Innovatiebenchmark Noord-Nederland Overzichtsrapport Prof.Dr. Dries Faems d.l.m.faems@rug.nl
1. Inleiding 1.1 Project Innovatie Benchmark Noord-Nederland Dit rapport is opgesteld in kader van het project Innovatie Benchmark Noord- Nederland dat is geïnitieerd door het expertisecentrum VinCi van de Rijksuniversiteit Groningen en het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). De beoogde doelstelling is om de innovatie-activiteiten, investeringen en prestaties van bedrijven uit Noord-Nederland in kaart te brengen en te analyseren. 1.2 Onderzoeksmethode en interpretatie van de Gegevens Begin 2015 hebben we 1400 Noord-Nederlandse bedrijven, die in de periode 2009-2014 een subsidie hebben aangevraagd bij SNN, gemaild met de vraag om deel te nemen aan ons onderzoek. In het totaal hebben 263 Noord-Nederlandse bedrijven deze vragenlijst ingevuld. In deze rapportage worden de belangrijkste resultaten van dit onderzoek weergegeven. Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 2 van 17
1.3 Centraal model Het conceptueel model dat als basis dient voor het meten van de innovatiecompetenties is opgebouwd uit een aantal concepten. De concepten worden hieronder kort toegelicht. Figuur 1 Conceptueel model Bedrijfsprofiel De mate waarin bedrijven kunnen en moeten innoveren hang sterk af van hun bedrijfsprofiel. In hoofdstuk 2 bespreken we een aantal essentiële karakteristieken. Innovatieprestatie Innovatieprestatie is het resultaat van het innovatieproces en wordt gemeten met prestatie-indicatoren zoals het aandeel nieuwe producten in de jaaromzet. De resultaten van de innovatiescan op het gebied van innovatieprestatie worden besproken in hoofdstuk 3. Innovatieinvesteringen Als een bedrijf innovatief wil zijn is het belangrijk om te investeren in onderzoek en ontwikkeling. In de innovatiescan zijn daarom vragen Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 3 van 17
opgenomen die de mate waarin bedrijven actief investeren in onderzoek en ontwikkeling peilden. De resultaten worden besproken in hoofdstuk 4. Externe oriëntatie Het bedrijf maakt onderdeel uit van een groter netwerk bestaande uit klanten, leveranciers, concurrenten, adviesbureaus, onderwijsinstellingen en andere onderzoeksinstituten. De samenwerking met partners uit dit netwerk bij innovatieprojecten bepaalt de mate waarin sprake is van open innovatie. De resultaten uit de innovatiescan wat betreft open innovatie worden besproken in hoofdstuk 5. Menselijk kapitaal Innovatie is mensenwerk. Het opleidingsniveau van werknemers en de mate waarin weknemers worden gestimuleerd tot innovatie zijn daarom belangrijke factoren die kunnen bijdragen tot de innovatiekracht van bedrijven. Deze aspecten worden besproken in hoofdstuk 6 van dit rapport. Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 4 van 17
2. Bedrijfsprofiel 2.1. Innovatieprofiel Voor innovatieonderzoek en -beleid is het belangrijk om bedrijven te kunnen indelen op basis van een aantal criteria. Door verschillende partijen in het Nederlandse innovatiesysteem (bijv. EZ, TNO, AWT) wordt daarom de zogenaamde innovatiepiramide gebruikt om bedrijven te segmenteren. Hierbij wordt het onderscheid gemaakt tussen: (i) koplopers, (ii) ontwikkelaars, (iii) toepassers, (iv) volgers, en (v) niet-innovatieven. Figuur 2 geeft een uitgebreide beschrijving van deze segmentatie. Figuur 2 Beschrijving Innovatiepiramide (Bron: Innovatiepiramide: Een segmentatie van het MKB; EIM 2008, p.5) Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 5 van 17
Figuur 3 geeft aan hoe de Noord-Nederlandse bedrijven, die deelnamen aan dit onderzoek, verspreid zijn over de verschillende segmenten van de innovatiepiramide. 2.2. Bedrijfsgrootte Figuur 3 Overzicht segmentatie innovatiepiramide In dit onderzoek wordt een onderscheid gemaakt tussen microbedrijven (minder dan 10 werknemers), kleine bedrijven (minder dan 100 werknemers), middelgrote bedrijven (minder dan 250 werknemers) en grote bedrijven (meer dan 250 werknemers). Overzicht respondenten op basis van aantal werknemers Microbedrijven Kleine bedrijven Middelgrote bedrijven Grote bedrijven 63 % 34 % 2 % 1 % Tabel 1 Overzicht respondenten op basis van aantal werknemers 2.3. Bedrijfsleeftijd In dit onderzoek wordt op basis van de leeftijd van het bedrijf een onderscheid gemaakt tussen startende bedrijven (jonger dan 2 jaar), jonge bedrijven (jonger dan Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 6 van 17
5 jaar), adolescente bedrijven (jonger dan 10 jaar) en oude bedrijven (ouder dan 10 jaar). Overzicht respondenten op basis van leeftijd van het bedrijf Startende bedrijven Jonge bedrijven Adolescente bedrijven Oude bedrijven 12 % 12 % 23 % 53 % Tabel 2 Overzicht respondenten op basis van leeftijd 3. Innovatieprestatie In dit hoofdstuk worden resultaten gepresenteerd met betrekking tot de innovatieprestatie van de bedrijven in de steekproef. Tabel 3 geeft het gemiddelde percentage van de omzet dat bedrijven hebben toegewezen aan goederen en diensten die nieuw waren voor de markt of nieuw waren voor het bedrijf. Verdeling van de omzet van 2014 over: Gemiddelde - In 2012-2014 geïntroduceerde goederen- en diensteninnovaties die nieuw voor uw markt waren - In 2012-2014 geïntroduceerde goederen- en diensteninnovaties die alleen nieuw voor uw bedrijf (en niet voor uw markt) waren - Goederen en diensten die in 2012-2014 onveranderd of slechts licht veranderd waren (inclusief de doorverkoop van nieuwe goederen of diensten die van andere ondernemingen waren afgenomen) Tabel 3 Benchmark innovatieprestatie 23% 16% 61% In de vragenlijst vroegen we bedrijven om aan te geven in welke mater verschillende aspecten het succesvol uitvoeren van innovatie-activiteiten belemmeren. Figuur 4 geeft een overzicht van de resultaten. De resultaten geven aan dat gebrek aan financiële middelen wordt gezien als de belangrijkste belemmerende factor is voor bedrijven. Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 7 van 17
Figuur 4 : Overzicht belangrijkste belemmerende factoren In Annex 1 worden de resultaten van bijkomende analyses weergegeven die aangeven welke factoren bepalen waarom sommige bedrijven een hogere radicale innovatiekracht hebben dan anderen. Radicale innovatiekracht wordt gemeten op basis van het percentage van de omzet in 2014 dat kan toegewezen worden aan producten of diensten die tussen 2012 en 2014 werden geïntroduceerd en nieuw waren voor de markt. Deze analyses geven een aantal opvallende resultaten: - Hoewel het gebrek aan interne en externe financiële middelen wordt gezien als de belangrijkste belemmerende factor, stellen we vast dat juist bedrijven die wel intensief investeren in interne en externe Onderzoek- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O) een hogere radicale innovatiekracht vertonen. - Het toepassen van geheimhouding van vindingen lijkt een waardevolle strategie om innovaties te beschermen en maximale return on investment te krijgen van O&O activiteiten. - Bedrijven die actief bezig zijn met organisatorische innovatie hebben een significant hogere radicale innovatiekracht dan bedrijven die dit niet doen. Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 8 van 17
4. Innovatie-investeringen O&O activiteiten zijn activiteiten die bijgedragen hebben tot het tot stand komen van een product- en/of procesinnovatie. Tabel 4 geeft een overzicht van de mate waarin de bedrijven hebben geïnvesteerd in O&O activiteiten in 2014. Gemiddelde Welk percentage van de omzet werd uitgegeven aan interne O&O activiteiten in 2014? 14% Welk percentage van de omzet werd uitgegeven aan externe O&O activiteiten in 2014? 4% Tabel 4 Benchmark ontwikkeling investeringen in onderzoek en ontwikkeling In Annex 2 worden de resultaten van bijkomende analyses weergegeven die aangeven welke factoren bepalen waarom sommige bedrijven meer investeren in interne O&O activiteiten dan andere bedrijven. Een opvallend resultaat is dat bedrijven die innovatiesubsidies hebben aangevraagd bij lokale instanties significant meer investeren dan bedrijven die dit niet doen. Vergelijkbare significante effecten zijn niet aanwezig voor innovatiesubsidies op nationaal en Europees niveau. Daarnaast geven de resultaten aan dat oudere bedrijven significant minder investeren in interne O&O activiteiten. Bedrijven die samenwerken met externe partners investeren ook meer in interne O&O activiteiten dan bedrijven die niet samenwerken met externe partners. Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 9 van 17
5. Externe oriëntatie Naast het intern ontwikkelen van innovaties, kunnen bedrijven ook samenwerken met externe partners. Tabel 5 geeft voor verschillende soorten partners het percentage van bedrijven die met dit type van partner samenwerken. Aantal O&O samenwerkingen met: Percentage Klanten 40% Adviesbureaus 43% Leveranciers 39% Concurrenten 13% Universiteiten of andere kennisinstellingen 35% Bedrijven uit een andere bedrijfstak 33% Tabel 5 Benchmark O&O samenwerking Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 10 van 17
6. Human Resource Management Het menselijk kapitaal is een belangrijke pijler voor het innovatief karakter van een organisatie. Succesvolle organisaties die competitief voordeel behalen door innovatie doen dat door werknemers effectief te managen, te motiveren en te belonen. 6.1 Kengetallen Menselijk Kapitaal Voor het algemene beeld wordt een aantal kengetallen aangegeven op het gebied van menselijk kapitaal in Tabel 6. Verdeling van werknemerspopulatie in 2009 naar opleidingsniveau Gemiddelde - % werknemers met lager onderwijsniveau 14% - % werknemers met middelbaar onderwijsniveau 28% - % werknemers met hoger onderwijsniveau 58% Tabel 6 Benchmark werknemerspopulatie Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 11 van 17
6.2 Human Resource Managementpraktijken In Tabel 7 zijn een aantal human resource managementpraktijken opgesomd die gericht zijn op innovatie. Door de bedrijven is aangegeven welke praktijken zijn toegepast. In de kolom staat het percentage van de bedrijven dat een bepaalde praktijk toepast. Percentage Brainstormsessies 73% Multidisciplinaire of cross-functionele teams 40% Jobrotation tussen verschillende departementen of met andere ondernemingen binnen uw ondernemingsgroep 11% Financiële incentives voor werknemers om nieuwe ideeën te ontwikkelen 7% Niet-financiële incentives voor werknemers om nieuwe ideeën te ontwikkelen, zoals vrije tijd, publieke erkenning, interessanter werk, enz 25% Opleidingen rond het ontwikkelen van nieuwe ideeën of creativiteit 30% Tabel 7 Benchmark innovatie georiënteerd HR Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 12 van 17
Annex 1: Factsheet Radicale Innovatiekracht Noord-Nederlandse Bedrijven Afhankelijke variabele: Radicale Innovatiekracht (Welk percentage van de omzet in 2014 is afkomstig van in 2012-2014 geïntroduceerde goederen- en diensteninnovaties die nieuw voor uw markt waren; Variabele is logaritmisch getransformeerd) Onafhankelijke variabelen: Zelfstandig (is het bedrijf zelfstandig of onderdeel van een groep) Interne O&O Investeringen (Welk percentage van de omzet werd uitgegeven aan interne O&O activiteiten in 2014?) Externa O&O Investeringen (Welk percentage van de omzet werd uitgegeven aan externe O&O activiteiten in 2014?) Formele bescherming van vindingen (Heeft uw bedrijf de volgende beschermingsmethodes gebruikt voor innovaties die in de periode 2012-2014 werden geïntroduceerd: Octrooien, Registratie van designpatronen, Handelsmerken, Auteursrecht?) Geheimhouding van vindingen (Heeft uw bedrijf de volgende beschermingsmethodes gebruikt voor innovaties die in de periode 2012-2014 werden geïntroduceerd: Geheimhouding?) Organisatiegrootte (Wat was het totaal aantal werknemers van uw bedrijf in 2014 in FTE) Organisatieleeftijd (Jaar van oprichting van uw bedrijf) Samenwerking (Heeft uw bedrijf in de periode 2012-2014 samengewerkt met externe partners in het kader van O&O activiteiten?) Organisatorische innovatie (Heeft uw onderneming tussen begin 2012 en eind 2014 de volgende organisatorische innovaties geïntroduceerd: Nieuwe bedrijfspraktijken voor het organiseren van werk of van procedures, Nieuwe methodes voor het organiseren van verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden in het bedrijf, Nieuwe methodes voor de organisatie van externe relaties met andere bedrijven of met publieke instellingen) Menselijk kapitaal (% werknemers met hoger opleidingsniveau) Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 13 van 17
Resultaten (Afhankelijke Varibele: Radicale Innovatiekracht; Analysetechniek: Tobit analyse) Descriptieve statistieken Mean Standard Deviation Radicale innovatiekracht 0.18 0.21 Organisatieleeftijd 20.26 25.59 Zelfstandig 1.09 0.30 Menselijk kapitaal 55.94 39.23 Interne O&O investeringen 14.13 22.28 Externe O&O investeringen 3.72 13.71 Formele bescherming van vindingen 0.43 0.50 Geheimhouding van vindingen 0.45 0.50 Organisatiegrootte 24.39 86.90 Samenwerking 0.59 0.49 Organisatorische innovatie 0.68 0.47 Tobit analyse met Radicale innovatiekracht als afhankelijke variabele Paramete Standard Significance r Estimate Error Level Intercept -0.096 0.09 0.27 Organisatieleeftijd -0.0011 0.00 0.16 Zelfstandig -0.0916 0.06 0.12 Menselijk kaptiaal 0.0016 0.00 0.00 Interne O&O investeringen 0.0050 0.00 0.00 Externe O&O investeringen 0.0029 0.00 0.05 Formele bescherming van vindingen 0.0001 0.04 0.99 Geheimhouding van vindingen 0.1695 0.04 0.00 Organisatiegrootte 0.0000 0.0001 0.80 Samenwerking 0.0300 0.04 0.45 Organisatorische innovatie 0.1067 0.4 0.01 Number of observations 2141 AIC 152.62 Interpretatie Resultaten Hoe hoger het opleidingsniveau van de werknemers, hoe hoger de radicale innovatiekracht van bedrijven Hoe hoger de interne O&O investeringen, hoe hoger de radicale innovatiekracht van bedrijven Hoe hoger de externe O&O investeringen, hoe hoger de radicale innovatiekracht van bedrijven Bedrijven die expliciet trachten om nieuwe vindingen geheim te houden hebben een hogere radicale innovatiekracht dan bedrijven die dit niet doen Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 14 van 17
Bedrijven die actief bezig zijn met organisatorische innovatie hebben een hogere radicale innovatiekracht dan bedrijven die dit niet doen Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 15 van 17
Annex 2: Factsheet Analyse Investeringen in Onderzoek & Ontwikkeling Noord- Nederlandse Bedrijven Afhankelijke variabele: O&O Investeringen (Welk percentage van de omzet werd uitgegeven aan interne O&O activiteiten in 2014?) Onafhankelijke variabelen: Lokale innovatiesubsidies (Heeft uw bedrijf in de periode 2012-2014 overheidssteun aangevraagd voor O&O activiteiten van de volgende instanties: Lokale of regionale overheden) Nationale innovatiesubsidies (Heeft uw bedrijf in de periode 2012-2014 overheidssteun aangevraagd voor O&O activiteiten van de volgende instanties: Nationale overheid inclusief agentschappen of rijksdiensten) Europese innovatiesubsidies (Heeft uw bedrijf in de periode 2012-2014 overheidssteun aangevraagd voor O&O activiteiten van de volgende instanties: De Europese Unie) Organisatiegrootte (Wat was het totaal aantal werknemers van uw bedrijf in 2014 in FTE) Organisatieleeftijd (Jaar van oprichting van uw bedrijf) Samenwerking (Heeft uw bedrijf in de periode 2012-2014 samengewerkt met externe partners in het kader van O&O activiteiten?) Resultaten (Afhankelijke Varibele: O&O Investeringen; Analysetechniek: GLM) Descriptieve statistieken Mean Standard Deviation O&O investeringen 14.13 22.28 Lokale innovatiesubsidies 0.42 0.49 Nationale innovatiesubsidies 0.41 0.49 Europese innovatiesubsidies 0.12 0.32 Organisatiegrootte 24.39 86.90 Organisatieleeftijd 20.26 25.59 Samenwerking 0.59 0.49 Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 16 van 17
GLM analyse met O&O investeringen als afhankelijke variabele Paramete Standard Significance r Estimate Error Level Intercept 22.80 5.50 0.00 Lokale innovatiesubsidies 6.93 3.18 0.03 Nationale innovatiesubsidies 2.69 3.31 0.42 Europese innovatiesubsidies 4.51 4.81 0.35 Organisatiegrootte -0.03 0.02 0.09 Organisatieleeftijd -0.16 0.06 0.00 Samenwerking 9.17 3.24 0.01 Number of observations 214 R squared 0.16 Interpretatie Resultaten Bedrijven die overheidssteun hebben aangevraagd bij lokale of regionale overheden investeren significant meer in O&O dan bedrijven die geen overheidssteun hebben aangevraagd bij lokale of regionale overheden Hoe ouder het bedrijf, hoe lager het percentage van de omzet dat wordt besteed aan O&O Bedrijven die samenwerken met externe partners voor O&O investeren significant meer in O&O dan bedrijven die niet samenwerken met externe partners Innovatie Benchmark Noord-Nederland 2015 Pagina 17 van 17