de acties uit de plan van aanpak is het ondersteunen van organisaties bij het opstellen van vrijwilligersbeleid, waarbinnen aandacht is voor het stellen van grenzen aan de vrijwillige inzet. Door het ondersteunen van organisaties bij het opstellen van vrijwilligersbeleid streven we ernaar dat in 2019 een percentage van 75% van de zorg- en welzijnsorganisaties in Haarlem een up-to-date 13
Bijlage 3: Korte uitwerking activiteiten Doel: Flexibilisering Activiteit Doelstelling/resultaat Wat gaan we doen o.a. Deelnemers Start Raming Flexibel Vrijwilligerswerk (uitgaande van de behoefte onder inwoners initiëren en ontwikkelen flexibel aanbod) (Zorg)organisaties bieden vrijwilligerswerk aan op een zodanige manier dat het is aangepast aan de behoefte aan de inwoners. De vrijwilliger moet kunnen kiezen uit een waaier van aanbod, uitgaande van zijn eigen interesse en vraag met directe korte lijnen naar de organisatie. - Samenstellen pilotgroep van (zorg)organisaties die mee willen werken aan ontwikkelen van flexibel vrijwilligerswerk - Workshops, intervisie en werkbijeenkomsten organiseren voor andere organisaties en vrijwilligers coördinatoren - Bundeling ervaringen/best practices van de pilotgroep in een overdraagbare publicatie ( handleiding ) voor overige zorginstellingen. Onder andere: VWC VBZ en/of zorgorganisaties BUUV Jongerendenktank Net-Werk vrijwilligershulp Najaar 2015 10.000 Aanbod vrijwilligerswerk meer passend aan deze tijd met gebruik van social medio e.d. aan gaan bieden Online instrumenten inzetten, aanpassen of ontwikkelen voor het aanbieden van (flexibel) vrijwilligerswerk In overleg met o.a. BUUV, zorgorganisaties en de Jongerendenktank bepalen welke platforms en sociaal media ingezet kunnen worden, gebruikmaking van wat er al is. Onder andere: VWC VBZ en/of zorgorganisaties BUUV Jongerendenktank Najaar 2015 10.000 Uitbreiding activiteiten Jongerendenktank Voor en door jongeren. Jongeren geven input hoe de vrijwillige inzet onder jongeren gestimuleerd kan worden, hoe ze te bereiken en welk aanbod de jongeren verleidt tot het zich vrijwillig inzetten Jongerendenktank ontwikkelt visie en acties over vrijwillige inzet bij o.a. professionele (zorg) organisaties voor en door jongeren en wat daarvoor nodig is Jongerendenktank en anderen 2016 2.500 14
Doel: inzet van kwetsbare vrijwilliger Activiteit Doelstelling/resultaat Wat gaan we doen Deelnemers Start Raming Zorgorganisaties worden ondersteund in het werken met kwetsbare vrijwilligers én het ontwikkelen van deskundigheidstraining voor vrijwilligerscoach Zorgorganisatie zetten getrainde eigen vrijwilligers in als begeleider van hun kwetsbare vrijwilligers. De kwetsbare vrijwilligers worden deskundig ingewerkt, gecoacht en begeleid op de werkplek en daardoor een volwaardige plek in de organisatie gaan vervullen. - Werven van vrijwilligers voor de functie van vrijwilligers coördinator. - Trainingsaanbod aanpassen of uitbreiden voor de nieuwe en/of bestaande vrijwilligers coördinatoren. - Intervisiebijeenkomsten voor coaches en coördinatoren. - Bestaande kennis over het werken met kwetsbare vrijwilligers binnen de organisaties overbrengen via train de trainer. Deelnemers onder meer: VWC VBZ en/of zorgorganisaties BUUV Jongerendenktank St. Net-Werk Najaar 2015 10.000 Campagne kwetsbare vrijwilliger (naar voorbeeld van de actie Collega s met karakter van de landelijke overheid Zorgorganisaties zetten (ook) kwetsbare mensen (en/of eigen klanten) in voor vrijwillige inzet in de eigen organisatie. Er is een positieve beeld over het inzetten van deze groep vrijwilligers. - Werving ervaringsdeskundigen uit doelgroep kwetsbare vrijwilligers voor ambassadeurschap en deelnemer aan de campagne. - Ontwikkelen van een imago-campagne (poster/flyer, gadget, boekje met ervaringsverhalen e.d.) - Na de campagne-periode wordt bij zorgorganisaties onderzocht of de campagne effect heeft gehad Deelnemers onder meer: VWC welzijn VBZ en/of zorgorganisaties 2016 10.000 Werven van (kwetsbare) vrijwilligers via bestaande initiatieven Er zijn meer (kwetsbare) burgers die zich vrijwillig (in de wijk) inzetten. - Slimmer gebruik maken van bestaande initiatieven zoals de inloop van Loket Haarlem, BUUV, SWT - Deskundigheidsbevordering voor de medewerkers van de inloopspreekuren zodat zij in kunnen spelen op de talenten van burgers die binnenkomen en hen verantwoord kunnen wijzen op de mogelijkheden Deelnemers onder meer: BUUV welzijn VWC Loket Haarlem SWT 2016 p.m. 15
Doel: verbeteren vrijwilligersbeleid en samenwerking beroepskracht-vrijwilliger Activiteit Doelstelling/resultaat Wat gaan we doen Deelnemers Start Raming Programma van activiteiten samenstellen voor de bewustwording en een verandering van houding en gedrag bij de zorgprofessional in het samenwerken met vrijwilligers Er is een veranderende houding te constateren bij zorgorganisaties in het werken met vrijwilligers in het verlengde van de zorg. Na overleg met zorgorganisaties om de behoefte te inventariseren om de bewustwording te vergroten en een verandering te bewerkstelligen het ontwikkelen van een programma van activiteiten (landelijke voorbeelden zijn aanwezig) Deelnemers onder meer: VBZ en zorgorganisaties welzijn VWC St. Net-Werk Najaar 2015 15.000 Verder doorontwikkelen van de samenwerking in de zorgdriehoek (cliënt, professional en vrijwilliger) Ontwikkelen of herschrijven vrijwilligersbeleid bij organisaties voor het verkrijgen van het kwaliteitskeurmerk Een verbeterde samenwerking tussen de cliënt, de zorgprofessional en de vrijwilliger bij het verlenen van zorg en ondersteuning Meer zorgorganisaties hebben het kwaliteitskeurmerk voor het hebben van een goedgekeurd vrijwilligersbeleid (incl. medezeggenschap en grenzen vrijwilligerswerk) Onderzoek doen naar succesfactoren van de samenwerking in de zorgdriehoek Ontwikkelen en organiseren training voor de zorgprofessionals voor het werken in de zorgdriehoek Competenties ontwikkelen van vrijwilligers die werken in de zorgdriehoek Na adviesgesprekken op maat worden organisaties ondersteund bij het (her)schrijven van vrijwilligersbeleid zodat het kwaliteitskeurmerk Vrijwilligerswerk kan worden aangevraagd. Deelnemers onder meer: VBZ en zorg- en welzijnsorganisati es Deelnemers onder meer: VWC VBZ en/of zorgorganisaties 2016 p.m. 2016 p.m. 16