VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL EIGEN-WIJS Locaties : peuterspeelzaal Plaats : Rotterdam Reg.nr. : 3027119 Onderzoeksnummer : 13003 Datum onderzoek : 31-8-2010 Datum vaststelling rapport : 4-1-2011 VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 1 van 6
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in groep a: 26, waarvan 9 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep b: 24, waarvan 16 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep c: 24, waarvan 16 doelgroeppeuters Aantal peuters in groep d: 27, waarvan 16 doelgroeppeuters VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 2 van 6
2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal werkt met de VVE flex-variant van het programma Puk en Ko. Het pedagogisch klimaat in de peuterspeelzaal is voldoende ontwikkeld om met succes het VVE-programma uit te voeren. heeft een open-deurenbeleid en iedere morgen draaien er vier groepen in de peuterspeelzaal. Het gebouw is zo ingericht dat in de gehele ruimte door de 4 groepen met open deuren kan worden gespeeld bij slechte weersomstandigheden. De kinderen zijn zichtbaar op hun gemak en de leidsters hebben een positieve houding ten opzichte van de kinderen. VVE is echter een samenspel van belangrijke componenten, die er gezamenlijk voor zorgen dat de kinderen optimaal gestimuleerd worden in hun ontwikkeling. In dit kader kan de peuterspeelzaal nog een belangrijke kwaliteitsslag maken om de ontwikkeling gerichter te stimuleren. Zo worden de ouders nog te weinig als partner betrokken bij het stimuleren van de ontwikkeling van hun kinderen. Vanaf 3 jaar wordt de stedelijke observatielijst ingevuld. Het planmatig en systematisch volgen van de ontwikkeling met een observatiesysteem kan echter al vanaf 2 jaar plaatsvinden en moet nog worden ingevoerd. Op basis van deze gegevens kan het aanbod en de begeleiding afgestemd worden op de ontwikkelingsfase van het kind. Ook kan op basis van deze gegevens het werken met kleine instructiegroepjes verder ontwikkeld worden en zelfs peuterspeelzaalbreed worden uitgevoerd, zodat een bepaalde efficiëntie in de tijdsbesteding van de leidsters kan plaatsvinden. Bij kinderen die qua gedrag of ontwikkelingsniveau opvallen is er nog geen sprake van doelgerichte acties, die na een vastgestelde periode worden geëvalueerd. Hoewel er regelmatig contacten zijn met de basisscholen in de omgeving en er bij de overdracht van zorgkinderen veelal sprake is van een warme overdracht, is er geen doorgaande lijn in het VVEprogramma en op het gebied van de ouderbetrokkenheid. 3. BEOORDELING VAN DE KWALITEITSASPECTEN A CONTEXT EN CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 1 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst nee A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Puk en Ko A1.2 Is de kwaliteit van het programma voldoende? ja A2 De groepsgrootte voldoet aan de lokale maximumeisen ja A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") ja A4 VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd 10 uur per week ja A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor VVE? Twee jaar A5 Kwaliteit beroepskrachten A5.2 Alle beroepskrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) ja A5.3 Alle beroepskrachten spreken voldoende Nederlands ja A5.4 Alle beroepskrachten zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) ja A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan nee Er is geen recent GGD-rapport beschikbaar. De inspectie heeft de aspecten beoordeeld (A1 t/m A5.4). Stichting BijDehand heeft nog niet voor alle leidsters een opleidingsplan gericht op de uitvoering en competenties die voor VVE van belang zijn. Ook ontbreekt een planning voor het verder ontwikkelen van de vaardigheden om met het VVE-programma te werken (A5.5). VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 3 van 6
B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 3 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 2 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 De oudercomponent is een belangrijk aspect van VVE. Ouders moeten zicht hebben op de ontwikkeling van hun kind en gestimuleerd worden om als partner mee te werken aan het stimuleren van deze ontwikkeling. Voor de stichting BijDeHand geldt dat het formuleren van concreet ouderbeleid voor de flex-peuterspeelzalen van groot belang is. Omdat er sprake is van een andere ouderpopulatie dan bij de reguliere VVE-peuterspeelzalen is het belangrijk een goed beeld te hebben van de wensen en mogelijkheden van deze ouders. Tevens is het van belang, in het kader van VVE, na te denken over de vorm van participatie die men wil nastreven. Vervolgens kunnen de activiteiten voor en met ouders hierop afgestemd worden (B1). De ouders krijgen informatie mee over het actuele VVE-thema. Ook komt de pop Puk van het VVEprogramma bij de peuters thuis logeren en worden de avonturen in een schriftje bijgehouden. Een terugkoppeling door de leidsters vindt echter hierover niet plaats (B4). Er worden nog weinig activiteiten voor ouders georganiseerd op de peuterspeelzaal om ouders te betrekken bij VVE. De leidsters geven aan dat ze op dit moment uitsluitend contacturen hebben, waardoor het organiseren van dergelijke activiteiten niet meer mogelijk is (B5). Tijdens de peuterperiode worden de ouders slechts twee keer uitgenodigd om de voortgang in de ontwikkeling van hun kinderen te bespreken. Om ouders ook als partner te kunnen betrekken bij het stimuleren van de ontwikkeling, is het van belang ca. twee keer per jaar een oudergesprek te organiseren, waarin alle ontwikkelingsgebieden besproken worden. Bij voorkeur aan de hand van een helder observatie-instrument eventueel behorend bij het programma (B6). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 2 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en competenties van de 3 kinderen C2.4 De leidsters stimuleren de zelfstandigheid van de kinderen 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 2 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters is goed op elkaar afgestemd 3 C3.2 Er worden effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling 3 uitgevoerd C3.3 De leidsters bevorderen de interactie met en tussen kinderen 2 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het 2 spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de 2 kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 het individuele kind VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 4 van 6
Hoewel er gebruik gemaakt wordt van het programma Puk en Ko, is alleen aangegeven dat vijf van de tien thema s in een schooljaar aan de orde komen. Er is nog geen sprake van een concrete jaarplanning, week- of dagplanning, waarin de activiteiten, gekoppeld aan de ontwikkelingsgebieden staan aangegeven (C1.2). Hierdoor is het niet duidelijk of de ontwikkeling op een samenhangende wijze gestimuleerd wordt op het gebied van taal, ordenen, motoriek en sociale-emotioneel en of het aanbod voldoende dekkend is en opklimt in moeilijkheidsgraad (C1.3/C1.4). De peuters voelen zich zichtbaar op hun gemak en spelen plezierig in het pedagogische klimaat dat aanwezig is op de peuterspeelzaal. De leidsters hebben een natuurlijk vermogen om de kinderen op de juiste wijze aan te spreken en te benaderen. Een rijke leeromgeving is een belangrijk onderdeel van VVE en de inrichting van de ruimten voldoet nog niet aan de eisen die in het kader van VVE gesteld worden. Het stimuleren van de taalontwikkeling kan in de ruimten meer aandacht krijgen door de voorwerpen passend bij het thema met de woorden te labelen. Verder kunnen de hoeken worden verrijkt met levensechte materialen die spel- en taaluitlokkend zijn (C2.5). Hoewel de taakverdeling niet vast ligt hebben de leidsters van, doordat zij al lange tijd samenwerken, een afstemming van de taken in de groep. Bovendien zijn ze voldoende beschikbaar voor de kinderen en hebben ze een geïnteresseerde en responsieve houding. Tijdens het spel kunnen de leidsters nog meer bewust met taal bezig zijn door handelingen van de kinderen te benoemen, open vragen te stellen, woorden te herhalen en kinderen door middel van gerichte vragen meer aan het woord te laten. Door kansrijke momenten te herkennen en te benutten kunnen de leidsters actief de ontwikkeling van de kinderen stimuleren. Het lezen van een verhaal is bij uitstek een moment voor interactief taalgebruik tussen leidster en kinderen. Ook kan de interactie tussen kinderen en het aanpakgedrag (hoe zou je dit kunnen doen?) wat meer specifiek aan de orde komen. Beter overzicht moet nog worden verkregen met behulp van een observatiesysteem over het ontwikkelingsniveau van het individuele kind en aan de hand van deze kennis, het spelaanbod maken voor de dag- en weekplanning (C3.3/C3.5, C3.7). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 2 D1.2 Bepalen van de begeleiding voor: de hele groep, de kleine/tutor groep, het 2 individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Kinderen die zorg nodig hebben die de voorschool niet kan leveren, zijn bij 2 de leidsters bekend D2.2 Leidsters melden kinderen aan voor externe zorg, wanneer de voorschool de 3 gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden 3 Het volgen van de ontwikkeling van de peuters is nog volop in ontwikkeling. Omdat het vroegtijdig signaleren van knelpunten in de ontwikkeling een belangrijk onderdeel van VVE is, is het van belang om al aan het begin van de peuterperiode, middels een observatie-instrument, een goed beeld te krijgen van de peuter. De peuter-observatielijsten worden echter pas vanaf 3 jaar ingevuld (D1.1). De extra begeleiding en het maatwerk aanbod moet in de peuterspeelzaal nog van de grond komen. Dit betekent dat de informatie uit het volgsysteem op dit moment nog niet benut wordt voor een planmatig en op maat gesneden aanbod, afhankelijk van de ontwikkelingsfase van het kind (D1.2 en D1.3). Doordat het volgen van de ontwikkeling van de peuters nog verder uitgewerkt moet worden, is het lastig te stellen of alle kinderen die extra zorg behoeven gesignaleerd worden. Wel worden kinderen aangemeld wanneer zeer zorgwekkende signalen over de ontwikkeling van het kind door de pedagogisch medewerker wordt waargenomen. De procedure van aanmelding van een zorgkind van de stichting BijDeHand treedt dan in werking (D2.1). VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 5 van 6
E Kwaliteitszorg binnen de voor- c.q. vroegschool E1 Er is VVE-coördinatie in de voor- c.q. vroegschool 3 E2 De voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van haar VVE 2 E3 De voor- c.q. vroegschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voor- c.q. vroegschool formuleert op basis van evaluaties 2 verbetermaatregelen en voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 De flex-peuterspeelzalen hebben nog maar een korte VVE-historie. Tot op heden is de aandacht vooral gegaan naar de scholing voor het VVE-programma. Bovendien heeft de Stichting BijDeHand te maken gehad met een ingrijpende reorganisatie. Voor een systematisch ingericht kwaliteitsbeleid is het derhalve nog erg vroeg. Om VVE daadwerkelijk van de grond te tillen is het wel van belang dat er meer inhoudelijk en beleidsmatig naar VVE-flexibel gekeken wordt. Als duidelijk is welke doelen de stichting nastreeft met VVE-flexibel, kan de kwaliteit daarop afgestemd worden en kan deze op systematische wijze geëvalueerd en geborgd worden (E2 t/m E5). F Doorgaande lijn F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 2 F2 Voldoende kinderen stromen door naar de bijbehorende vroegschool - F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en vroegschool is op elkaar afgestemd - F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en - vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De voor- en vroegschool gaan op een vergelijkbare manier met ouders om - F7 De interne begeleiding en zorg zijn op de voor- en vroegschool op een gelijke - wijze georganiseerd De inspectie onthoudt zich van oordelen op de meeste indicatoren die met de doorgaande lijn te maken hebben. Dit heeft te maken met het feit dat de meeste peuterspeelzalen weliswaar in of vlak bij een basisschool gehuisvest zijn, maar dat er met geen van deze scholen een samenwerking is op het gebied van VVE. Deze scholen zijn officieel geen VVE-scholen, al gebruiken sommigen wel een VVE-programma. De leidsters geven wel aan dat er regelmatig contacten zijn met de omringende basisscholen, maar er is niemand speciaal belast met het coördineren van VVE tsussen voor- en vroegscholen (F1). De overdracht van kindgegevens verloopt soepel. Voor zorgkinderen is een warme overdracht geregeld (F3). G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de afspraken - G2 De resultaten zijn van voldoende niveau - De inspectie doet geen uitspraken over de resultaten wanneer op gemeentelijk niveau nog geen afspraken gemaakt zijn over de opbrengst van VVE (G1 en G2). 4. AFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE Rapport 13003 Onderzoeksdatum: 31 8 2010 Pagina 6 van 6