GOED GEZIEN? HANDLEIDING

GOED GEZIEN? HANDLEIDING Veilig fi etsen in de buurt van vrachtwagens

INHOUD VOORWOORD 5 HANDLEIDING Voor wie? 6 Hoe deze handleiding te gebruiken? 6 EEN BOEIENDE THEORIELES OVER DE DODE HOEK Inleiding 8 Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers 10 Hoofdstuk 2 - Wat is de dode hoek? 15 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 18 Hoofdstuk 4 - Hulpmiddelen? 32 Hoofdstuk 5 - Samen veilig op weg 36 Hoofdstuk 6 - Levensbelangrijke tips 40 EEN PRAKTIJKLES IN EN ROND EEN VRACHTWAGEN Inleiding 43 Hoofdstuk 1 - Een handige checklist 44 Hoofdstuk 2 - Verkeersles rond een vrachtwagen 48 BIJLAGEN 57 COLOFON 73 3

VOORWOORD De dode hoek bij vrachtwagens blijft ook vandaag nog erg actueel en jammer genoeg vallen er nog steeds te veel dodehoekslachtoffers te betreuren. Het contact tussen zwakke weggebruikers en vrachtwagens is immers onvermijdelijk. Op weg naar school, in de omgeving van hun woning of zelfs te voet op straat komen kinderen regelmatig in de buurt van vrachtwagens. De dode hoek van vrachtwagens zorgt voor gevaarlijke situaties. Hoeveel aandacht de vrachtwagenbestuurder ook heeft voor de andere weggebruikers, eens die in de dode hoek staan of fietsen zijn zij helemaal onzichtbaar. Bij elk manoeuvre van de vrachtwagen is er dan ook kans op een dodehoekongeval. Bij een aanrijding kunnen vooral fietsers onder de wielen van de vrachtwagen terechtkomen, met vaak tragische gevolgen. Zwakke weggebruikers zijn zich niet altijd bewust van de gevaren in de buurt van vrachtwagens. Het is letterlijk van levensbelang dat voetgangers en fietsers zelf goed inschatten welk risico zij lopen in de buurt van vrachtwagens. Verkeerseducatie over het probleem van de dode hoek op school, in de jeugdvereniging of op verkeersdagen is daarom onmisbaar geworden. De Vlaamse overheid ondersteunt die initiatieven. De grootschalige Vlaamse sensibilisatiecampagne Goed Gezien? is op touw gezet om hieraan tegemoet te komen. De Fietsersbond vzw en Transport en Logistiek Vlaanderen zijn gekende gangmakers voor de sensibilisering rond de dodehoekproblematiek. Op vraag van de Vlaamse overheid werkten ze samen een nieuw educatief project uit voor kinderen van 10 tot 12 jaar. Deze handleiding is daarvan het resultaat. De Fietsersbond vzw wil als belangenvereniging van alle fietsers meer mensen veilig op de fiets. Vanaf 2001 brengt de Fietsersbond het probleem van de gevaren van vrachtwagens blijvend onder de aandacht van media en beleidsmakers. De Fietsersbond ontwikkelde de voorbije jaren diverse didactische middelen (o.a. de gekende leskoffer dode hoek) en succesvolle educatieve projecten om fietsers te sensibiliseren over de gevaren van groot vrachtverkeer. Door de vele jaren praktijkervaring staat de Fietsersbond garant voor leerrijke dodehoeklessen op het niveau van elke doelgroep. Transport en Logistiek Vlaanderen is de beroepsvereniging van ondernemingen in transport en logistiek. Transport en Logistiek Vlaanderen (vroeger SAV) heeft in het verleden verschillende initiatieven genomen om bij te dragen aan een verhoogde verkeersveiligheid. Op het vlak van dodehoekongevallen lanceerde Transport en Logistiek Vlaanderen (TLV) in 2001 de campagne Veilig op weg in samenwerking met Transport en Logistiek Nederland. Vrijwillige TLV leden bezoeken lagere scholen in Vlaanderen om er theoretische en praktische tips te geven over alle gevarenzones rond vrachtwagens. Deze nieuwe handleiding kadert in de campagne Goed gezien?. In deze handleiding vind je uitgebreide informatie om kinderen veilig fiets- en stapgedrag in de buurt van vrachtwagens aan te leren. De Fietsersbond vzw, Transport en Logistiek Vlaanderen en de Vlaamse overheid wensen je veel succes en veilig oefenplezier. 5

Theorieles In het eerste deel krijg je uitleg over hoe je de theorie van de dode hoek visueel aantrekkelijk en begrijpelijk kan maken voor kinderen. De kinderen maken de oefeningen in het bijhorende werkboekje. De lesopbouw en bijhorende uitleg staan in deze handleiding. De oefeningen en de oplossingen staan steeds in een kader. Elke les heeft ongeveer dezelfde opbouw, met toelichting over het thema voor de lesgever en een aantal oefeningen. Het is aan te raden deze oefeningen zeker te maken. Daarbij staan soms extra oefeningen vermeld. Hieruit kan je er zelf enkele kiezen. Op die manier stel je zelf een korte of langere les samen. Praktijkles In het tweede deel vind je alle informatie om een leuke en leerrijke les bij een echte vrachtwagen op te zetten. HANDLEIDING Voor wie? Verkeerslessen sluiten best steeds aan bij de ervaringen van de kinderen. Kies dus, naast een theorielesje, ook voor een praktische les waarbij de kinderen zelf kunnen ondervinden wat de dode hoek van een vrachtwagen is. In deze handleiding vind je terug wat een praktijkles inhoudt. Welke voorbereidingen tref je best, voor welke opstelling kies je best, welke leerrijke oefeningen kan je met de kinderen doen? Praktijklessen over de dode hoek zijn zeer leerrijk. Het is dan ook ten zeerste aangeraden om een praktijkgerichte dodehoekles te geven! De handleiding is bedoeld om leerkrachten, verkeersgangmakers, leiders van jeugdverenigingen, monitoren, politieagenten, startbaners verkeersveiligheid en andere educatieve krachten al het nodige aan te reiken om een boeiende verkeersles over de dode hoek op te zetten. Ben je leerkracht? In bijlage 1 vind je verwijzingen naar de eindtermen voor de derde graad basisonderwijs. Per hoofdstuk worden ook de lesdoelen vermeld. De lessen zijn uitgewerkt voor kinderen van 10 tot 12 jaar. Deze jonge fietsers zullen binnenkort meer en meer zelfstandig gaan fietsen in het verkeer; bijvoorbeeld wanneer ze naar de middelbare school of de sportclub gaan. Niets belet je echter om uit deze handleiding inspiratie te putten voor een groep jongere kinderen of tieners. Je kan de werkvormen aanpassen aan de noden van je doelgroep. Hoe deze handleiding gebruiken? Werkbalk Bij elke oefening staat rechts een werkbalk met informatie over: de timing de werkvorm: invuloefening groepsgesprek proefje leesoefening creatieve opdracht De combinatie van theorie- en praktijkoefeningen De handleiding bestaat uit twee grote delen: een theoretisch deel en een praktijkdeel. Een korte toelichting. het nodigde materiaal een verwijzing naar de pagina in het werkboekje 3 6 7

Hallo! Ik ben Thomas. Ik wil je graag vertellen wat me dit weekend overkomen is. Op weg naar de scouts moest ik met mijn fiets een druk kruispunt oversteken. Aan het verkeerslicht stond een vrachtwagen te wachten om rechts af te slaan. Het licht sprong op groen. EEN BOEIENDE THEORIELES OVER DE DODE HOEK INLEIDING Het verhaal van Thomas Het werkboekje start met het verhaal van Thomas. Hij kwam niet zo lang geleden bijna onder de wielen van een vrachtwagen terecht. Laat de kinderen het stripverhaal lezen. 2 Ik fietste verder rechtdoor, maar de vrachtwagen draaide naar rechts zonder mij voor te laten! Het scheelde geen haar! Had die chauffeur mij dan niet gezien? Ik kwam bijna onder de wielen van de vrachtwagen terecht! Gelukkig kon ik net op tijd remmen. Ik was verschrikkelijk geschrokken. Mijn hart bonsde in mijn keel. Einde Ondertussen heb ik al één en ander geleerd over de gevaren van de dode hoek van vrachtwagens. Ik weet nu dat fietsers heel erg moeten uitkijken in de buurt van vrachtwagens. In dit werkboek leer je hoe je veilig kan fietsen in de buurt van vrachtwagens. Zeker doen, want het is echt levensbelangrijk! 8 9

A. HOE GA JIJ NAAR SCHOOL? Oefening 1 Wie komt er met de fiets? 3 Laat de kinderen vertellen hoe ze meestal naar school komen. Breng alle antwoorden samen. Rijden de meeste kinderen met de fiets naar school? Of worden er meer kinderen met de auto afgezet aan de schoolpoort? Ik ga meestal met de fi ets met de auto te voet met de bus met de trein met de step naar school. Extra oefening Waarom neem je de fiets (niet)? HOOFDSTUK 1 ZWAKKE EN STERKE WEGGEBRUIKERS Voor je kan starten over de gevaren van de dode hoek, moeten de kinderen duidelijk het verschil kennen tussen zwakke en sterke weggebruikers. Jonge fietsers beseffen vaak niet dat zij de zwakke weggebruikers zijn. Ze zijn zich niet bewust van de risico s die ze lopen in de buurt van zwaar vrachtvervoer. Leer ze het verkeer juist inschatten! Heb je meer tijd om stil te staan bij de woon-schoolverplaatsingen van de kinderen? Probeer dan in een groepsgesprek uit te zoeken waarom de kinderen wel of niet met de fiets naar school komen. Wonen ze te ver van de school of wonen ze te dichtbij? Waarom is het soms wel interessant om de auto te nemen? Voor lange afstanden? Wat vinden zij ver? B. HET VERKEER IN JOUW BUURT Oefening 2 Waar zie je veel vrachtwagens? 3 Doelen: De kinderen kunnen een aantal gevaarlijke verkeerssituaties in de ruimere omgeving benoemen. De kinderen kunnen met eigen woorden uitleggen dat voetgangers en fietsers zwakke weggebruikers zijn. De kinderen weten dat er elk jaar veel fietsers sterven in het verkeer. Zoek uit in welke straten de kinderen veel vrachtwagens tegenkomen. Zijn er transportbedrijven, fabrieken of winkels in de buurt waar regelmatig vrachtwagens moeten laden en lossen? In welke straat in de buurt van je huis rijden veel grote vrachtwagens?... In welke rustige straat in de buurt van je huis zie je bijna nooit vrachtwagens rijden?... 10 Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers 11

Extra oefening Drukke en gevaarlijke wegen stratenplan stiften De volgende oefeningen gaan dieper in op de verschillen tussen zwakke en sterke weggebruikers. Verzamel alle kinderen rond een stratenplan van de buurt. Welke routes gebruiken de fietsers meestal? Langs waar stappen de voetgangers? Is de snelste weg ook altijd de veiligste? Kennen de kinderen kruispunten waar vaak ongevallen gebeuren? Duid op de kaart de gevaarlijke punten voor zwakke weggebruikers aan. Duid aan waar de kinderen veel vrachtwagens tegenkomen. Interessant om weten! Schoolbereikbaarheidskaart Ken je de schoolbereikbaarheidskaart? Op die kaart staan in kleur de veilige en gevaarlijke routes naar de school aangeduid. De kaart heeft ook speciale markeringen voor zwakke weggebruikers en voor duurzame verplaatsingen. Misschien heeft jouw stad of gemeente ook zo n schoolbereikbaarheidskaart? www.mobielvlaanderen.be/vademecums/schoolroutes Oefening 4 Op de weegschaal! Laat de kinderen het vraagstuk oplossen. Hoeveel keer zwaarder is een vrachtwagen in verhouding tot Charlotte? Zo leer je de kinderen begrijpen dat ongevallen tussen fietsers en vrachtwagens meestal een dodelijke afloop kennen voor de fietser. Charlotte en haar fiets wegen veel minder dan de vrachtwagen. Kan jij het vraagstuk oplossen? De vrachtwagen weegt 16 ton. De lading weegt 9 ton. 4 C. FIETSERS EN VRACHTWAGENS Oefening 3 Zwakke weggebruikers 3 Zwakke weggebruikers zijn kwetsbaar. Bij een verkeersongeval zijn fietsers of voetgangers er meestal het ergst aan toe. Vandaar de naam zwakke of zachte weggebruiker. Een vrachtwagen is een zeer sterke weggebruiker. Hij neemt veel plaats in, is robuust en veel groter dan de andere weggebruikers. Elk jaar sterven er ongeveer 20 fietsers bij verkeersongevallen tussen vrachtwagens en fietsers. Als fietsers de gevaren van vrachtwagens in het verkeer kennen, kunnen heel wat ongevallen vermeden worden. Waarom heten fietsers en voetgangers zwakke weggebruikers? Waarom is een vrachtwagen een heel sterke weggebruiker? Kruis de drie juiste redenen aan: Charlotte weegt 30 kg. Haar fiets weegt 10 kg. Haar boekentas weegt 10 kg. Charlotte, haar boekentas en haar fiets wegen samen 50 kg. De vrachtwagen en lading wegen samen 25 ton of 25.000 kg. De vrachtwagen weegt dus 500 keer meer dan Charlotte op haar fiets. (tip: 25.000 kg : 50 kg = 500 kg) fietsers en voetgangers wegen minder dan vrachtwagens (zie oefening 4) fietsers en voetgangers zijn stiller dan vrachtwagens fietsers en voetgangers zijn milieuvriendelijker dan vrachtwagens fietsers en voetgangers zijn kleiner dan vrachtwagens (zie info ) fietsers en voetgangers zijn minder beschermd dan vrachtwagens (zie fietshelm ) Interessant om weten! Wist je dat een vrachtwagen 18 meter lang is? Een lege vrachtwagen weegt ongeveer 16 ton. Een volle vrachtwagen mag maximum 44 ton wegen. Dat is evenveel als 11 olifanten of 22 neushoorns! 12 Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers 13

Oefening 5 Ken je de onderdelen van een vrachtwagen? 5 Laat de kinderen kennis maken met de belangrijkste onderdelen van de vrachtwagen. Deze benamingen worden ook in de verdere hoofdstukken gebruikt. De zijafscherming voorkomt dat een fietser onder de wielen terecht komt bij een ongeluk. Teken pijltjes vanaf de woorden naar het juiste onderdeel van de vrachtwagen. spiegels cabine oplegger zijafscherming richtingaanwijzers Extra oefening Fietshelm Een vrachtwagenchauffeur zit in een cabine: hij is goed beschermd door een metalen constructie en een airbag. Wat kan een fietser doen om zich te beschermen? Dragen sommige kinderen een fietshelm? Goed zo, dat geeft de zwakke weggebruiker extra bescherming. Als fietser loop je bij een ongeluk een groot risico op hoofdletsels. HOOFDSTUK 2 WAT IS DE DODE HOEK? De dode hoek is een abstract begrip. Het is dan ook niet vanzelfsprekend om de theorie rond de dode hoek begrijpelijk uit te leggen aan kinderen. Controleer voldoende of de kinderen je uitleg begrijpen en help misverstanden de wereld uit. Klaar voor het verkeer! Fietsers en voetgangers zijn zwakke weggebruikers. In het verkeer kijk je extra goed uit, zeker in de buurt van vrachtwagens. Elk jaar sterven er nog teveel fietsers onder de wielen van een vrachtwagen. Doel: De leerlingen kunnen in hun eigen woorden uitleggen wat de dode hoek van een vrachtwagen is. 14 Hoofdstuk 1 - Zwakke en sterke weggebruikers Hoofdstuk 2 - Wat is de dode hoek? 15

Oefening 1 Ken jij de dode hoek van een vrachtwagen? Weten de kinderen wat de dode hoek is? Misschien hebben een aantal kinderen vage of verkeerde opvattingen over de dode hoek. Maak tijd om hen duidelijk uit te leggen wat de dode hoek is. Hoofdstuk 3 legt uit waar en waarom fietsers in de dode hoek onzichtbaar zijn. Kruis aan wat correct is: De dode hoek is de straathoek waar veel ongelukken gebeuren. De dode hoek is de ruimte rond de vrachtwagen waar de chauffeur je niet kan zien. De dode hoek is de plaats rond de vrachtwagen waar je best een fluo hesje draagt. 5 DVD: Veilig op Weg Wil je de les illustreren met een film over de dode hoek? Toon dan de dvd Veilig op Weg van Transport en logistiek Vlaanderen. Anneleen, Bart, Anneke en Charlotte laten zien dat de chauffeur van een vrachtwagen niet alles rond z n cabine kan zien. De film duurt 10 minuten en overloopt alle vuistregels om veilig te fietsen in de buurt van vrachtwagens. De kinderen leren dat een chauffeur beperkt zicht heeft voor en achter de vrachtwagen. Ze leren waarom het belangrijk is om mooi achter de stopstreep te wachten. De film legt zeer duidelijk uit dat de chauffeur niet alles kan zien aan de rechterkant van de vrachtwagen en waarom dat gevaarlijk is. De dvd schenkt veel belang aan het maken van oogcontact. Na het bekijken van de dvd kunnen de leerlingen oefeningen uit het werkboekje oplossen. Wat is de dode hoek? De dode hoek is de ruimte rond de vrachtwagen waar de chauffeur je niet kan zien. Het is uiterst belangrijk dat de kinderen weten dat de dode hoek alles te maken heeft met onzichtbaarheid. De chauffeur kan jou niet zien niet door de ramen én niet in de spiegels. Daardoor weet hij niet of er een fietser in de buurt van zijn vrachtwagen is! Andere benamingen voor dode hoek zijn: blinde hoek, gevarenzone of onzichtbare zone. Een vrachtwagen heeft een aantal dode hoeken: vooraan, achteraan en naast de vrachtwagen. Bij elk manoeuvre van een vrachtwagen, is er een kans op een dodehoekongeval. De gevaarlijkste situatie doet zich voor bij een vrachtwagen die rechtsaf draait. Fietsers die zich in de dode hoek aan de rechterkant bevinden, kunnen onder de wielen van de vrachtwagen terecht komen. Een levensgevaarlijke situatie! Elk jaar sterven er in België tussen de 15 en 20 fietsers bij dodehoekongevallen. Extra oefening Krantenartikel Jonge fietser komt om In de bijlagen - achteraan de handleiding - vind je een recent artikel uit de krant. Misschien vind je zelf ook artikels over een dodehoekongeval in je eigen streek. Laat de kinderen een krantenartikel over een dodehoekongeval lezen en bespreek het in groep. Wat is er misgelopen? Wat onthouden de kinderen na het lezen van dit artikel? Welke vragen blijven nog onbeantwoord? Voor de volledige versie, zie bijlage 2. JONGE FIETSER KOMT OM Een elfjarige fietser is gisteren doodgereden door een vrachtwagen. De jongen was met zijn fiets op weg naar school. bijlage 2 eigen artikel Ook grote bestelwagens, kleinere vrachtwagens, vuilniswagens, lijnbussen of autocars hebben een dode hoek. Houd er rekening mee dat die dode hoek vaak iets kleiner is of een andere vorm heeft. Dit lespakket gaat uit van een vrachtwagen met oplegger. Sommige kinderen denken dat je best een fluo hesje draagt in de dode hoek. Het is een veel voorkomend misverstand. Met opvallende kledij heb je wel meer kans dat de chauffeur je gezien heeft vóór je in de dode hoek verdwijnt. Wie in de dode hoek staat, is helemaal onzichtbaar, zelfs met een fluo hesje aan. Een vrachtwagen die in dezelfde richting reed, draaide op het verkeerde moment naar rechts. De chauffeur had de jonge fietser niet gezien. De jongen werd door de vrachtwagen gegrepen en overleed ter plaatse aan zijn verwondingen. De chauffeur had niet gedronken en reed volgens de vaststellingen van de politie ook niet te snel. Meer dan waarschijnlijk reed de jonge fietser in de dode hoek van de vrachtwagen. De problemen met zichtbaarheid rond vrachtwagens hebben de jongste jaren al veel levens gekost. Dit dramatische ongeval is een ramp voor iedereen, in de eerste plaats voor de familie, reageerde de bedrijfsleider van de transportfirma. Vandaag zit iedereen in het verliezende kamp. Ook onze chauffeur. Na het ongeval belde de man me op. Hij had de jongen niet gezien. Hij is kapot van wat er gebeurd is. 16 Hoofdstuk 2 - Wat is de dode hoek? 17

A. WAAR BEN JE ONZICHTBAAR? Oefening 1 Verschillen tussen auto s en vrachtwagens 6 Laat de kinderen de oefening invullen. Overloop samen alle termen. Drie eigenschappen van de cabine veroorzaken de dode hoek. Tijdens de les geef je bij elk van deze drie cruciale kenmerken meer uitleg. Bij stap één bespreek je de gevolgen van het ontbreken van een achterruit, bij stap twee de gevolgen van de hoge cabine en bij stap drie bespreek je hoe spiegels toch niet alles zichtbaar maken. Deze drie stappen brengen ons bij de oorzaken en de exacte plaats van de dode hoek (zie oefening 7). HOOFDSTUK 3 OP ZOEK NAAR DE DODE HOEK Wil je veilig fietsen in de buurt van vrachtwagens, dan moet je weten dat de dode hoek bestaat. Maar nog belangrijker is het om te weten waar de dode hoek zich bevindt en waarom je net op die plekken onzichtbaar bent voor de chauffeur. Doelen: De kinderen kunnen in hun eigen woorden het belang van oogcontact uitleggen. De kinderen begrijpen nieuwe woorden die verband houden met vrachtwagens (zoals bijvoorbeeld trottoirspiegel en breedtespiegel). De kinderen kunnen de drie gevaarlijke zones rond een vrachtwagen aanduiden op een schema. De kinderen kunnen het gevaar van een vrachtwagen op kruispunten en een rotonde inschatten. Deze woorden horen bij de vrachtwagen of bij de auto. Teken pijlen van elk woord naar de juiste prent. Er is al één pijl getekend als voorbeeld. Welk voertuig is het minst zwaar? De auto. Stap één: geen achterruit Oefening 2 Juist of fout? Minst zwaar Binnenspiegel Geen achterruit (stap één) Dodehoekspiegel Hoge cabine (stap twee) 10 wielen Meeste ramen Trottoirspiegel en breedtespiegel (stap drie) 6-7 Een personenwagen heeft een achterruit, waardoor de bestuurder het verkeer achter zich kan zien. Een vrachtwagen heeft geen achterruit. Achter de oplegger ben je onzichtbaar voor de chauffeur en sta je in de dode hoek. 18 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 19

Je weet dat een vrachtwagen geen achterruit heeft. Kijk goed naar de volgende foto. Wie staat er veilig? Klaar voor het verkeer! Zet je nooit vlak achter de oplegger. Achter de vrachtwagen ben je helemaal onzichtbaar voor de chauffeur. Stap twee: hoge cabine Een vrachtwagenbestuurder zit hoog in zijn cabine. Daarom ziet hij een hele zone vlak voor en naast de cabine niet. Vlakbij de cabine sta je in de dode hoek! Extra oefening Voor- en nadelen van een hoge cabine Staat Max hier veilig? Staat Liesje hier veilig? Ja / Nee Ja / Nee Wie heeft al eens met een vrachtwagen meegereden? Die kinderen zullen zeker gemerkt hebben dat je moet klimmen om in de cabine van een vrachtwagen te geraken. De chauffeur zit heel hoog. In de dode hoek! (stap één): Een vrachtwagen heeft geen achterruit. Daardoor kan de chauffeur je niet zien achter de oplegger. Kleur of arceer op de tekening de zone waar je onzichtbaar bent. Hier sta je in de dode hoek. Bespreek de voor- en nadelen van een hoge cabine: Voordeel: als je hoog zit, kan je verder kijken: over alle auto s heen. Nadeel: als je hoog zit, kan je moeilijker zien wat er vlak voor en naast je gebeurt. De vrachtwagenchauffeur ziet je letterlijk over het hoofd. De hoogte van de cabine veroorzaakt een dode hoek. Extra oefening Een vrachtwagencabine nabootsen = dode hoek voor een uitvergrote versie zie bijlage 3 een voorwerp tafel/lessenaar Met een korte proef kan je de kinderen zelf laten ondervinden dat je in een rechte lijn kijkt. Eén kind speelt de vrachtwagenchauffeur en zet zich aan een tafel. De tafel stelt de cabine voor. Leg een voorwerp op de grond, vlak voor de tafel. Kan de chauffeur het voorwerp zien? Nee, het voorwerp is niet zichtbaar, omdat wij niet in een boogje naar de grond kunnen kijken. Verplaats het voorwerp nu stap voor stap verder weg van de tafel. Pas op ongeveer twee meter zal het kind het voorwerp wél kunnen zien. Voor een chauffeur is het nog erger: pas op vier meter kan hij de grond zien. Fietsers of voetgangers moeten dus meer dan vier meter voor de cabine staan, anders ziet de chauffeur hen niet volledig staan. 20 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 21

Oefening 3 Oogcontact 8-9 Steek op een zebrapad dus nooit te dicht tegen de cabine over. Voetgangers hebbijlage 4 en 5 ben voorrang op het zebrapad. Maar veiligheid komt eerst! Kan je geen oogcontact maken met de chauffeur? Wacht dan en steek niet zomaar het zebrapad over. Oogcontact maken is uiterst belangrijk om dodehoekongevallen te vermijden. De fietser kijkt in de ogen van de chauffeur en de chauffeur kijkt terug. Nog beter is dat de fietser of voetganger en de chauffeur een teken naar elkaar geven: zwaaien of de duim opsteken bijvoorbeeld. Maak altijd oogcontact met de chauffeur. Als jij naar de chauffeur kijkt en hij kijkt terug, heeft hij je zeker gezien. Let op! Mensen kunnen niet in een boogje kijken. Wie van deze kinderen kan oogcontact maken met de chauffeur? Wie kan de chauffeur zien? Omcirkel op de foto s de kinderen die de chauffeur kan zien. Teken een kruisje over de kinderen die onzichtbaar zijn voor de vrachtwagenchauffeur. Foto 2 Foto 2: De chauffeur zit links in zijn cabine en kan daardoor moeilijk aan de rechterkant naar buiten te kijken. De voetganger is zichtbaar voor de chauffeur, maar de fietser niet. Ga nooit te dicht naast de cabine staan! Wil je het met je eigen ogen zien? De foto in bijlage 5 bewijst dat de fietser onzichtbaar is voor de chauffeur. Klaar voor het verkeer! Maak altijd oogcontact. Jij kijkt naar de chauffeur en hij kijkt terug. Geef een teken als je elkaar gezien hebt. Foto 1 Foto 1: Enkel twee kinderen zijn zichtbaar voor de chauffeur. De drie kinderen die het dichtst bij de cabine staan, zijn onzichtbaar. De chauffeur ziet ze over het hoofd! Wil je het met je eigen ogen zien? De foto in bijlage 4 bewijst dat er inderdaad slechts twee kinderen zichtbaar zijn voor de chauffeur. Oefening 4 Fietsopstelvak Al gehoord van een fietsopstelvak? Op een kruispunt met verkeerslichten staat op de grond een vak met een fietsje geschilderd. Bij rood licht mag de fietser zich in dit vak opstellen. Bij groen licht vertrekt hij dan als eerste om het kruispunt over te steken of links af te slaan. 9 22 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 23

Omcirkel het verkeersbord dat het fietsopstelvak aanduidt. Klaar voor het verkeer! Vlak voor en rond de cabine ben je onzichtbaar. Blijf er weg. Stap drie: trottoirspiegel en breedtespiegel Komt er een vrachtwagen achter je staan, stel je dan zover mogelijk vooraan in het vak op. Kijk even achterom. Als jij de chauffeur kan zien, dan kan hij jou ook zien. Ga nooit voorbij de stopstreep staan. In de dode hoek! (stap twee): Oefening 5 Wat ziet de chauffeur in zijn spiegels? Twee fietsers staan naast de vrachtwagen: één staat achteraan de vrachtwagen en de andere naast de cabine. 10 De vrachtwagen heeft een hoge cabine. Daardoor ziet de chauffeur je letterlijk over het hoofd vlak voor en naast de cabine. Kleur of arceer op de tekening de zone waar je onzichtbaar bent. Hier sta je in de dode hoek. Hoeveel fietsers kan de chauffeur in zijn spiegels zien? een fi etser De fietser die ver achter de vrachtwagen wacht, staat veilig. De chauffeur kan hem of haar zien in de lange achteruitkijkspiegel. De fietser vooraan naast de cabine is helemaal onzichtbaar voor de chauffeur. Als de vrachtwagen rechts afslaat, kan de fietser onder de wielen terecht komen. Druk de kinderen op het hart dat ze nooit op deze gevaarlijke plek mogen fietsen. = dode hoek voor een uitvergrote versie zie bijlage 6 Extra oefening De spiegels van een vrachtwagen Gebruik bijlage 7. Toon de kinderen de foto van de spiegels. Verduidelijk de functie van de drie spiegels. bijlage 7 24 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 25

er een grote ruimte onzichtbaar aan de rechterkant van het voertuig. Dit is de onzichtbare zone of dode hoek. trottoirspiegel In de dode hoek! (stap drie): breedtespiegel Spiegels tonen nooit alles! Daarom ziet de chauffeur je niet in een grote zone rechts naast de oplegger. Kleur of arceer op de tekening de zone waar je onzichtbaar bent. Hier sta je in de dode hoek. lange achteruitkijkspiegel De lange achteruitkijkspiegel geeft een beeld langs het voertuig, tot helemaal achteraan. De breedtespiegel is een kleinere bolle spiegel die het gezichtsveld naast de vrachtwagen een stukje vergroot. In de trottoirspiegel kan je recht naar beneden kijken, naast de rechterdeur. Een trottoirspiegel is vooral bedoeld om manoeuvres te maken. Bijvoorbeeld als de chauffeur moet parkeren, kan hij in de spiegel kijken of hij niet over het trottoir rijdt. Het is niet veilig om in het zicht van deze spiegel te staan, want je staat dan vlak naast de enorme wielen. Een vrachtwagen heeft verschillende spiegels. Toch maken die niet alles zichtbaar voor de chauffeur. Een grote ruimte rechts naast de vrachtwagen blijft onzichtbaar! Let dus goed op dat je niet in de dode hoek terecht komt. Je vindt meer achtergrondinformatie over de spiegels in hoofdstuk 4. = dode hoek Oefening 6 Rebus voor een uitvergrote versie zie bijlage 8 11 Extra oefening Spiegeltje, spiegeltje aan de wand Laat de kinderen zelf ondervinden dat je met spiegels niet alles achter je ziet! voorwerp, lang smal spiegeltje (15x25cm), stoel Plaats een spiegeltje en een stoel vooraan in het lokaal (bijvoorbeeld op de rand van het bord). De spiegel stelt de lange achteruitkijkspiegel voor. Eén van de kinderen zet zich vooraan met de rug naar de andere kinderen en kijkt in de spiegel. Hij of zij is de chauffeur. De chauffeur roept alle namen af van de kinderen die hij ziet in de spiegel. Een deel van de groep zal onzichtbaar blijven. Zo gaat het ook bij de echte vrachtwagenbestuurder. Ondanks zijn achteruitkijkspiegels blijft -n + r = n t = it g = ll, nt = s spiegels tonen nooit alles 26 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 27

B. SAMENVATTEND: BLIJF UIT DE DODE HOEK! C. IN HET VERKEER Oefening 7 Op zoek naar de dode hoek van vrachtwagens 11 bijlage 9 Oefening 8 Vrachtwagens op een kruispunt 12 Er zijn drie zones waar fietsers en voetgangers onzichtbaar zijn voor de chauffeur. Kleur alle onzichtbare plekken rond de vrachtwagen. Blijf er weg, want je bevindt je in de dode hoek! 1. Omdat een vrachtwagen geen achterruit heeft kan de chauffeur je niet zien achter de oplegger. 2. De vrachtwagen heeft een hoge cabine. Daarom ziet de chauffeur je over het hoofd vlak voor en naast de cabine. 3. Spiegels tonen nooit alles! De chauffeur ziet je niet in een grote zone rechts naast de oplegger. Een vrachtwagen en drie fietsers staan aan het rode licht te wachten. De vrachtwagen wil rechts afslaan. Staat de fietser goed? Schrijf er dan veilig bij. Staat de fietser op een gevaarlijke plaats? Schrijf er dan gevaarlijk bij. 1.veilig 2. gevaarlijk 3. gevaarlijk De fietser achteraan staat veilig want is zichtbaar in de lange achteruitkijkspiegel. voor een uitvergrote versie zie bijlage 9 De fietser in het midden is ook zichtbaar in de lange achteruitkijkspiegel. Toch is het geen goed idee om hier te fietsen of te staan. Je komt te dicht in de buurt van de dode hoek. Misschien kijkt de chauffeur net even niet in z n spiegel. Én je rijdt vlak naast de enorme wielen. Blijf daar dus beter weg! De fietser vooraan staat op een gevaarlijke plek: hij staat in de dode hoek naast de cabine en is onzichtbaar. Het meest voorkomende botspunt tussen vrachtwagens en fietsers is rechts vooraan. Leer de kinderen dat rechtsafslaande vrachtwagens een groot gevaar vormen! 28 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 29

Hoe zie je dat vrachtwagens naar rechts willen draaien? Ze gebruiken hun richtingaanwijzers. Ik rijd naast de vrachtwagen op een rotonde. Is dat altijd zo? Niet altijd!soms vergeten bestuurders hun richting- aanwijzers te gebruiken. Fietsers blijven best ruim achter de vrachtwagen. Klaar voor het verkeer! Slaat een vrachtwagen rechtsaf? Blijf achter de vrachtwagen. Fiets nooit tot naast de cabine! gevaarlijk Een vrachtwagen wil een rotonde oprijden. Ik wacht even achter de vrachtwagen tot die de rotonde heeft verlaten. Oefening 9 Vrachtwagens op een rotonde 12 Schrijf veilig bij elke foto als de fietser op een veilige plaats staat. Schrijf gevaarlijk als de fietser op een gevaarlijke plaats staat. Een vrachtwagen wil een rotonde oprijden. Ik wacht mee vooraan naast de cabine om voorrang te verlenen aan bestuurders op de rotonde. veilig Omdat de dode hoek meedraait met de cabine, ziet een chauffeur heel weinig op een rotonde. Het fietspad wordt bijna volledig onzichtbaar. Als je op een rotonde naast een vrachtwagen fietst, blijf je de hele tijd onopgemerkt. De situatie wordt gevaarlijk wanneer de vrachtwagen rechts afslaat om de rotonde te verlaten. Op kleine rotondes is het voor vrachtwagens ook extra moeilijk om bochten te nemen. De wielen van de vrachtwagen komen soms voor een deel op het fietspad. Blijf dus altijd ver achter vrachtwagens op een rotonde. gevaarlijk Klaar voor het verkeer! Geef veiligheid altijd voorrang. In bochten, op rotondes en aan kruispunten blijf je uit de buurt van de vrachtwagen. Voor een chauffeur is het ontzettend moeilijk om alles te zien rond zijn vrachtwagen. 30 Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek Hoofdstuk 3 - Op zoek naar de dode hoek 31

A. VERPLICHTE SPIEGELS Interessant om weten! De wetgeving Grote vrachtwagens zijn verplicht uitgerust met volgende spiegels: Lange achteruitkijkspiegel (hoofdspiegel) Breedtespiegel Trottoirspiegel Dodehoekspiegel of -camera (verplicht in België sinds 2003) Vooruitkijkspiegel (verplicht voor alle nieuwe vrachtwagens sinds 2008) Interessant om weten! (enkel voor de lesgever) Spiegels en hun gezichtsvelden 4 HOOFDSTUK 4 HULPMIDDELEN? 1. zichtbaar via de lange achteruitkijkspiegel 2. zichtbaar via de breedtespiegel 3. zichtbaar via de trottoirspiegel 4. dode hoek voor de cabine (kan deels zichtbaar gemaakt worden door een vooruitkijkspiegel) 5. dode hoek rechts van de cabine (kan zichtbaar gemaakt worden door een dodehoekspiegel of camera) 6. dode hoek achter de vrachtwagen 6 3 1 2 5 De dode hoek is een technisch probleem. Er zijn allerlei hulpmiddelen om het beperkte zicht van de chauffeur te verbeteren. Maar een échte oplossing voor het probleem is er niet. Leer de kinderen dat zij ondanks de aanwezigheid van hulpmiddelen niet altijd zichtbaar zijn. B. HULPMIDDELEN, GEEN OPLOSSINGEN Oefening 1 Zoek de verschillen 14 Doelen: De kinderen kunnen enkele technische hulpmiddelen bespreken die de dode hoek kleiner maken. De kinderen weten dat de hulpmiddelen het gevaar van de dode hoek niet volledig uitschakelen. Niet elke vrachtwagen heeft evenveel hulpmiddelen om fietsers beter te zien. Omcirkel alle verschillen. 32 Hoofdstuk 4 - Hulpmiddelen? Hoofdstuk 4 - Hulpmiddelen? 33

Op de linkse foto zie je drie verplichte spiegels: een lange achteruitkijkspiegel, een bolle breedtespiegel en een trottoirspiegel bovenaan. Op de rechtse foto zie je twee extraatjes. Ten eerste zie je de vooruitkijkspiegel. Deze spiegel is verplicht voor alle nieuwe vrachtwagens sinds 2008. Ten tweede zie je de dodehoekcamera. Deze camera is een goed hulpmiddel. Toch heeft de meerderheid van de vrachtwagens geen camera. Ze beschikken eerder over een dodehoekspiegel of een verbeterde breedtespiegel. Op onze wegen zie je slechts enkele vrachtwagens die met deze twee speciale hulpmiddelen zijn uitgerust. Interessant om weten! (enkel voor de lesgever) Let altijd op! Zelfs als vrachtwagens uitgerust zijn met alle bestaande hulpmiddelen, moeten fietsers in hun buurt altijd heel erg opletten. Waarom? De verplichte spiegels maken niet alles zichtbaar! De meeste botsingen gebeuren rechts voor aan de cabine. Die plek is met geen enkele van de gebruikte systemen zichtbaar. Zelfs niet met een dodehoekcamera! Met de invoering van de vooruitkijkspiegel op nieuwe vrachtwagens, is een grotere zone vooraan wel beter zichtbaar. Jammer genoeg hebben nog niet alle vrachtwagens zo n spiegel. Nóg meer spiegels op een vrachtwagen hangen, is zeker geen oplossing. De spiegels staan vaak niet gegroepeerd en dus moet de chauffeur naar verschillende spiegels op verschillende plaatsen kijken. En ondertussen moet hij nog op het verkeer voor zich letten. Zo goed als onmogelijk! In vuile en verkeerd afgestelde spiegels kan een chauffeur niet voldoende zien. Ook bij regenweer is het vaak zeer moeilijk om te vertrouwen op spiegels of een camera. Elektronisch of multimediamateriaal (zoals bijvoorbeeld een dodehoekcamera) is duur en nog steeds zeldzaam. Op de Belgische wegen rijden ook veel buitenlandse vrachtwagens. Het is niet altijd duidelijk welke anti-dodehoekapparatuur ze hebben en welke niet. Extra oefening Zelf creatieve hulpmiddelen zoeken Misschien hebben de kinderen zelf creatieve ideeën om dodehoekongevallen te vermijden. Inspiratie nodig? Momenteel wordt onderzocht of het gebruik van sensoren kan helpen. Wanneer een fietser rechts naast de cabine in de dode hoek staat, horen de chauffeur en de fietser een geluidssignaal. Sommige vrachtwagens hebben aan de zijkant een sticker met Opgelet fietser, je staat in m n dode hoek!. Laat de leerlingen zelf zo n sticker ontwerpen en een tekst zoeken. In Japan is er een systeem uitgevonden dat beelden van buiten de vrachtwagen op de binnenwanden projecteert. Zo kan je door de deur kijken! Extra oefening Vind een verbeterde vrachtwagen uit Kopieer de kleurplaat uit bijlage 10 voor alle kinderen. Het is de bedoeling dat ze een verbeterde vrachtwagen tekenen. Zet de kinderen aan het werk en laat hen zelf hun uitvindingen op papier zetten. Extra oefening Schrijf een brief naar een transportbedrijf Laat de kinderen een brief schrijven naar een transportbedrijf uit de omgeving. Op www.transportenlogistiekvlaanderen.be vind je een zoekmachine waarmee je transporteurs uit jullie buurt kan opzoeken. Enkele richtvragen voor een leuke brief: Welke goederen vervoert u? Wat is de verste bestemming waar u al bent geweest met de vrachtwagen? Hoe ziet een doordeweekse werkdag van een vrachtwagenchauffeur eruit? Heeft u op de vrachtwagen een dodehoekspiegel of een dodehoekcamera? Indien ja, hoe lang al? Is het makkelijk om met een vrachtwagen te rijden? bijlage 10 Doe de brief snel naar de post. Hopelijk krijgen jullie gauw antwoord. En misschien wil er binnenkort wel eens een vrachtwagenchauffeur op bezoek komen? C. SAMEN NADENKEN OVER HULPMIDDELEN Wil je met de kinderen meer tijd besteden aan de mogelijke hulpmiddelen om dodehoekongevallen te voorkomen? Op de volgende pagina vind je drie extra oefeningen. Klaar voor het verkeer! Heel wat vrachtwagens hebben geen extra hulpmiddelen! Let als fietser altijd goed op. Alleen als je oogcontact hebt met de chauffeur, ben je 100 procent zeker dat hij je gezien heeft. 34 Hoofdstuk 4 - Hulpmiddelen? Hoofdstuk 4 - Hulpmiddelen? 35

A. RIJGEDRAG VAN VRACHTWAGENS Oefening 1 Pas op: zwenkt uit! 15 Een vrachtwagen die naar rechts draait, is gevaarlijk omdat je als fietser in zijn dode hoek kan verdwijnen. Maar of ze nu naar rechts of naar links afslaan, draaiende vrachtwagens kunnen ook op een andere manier gevaarlijk zijn. Soms zie je op de achterzijde van een vrachtwagen of bus een sticker: Pas op! Zwenkt uit. Weet jij wat dat betekent? PAS OP! ZWENKT UIT! HOOFDSTUK 5 SAMEN VEILIG OP WEG Veilig fietsen in de buurt van vrachtwagens vraagt nog heel wat meer dan goed uitkijken voor de dode hoek. Samen veilig op weg, betekent ook opletten voor speciale manoeuvres van vrachtwagens én jezelf zichtbaar maken! Doelen: De kinderen kunnen verwoorden dat vrachtwagens op een andere manier bewegen dan personenwagens. De kinderen kunnen minstens drie zaken opsommen die de zichtbaarheid van fietsers in het verkeer verbeteren (fluohesje, lichten, reflectoren, ). De kinderen weten dat veiligheid belangrijker is dan voorrang. Om rechts of links te kunnen afslaan, wijkt een vrachtwagen uit naar de tegenovergestelde richting. Bij die beweging zwenkt de achterzijde van de oplegger vaak uit. Soms komt een stuk van de oplegger zelfs tot over het voetpad of het fietspad. Door de lange onplooibare oplegger kan een vrachtwagen niet eenvoudig rechts of links draaien. Om een grote bocht naar links te kunnen maken, wijkt de vrachtwagen eerst even uit naar rechts. Om een grote bocht naar rechts te kunnen maken, wijkt de vrachtwagen eerst uit naar links. Fietsers moeten zeer goed letten op die tegenovergestelde bewegingen van een vrachtwagen. Daar komt nog eens bij dat het achterste deel van de oplegger uitzwenkt. Dat wil zeggen dat de achterkant van de vrachtwagen (het stuk achter de achterwielen) een stuk over het voetpad of het fietspad kan komen. Extra oefening Speelgoedvrachtwagen Toon met een speelgoedvrachtwagen aan wat uitzwenken en uitwijken is. Laat de vrachtwagen bochten maken op een zelfgetekende plattegrond. Neem de speelgoedvrachtwagen bij de cabine en probeer een bocht te maken van 90. Je zal merken dat je de bocht enkel correct kan maken als je eerst uitwijkt naar de andere richting. Laat de kinderen zelf proberen te manoeuvreren met de vrachtwagen. speelgoedvrachtwagen, zelfgetekende plattegrond 36 Hoofdstuk 5 - Samen veilig op weg Hoofdstuk 5 - Samen veilig op weg 37

B. SNELHEID Oefening 2 Een vrachtwagen steekt je voorbij Wanneer je met de fiets wordt voorbijgereden door een vrachtwagen, voel je heel veel wind. Dat komt door de luchtverplaatsing. Om je evenwicht te bewaren kan je deze tips opvolgen. Duid aan of de tips juist of fout zijn. 15 fietsbel wimpel achterlicht reflector voorlicht hesje Fiets zoveel mogelijk rechts JUIST / FOUT helm Als je rechts fietst, rijd je verder weg van de vrachtwagen. Kijk achterom JUIST / FOUT Blijf vooruit kijken, dan verlies je minder snel je evenwicht. Oefening 4 Kruiswoordraadsel 17 Houd beide handen aan je stuur JUIST / FOUT Met twee handen aan het stuur, houd je meer controle over je stuur. Interessant om weten! Een grote stopafstand Wist je dat een vrachtwagen bij een snelheid van 50 km/u een stopafstand heeft van 35 meter? Een vrachtwagen weegt veel en komt daardoor heel traag tot stilstand! Houd daar als fietser rekening mee. C. VEILIG OP DE FIETS Oefening 3 Laat je zien! Fietsers moeten opvallen in het verkeer! Zorg ervoor dat je gezien wordt. Zeker in de winter en de herfst, als het vroeger donker is en ook s nachts is het belangrijk dat je fietsverlichting perfect werkt en je reflectoren in orde zijn. Maar je kan je ook nog extra laten zien: met een fluo hesje bijvoorbeeld. Vergeet niet dat een fluo hesje je niet zichtbaar maakt in de dode hoek. Eens in de dode hoek, is ook je fluo hesje onzichtbaar. 16 1) Een heel belangrijke verkeersregel: wie van rechts komt, heeft voorrang. 2) Heb je als fietser voorrang? Maak zeker ook oogcontact met de vrachtwagenbestuurder. 3) Voetgangers die oversteken op het zebrapad hebben voorrang. Let wel op dat je niet vlak bij de cabine oversteekt! Misschien kan de chauffeur je niet zien. 4) Neem niet zomaar je voorrang, veiligheid komt eerst! 2 4 3 V Z E B R A P A D I L I O O G C O N T A C T 1 H R E C H T S I D Klaar voor het verkeer! Veiligheid gaat altijd voor op voorrang. 38 Hoofdstuk 5 - Samen veilig op weg Hoofdstuk 5 - Samen veilig op weg 39

LEVENSBELANGRIJKE TIPS Maak altijd oogcontact! Kijk naar de chauffeur en controleer of hij terugkijkt. Heeft hij je gezien? Geef elkaar een teken met de hand. Ga nooit vlak achter een vrachtwagen staan. Je bent er helemaal onzichtbaar voor de chauffeur. HOOFDSTUK 6 LEVENSBELANGRIJKE TIPS Ga nooit net voor of naast de cabine van een vrachtwagen staan. Je verdwijnt helemaal uit het zicht van de chauffeur. Gaat een vrachtwagen rechts afslaan? Blijf ver genoeg achter de vrachtwagen. Een samenvatting van alles waar fietsers op moeten letten als er vrachtwagens in de buurt zijn. Letterlijk van levensbelang! Doel: De kinderen kennen de levensreddende tips en zijn zo gewapend om veilig de rijbaan op te gaan. Geef veiligheid altijd voorrang. In bochten, op rotondes en kruispunten blijf je uit de buurt van de vrachtwagen. Voor een chauffeur is het ontzettend moeilijk om alles te zien rond zijn vrachtwagen. 40 Hoofdstuk 6 - Levensbelangrijke tips Hoofdstuk 6 - Levensbelangrijke tips 41

EEN PRAKTIJKLES IN EN ROND EEN VRACHTWAGEN INLEIDING Het hoogtepunt van een project over de dode hoek is voor veel kinderen een les bij een echte vrachtwagen. Zelf instappen in een vrachtwagencabine is een zeer belangrijk onderdeel van een ervaringsgerichte les. Alleen zo kunnen de kinderen ervaren waar ze niet zichtbaar zijn in de buurt van een vrachtwagen. Zelf achter het stuur plaatsnemen, is niet alleen leuk maar ook zeer leerrijk! 42 43

ZOEK EEN VRACHTWAGEN Een vrachtwagen met oplegger is het handigst om de praktijkles boeiend en leerrijk te maken. Ook grote bestelwagens, kleinere vrachtwagens, vuilniswagens, lijnbussen of autocars hebben een dode hoek. Houd er rekening mee dat die dode hoek vaak iets kleiner is of een andere vorm heeft. Dit lespakket gaat uit van een vrachtwagen met oplegger. Contacteer transportfirma s of bedrijven uit de buurt: zij zullen graag meewerken aan een project voor verkeersveiligheid, want dat is mooie reclame voor hen. Op de website www.transportenlogistiekvlaanderen.be kan je gemakkelijk alle transporteurs in je omgeving opzoeken. Spreek ouders aan. Misschien rijdt één van hen wel met een wegreus! Bekijk op voorhand of de vrachtwagen een dodehoekcamera of spiegel heeft. Een correcte afstelling is onontbeerlijk! KIES EEN GOEDE LOCATIE HOOFDSTUK 1 EEN HANDIGE CHECKLIST Een praktijkles organiseren met een vrachtwagen vraagt wat extra voorbereiding. Deze handige checklist zorgt ervoor dat je niets vergeet. Zoek een verkeersvrije ruimte van ongeveer 250m² (een plein of een parking). Het is aan te raden om de lokale politie op de hoogte te brengen. Belangrijk: de ondergrond van je locatie moet het gewicht van de vrachtwagen (16 tot 44 ton) kunnen dragen. Bekijk of de locatie vlot bereikbaar is voor de vrachtwagen. Denk er ook aan dat manoeuvreren in smalle straatjes voor een vrachtwagen een lastige en onveilige karwei is! ZORG VOOR VOLDOENDE BEGELEIDERS Eén begeleider geeft de les rond de vrachtwagen. Eén begeleider helpt de kinderen in en uit de cabine. Deze begeleider geeft best ook een woordje uitleg in de cabine. KIES EEN OPSTELLING Plaats de vrachtwagen op een manier dat er voldoende ruimte is voor de oefeningen die vooral rechts en vooraan de vrachtwagen plaatsvinden. Zorg ervoor dat de vrachtwagen in een rechte lijn staat. Maak de opstelling klaar voor de kinderen in de buurt zijn. Zonder kinderen kan de vrachtwagen rustig en veilig manoeuvreren en parkeren. 44 45

De dode hoek visualiseren of niet? Als je wilt vertrekken vanuit de ervaring van de kinderen, kies je er misschien voor om geen markeringen rond de vrachtwagen te maken. Anderzijds kan het interessant zijn om de dode hoek op de grond uit te tekenen. Zo kan je de omvang extra in de verf zetten. CHECKLIST Zoek een vrachtwagen Kies een goede locatie Zorg voor voldoende begeleiders Kies een opstelling Hoe baken je de dode hoek af? De afmetingen moet je zelf nagaan vanuit de cabine. Één persoon plaatst enkele kegels op een rechte lijn voor de cabine op de grond. Een tweede persoon kijkt vanachter het stuur of de kegels zichtbaar zijn of niet. Waar de kegels onzichtbaar worden, begint de dode hoek. Trek op deze plekken lijnen. Verplaats de kegels vervolgens naar de rechterkant, en doe hetzelfde. Zo bepaal je de omtrek van de dode hoek. Plan de les Je kan je baseren op bovenstaande schets. Eenduidige maten voor de dode hoekzijn er niet. De omvang van de dode hoek is afhankelijk van de hoogte van de vrachtwagen, de hoogte van de ruiten, de grootte van de chauffeur en de grootte van de omstaander. Deze schets is dus een leidraad. Controleer altijd zelf vanuit de cabine wat al dan niet zichtbaar is. PLAN DE LES In het volgende hoofdstuk vind je een aantal leuke oefeningen. Kies de oefeningen die bij jouw doelgroep en timing passen. Een les rond een grote vrachtwagen met oplegger zullen de kinderen niet snel vergeten. Veel plezier! 46 47

A. CHAUFFEURS NODIG! Zelf achter het stuur per groepje van 2 kinderen Laat elk kind zelf ervaren wat een vrachtwagenbestuurder kan zien. Begeleid hen bij het in- en uitstappen van de cabine. Plaats de kinderen niet op de passagierszetel, maar op de chauffeurszetel. HOOFDSTUK 2 VERKEERSLES ROND EEN VRACHTWAGEN Toon hen het beperkte zicht vanuit de cabine: Wat is er anders dan in een gewone wagen? Wat zien ze in de spiegels? Wat niet? Vat samen dat grote zones voor, naast en achter de vrachtwagen onzichtbaar zijn. Toon tenslotte de dodehoekspiegel of -camera. Kunnen ze nu alles zien? Nee, vlak voor de cabine blijft een groot deel onzichtbaar. Speurtocht vanachter het stuur per groepje van 2 kinderen Een praktijkles met een echte vrachtwagen kan op heel wat enthousiasme van de kinderen rekenen. Vraag de kinderen toch om aandachtig te blijven. Het is de bedoeling dat zij iets bijleren over de gevaren van de dode hoek. Speels gedrag in de buurt van vrachtwagens mag niet aangemoedigd worden. Zorg voor afwisselende oefeningen. Het is aangeraden om de lesopbouw te volgen, maar je kan natuurlijk zelf oefeningen selecteren of aanpassen. Er zijn vaak extra oefeningen of andere lesvarianten voorzien. Laat zeker alle kinderen zelf achter het stuur van de vrachtwagen plaatsnemen. Rond de vrachtwagen zoom je best in op de drie dode hoeken (vooraan, achteraan en rechts naast de vrachtwagen). Als afsluiter kan je een groepsoefening kiezen en eventueel een fietsparcours klaarleggen. Doelen: De kinderen ervaren dat een vrachtwagenbestuurder een beperkt zicht heeft. De kinderen kunnen als fietser of als voetganger oogcontact maken met de vrachtwagenbestuurder. De kinderen kunnen zich veilig en zichtbaar opstellen rond een vrachtwagen. De kinderen kunnen een aantal fietsvaardigheden uitvoeren die belangrijk zijn in de buurt van vrachtwagens. Geef de kinderen-bestuurders mee dat ze oogcontact moeten maken met de kinderen buiten. Oogcontact maken is één van de belangrijkste elementen van de praktijkles! Laat de kinderen speuren vanuit de cabine. Je kan een aantal fietsen rond de vrachtwagen plaatsen, zowel in als uit de dode hoek. Voor de kinderen in de vrachtwagen stappen, tellen ze de fietsen rond de vrachtwagen. Vanuit de cabine kunnen ze dan opnieuw speuren naar de fietsen. Hoeveel fietsen zijn onzichtbaar? Hoeveel fietsen kunnen ze opmerken via de dodehoekspiegel of -camera? B. DODE HOEK ACHTER DE VRACHTWAGEN Blijf uit de dode hoek achter de vrachtwagen Start rechts achter de vrachtwagen. Ga zelf pal achter de oplegger staan. Op deze plek ben je onzichtbaar voor de chauffeur. Als de vrachtwagen plots achteruit begint te rijden, kan de chauffeur je niet opmerken. Dit is de eerste dode hoek. Verplaats je met de groep en ga ruim rechtsachter staan. Sta je daar veilig? Ja! 48 49

Want je staat ver weg van de vrachtwagen en in het zicht van de lange achteruitkijkspiegel. Duid meteen op het belang van oogcontact via de spiegels! Schatten en meten Variant: Beeld je in dat je een kleutertje bent op een driewieler. Vraag de kinderen zich te bukken. Je moet nu een heel stuk van de cabine weggaan om oogcontact te maken met de chauffeur. Hoe kleiner je bent, hoe makkelijker je in de dode hoek verdwijnt! meetlint Probeer samen met de kinderen de lengte van de vrachtwagen te schatten en te meten. Als één paslengte 1 meter is, hoeveel meter lang is de vrachtwagen dan? Stap samen met de hele groep langs de vrachtwagen. Hoe lang schatten ze de vrachtwagen? Meet daarna de exacte lengte op. Het verschil in lengte tussen fietsers en vrachtwagens kan de kinderen een beeld geven van de kwetsbaarheid van fietsers in het verkeer. Variant: Wat is een fietsopstelvak? Het is een vlak waar fietsers kunnen gaan staan bij rood licht. Waar moet je best gaan staan? Dicht tegen de cabine of ver weg van de cabine? Ver weg natuurlijk, zorg steeds dat je oogcontact kunt maken. Zwaai desnoods maar eens naar de chauffeur. Te voet oversteken krijt C. DODE HOEK VOOR EN ROND DE CABINE Blijf uit de dode hoek voor de vrachtwagen Verzamel voor de vrachtwagen, ver genoeg van de cabine. Hier sta je goed, want je bent zichtbaar voor de vrachtwagenchauffeur. Door de voorruit kan je oogcontact maken. Boots een echte verkeerssituatie na door met krijt een zebrapad te tekenen vlak voor de cabine. Vraag vier kinderen om over te steken op het zebrapad. Twee van hen geef je de opdracht om onzichtbaar over te steken. De andere twee moeten zichtbaar en veilig oversteken. Dat betekent: kijk links en rechts, blijf ver genoeg weg van de cabine en zoek oogcontact, kijk nog eens rechts voor andere auto s. Zwakke weggebruikers doen er best aan om in de buurt van vrachtwagens hun voorrang soms af te staan en te kiezen voor hun veiligheid. In groep (on)zichtbaar worden Een magische verdwijntruc is het niet, maar je kan met een hele groep verdwijnen in de dode hoek voor de vrachtwagen. Nodig alle kinderen uit om heel dicht tegen de cabine te gaan staan. Kan de vrachtwagenchauffeur jullie hier zien staan? Nee, jullie zijn onzichtbaar en de chauffeur ziet jullie letterlijk over het hoofd. Vraag de kinderen om enkele stappen achteruit te zetten tot ze wél in de ogen van de kind-chauffeur kunnen kijken. Je zal opmerken dat niet iedereen op dezelfde plek oogcontact zal maken. Kleinere kinderen zullen verder van de cabine moeten staan dan grotere kinderen. D. DODE HOEK RECHTS VAN DE VRACHTWAGEN Langzaam de dode hoek binnenwandelen krijt/touwen /kegels Markeer met krijt, touwen of kegels een voetpad rechts langs de oplegger. Iedereen verzamelt achter de vrachtwagen. Kunnen jullie in de ogen van de chauffeur kijken? Ja, in de lange achteruitkijkspiegel. De kinderen krijgen de opdracht langzaam naar voor te wandelen en oogcontact te maken met de chauffeur in de lange achteruitkijkspiegel. Stel je dus voor dat je op 50 51