QUINTESSENCE 6 TRENDBREUKEN
Trendbreuken De zesde uitgave van de Quintessence, het periodiek van Quintel Strategy Consulting, heeft als thema Trendbreuken. Quintel beschrijft in het eerste artikel van deze Quintessence Trendbreuken hoe de wereld voor een aantal fundamentele vraagstukken is komen te staan ten aanzien van voedsel, fossiele brandstoffen en klimaat. Het artikel betoogt dat de strategieën van veel bedrijven opnieuw gemaakt zullen moeten worden voor de periode 010-030. In het tweede artikel bekijken we onze eigen markt. De markt voor strategisch advies. Het artikel Naar een effectiever strategisch advies beschrijft hoe het adviesvak zich ontwikkelt. De trendbreuk is de samensmelting van westers decompositie en oosters holistisch denken. Het artikel Stop met melken, maar bouw fanatiek aan een steeds betere klantervaring beschrijft hoe bedrijven kunnen breken met het klassieke strategiedenken en kunnen verjongen tot een Pervasive Excellence bedrijf. Een van de gevolgen van de trendbreuken in huizenprijzen is de kredietcrisis. Deze crisis lijkt samen met andere trendbreuken de inleiding van een recessie. Het artikel Prestatieverbetering en kostenbesparing bij een naderende recessie beschrijft structurele en incidentele methodes om de prestatie te verhogen en de kosten te verlagen. Het artikel Het optimaal organiseren van business services geeft houvast bij het organiseren van stafafdelingen, ondersteunende diensten en shared service centers zodat de rest van de organisatie zijn aandacht optimaal op de externe klant kan richten. Het nieuwe TV kijken breekt met het idee van de altijd passieve TV kijker en ziet een rol voor een soms actieve en soms passieve TV kijker. De kijker wordt hierbij geholpen door nieuwe technieken en vele bedrijven die staan te trappelen om de kijker nieuwe producten en diensten aan te bieden. Het artikel Zorgverzekeraars als strategische investeerders laat zien dat zorgverzekeraars de sleutel in handen hebben tot beter werkende zorgaanbieders. Zij zijn het die een trendbreuk kunnen veroorzaken in de kwaliteit van de zorg. 3 10 17 9 35 43 Trendbreuken Belangrijke voedsel- en fossiele brandstofprijzen zijn met meer dan 100% gestegen in de laatste 1 maanden. Het smelten van het land- en zeeijs gaat veel sneller dan we in 006 dachten. De dollar daalt gestaag. Zijn dit incidenten of serieuze trendbreuken? Wat betekent dit voor de strategie van bedrijven? Quintel denkt dat de strategie van veel bedrijven de komende jaren als gevolg van deze trendbreuken fundamenteel zal gaan veranderen. Naar een effectiever strategisch advies In dit artikel wordt de huidige vorm van strategie consulting aan een kritische blik blootgesteld. In de nieuwe uitgebreide vorm van strategisch advies is er meer aandacht voor MRI-scans, mentale modellen, sociale interacties en persoonlijke drijfveren. Stop met melken van de klant, maar bouw fanatiek aan een steeds betere klantervaring Al een tijd lang houdt Quintel zich bezig met het verschijnsel Pervasive Excellence : heel succesvolle bedrijven (Google, Dell, IKEA, ASML, etc.) die in korte tijd de wereld veroverden. Een belangrijke succesfactor is dat ze sterk zijn in zowel kosten als kwaliteit en daardoor qua prijs-waarde verhouding ver voorliggen op hun concurrenten. In dit artikel bekijken we hoe deze bedrijven die voorsprong krijgen en houden. Prestatieverbetering en kostenbesparing bij een naderende recessie: het nut van Total Quality Management, Lean, Six Sigma, Theory of Constraints en Overhead Value Analysis Het beheersen van kosten en verbeteren van de prestatie is voor sommige bedrijven een cyclische activiteit. In tijden van hoge vraag en winstgevendheid wordt niet of minder op de prestaties en kosten gelet, terwijl in tijden van vermindering van vraag en winstgevendheid dit weer prioriteit nummer één wordt. Maar dit opportunisme is niet verstandig en de keuze voor een kostenbesparings- en prestatieverbeteringsmethode moet welbewust worden gemaakt. Het optimaal organiseren van business services Dit artikel beschrijft in logische stappen hoe je business services organiseert. Een methode wordt beschreven om stafafdelingen, ondersteunende diensten en shared service centers effectief te laten bijdragen aan het succes van een onderneming. De lezer wordt uitgenodigd om bij het lezen de eigen organisatie te evalueren. Het nieuwe TV kijken Omroepbedrijven (SBS, RTL en Publieke Omroepen) en kabelmaatschappijen hebben jarenlang bepaald welke TV programma s te zien waren in de huiskamer. Dat kan in de toekomst gaan veranderen. Geholpen door nieuwe techniek, zullen ook andere partijen in staat zijn video in de huiskamer te brengen. Zorgverzekeraars als strategische investeerders De politiek en pers maken een belangrijk discussiepunt van de vraag of zorgaanbieders in de geliberaliseerde zorgmarkt winst mogen maken. Het zou investeringen in de zorg stimuleren en de marktwerking bevorderen. Quintel vindt deze discussie op zijn minst voorbarig. Winstuitkering is niet nodig om zorgverzekeraars te stimuleren om te investeren in zorgaanbieders. Een heldere set wettelijke randvoorwaarden en een goede investeringsstrategie, dat is nodig. Daar profiteert de zorgmarkt en uiteindelijk de patiënt werkelijk van. Trendbreuken energie, klimaat en machtsverhouding Het afgelopen jaar werd onverwacht het ene na het andere record verbroken. Geen sportieve zwem- of schaatsrecords, maar trendbreuken met een veel grotere wereldwijde impact. Het meest recent zijn de records in voedselprijzen van rijst, maïs en graan, die binnen één jaar verdubbelden. Maar het begon al ruim een jaar geleden met de olieprijzen, die record na record verbraken, gevolgd door de prijzen van kolen en gas. De dollar bereikte een historisch dieptepunt. Wetenschappers meldden dat het smelttempo van ijs op de Noordpool, Groenland gletsjers en Zuidpool veel hoger was dan ze op grond van de huidige modellen konden voorspellen. En in Delfzijl werd de hoogste waterstand ooit gemeten in Nederland. 1 De hierboven genoemde records werden niet voorspeld door de gebruikte wetenschappelijke modellen. Deze modellen gingen vaak uit van een stijging van enkele procenten terwijl de werkelijkheid in sommige gevallen meer dan 100% stijging blijkt te zijn. Er is een sterke indicatie dat we momenteel te maken hebben met belangrijke trendbreuken op het gebied van energievoorziening, klimaat en machtsverhoudingen in de wereld. Wat staat Nederland de komende 0 jaar te wachten op deze gebieden en wat betekent dit voor de huidige strategieën? In dit artikel worden trendbreuken en voorspellingen besproken van enkele thema s die de komende decennia een grote impact zullen hebben op de strategie van bedrijven en overheden. Quintel heeft een analyse gemaakt van de belangrijkste ontwikkelingen en trendbreuken op het gebied van energievoorziening, klimaatverandering en politieke machtsverhoudingen. Op de volgende pagina s volgt een samenvatting van een aantal onderdelen uit deze analyse en wordt kort ingegaan op de uitdagingen en mogelijkheden die deze ontwikkelingen bieden. 3
Energievoorziening Afgelopen jaar kwamen er twee belangrijke rapporten uit, één van de EU en één van de EIA (Energy Information Agency) waarin aan de hand van scenarioberekeningen een voorspelling werd gedaan over de energievoorziening van de wereld voor de komende 45 jaar. Beide rapporten voorspelden een stijgende olieprijs vanwege een stijgende consumptie en onvoldoende productie van olie. Opvallend echter was dat in beide rapporten de voorspelde olieprijs voor 030 in het worst case scenario (scenario met de hoogste olieprijs) lager was dan de werkelijke prijs die olie al bereikt had op het moment dat het rapport gepubliceerd werd.,3 Zie Figuur 1 Werkelijke en voorspelde olieprijs Olieprijs 90 75 60 45 30 15 0 Huidige olieprijs ( 75) Historische olieprijs (in 006 $) Voorspelling EU 007 (worst case scenario) Voorspelling EIA 007 (worst case scenario) 1950 1960 1970 1980 1990 000 010 00 030 Figuur 1 Bron: Quintel analyse,3 In officiële statistieken van onder andere de EIA en van de EU wordt een te optimistisch beeld gepresenteerd, met een stijgende productie van fossiele brandstoffen die de komende decennia blijft voldoen aan de vraag. Een uitgebreide analyse die Quintel heeft uitgevoerd naar de cijfers achter de officiële statistieken levert echter een veel somberder beeld op van de toekomstige voorziening van fossiele brandstoffen. Nederland is afhankelijk van fossiele brandstoffen Het grootste deel van de Nederlandse energievoorziening bestaat op dit moment uit fossiele brandstoffen; 50% van onze energie komt uit gas, 35% uit olie en 10% uit kolen. Voor de rest wordt % geleverd door kernenergie en minder dan 3% komt uit duurzame bronnen zoals biomassa (%), wind (0,7%), restwarmte, zon en water. 4 Zie Figuur Het gas wordt momenteel nog voornamelijk door Nederland zelf geproduceerd 5. Voor olie en kolen zijn we vrijwel volledig afhankelijk van import uit andere landen. De wereldwijde energieconsumptie blijft stijgen Volgens het scenario met voortzetting van het huidige beleid 6 zoals de EU deze heeft berekend stijgt de globale energie consumptie met 80% in de komende 45 jaar. Het grootste Nederlandse energievoorziening Energie bronnen Figuur Olie gedeelte hiervan wordt geleverd door fossiele brandstoffen, wat dus een sterke stijging inhoudt van de wereldwijde vraag naar fossiele brandstoffen (ruim 50%). Zie Figuur 3 Deze stijging in vraag wordt voornamelijk veroorzaakt door ontwikkelende landen zoals China en India., 7 Globale energie consumptie Overige Nucleair Gas Kolen Olie Ej (10 18 Joule) 473 Kolen Bron: CBS 35% 10% Nucleair Duurzaam 50% 849 005 010 00 030 040 050 Gas 900 De huidige prijsstijging van olie wordt veroorzaakt door schaarste In het afgelopen jaar steeg de olieprijs tot recordhoogtes (ook in euro s). Het grootste deel van de stijging werd veroorzaakt door het feit dat, in tegenstelling tot voorafgaande jaren, de vraag naar olie hoger was dan het aanbod 8. Hetzelfde gebeurde tijdens de oliecrisis in de jaren 70 toen de olieprijs een recordhoogte bereikte, hoewel (in reële cijfers) niet eens zo hoog als dat hij nu is. Het grootste verschil tussen de oliecrisis toen en de hoge olieprijzen nu, is dat de tekorten destijds kunstmatig werden veroorzaakt door een handelsembargo en dat op dit moment de wereldwijde vraag naar olie groter is dan er in totaal geproduceerd kan worden. De oliereserves beginnen uitgeput te raken Op dit moment bedragen de totale bewezen oliereserves in de wereld 1300 miljard vaten. Dit is met het huidige consumptieniveau voldoende voor nog 40 jaar. Uiteraard zullen er nog meer nieuwe olievelden gevonden worden, echter de piek van het vinden van veel en grote nieuwe velden lag in de jaren 70 van de vorige eeuw. De afgelopen 0 jaar werd er 4 keer zoveel olie geconsumeerd dan er aan nieuwe velden werd ontdekt. Voor 14 van de 5 grootste olieproducerende landen geldt een reserve to production ratio (aantal jaren dat er nog oliereserves zijn bij huidig productieniveau) van minder dan 0 jaar, waaronder de Verenigde Staten (11 jaar), Engeland (7 jaar), Noorwegen (9 jaar), Rusland (18 jaar) en China (14 jaar). 3 Zie Figuur 4 Daar komt bij dat de officiële statistieken van oliereserves voor veel van de overige grote productielanden veel te hoog zijn ingeschat, door onder andere creatieve boekhouding onder OPEC regelgeving, geheimhouding van werkelijke productiegegevens en het meerekenen van onconventionele oliebronnen zoals teerzanden. 9, 10 Volgens veel experts is het einde van de wereldwijde oliereserves in zicht, ook al wordt dit in de cijfers van sommige instanties nog niet weergegeven. +79% 700 Olieproducerende landen met 500 300 100 Figuur 3 Bron: Global Climate Policy Scenarios for 030 and beyond, European Commission reserve/productie ratio <0 jaar Engeland Noorwegen Canada Argentinie VS Maleisie Mexico Angola Indonesie China Rusland Algerije Brazilie Oman Figuur 4 0 5 10 15 0 Bron: Aantal International jaren met Energy huisige Outlook productie 007, EIA Olieproductie in toekomst onvoldoende om aan groeiende vraag te voldoen Door het opraken van oliereserves kunnen veel landen hun huidige productieniveau niet continueren. Daarnaast wordt er in een aantal grote productielanden momenteel te weinig geïnvesteerd om een stijgende productie in de komende tien jaar mogelijk te maken. Wanneer de officiële cijfers van reserves en productie worden omgerekend naar werkelijk te verwachten productiecapaciteit, blijkt dat deze onvoldoende is om de komende decennia aan de wereldwijde vraag te voldoen. Dit is ook de conclusie van Shell in het rapport Shell Energy Scenarios dat in april van dit jaar verscheen. 11 De nieuwe trend op het gebied van olie zal bestaan uit schaarste en verdere prijsstijgingen. Gasproductie in Nederland over 0 jaar 75% minder Sinds de jaren 60 produceert Nederland gas uit een aantal kleinere velden in de Noordzee en het noorden van Nederland en uit een groot veld bij Slochteren. Veel van deze kleine velden zijn inmiddels leeg en de huidige gasproductie kan nog maar enkele jaren worden vol gehouden. Daarna beginnen de nog resterende gasvelden zodanig leeg te raken dat de druk vermindert en daarmee ook de productiecapaciteit. Over 0 jaar is de verwachte gasproductie nog maar 5% van het huidige niveau. Zie Figuur 5 Dit heeft grote gevolgen voor de Nederlandse energievoorziening die voor 50% uit gas bestaat. 1 nederlandse gasproductie 110 100 90 80 70 60 50 40 30 0 10 0 007 1970 1990 010 030 Aantal jaren met huidige productie Figuur 5 Bron: Exploration & Production in the Netherlands: Past Present and future, 16/17 april 007, EBN Voldoende import van gas niet mogelijk en maakt politiek afhankelijk Wanneer Nederland niet meer voldoende eigen gas kan produceren is het, samen met de rest van Europa, de komende 0 jaar voor zijn gasvoorziening in toenemende mate afhankelijk van import uit Noord Afrika (beperkte reserves), het Midden Oosten en vooral uit Rusland. Zie Figuur 6 Hoewel deze afhankelijkheid uit politiek oogpunt al niet heel wenselijk 4 5
lijkt, is het nog maar zeer de vraag of deze landen wel kunnen voldoen aan de totale vraag naar gas. Want niet alleen Europa maar ook Azië (met name China) is grotendeels afhankelijk van geïmporteerd gas. Wanneer voorspelde productiecijfers voor 030 worden gecorrigeerd voor het feit dat er momenteel onder andere in Rusland te weinig wordt geïnvesteerd in productiecapaciteit en dit wordt vergeleken met de totale vraag naar gas, dan lijkt het erop alsof Europa (inclusief Nederland) ook met schaarste van gas geconfronteerd gaat worden. 3 Figuur 6 800 600 400 00 0 (licht blauw) 00 010 00 030 Bron: World energy outlook 004, IAE Kolen als alternatieve fossiele brandstof? In de meeste discussies over fossiele brandstoffen wordt beargumenteerd dat er altijd nog kan worden overgeschakeld naar kolen voor een groot deel van de fossiele energievoorziening. Er zijn inderdaad grote kolenvoorraden op de wereld. Helaas hebben het laatste jaar ook op het gebied van kolen een aantal trendbreuken plaatsgevonden die duidelijk maken dat dit alternatief niet aan de toekomstige wereldwijde behoefte van fossiele brandstoffen kan voldoen. Om te beginnen is de prijs van kolen de afgelopen jaar verdrievoudigd. Ook hier was de directe oorzaak dat de vraag naar kolen hoger was dan er kon worden geproduceerd. In veel landen, voornamelijk snel ontwikkelende landen, bestaat al jaren een sterke stijging van de vraag naar kolen. Daarnaast blijken ook de officiële cijfers van de kolenreserves veel te hoog zijn ingeschat. Echter een veel groter probleem, vergelijkbaar met dat van olie, is dat de productiecapaciteit van kolen binnenkort haar piek lijkt te bereiken. In het meest recente rapport van EWG (Energy Watch Group) is berekend dat de wereldwijde kolenproductie in 05 op haar top zal zijn, en zal vanaf 015 de vraag naar kolen het aanbod ruim gaan overschrijden. 13 Zie Figuur 7 De stijging van kolenprijzen die momenteel wordt veroorzaakt door een lichte overschrijding van vraag boven aanbod zal in de toekomst dus verder doorzetten. berekening kolenproductie en -vraag M toe 5000 4000 3000 000 1000 0 Aanbod OECD Europe Vraag China Africa OECD North America WEO 006 1950 000 050 100 Figuur 7 Bron: Coal: Resource and future production, EWG-paper No. 1/07 l Lignite s Subbituminous B Bituminous Protectionistisch gedrag zoals bij voedselschaarste Wanneer de resultaten van de analyses voor olie, gas en kolen bij elkaar worden opgeteld, kan worden geconcludeerd dat de huidige prijsstijging van fossiele brandstoffen wordt veroorzaakt door een trendbreuk van hogere vraag dan aanbod en dat dit in ieder geval de komende decennia zal doorzetten. Het gevolg hiervan is een verdere prijsstijging en een steeds grotere schaarste van fossiele brandstoffen. Dit effect wordt mogelijk versterkt doordat landen protectionistisch gedrag gaan vertonen op het moment dat hun eigen voorziening in gevaar komt. Dit was het afgelopen jaar te zien op het gebied van voedsel, toen de prijzen sterk stegen en grote exportlanden zoals Rusland, China, Argentinië en Kazakstan exportrestricties invoerden voor rijst, graan en maïs om tekorten in eigen land te voorkomen. Energievoorziening Nederland Nederland is een klein land, met weinig macht en snel verminderende eigen reserves van fossiele brandstoffen. Gezien de hierboven beschreven ontwikkelingen lijkt de huidige overheidsdoelstelling van 0% duurzame energie in 00 niet voldoende om de energievoorziening van Nederland veilig te stellen. Quintel verwacht dat het onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen één van de belangrijkste thema s wordt in de komende jaren voor de strategie van bedrijven en de overheid. FSU South Asia Er is een sterke indicatie dat we momenteel te maken hebben met belangrijke trendbreuken op het gebied van energievoorziening, klimaat en machtsverhoudingen in de wereld Klimaatverandering De aarde warmt op en de zeespiegel stijgt sneller dan voorheen De 11 warmste jaren van de afgelopen eeuwen vonden plaats in de afgelopen 13 jaar. Temperatuurmetingen over de gehele wereld laten een gemiddelde opwarming zien van 0,74 graden de vorige eeuw en voorspellen een stijging van -5 graden voor de komende eeuw. 7 Hoewel er nog steeds tegenargumenten worden gegeven, zijn de meeste wetenschappers en beleidsmakers 15 het er over eens dat het klimaat verandert. 16 Dit heeft tot gevolg dat de zeespiegel sneller stijgt dan de afgelopen 6000 jaar. 17 Voor Nederland geeft een iets warmere temperatuur geen problemen, sterker nog, het wordt zelfs als prettig ervaren vanwege mooiere zomers en grotere gewasopbrengsten. Een stijgende zeespiegel daarentegen is voor ons land een gevaar omdat grote delen van het land onder NAP liggen. Zeespiegelstijging lijkt te worden onderschat en wordt een nieuw strategisch thema De wetenschappelijke voorspellingen over grootte van de zeespiegelstijging lopen sterk uiteen. Opvallend hierbij is dat overheden en politieke organisaties vrijwel altijd de voorspellingen hanteren die een vrij positief scenario opleveren. Zo gaat het IPCC (Intergovernmental Panel on Noordpool ijs smelt veel sneller dan voorspeld Gemiddelde zomergrens afgelopen 30 jaar Climate Change) uit van een gemiddelde stijging van 18-59 cm voor de komende eeuw 16 en het KNMI van 35-85 cm voor deze eeuw voor Nederland. 14 Er zijn echter veel factoren die de zeespiegelstijging beïnvloeden en bij een aantal van deze factoren zijn verontrustende trends waarneembaar. Zeespiegelstijging wordt veroorzaakt door het smelten van landijs (met name op Antarctica en Groenland) en door thermische expansie van zeewater. Daarnaast stijgt in Nederland de relatieve zeespiegel (hoogte zee ten opzichte van land) door bodemdaling in noord en west-nederland, door het toenemen van hoogteverschillen tussen eb en vloed en door extra opwarming van de warme golfstroom voor Europa. Opvallend is dat bij de eerder genoemde officiële voorspellingen van zeespiegelstijging is aangegeven dat er geen rekening is gehouden met het smelten van land- en zeeijs. 10, 19 Verontrustend hierbij is dat vorig jaar nieuwe wetenschappelijke publicaties zijn verschenen die vermelden dat juist dit smelten van ijs in veel sneller tempo gaat dan de huidige modellen hadden voorspeld. Het ijs dat normaal na de zomer op de Noordpool overblijft was in 007 voor 40% (!) weggesmolten na het vorige record van 5% in 005. 18, 19 Zie Figuur 8 Het landijs in Groenland smelt drie keer sneller dan een paar jaar geleden was voorspeld 0 en het landijs op Antarctica smelt 0 keer sneller dan de afgelopen 15000 Werkelijke oppervlakte ijs na zomer Figuur 8 Bron: BBC NEWS, Sience/Nature, Artic summers ice-free by 013 6 7
jaar het geval was. 1 Deze factoren hebben een grote invloed op de zeespiegel. Het lijkt dus zeer waarschijnlijk dat de voorspellingen van zeespiegelstijging de komende jaren omhoog moeten worden bijgesteld. Een stijgende zeespiegel heeft groot effect op de kustverdediging, afvoer van rivierwater en overstromingsrisico. En bij grote stijging kunnen zelfs stukken land onderlopen door kwelwater onder de dijk door. Tegelijkertijd biedt het mogelijkheden om de Nederlandse kennis op dit gebied te exporteren naar andere landen met vergelijkbare problemen. De recente ontwikkelingen doen vermoeden dat zeespiegelstijging een belangrijk strategisch thema gaat worden voor de makers van beleid en strategie. Politieke machtsverhoudingen Globalisering of regionalisering? De meeste mensen gaan er vanuit dat de huidige trend van globalisering verder door zal zetten. Het is echter niet ondenkbaar dat deze trend om zal slaan naar regionalisering, zoals in veel scenariostudies ook wordt beschreven. Of dit gebeurt, hangt af van verschillende factoren zoals onder andere de beschikbaarheid van water en voedsel (landbouw en visserij), waar grote problemen voor worden verwacht vanwege klimaatverandering, overbevissing en bevolkingsgroei. Dit kan leiden tot een trend van protectionisme. Verder is ook de regisserende rol van de Verenigde Staten belangrijk, een land dat een belangrijke invloed heeft op de huidige trend van globalisering, en het in stand kunnen houden van het huidige financiële systeem. (zie kader) Dat er grote veranderingen plaats gaan vinden op deze gebieden is zeker, evenals de grote impact ervan op de Nederlandse overheid en bedrijfsleven. Het is dan ook belangrijk om het strategische beleid te toetsen aan dergelijke 1 1 November 006. Global Climate Policy Scenarios for 030 and beyond, European Commission, oktober 007. 3 International Energy Outlook 007, Energy Information Administration, mei 007. 4 www.cbs.nl. 5 Nederland exporteert zelfs grote hoeveelheden gas; anderhalf keer zoveel als jaarlijks in eigen land wordt geconsumeerd. 6 Dit is inclusief beleid voor grootschalige energiebesparing, groei van duurzame energie met 130% en groei van nucleaire energie met 30%. 7 World Energy Outlook 007, International Energy Agency. 8 Een deel van de stijging is veroorzaakt door speculatie; dit kan echter nooit de gehele stijging verklaren. 9 Deze onconventionele bronnen bevatten wel grote reserves maar hebben de beperking dat ze onvoldoende hoge olieproductie per dag kunnen bereiken om een groot verschil te maken op de wereldproductie. 10 Quintel analyse op grond van vele bronnen, onder andere; Declared reserves with suspicious increases in bold purple (in billions of barrels) from Colin Campbell, SunWorld, 80-95; Matthew Simmons, Twilight in the Desert, Wiley Publishing, 004; New study raises doubts about Saudi oil reserves. Institute for the Analysis of Global Security (004-03-31). 11 Shell Global Scenarios to 05, 008 Shell International BV. scenario s, die qua waarschijnlijkheid steeds kunnen worden aangepast aan de meest recente ontwikkelingen. Trendbreuken en strategie Quintel en haar klanten spelen voortvarend in op deze trendbreuken Op dit moment is Quintel bij een aantal bedrijven en overheidsinstanties bezig om het strategische beleid bestendig te maken voor deze opkomende strategische issues. Een van de thema s daarbij is het toewerken naar een fossielvrije samenleving in 030. Dit gaat veel verder dan het huidige officiële Nederlandse overheidsbeleid. Deze onvermijdelijke transitie is technisch prima mogelijk alleen lijken we als samenleving nog niet klaar voor het idee. Bedrijven en overheden die hier nu al op in zetten krijgen een voorsprong op dit gebied en kunnen al op middellange termijn groot (concurrentie) voordeel behalen. In het kader bij dit artikel vindt u voorbeelden van bedrijven en buitenlandse overheden die serieus inzetten op deze transitie. Ook thema s als zeespiegelstijging, groeivertraging, regionalisering en recessie worden actueel bij ons werk voor klanten. Quintel vindt het belangrijk om de veranderende wereld niet als bedreiging te zien maar om samen met haar klanten de kansen en mogelijkheden te ontdekken die de toekomst biedt. Mocht u interesse hebben in een volledige analyse van de geschetste trendbreuken en onze optimistische strategische visie voor uw sector dan kunt u contact met ons opnemen. John Kerkhoven (Senior Director), Michiel van Silfhout (Consultant) 1 Exploration & Production in the Netherlands: Past Present and Future, 16/17 April 007, EBN. 13 Resource and future production, EWG-paper No. 1/07. 14 www.knmi.nl. 15 De EU, VN, IPCC en meeste Europese landen gaan in hun beleid uit van een veranderend klimaat wat veroorzaakt wordt door de mens. 16 Climate Change 007, IPCC, Fourth Assessment Report. 17 Sea level rise data, Fleming 000 & Milne et al. 005. 18 Omdat dit drijvend zeeijs is, zorgt dit uiteraard niet voor een directe zeespiegelstijging, maar wel voor snellere opwarming aangezien ijs licht weerkaatst en donker zeewater dit opneemt. Dit heeft groot effect op het smelten van landijs in Groenland. Aangetoond is dat de temperatuur op het noordelijke halfrond sneller is gestegen dan op het zuidelijke halfrond. De laatste modellen voorspellen dat de noordpool niet ergens tussen 040-100 (oude voorspellingen) maar al vanaf 013 ijsvrij kan zijn in de zomer. 19 BBC NEWS, Science/Nature, Arctic summers ice-free by 013. 0 Greenland ice cap may be melting at triple speed, Science (DOI:10.116/ science.119007). 1 British Antarctic Survey (008, March ). West Antarctic Glaciers Melting At 0 Times Former Rate, Rock Analysis Shows. ScienceDaily; http://www.sciencedaily. com /releases/008/0/08090758.html. Huidige ontwikkelingen van smelten West Antarctica kunnen leiden tot stijgen van zeespiegel met extra 1,5 meter. De machtspositie van de Verenigde Staten en de val van de dollar De vorige eeuw was de eeuw van de Verenigde Staten, het land dat zowel openlijk als achter de schermen de touwtjes in handen had en de ontwikkelingen in de wereld regisseerde (eerste nog in machtstrijd met de Sovjet Unie, later als enige wereldmacht). Er zijn echter veel aanwijzingen dat de V.S. deze positie aan de top gaan verliezen. Na het klappen van de Internet luchtbel en de recente recessie door de hypotheek crisis lijkt de volgende bubbel die gaat inzakken de dollar koers te zijn. Op dit moment is de nationale schuld van de V.S. 9300 miljard dollar en dit stijgt met 1,4 miljard per dag; een enorme schuld die veroorzaakt wordt doordat de Amerikanen te veel geld uitgeven. Deze schulden worden grotendeels gefinancierd door het vergroten van de geldhoeveelheid (het printen van extra dollars ), waarvan de gegevens sinds 006 niet meer door de V.S. worden gepubliceerd. De dollar is op dit moment nog de belangrijkste reservemunt in de wereld maar de eerste tekenen van verval vanwege de slechte financiële gezondheid van de V.S. zijn al zichtbaar. In toenemende mate wordt er olie in euro s gekocht en er zijn al landen die helemaal geen dollars meer voor hun olie accepteren. Daarnaast is de dollar de afgelopen 5 jaar met gemiddeld 30% gedaald en met 40% ten opzichte van de euro. Volgens experts bestaat er een groot risico dat het verlies van vertrouwen in de dollar tot een val van de dollar leidt (abrupt of met een langzaam wegzakken volgens de huidige trend) waarmee het financiële systeem in de V.S. in elkaar zakt en de V.S. hun machtspositie in de wereld niet kunnen vol houden. Voorbeelden van bedrijven en overheden die serieus inzetten op een fossiel onafhankelijke samenleving Energieproductie Voor het opwekken van energie wordt steeds meer afgestapt van olie en gas. Energie wordt geproduceerd op basis van biomassa (Brazilië), windmolens (Duitsland), zonnepanelen (Spanje) en nucleair (Frankrijk). Bovendien wordt gewerkt aan het opwekken van energie door verbranden van tweede en derde generatie biobrandstoffen zoals afval (Siemens) en algen (Ingepro), uit kernfusie (ITER) en uit golfbewegingen (OPT s PowerBouy). Zweden kondigde in 005 al aan te werken aan het uitfaseren van oliegebruik voor 00. transport en logistiek In de EU is de transportsector goed voor 30% van het totale energieverbruik. Bedrijven nemen hun logistieke proces onder de loep en kijken naar efficiëntere bestelroutes (BCC) en fossiel onafhankelijke vervoersmiddelen (SmartWay Transport Partnership EPA). DHL biedt carbon neutrale delivery services aan (GOGREEN). TNT heeft in 007 aangegeven het eerste CO -neutrale transportbedrijf ter wereld te willen worden. automotive Binnen de automotive industrie wordt inmiddels serieus gewerkt aan de overstap naar elektrische auto s. Zo worden auto s ontwikkeld die rijden op een batterij (Toyota), waterstofcellen (BMW), zonnepanelen (TUDelft) en perslucht (Tata Motors) en zullen in 00 in Denemarken een half miljoen auto s volledig elektrisch rijden (intentieverklaring Dong Energy, april 008). Luchtvaart De luchtvaartindustrie richt zich onder andere op het verhogen van de energie efficiëntie door bijvoorbeeld energiezuinige aanvliegroutes, efficiënte rotorbladen voor helikopters, milieuvriendelijke productie van vliegtuigonderdelen én de intelligente vleugel (EU Clean Sky project). Daarnaast wordt gezocht naar oplossingen om van fossiele brandstof over te stappen naar biomassa (Virgin airlines) en waterstof (Boeing). bouw Binnen de bouw worden steeds meer technieken toegepast om huizen CO neutraal te maken. Zo worden huizen voorzien van elektriciteit opgewekt met windmolens en zonnepanelen en wordt het energieverbruik geminimaliseerd door isolatie en verwarmen met behulp van zonne- en restwarmte (Stichting PassiefHuis Holland). s Werelds grootste bouwbedrijf Saint-Gobain richt zijn strategie op duurzaam bouwen. Engeland kondigde eind 006 aan vanaf 016 alleen nog CO neutrale huizen op te leveren. 8 9