2 08-09. 3D-Bulletin nr. 182. 3D-Bulletin

2 08-09 3D-Bulletin nr. 182 3D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

04 Redactioneel 04 3D-Bulletin 182 Gert-Jan Wolkers 05 71e Bijeenkomst Regio West Johan Steketee 06 Verenigingsnieuws 06 Verslag van de 147e Verenigingsdag Gert-Jan Wolkers 07 Een angstig avontuur... Johan Steketee 10 Routebeschrijving Het Visnet Ledenmutaties Jan Broeders 11 Verenigingsactiviteiten 11 Programma 148-ste verenigingsdag Roland de Raeve 12 Verslag ALV 2008 Jan Broeders 13 Reglement MoF competitie voor leden Bestuur 15 Gmunden - ISU congres 2009 Hermine Raab 16 Driedimensionaal 16 LOREO versus DEWIJS 3D macro lens Gert-Jan Wolkers 22 Stereo Portfolio (3) Nancy en Ray Moxom 26 Photokina 2008 Gert-Jan Wolkers 28 Stereo Portfolio (4) Johan Steketee 32 Kartonnen Stereokijker Hugo de Wijs 33 Tuindorpen in Nederland Gerrit Frylink 34 Viewmaster weetjes Ronald Schalekamp 36 De tastbare verte (3) Wim van Keulen 38 Fotopioniers op wereldreis Wim van Keulen 40 Project zilverscherm Job van de Groep 42 Content 42 Verzoeken en gegevens m.b.t. het aanleveren van artikelen en plaatjes 42 Vraag & Aanbod 42 Vraag & aanbod 43 Wegwijzer 43 Adressenoverzicht leveranciers van 3D artikelen 03 Inhoud - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 OMSLAG VOORZIJDE: BOOTJES IN 3D EN OP DE ACHTERZIJDE : STOELTJES (JAAP VAN LOON).

04 Redactioneel Redactioneel - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 3D-Bulletin 182 Het tweede bulletin van het seizoen 2008-2009 ligt voor u. Dank aan de leden die materiaal hebben aangeleverd. Niet alles kon in bulletin 182 worden opgenomen. Dat houdt u dus nog te goed. En natuurlijk blijven uw bijdragen van harte welkom. Zo aan het eind van het jaar komen ook weer de onvermijdelijke acceptgirokaarten. Ik hoop dat het bulletin één van de redenen zal zijn waardoor u weer trouw uw lidmaatschap zult verlengen. In dit bulletin beginnen en eindigen we met verslagen van regio-activiteiten. Mooie aanvullingen op de landelijke verenigingsdagen te Huizen. Of, voor hen waarvoor Huizen te ver (geworden) is, een leuk alternatief. Het bestuur hoopt natuurlijk dat u van beide mogelijkheden gebruik zult maken om voor uw hobby maximale ondersteuning te krijgen. Immers, van anderen leer je de kunst. Als uitvloeisel van de discussie tijdens de Algemene Leden Vergadering treft u in dit bulletin ook het reglement aan voor een competitie tussen leden. En nu maar hopen dat veel leden aan deze uitdaging gevolg zullen geven. Bent u geïnteresseerd in 3D macro? Dan kan de in dit bulletin opgenomen test van LOREO en DEWIJS apparatuur misschien een hulp zijn bij het maken van een keuze. Hugo de Wijs heeft zelf een artikel aangeleverd met een beschrijving van hun nieuwe kartonnen viewer. 3DB182 wordt gesierd door twee kleurige portfolio s. Eén uit down under en één uit eigen land. In het derde artikel van Wim van Keulen over Hyper stereo s kunt u lezen dat niet iedereen even enthousiast is over deze vorm van stereo fotografie vanwege de optredende verkleining. Uit eigen ervaring weet ik dat je dit bij inzoomen weer kunt opheffen. Misschien lezen we daar in een volgend artikel ook iets over. stereo camera (Co van Ekeren maakt ze natuurlijk al jaren). Ronald Schalekamp verrast ons met de eerste ecologisch verantwoorde viewmaster kijker, namelijk één op zonne-energie. Gerrit Frylink bereidt ons alvast voor op zijn educatieve bijdrage op de verenigingsdag van 6 december. Bijna aan het eind van dit bulletin kunt u ook de gegevens vinden over een zeer interessante tentoonstelling die momenteel in Haarlem te zien is en waaraan ons aller Wim van Keulen heeft meegewerkt. Tenslotte kondig ik met trots twee pagina s met plaatjes aan die gemaakt zijn door mijn zus. Eind maart 2008 op de Open Dag lid geworden. Daarna leverde Co in super tempo een gekoppelde Panasonic TZ3 camera. Begin mei werden de eerste stereo-opnamen gemaakt. Het waren er meteen1609 stuks. Natuurlijk heb ik de zware taak van het inramen op mij genomen. Nou ja, laten we zeggen dat mijn PC met Cosima er wat uurtjes mee bezig was. Zo snel kan het tegenwoordig gaan nu het inramen zo makkelijk en perfect geworden is. Natuurlijk blijft er nog het creatieve proces van het uitsnijden en bewerken van de beelden. Maar, het voor een ander inramen is een licht vervulbare naastendienst geworden! Er valt in dit bulletin weer veel te lezen en te bekijken. Veel plezier daarmee en tot ziens op 6 december in Huizen! Gert-Jan Wolkers In het artikel Photokina 2008 kunt u lezen over de eerste industrieel gefabriceerde digitale

71e Bijeenkomst van de Regio West Maandag 1 september 2008 startte voor de Regio West het nieuwe seizoen en dat begon al meteen goed, want we konden drie gasten verwelkomen: Huib den Hollander, Jan Knoop en Simone de Jong, waarvan de eerste twee zich na afloop direct als lid lieten inschrijven. Simone de Jong was speciaal gekomen omdat ze als kunstenares een project wilde starten waarin ze stereoplaatjes wilde gebruiken en graag zoveel mogelijk informatie wilde verzamelen. Op haar website (www.simonedejong.nl) vertelt ze o.a. dat ze "zinsneden" verzamelt, die ze groot afdrukt en op zink plakt en daarna uitzaagt. Dat ontlokte Ad van Rossum de opmerking: "O, nu begrijp ik het, u verzamelt zinksneden. Zij wil gebruik maken van verbonden diaparen in de kartonnen viewers van de firma de Wijs. Omdat het inramen voor beginners toch tamelijk lastig is werd meteen een afspraak gemaakt om op een avond daarmee eens te gaan oefenen. In de discussie werden allerlei mogelijkheden aangereikt om langs een veel eenvoudiger digitale weg hetzelfde resultaat te bereiken. Tijdens de koffie kon iedereen een kleine demonstratie bekijken van het maken van 3Dplaatjes met behulp van één camera voorzien van een (oppervlakte) spiegel. De beschrijving daarvan stond in het vorige Bulletin (nr 181). Tevens werden de handige nieuwe Rollei-Twin en de Lumix stereoset van Co gepresenteerd. Aan de oproep van Jaap van Loon om allemaal wat stereoplaatjes aan te leveren, die in een volgend project van de Regioclub in een serie kunnen worden geïntegreerd, hadden veel leden gehoor gegeven. De titel van de serie zou kunnen luiden: " Rondom de Waterweg" of iets dergelijks en Jaap had al een titeldia ontworpen voor een Engelse versie "Part 1", om aan te geven dat we er best een vervolgserie van kunnen maken. Dat bleek eigenlijk al noodzakelijk omdat er bij de inzendingen zoveel mooie plaatjes zaten, dat zelfs een kritische keuze teveel beelden zou opleveren voor één show. Na de pauze vertoonde Johan Steketee een verkorte versie van "De tuin van Jos", die hij op verzoek van Gert-Jan van Engels commentaar had voorzien en nu omgedoopt was tot "Sequoia Garden". Omdat op 5 november in Maassluis een standbeeld van Abraham Kuyper zal worden onthuld, heeft ondergetekende voor de ermee gepaard gaande tentoonstelling een aantal oude foto's en prenten omgezet in drie dimensies en met het commentaar in een serie samengevat onder de titel "Kuyper in de ruimte". Het beeldmateriaal was welwillend ter beschikking gesteld door het Historisch Documentatie Centrum van de Vrije Universiteit. Met een Try Out versie van de serie werd de avond (ditmaal keurig op tijd) besloten. Johan Steketee 05 Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 DE BENOEMING VAN JAAP EN JOHAN TOT ERELID (FOTO: CO VAN EKEREN).

06 Verenigingsnieuws Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 Verslag van de 147e Verenigingsdag De eerste stereodag van het seizoen en net dan voel je je niet helemaal lekker. Maar ja, the show must go on en dus toch naar Huizen gereden. De ALV verliep soepeltjes. We waren zelfs een half uur eerder klaar. Onze kersverse ereleden Jaap en Johan moesten dus meteen weer aan de slag. Gelukkig konden ze putten uit een serie grotten-shows van de Fransman Daniel Chailloux. Beautés Souterraines de la Montagne Noire en Caving in TAG waren prachtige weergaven van de wonderlijke wereld die zich onder onze voeten bevindt. Tijdens de lunchpauze verdubbelde het aantal aanwezigen. Diverse malen werd ik aangesproken en een ieder bleek zeer tevreden te zijn met het nieuwe formaat en aanzien van het bulletin. Gelukkig maar. Jaap van Loon had weer een fraai projectieschema gemaakt waarvan ik een kopie in handen gedrukt kreeg. En dat was maar goed ook want de volgorde van series was i.o.m. Roland compleet veranderd. Daar ik mij nog steeds niet top voelde heb ik de regie maar verder aan Jaap en Johan over gelaten en alles achter in de zaal rustig op mij in laten werken. In het eerste blok kwamen om-en-om Kees Kloosterboer, Job van de Groep en Roland de Raeve aan bod met tussentijdse afgedwongen bekentenissen hoe dit alles gemaakt was. Kees had enige korte series van plusminus een minuut lengte waarvan ik Jip zit op Kunst het leukst vond. Daar bleek hij nog heel wat werk aan te hebben besteed met digitaal knip- en plakwerk. En dat alles voor 55 seconden! Helaas moet ik eerlijkheidshalve vermelden dat ik af en toe de afstand tot het onderwerp in Kees zijn series wat te groot vond. Job van de Groep was al knippend tussen de dwaze moeders mee geparadeerd naar het plein en had er het perfecte lied bij gevonden. Hij liet ons ook zijn Inleiding in de Stereofotografie zien die hij tijdens projecties in het land gebruikt. Niet te lang en duidelijk. In Lente liet Job ons zijn imposante talenkennis zien. Roland de Raeve volgde zijn inmiddels beproefde concept van een serie waarbij beeld en geluid sterk aan elkaar gebonden zijn. De re-make van The colors of my Life vond ik nog beter dan het origineel. Tijdens Piraten konden we zien dat je in Pictures-to-Exe ook horizontale beeldverschuivingen kunt maken. Het tweede blok werd geopend door Wim van Keulen die losse beelden van leden beoordeelde. Daarna volgde de nieuwe rubriek digitale experimenten. Erelid Jaap liet ons een experiment zien met het kantelen van titels. Job van de Groep had er nog een serie in weten op te laten nemen door de zoon van het kersverse erelid te misleiden (alhoewel hij dit tegenover mij afdeed als een misverstand ). Het was wel een mooie serie over papier die ik zeker niet had willen missen. Na de theepauze zagen we de serie Keukenhof van Will Dorresteijn waar Jaap van Loon enige foute grapjes in had weten te verwerken. Van Rik van Schagen zagen we een opgewekte Franse vakantieserie gemaakt met een Stereo Data Maker (SDM) camera. Over SDM zult u meer kunnen lezen in het volgende bulletin. Ronald Schalekamp nam ons mee naar de Giant s Causeway in Ierland. Een mooi gemaakte serie waarvan helaas de muziek nogal abrupt eindigde. De sluikreclame aan het slot was natuurlijk helemaal uit den boze. Na het door Jaap van Loon herbewerkte zee-aquarium van Will Dorresteijn (dat nu heel sjiek hernoemd was in Magic Colours of Sealife ) te hebben bekeken werd de dag afgesloten met een viertal 3D videofilmpjes en -animaties en een test van Johan Steketee. Johan projecteerde een raster om te zien hoe ver in de zaal een bepaalde resolutie nog als pixels te zien is. Uitslag in een volgend bulletin? Wie weet. Gert-Jan Wolkers

Een angstig avontuur na een geslaagde Verenigingsdag Een prachtige dag, waarin de vereniging 2 ereleden rijker werd en een nieuw bestuurslid, dreigde alsnog uit te lopen op een catastrofe. Wat was het geval: nadat (schijnbaar) alle leden verdwenen waren en onze hulp-rietje het Visnet had afgesloten en op de fiets huiswaarts was gekeerd, ontwaarden Co van Ekeren en Sander Kiesel achter de glazen deuren van Het Visnet een vreemd grimassende figuur. Aanvankelijk meenden ze met spookbeelden van doen te hebben, maar Sander als audio-expert constateerde dat die spookbeelden gepaard gingen met geluiden en kwam tot de conclusie dat ze te maken hadden met een reële driedimensionale figuur. Ze besloten om samen met een inmiddels te hulp geroepen erelid voorzichtig op verkenning uit te gaan, want met z'n drieën ben je tenslotte minder kwetsbaar en er zitten al enkele kogelgaatjes in de glazen deuren. Bovendien zwaaide de figuur dreigend met iets in zijn hand. Wie schetst echter hun verbazing toen ze in de figuur een lid van het projectieteam meenden te herkennen en nog wel de jongste zoon van ons kersverse erelid. Het bleek dat Ernest van Loon op het moment van afsluiten nog in alle rust met iets bezig was, wat door velen van ons achter een gesloten deur wordt uitgevoerd. Nadat dit project met succes was beëindigd, had hij het pand willen verlaten en op de knop gedrukt om de tussendeur te openen. Dat was met succes bekroond, maar de volgende hindernis bleek onneembaar: de glazen buitendeuren weigerden pertinent te reageren op knopdrukken. Ach, dacht Ernest, dan loop ik toch gewoon terug naar de zaal, waar nooddeuren te allen tijde toegang tot de bewoonde wereld moeten bieden. Hij had er echter niet mee gerekend dat zich in de sluis tussen de buiten- en binnendeuren geen knop bevindt om de tussendeur te openen en zo zat onze Ernest gevangen in de sluis. Gelukkig ontwaarde hij buiten nog enkele bekende gezichten en dat was de reden van zijn one-man show achter de glazen deuren. We moeten er niet aan denken wat er gebeurd zou zijn als die figuren zijn grimassen niet hadden opgemerkt. Tenslotte is de volgende verenigingsdag pas eind november! En dan zo'n boodschap te moeten overbrengen aan een vers Erelid. Het voordeel van de buitenwacht was dat zij het telefoonnummer van onze Rietje konden lezen. Maar wat doe je als Rietje niet opneemt?. Gelukkig stond er nog een nummer van de evangelist en wie weet of hij misschien als een soort Petrus beschikte over de Sleutelen en zo niet, dan kon hij nog altijd geestelijke bijstand verlenen aan onze Ernest in nood. De evangelist kreeg kennelijk zoveel verzoeken om bijstand dat hij daarvoor zijn antwoordapparaat ter beschikking had gesteld. Het bijstandsteam kwam tot de conclusie dat zoiets nog wel eens lang kon gaan duren en besloot net om de voedselbank en/of de brandweer te hulp te roepen, toen onze Ernest (die een avondvoorstelling van onze vereniging al eens eerder had gered door een verborgen bedieningspaneel te ontdekken, waarmee de storende nachtverlichting kon worden uitgeschakeld) een goed verborgen schakelaar ontdekte, waarmee de tussendeuren toch konden worden geopend. Een nooddeur was snel gevonden en zo konden we een dolgelukkige Ernest in de armen sluiten en na afzegging van de evangelistenhulp dankzeggend huiswaarts keren. Johan Steketee 07 Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 TWEE VERS AANGEMAAKTE ERELEDEN EN EEN OP DAT MOMENT NOG NIET VERLOREN ZOON (FOTO: JOB VAN DE GROEP)

08 Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2

Western USA door Simone Wolkers 09 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2

10 Hoe komt u in t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A-1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum bus 107 nemen (gaat ongeveer elk kwartier). Uitstappen halte Karel Doormanlaan. Of de regioliner bus 100. Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Het adres van zaal Het Visnet : De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5232678 Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 Ledenmutaties Nieuwe leden: Jan Kees Glijnis te Amsterdam Nieuw adres: Rene Sloot, Kribbe 15, 6942 MR Didam Ere leden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Word lid van de N.V.v.S. e-groep! Sedert medio juni bestaat er de nieuwe nvvs e-groep. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com 2. In de zoekbox nvvs intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat Join this Group!. 4. Volg de verdere aanwijzingen. JAN M. BROEDERS LEDENADMINISTRATEUR NVVS Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsactiviteiten 11 Programma 148e verenigingsdag Zaterdag 6 december 2008 10.30 uur Opening. ANALOOG BLOK: 10.45 uur Sophieke Nijhuis-Bouma: Back to my roots. 11.10 uur Gerrit Frylink: Tuindorpen in Nederland. 11.35 uur Wim van Slooten: Westbound USA. 12.00 Lunchpauze. 1ste DIGITAAL BLOK 13.30 uur Johan Steketee: Abraham Kuyper in de ruimte... (2D-3D conversie). 13.45 uur John Klooster: Zuid-Oostkust Australië (incl. Sydney). 13.55 uur Job van de Groep: El Calafate (Parque Nacional des Glaciares-Argentinië). Stuwcomplex Hagestein. 14.10 uur Digitale opnamen van leden met beoordeling door Wim van Keulen. 14.25 uur Theepauze. 2de DIGITALE BLOK 14.55 uur Roland de Raeve: Mei 45. Come fly with me (hybride). Sinterklaas. EXPERIMENT 15.05 uur Paul Vauterin: 1000 meteorieten en kometen (3D- rendering / aangemeld door Luk de Rop). 15.35 uur ISU Code 2 (hybride/digitaal door 12 ISU clubs). Verenigingsactiviteiten - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 16.00 uur Sluiting. ROLAND DE RAEVE NVvS- verenigingsdata 2009 Zaterdag 31 januari 2009 Zaterdag 28 maart 2009 (OPEN DAG!) Zaterdag 30 mei 2009 Zaterdag 26 september 2009 Zaterdag 28 november 2009

12 Verslag van de Algemene Ledenvergadering op 27 september 2008 te Huizen 1. Opening. De voorzitter opent de algemene ledenvergadering met een hartelijk welkom aan de leden en in het bijzonder aan Leo Akershoek die gelukkig weer aanwezig kan zijn. De opkomst is ondanks het prachtige zonnige weer redelijk te noemen. 2. Vaststellen van de agenda. De voorgestelde agenda in ons 3DB181 wordt aangehouden. 8. Begroting voor seizoen 2008/2009 door de voorzitter. De begroting van inkomsten en uitgaven voor het nieuwe seizoen ziet er stabiel uit, laat een overschot zien en bevat geen onderdelen die onder druk staan. Jaap en Johan vragen voor het gebruik van hun digitale projectoren op de verenigingsdagen geen vergoeding meer. De suggestie vanuit de leden voor het herinvoeren van een competitie tussen de leden zal door het bestuur nader worden uitgewerkt. In ons Bulletin zal een bericht verschijnen. De aanwezigen gaan akkoord met de begroting 2008/2009. Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 3. Verslag van de ALV 2007. Er zijn geen vragen of opmerkingen vanuit de vergadering. De vergadering gaat akkoord met het verslag van de ALV 2007. 4. Ingezonden stukken. Er zijn geen ingezonden stukken binnengekomen ter bespreking in de ALV. 5. Jaarverslag seizoen 2007/2008 door de secretaris. De secretaris somt enige hoofdpunten op uit het verenigingsseizoen 2007/2008. Vanuit de vergadering zijn er geen vragen of opmerkingen. 6. Jaarverslag seizoen 2007/2008 door de penningmeester. Het jaarverslag van het verenigingsseizoen 2007/2008 wordt door de penningmeester voorgelezen. De balans laat een positief beeld zien dat met name te danken is aan het doorvoeren van kostenbesparingen. Onze eerste internationale stereodag was een groot succes met veel buitenlandse bezoekers en heeft een positief financieel resultaat opgeleverd. De vereniging beschikt nu over een geheel nieuw en groot 3D scherm dat tegen een zeer scherpe prijs is aangeschaft. 7. Verslag van de kascommissie. De leden van de kascommissie hebben de financiële administratie van de vereniging gecontroleerd en op enkele opmerkingen na over een klein verschil verder in orde bevonden. De voorzitter leest het verslag voor. De vergadering keurt het gevoerde financiële beleid goed. Het bestuur wordt gedechargeerd. (Inmiddels is het aangegeven verschil opgespoord, verklaard en gecorrigeerd en doorgegeven aan de kascommissie). 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. Volgens het rooster treedt Leo Akershoek af. Leo stelt zich echter door omstandigheden niet kandidaat voor herverkiezing. Voor zijn inspanningen wordt hij hartelijk bedankt door het bestuur en door een applaus van de aanwezige leden. Voor de opengevallen plaats meldt zich Dennis Boersma uit Hengelo aan. Sophieke Nijhuis- Bouma gaat nog een jaar door. 10. Bestuurswisselingen. Bestuurswisselingen waren niet voorzien. Vice-voorzitter Roel van der List heeft echter recent aangegeven af te willen treden. Voor de functie van vice-voorzitter stelt het bestuur als kandidaat Roland de Raeve voor. De vergadering gaat met applaus akkoord met de benoeming. De voorzitter dankt Roel voor zijn werkzaamheden voor de vereniging. 11. Toekomstplannen. a. International Dutch Stereo Day. Door enkele grote buitenlandse evenementen rondom de datum van onze Open Dag willen we in 2009 geen internationale dag organiseren. Een tweede internationale dag in 2010 lijkt het bestuur een beter idee. Een soort generale oefening voor het ISU-congres in 2011. De leden gaan akkoord met dit voorstel. b. Werving nieuwe leden. Door het succes van onze introductiepakketten en de bijbehorende workshops zullen we doorgaan met deze activiteiten. De prijs van het introductiepakket wordt door de kosten ervan verhoogd naar het bedrag van 40 euro. In dit bedrag is een lidmaatschap voor een jaar inbegrepen. c. Workshops. Algemene workshops kunnen gehouden worden in het laatste uur van een ver-

enigingsdag. Voor beginners is tijdens een verenigingsdag voor enkele uren een benedenzaal beschikbaar. Er moet wel meer aandacht gegeven worden aan de uitvoering van geplande workshops voor beginners. Natuurlijk hangt het doorgaan van een workshop af van het aantal aanmeldingen van nieuwe leden. d. e-groep. Er is een nieuwe e-groep in het leven geroepen om meer informatie over stereofotografie uit te wisselen. Aanmelding voor deelname staat voor alle leden open. e. ISU-congres 2011. De basisaccommodatie voor het congres in 2011 is geregeld. In 2009 zullen we meer gaan detailleren en starten met het samenstellen van een draaiboek. 12. Gouden speldjes voor 25 jaar lidmaatschap. Bij de secretaris zijn op basis van de uitnodigingen om het speldje te kunnen opspelden enkele afmeldingen ontvangen. Tijdens de ALV overhandigt de voorzitter aan twee jubilarissen onze gouden speld. Alle jubilarissen worden met een applaus van harte gefeliciteerd met het bereikte resultaat. De niet aanwezig zijnde jubilarissen ontvangen de gouden speld per post. 13. Erelidmaatschap. Vanuit het bestuur worden de leden Jaap van Loon en Johan Steketee voorgesteld voor een erelidmaatschap van de vereniging vanwege hun vele verdiensten op het gebied van projectie tijdens de verenigingsdagen en promotie vertoningen in het land. Het voorstel wordt met applaus bekrachtigd door de aanwezige leden. De voorzitter overhandigt de kersverse ereleden een gouden speld. 14. Rondvraag. - Er is een uitdrukkelijke wens voor het aanbrengen van een eenvoudige verduistering van de kleine ramen boven het bordes. Het bestuur heeft reeds besloten om daarover contact op te nemen met de zaaleigenaar. - Door een aantal bezwaren vanuit de leden zal de ledenlijst niet worden verspreid onder de leden. Bovendien is het verspreiden van de ledenlijst aan wettelijke eisen gebonden. - Het aangeven van een uiterste inleverdatum van kopij voor ons 3D-Bulletin is om praktische redenen zeer lastig. 15. Sluiting. De voorzitter bedankt de leden voor hun vertrouwen en inbreng om de vereniging sterk en dynamisch te houden. Minute-of-Fame (MoF) competitie Jan M. Broeders, penningmeester N.V.v.S. Op verzoek van de ALV 2008 volgt hier het reglement voor een competitie tussen de leden van de N.V.v.S. in het verenigingsjaar 2008-2009. De competitie is gebaseerd op de zogenaamde Minute-of-Fame, een serie met een maximale duur van 1 minuut. Het bestuur zal zich nog beraden op de prijs voor de winnaars (de nummers 1 t/m 3). 1. De competitie staat open voor leden van de N.V.v.S. 2. Per lid kunnen maximaal 2 bijdragen met een verschillend onderwerp worden ingeleverd. 3. Onderwerp nummer 1 is vrij. Onderwerp nummer 2 is Nederland. 4. De bijdrage bestaat uit een digitale serie in de vorm van een executable file (PtE, WP, etc.). Voor hybride (analoge originelen) bijdragen zal ondersteuning voor scannen mogelijk zijn. 5. Maximale duur van de bijdragen is 1 minuut. Een bijdrage bestaat uit een begin- en eindtitel en maximaal 7 beelden daartussen (totaal dus maximaal 9). 6. De competitie start op de verenigingsdag van 6 december 2008. Bijdragen worden afgeleverd bij het projectieteam en na hun eerste vertoning op de dag van inlevering opgeslagen in de projectieserver. De auteurs geven hiertoe vooraf toestemming en staan ook toe hun MoF s (zonder commercieel doel) te mogen gebruiken voor promotie van de vereniging elders. 7. De competitie wordt afgesloten op de verenigingsdag van 26 september 2009. Alle op die dag en daarvoor ingeleverde bijdragen worden na de ALV 2009 geprojecteerd. 8. De jurering zal door de N.V.v.S. leden plaatsvinden op 26 september 2009 d.m.v. een puntenwaardering (1 t/m 10) op een aan leden uitgereikt formulier in volgorde van vertoning. 9. De uitslag zal worden bekend gemaakt op de verenigingsdag van 28 november 2009. Dan zullen ook de prijzen worden uitgereikt. 13 Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2

14 ISU-nieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2

GMUNDEN 2009 (2) 15 Hoe ga je jouw vakantie door brengen? Indien iemand mij dit meer dan 12 jaar geleden had gevraagd dan was mijn antwoord geweest; "Ik ga zeilen". Zeilen in de Middellandse zee, het Caraïbisch gebied of de Oostzee. Eigenlijk maakte de locatie niet uit, mijn primaire interesse was om de vakantie op een boot door te brengen. Lekker de wind door je haar voelen waaien, na het voor anker gaan nog even zonnen en in een stille baai genieten van de rust en natuur. Indien iemand mij 2 jaar geleden dezelfde vraag had gesteld dan was mijn antwoord geweest; "Allereerst reizen en daar een stereoscopisch verslag van maken, ten tweede zeilen". De combinatie van beiden is natuurlijk het allermooiste voor mij. Indien iemand mij nu de vraag zou stellen dan zou het antwoord zijn; "Werken aan de voorbereiding van het 17de ISU Congres in Oostenrijk". Werkelijk al mijn vrije tijd gaat op aan het communiceren met leden van onze club en het toeristenbureau in Gmunden, het opstellen van documentatie voor de ISU2009 website en reclame maken voor het congres waar en wanneer ik maar kan. Veel werk en ik hoop dan ook dat het beloond zal worden met een grote deelname van onder andere N.V.v.S. leden! Sedert twee jaar ben ik digitaal gaan fotograferen. Ik gebruik een paar Canon EOS 400D's (gekoppeld met een LANC Shepherd) en een door Co van Ekeren gemaakte Panasonic Lumix TZ3. Gert-Jan liep er tijdens een bezoek aan onze dag te Voecklabruck mee rond en vertelde dat Co er maar 1 wilde maken. Dat veranderde toen ik Gert-Jan vroeg om met zijn GSM voor mijn partner Kurt Bauer en mij ook exemplaren te bestellen. De Canon's maken opnamen van hogere beeldkwaliteit maar de combinatie is zwaar en heeft een basis van 12 cm. Ik gebruik dus meestal de Lumix omdat hij licht is en in mijn tas altijd mee kan. Inramen doe ik met Cosima en Kurt maakt daar multimedia shows van. Rondom het 16e ISU Congres in Boise hebben we samen veel stereoopnamen gemaakt waarvan een selectie o.a. te zien was op de Internationale Stereo Dag van de N.V.v.S. in Huizen (maart 2008). Op de bijgevoegde stereoplaatjes kunt u al wat indrukken opdoen van Gmunden. Ik hoop velen van u te mogen verwelkomen op het 17e ISU Congres dat gehouden wordt van 9 tot en met 14 september 2009. U kunt nu al boeken via de website want de formulieren zijn daar sedert begin oktober vanaf te halen. Gert-Jan Wolkers was de eerste persoon die heeft geboekt. Ik hoop dat nog veel meer N.V.v.S. leden zijn voorbeeld zullen volgen! Tot ziens in Gmunden!!! Hermine Raab www.isu-congress-2009-gmunden.eu ISU-nieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2

16 Driedimensionaal LOREO 3D macro lens contra DEWIJS 3D macro lens Het doosje arriveerde, het doosje ging open en daar was hij dan! De LOREO 3D macro lens. Om maar gelijk met de deur in huis te vallen; hij zag er prima uit. Meteen op een Pentax K20D met 14,6 megapixels geschroefd. Voordelen; we kunnen nu perfect synchrone opnamen maken (één sluiter!) en flitsen is met de uitklapflitser van de K20D ook 100% synchroon mogelijk. Een niet meteen zichtbaar voordeel; je kunt de digitaal gemaakte stereo opnamen perfect nabewerken. Eventueel opgenomen in RAW voor maximale kwaliteit en nabewerkt - als paar - in de Pentax software naar jpeg formaat. Daarna uitsneden maken in Stereo Photo Maker (om de smalle overlapstrook tussen de stereohelften te verwijderen) en tenslotte automatisch laten inramen in Cosima (kan eventueel ook in SPM). Na de ontvangst van de LOREO 3D macro lens ben ik ook maar even bij de firma de Wijs in Vianen langs gereden om één van hun ontwerpen aan te schaffen geschikt voor onderwerpen met een grootte van maximaal 50x70 mm. Vergelijking van de twee lenzen 1. De LOREO is instelbaar op een diafragma van 8, 11 en 22. In de praktijk kies je natuurlijk constant voor 22 i.v.m. een gewenste maximale dieptescherpte. De DEWIJS heeft een vast diafragma met een indrukwekkende waarde 40. 2. Bij de LOREO gaat het scherpstellen tussen de 23 en 85 cm (zonder opgeschroefde dioptrielenzen). De DEWIJS heeft een vaste afstand tot het onderwerp van ongeveer 32 cm. 3. Bij de LOREO moet op het camerascherm of door de zoeker worden scherpgesteld. De eerste mogelijkheid is geen optie zowel bij zon buiten als in donkere binnen omgevingen. Het is aan te raden om door de zoeker scherp te stellen op diafragma 8 en daarna de opname op de waarde 22 te maken. Bij de DEWIJS lens is het makkelijker. Gewoon het onderwerp tussen en achter de paaltjes aan het eind van het reflectieplateautje houden. Wel opletten dat de paaltjes recht staan anders komen ze binnen beeld. 4. De LOREO is van plastic, compact en erg licht. De DEWIJS is van metaal, door de afstandsbalk groter en vanwege de solide constructie ook zwaarder. Met een K20D/LOREO combinatie stap je zo op de fiets voor een "3D macro safari". Dat doe je dus niet met de K20D/DEWIJS omdat je dan een apparaat van zo'n halve meter lengte om de nek hebt bungelen. Beetje gevaarlijk. 5. De LOREO heeft plastic lenzen achter "raampjes". De DEWIJS heeft lenzen van glas die enige centimeters diep achter in een aluminium buis liggen. De kans op krassen en beschadigingen is bij de LOREO groot, bij de DEWIJS te verwaarlozen. 6. De LOREO geeft een afbeelding L-R wat ook logisch is. LOREO opnamen moet je immers eenvoudig bij een fotocentrale kunnen laten afdrukken en daarna in de LOREO viewer kunnen bekijken. De DEWIJS geeft een afbeelding R- L. Vroeger betekende dat; dia's door midden knippen. Tegenwoordig kun je in de inraam software (SPM en Cosima) eenvoudig de beelden laten terugzetten naar L-R. 7. De exacte stereobasis van de LOREO is mij niet bekend. Naar schatting bedraagt deze 15 mm. De firma de Wijs leverde mij een exemplaar uit het aanbod van hun macro lenzen met een 9,4 mm basis. Eén mm groter kan ook wanneer meer stereo-effect gewenst is. Men loopt dan echter de kans dat er meer beeld aan de randen moet worden weggesneden bij het inramen. En dus werd mij deze optie door Hugo de Wijs ontraden. 8. De LOREO is gemaakt voor beeldsensoren met een cropfactor van 1,5-1,6. Dat betekent sensor afmetingen van 24-22,5 mm. De DEWIJS lens is gebouwd voor een cropfactor 1,5 (is de sensor

17 DEWIJS 3D macro lens

18 van 22,5 mm). De testcamera K20D heeft een sensorgrootte van 23,4 mm en dit veroorzaakt bij de DEWIJS iets aan beeldverlies. 9. De LOREO kost ongeveer een kwart van de DEWIJS lens. Conclusies 3. De LOREO heeft een goede dieptescherpte. De DEWIJS heeft een excellente dieptescherpte. Maximale scherpte ligt ongeveer 15 mm achter de paaltjes. 4. De LOREO geeft redelijk scherpe beelden. De beelden gemaakt met de DEWIJS zijn in het optimale scherptegebied "gestoken scherp". 1. De LOREO bleek in de praktijk (zonder gebruik van dioptrielenzen) meestal beelden met grote verschuivingen tussen voor- en achtergrond te leveren. Voor projectie in Huizen is 1/25 of 40 promille acceptabel. De beelden van de LOREO gaven meestal waarden van 70-80 promille. In een enkel geval lager of zelfs nog hoger. De DEWIJS opnamen waren meestal in de orde van 30-50 promille. Soms zelfs lager. In een sporadisch geval hoger. In het algemeen kan gesteld worden dat het raadzaam is geen groot diepteverloop in het beeld te hebben. Dat kan bijvoorbeeld worden opgelost door een fraai gekleurde plaat (of stuk karton) achter het onderwerp te houden. 2. De LOREO is (zonder dioptrielenzen) meer een "3D nabij-lens" dan een echte macrolens. De DEWIJS is een macro lens pur sang. De door mij gebruikte lens had een maximale onderwerp grootte van 50x70 mm. Lenzen zijn leverbaar voor aanzienlijk kleinere objecten. 5. Beide lenzen hebben een overgangszone tussen de L en R helft. Bij de DEWIJS lens is deze zeer smal en dooft de donkere streep snel uit. De LOREO heeft een duidelijk bredere tussenzone. De donkerte hiervan dooft langzamer uit en als gevolg hiervan moet je meer beeld wegsnijden. Bij de DEWIJS kwamen de afstandspaaltjes miniem in beeld. Dat werd veroorzaakt door de iets grotere afmeting van de K20D beeldsensor en is intussen door Hugo de Wijs gecorrigeerd. Hij had er zelfs al op gerekend! Van de DEWIJS beelden kon ik van de beschikbare 14,6 megapixels (voor het inramen) eenvoudig - ook met het paaltjesprobleem - stereoparen uitsnijden van 4000x3000 pixels (12 megapixel). Bij de LOREO was dat vanwege de bredere overgangszone duidelijk minder maar nog ruimschoots voldoende om verder mee te kunnen werken. In beide gevallen is het raadzaam een camera te gebruiken met voldoende resolutie. Minimaal 10 megapixel. Rechts: LOREO opnamen gemaakt met de +4 dioptrie lens..

19

20 6. Bij de testen bleek het gebruik van een onder een hoek geplaatste grote flitser (zoals bij de analoge fotografie) onnodig. De uitklapbare cameraflitser bleek afdoende. Een groot voordeel. Bij de DEWIJS lens kon worden geflitst op de lage ISO waarden van 100-200 hetgeen de kwaliteit van de opnamen natuurlijk ten goede kwam. Bij de LOREO waren ISO waarden van 400-800 nodig om goed belichte plaatjes te krijgen. Daar de LOREO onderwerpen op bijna 3x de DEWIJS lens afstand kan vastleggen is dit ook te verklaren. Het flitslicht verdeelt zich immers kwadratisch (m.a.w. op 2x de afstand heeft men nog een kwart lichtsterkte, op 3x de afstand nog maar 1/9). Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 7. Bij de LOREO werd keurig netjes ook nog een +4 dioptrie lens (van glas) geleverd. In het gebruik daarvan bleek dat er dichter op het onderwerp kon worden gefotografeerd (op zich geen verrassing), de ISO lager kon worden ingesteld (ook logisch), de opnamen veel scherper werden (een echte verrassing!) en dat de opnamen extremer werden (te grote bases met meer dan 100 promille verschuivingen). Het oordeel Het noodzakelijk scherp moeten stellen bij de LOREO vond ik knap lastig. Er moet al echt veel licht op je onderwerp vallen. Voor echt macro werk heb je de +4 dioptrie lens nodig. Dat is ook al aan te raden vanwege de toenemende scherpte. Het wordt wel enorm oppassen om extreme verschuivingen te vermijden. De DEWIJS lens is makkelijker in het gebruik en heeft een excellente scherpte. Je zit echter wel vast aan een gefixeerde vergroting. Om het werkgebied van de LOREO te evenaren heb je dus enkele DEWIJS lenzen nodig. Dan wordt de LOREO op basis van de kosten en compactheid wel een heel aantrekkelijk alternatief. Voor mensen met een ruim budget is het 3D macrolenzen aanbod van de firma de Wijs een grote verleiding. Voor mensen met een beperkter budget en/of heel veel (instel)geduld is de bij Ronald Schalekamp te koop zijnde LOREO 3D macrolens een aanschaf waar je zonder twijfel heel veel plezier aan kunt beleven! Gert-Jan Wolkers LOREO 3D macro lens ALTIJD HANDIG OM DE COMPACTE LOREO 3D MACRO LENS BIJ JE TE HEBBEN. OP DE VERENIGINGSDAG VAN 27 SEPTEMBER WAS DIT FRAAIS TE VINDEN LANGS EEN MUURTJE VOOR T VISNET. GENOMEN MET GEBRUIK VAN DE CAMERAFLITSER, ECHTER ZONDER GEBRUIK VAN DE +4 DIOPTRIE LENS.

21 DEWIJS 3D macro lens

22 Stereo Portfolio (3) Wij raakten betrokken bij de stereo fotografie toen Ray eind jaren 70 een Kodak Stereo 35 camera zag staan in een advertentie. Wat allereerst een impuls koop was van een voor een paar dollar aangeboden oud cameraatje resulteerde in een intensieve hobby. Twee maanden later werden stereo raampjes in de krant aangeboden. De persoon die ze in de verkoop had gedaan bleek maar een paar straten verder te wonen en was lid van de Sydney Stereo Camera Club (SSCC). We dachten, net als zo veel anderen, dat we de enigen waren die stereo foto's maakten. De camera dateerde immers al uit de jaren vijftig. We waren ons er helemaal niet van bewust dat er al enige jaren een zeer enthousiaste club bestond van stereo fotografen. Natuurlijk zijn we daar meteen lid van geworden. Samen hebben we in de loop der jaren diverse bestuursfuncties vervuld. Zo is Ray president geweest van de SSCC en is hij nu de redacteur van 3Dwindow, het bulletin van onze club. Nancy is twee keer secretaris geweest en houdt zich momenteel bezig met de organisatie van de competities binnen onze club. Ray is ook ISU president geweest vanaf het Lindau congres (1999) tot aan het congres in Sydney (2001). En natuurlijk waren we samen hevig betrokken bij de organisatie van het Sydney congres. Na het lid worden van de SSCC werd 3D fotografie een belangrijk aspect van ons leven. Geleidelijk aan verbeterde de apparatuur. Van de Kodak 35 gingen we naar een Realist 2.8 en Belplasca. Daarna volgden Olympus OM1's en Ricoh KR10M's gekoppeld op stereoschuiven en tenslotte kochten we een RBT-X2. Nancy's favoriete camera was een Olympus XA combinatie op schuif. Ze won daar vele prijzen mee, o.a. twee PSA gouden medailles. Maar de favoriet door de jaren heen blijft de RBT-S1. Het is de enige op film gebaseerde camera die we nog hebben. In het nieuwe digitale tijdperk zijn we begonnen met enkele digitale spiegelreflex camera's voor het maken van hyper-opnamen en nabijopnamen op schuif. Tijdens het ISU congres in Boise hebben we onze eerste echte digitale stereo camera besteld bij Co van Ekeren. Het is een heerlijk compacte Sony W200. De grote digitale doorbraak in de SSCC kwam echter aan het begin van 2008 met de komst van het op Canon gebaseerde Stereo data maker (SDM). Ray heeft inmiddels een dozijn leden geholpen om camera's te koppelen. Zelf hebben we ook SDM camera's gemaakt op basis van de Canon A720 en A650. Met een ProPalette film recorder kunnen we digitale beelden op film printen. We hebben in de loop der jaren heel wat ISU, PSA en NSA congressen bijgewoond. Zo hebben we ook heel fijne herinneringen aan het in 1997 in Rolduc (NL) gehouden ISU congres. Ray werd daar gekozen tot ISU vice-president. Onze zoon Peter is ook actief in de 3D fotografie. De zoon van onze dochter kreeg van ons een SDM camera voor zijn 18e verjaardag. Wat startte als een impuls koop van een aparte camera eind jaren zeventig lijkt nu deel te zijn geworden van het DNA van de Moxom familie! Nancy en Ray Moxom

23

24

25

26 PHOTOKINA 2008 Eens in de twee jaar wordt in Keulen een van de belangrijkste fotografiebeurzen in de wereld gehouden. Voor de PHOTOKINA 2008 waren mijn verwachtingen niet al te hoog gespannen. Twee jaar geleden kwam ik dolenthousiast terug na het in mijn handen hebben gehad van de LEICA M8. Terug thuis meteen een exemplaar besteld. Op het internet doken echter vrij spoedig berichten op dat die camera diverse problemen bleek te hebben. Het hoofdprobleem (magentazweem) werd in mijn ogen niet adequaat opgelost. En dus snel afbesteld. Nee, de "nieuwe" LEICA M8.2 hoefde ik dus niet te zien. En ondanks de huidige 3D hype bleek het aanbod aan 3D apparatuur ook flink tegen te vallen. De peperdure Horseman stereo camera was net als twee jaar geleden te zien. Maar diverse firma's die wel aangekondigd waren (zoals LOREO) lieten verstek gaan. De Duitse zusterclub DGS die altijd een eigen stand op de PHOTOKINA had bleek nu ergens op een wazige 3D stand te zijn vertegenwoordigd met een onbemand klein tafeltje. Hoofdreden om toch te gaan (ondanks dat ik mij niet helemaal lekker voelde vanwege een virusje en het er ook nog eens regenachtig uit zag) was de aankondiging van de eerste door de industrie ontwikkelde digitale stereocamera; het FUJIFILM FinePix Real 3D System. En dus na een voorspoedige treinrit in de eerste golf van fotomaniakken, meteen na opening van de toegangspoortjes, naar de FUJIFILM stand gerend. Daar was het gelukkig nog rustig zodat ik (de aandacht trekkende met mijn subtiel omgehangen van Ekeren Sony P150) wat vragen kon stellen. Helaas was het Engels van de vriendelijk knikkende Japanners bedroevend. En dus heb ik alles maar met eigen ogen bestudeerd en gelukkig was er ook een Engelstalige folder. Het prototype stereo cameraatje was in diverse kleuren te bewonderen (foto 1: conversie door Jaap van Loon). Wat gelijk opviel was de grote separatie tussen beide lenzen. Zo'n 78 mm! Hugo de Wijs (die ik later met zoon tegen het lijf liep) heeft dit nog persoonlijk nagemeten. Dit zou echter nodig zijn om de camera tussenbeelden te laten berekenen voor de lenticulaire weergave waarop het systeem is gebaseerd. Aan de achterzijde was met een druk op de 2D/3D knop het 2.8 inch LCD schermpje om te zetten naar een stereo weergave. Best wel grappig. Hugo (zie foto 2) was er weg van! Aan de wand van de FUJIFILM stand waren nieuwe 8.4 inch fotoframes met een resolutie van 920.000 pixels opgehangen. Zowel foto's als filmpjes werden vertoond. Het zag er interessant, maar nog zeker niet perfect, uit. De lenticulaire prints vond ik er wat rustiger uitzien. Helaas mocht je ze niet meenemen. In Japan heeft men voor dit soort nieuwe stereo producten de "Multi Picture Format" (MPF) standaard vastgelegd. In MPF worden het linker- en rechterbeeld als verbonden paar en als een enkele file opgeslagen. In hoeverre het linkeren rechterbeeld van ieder 6 megapixel nog kunnen worden nabewerkt is onduidelijk. Alles lijkt nu gericht te zijn op het verder ontwikkelen van een totaal systeem gebaseerd op de lenticulaire weergave. Wanneer de beelden echter met programma's zoals Stereo Photo Maker en Cosima nabewerkt kunnen worden (hetgeen ik niet voor onmogelijk houd) dan opent zich voor ons de optie om in de nabije toekomst een commercieel vervaardigde digitale stereo camera te kunnen aanschaffen. FUJIFILM claimt dat de camera volledig synchroon is (scherpstelling, belichting en brandpunt) voor zowel foto als film. De camera heeft ook maar 1 flitser die netjes tussen de beide lenzen is aangebracht. De lenzen op de prototypes waren 35 mm equivalent met 3x optische zoom. Naast het maken van stereo's zal het ook mogelijk zijn om gelijktijdig twee mono's te maken met verschillende brandpunten, extra brede panorama opnamen te maken door de beelden automatisch te "stitchen" (aan elkaar te plakken) of gelijktijdig te fotograferen en filmen. Een heel veelzijdige camera dus. Nu afwachten of FUJIFILM dit systeem daadwerkelijk productierijp gaat maken! De PHOTOKINA 2008 was groot, heel groot! Dat je dan bekenden tegen het lijf loopt zoals Hugo en Jeroen de Wijs is een wonder. Nog wonderlijker wordt het wanneer je in het donker voor een groot scherm staat om een Sony 3D presentatie bij te wonen en na door blondines een bril op de neus te zijn gepropt en naar voren te zijn gejaagd er iemand naast je plotseling zegt "Are you an ISU member?". Een bizarre ontwikkeling want we realiseerden ons gelijktijdig wie wie

was. De meneer naast mij bleek de voorzitter te zijn van de Vancouver stereo club en had mij op het internet nogal onvriendelijk bejegend toen ik twee jaar geleden de discussie binnen de ISU opstartte over hoe lang we nog analoge projectie zouden verzorgen tijdens ISU congressen. Na de hoofdpijn veroorzakende voor ons rondtollende Sony camera's enige tijd te hebben verdragen zijn we samen naar een bankje gelopen. En daar hebben we een uurtje gezellig zitten praten over analoog en digitaal. Zo zie je maar hoe een dag met een totaal onverwacht intermenselijk hoogtepunt kan eindigen. De terugrit in de trein was in meer dan één opzicht een stuk zonniger! Gert-Jan Wolkers 27 1. 2. Driedimensionaal- 3D-Bulletin nr. 182 seizoen 08-09/2 3.

28 Stereo Portfolio (4) Op de lagere school had onze bovenmeester een stereokijker met kaarten, die op hoogtijdagen uit de vitrine werd gehaald om ons te laten genieten van mooie vergezichten in drie dimensies. Zelf heb ik ook eens geprobeerd om een stereofoto te maken van mijn vriend door met de Rolleiflex op vaders atelier twee plaatjes te maken en de camera met statief enkele centimeters te verschuiven. De contactafdrukken van de 6x6 camera waren prima geschikt om zonder hulpmiddelen in stereo te bekijken. Jammer genoeg zijn die foto's en ook de negatieven verloren gegaan. Toen ik in 1950 in Amsterdam natuurkunde ging studeren, draaide daar in het City theater de Hitchcock film "Dial M for Murder" die je als student op vertoon van je collegekaart voor 1 gulden mocht bekijken door een polarisatiebrilletje. Een mooie gelegenheid om eens, al rondkijkend in de zaal, na te gaan hoeveel procent van de kijkers ooit een lui oog had gehad en nu door voortdurend het brilletje op en af te zetten, zich afvroegen wat er nu zo bijzonder was aan deze voorstelling. Toch heeft het lang geduurd voordat ik de stereodraad weer heb opgepakt: pas na mijn emeritaat kwam mij een artikel over stereofotografie in een fototijdschrift onder ogen, waarin melding werd gemaakt van een "springlevende Vereniging voor Stereofotografie". Dus het telefoonnummer, dat genoemd werd, maar eens gedraaid en een enthousiaste mevrouw Reijnders nodigde mij allervriendelijkst uit om toch vooral eens naar De Cirkel in Rheden of Het Visnet in Huizen te komen kijken. Daar kreeg ik, behalve fascinerende stereobeelden, die door Hugo de Wijs vakkundig werden geprojecteerd met een zelfgebouwde projector, voldoende informatie om mij verder te verdiepen in het onderwerp. Vooral het boek van Kuhn, " Stereofotografie und Raumbildprojektion" sprak mij erg aan en inspireerde om diverse artikelen te schrijven over de theoretische achtergronden van stereofotografie. De eerste plaatjes werden gemaakt met een Canon AE1 met 50mm Macrolens op een schuif (zie dia's 1-4). Daarna kon ik 2 Nikon's met Nikkor 1:1,4 50mm samen op een frame met handvat plaatsen. Er moest wel een aparte rugzak aan te pas komen om er mee door de Zwitserse bergen te trekken (dia's 6-8). Bij het inleveren van 2 diarolletjes attendeerde de plaatselijke fotohandelaar er mij op dat een plaatsgenoot, een zekere dokter van Loon, zich ook bezig hield met stereofotografie. Contact was snel gelegd en hij ontpopte zich als een leergierige leerling, die al heel snel de kneepjes van het stereovak onder de knie had. Samen hebben we heel wat stereovoorstellingen verzorgd, aanvankelijk met mijn Leitz Pradovit 250 projectoren, later met zijn RolleiVision Twins, die eenvoudig met Wings bestuurd konden worden. Met niet aflatende ijver probeerde de vice-voorzitter van de NVvS, Kees de Wolf, in het 3D-Bulletin de leden aan te sporen om ook regionaal actief te zijn. Matthieu van der Sluis uit Rotterdam reageerde daarop positief en omdat ik over voldoende ruimte beschikte om te kunnen projecteren, besloten we om samen met Jaap van Loon de Regio West op te richten, die voor het eerst op 4 september 1995 in Maassluis bijeen kwam. Inmiddels heeft de 71e bijeenkomst plaats gevonden en zijn al verschillende regionale projecten in Soest en Huizen vertoond. Intussen was het digitale tijdperk aangebroken en ook de NVvS wilde graag digitale stereoplaatjes kunnen vertonen, maar de prijs van daarvoor geschikte beamers (10.000 euro per stuk) was zo hoog dat aanschaf niet verantwoord zou zijn voor 5x per jaar projecteren. Toen echter de Canon Xeed SX50 op de markt verscheen, besloten Jaap van Loon en ik om die eens grondig te testen en het resultaat was dat we beiden een exemplaar aanschaften om voortaan onze dia's digitaal te kunnen vertonen. De NVvS kon ervan mee profiteren, door tegen een redelijke vergoeding enkele jaren van deze beamers gebruik te maken en af te wachten of er misschien nog betere en goedkopere beamers op de markt zouden komen. Jaap en ik vormen zodoende een Siamese Stereo Tweeling, die niet gescheiden mag worden om te voorkomen dat de NVvS leden weer met loodzware kisten met

dia's moeten gaan sjouwen naar Huizen. 29 1. Mijn eerste stereoplaatje: Venusschoentje. Verschuiving 20 mm. 2. Vliegenzwammen in Lievensberg. Basis 20 mm, afstand 60 cm. 3. Onderkant van een stekelzwam. Basis 15 mm, afstand 40 cm. 4. Honingzwammen. Basis 30 mm. 5. t/m 7. Zwitserland. 2 Nikon's naast en half voor elkaar. Basis 92 mm. 8. Vakwerkhuizen in Hilpoltstein. 9. Cascades de Herisson. 10. Landgoed Havezate Mensinge bij Roden. 11. 2D-3D conversie van een schilderij van Grolman. Johan Steketee 1. 2. 3.

30 4. 5. 6. 7.

31 8. 9. 10. 11.

32 Kartonnen stereo-kijker De Real 3D viewer is een opvouwbare kartonnen viewer, ontworpen voor de internationaal gestandaardiseerde fotoprints en ansichtkaarten van het formaat 101 x 152 mm. De opgevouwen viewer is met 4 simpele handbewegingen uit te vouwen tot een stabiele fixed focus stevige kaartviewer. Door het verwerkte 0,6 mm dikke karton is de viewer zeer stevig van constructie. Het ontwerp principe is een plat gevouwen rechthoekig doosje waarbij de voor- en achterwand naar binnen worden gevouwen en met uitstekende lipjes in de onderwand worden vastgezet en zodoende een stabiel en stevig geheel vormen. Het noodzakelijke septum (tussenschotje) maakt het mogelijk dat je met ieder oog afzonderlijk maar één kant van de afgebeelde 3D foto op de kaart te zien krijgt. Het plat gevouwen septum is op de bodem van de viewer verwerkt. Dit septum is eenvoudig omhoog te buigen en in een uitsparing in de bovenrand van de viewer vast te zetten. De fotoprint wordt tegen de binnenkant van de achterwand in de viewer geschoven en vlak tegen de achterwand aangedrukt door het septum. De stand van het septum moet precies midden tussen de twee 3D foto's worden gecorrigeerd. Door de grote opening in de bovenkant van de viewer en de uitsparingen in beide zijwanden valt er voldoende licht op de foto voor een mooi helder beeld. In de voorwand zijn de twee kunststof lenzen door middel van een bajonetsysteem in de vouwbare voorwand bevestigd. De kunststof miniscus lenzen zijn van een hoogwaardige kwaliteit met een doorsnede van 26 mm. En een lensbasis van 61 mm. De lenzen zijn absoluut vertekeningvrij en helder en zelfs brildragers kunnen zonder vertekening tot in de hoeken scherp zien. De maximale foto afbeelding is 58 mm breed en 80 mm hoog. Om te voorkomen dat je in de viewer de linker- en rechterfoto als twee elkaar niet volledig overlappende dubbele foto's ziet moet de stereofoto wel nauwkeurig op de onderlinge fotobasis van 59 mm worden afgedrukt. Tussen beide foto's is een witte tussenruimte van ± 2 mm aan te bevelen. In het huidige digitale fototijdperk wordt de 3D diaviewer en de analoge 3D projectie snel verdrongen door de 3D digitale fotografie. De eenvoudige kartonnen vouwbare printviewer is eigenlijk op het ogenblik de enige methode om op een goedkope manier de geprinte- of afgedrukte 101 x 152 mm 3D foto's te bekijken. De digitale 3D print- of foto moet wel nauwkeurig afgewerkt worden. Door gebruik van het computerprogramma Stereo Photo Maker of Cosima is de foto goed te monteren en uit te snijden. Voor de nu al bestaande en toekomstige viewers zou het wenselijk zijn, dat de 3D foto's op vaste internationaal gestandaardiseerde afmetingen geprint worden. Na veel experimenteren betreffende het rustig kijken in de viewer blijkt dat in de fixed focus viewer de lensbasis 61 mm moet zijn en dat de onderlinge afstand tussen de randen van linkeren rechterafbeelding precies 59mm moet zijn, met liefst een onbedrukte middenstrook van 22mm tussen de afbeeldingen. De foto's worden dan maximaal 59 mm breed en 87 mm hoog. Liggende landschaps foto's van 59 x 29 mm komen wel minder vergroot over. Voor het thuis printen van uw zelf bewerkte 3D foto's is printerpapier van 101 x 152 mm te koop. Bij de fotowinkel kunt u al uw voorbewerkte 3D foto's laten afdrukken op fotopapier voor 15 eurocent per stuk. Alleen is het bezwaar bij de fotohandel dat zij zich niet zo nauwkeurig houden aan de door u opgegeven afmetingen. Soms kan de foto sterker zijn uitvergroot en de fotobasis wel 4 mm breder zijn dan dat je digitaal opgegeven hebt. Dit slechte resultaat veroorzaakt soms dat u niet rustig in de viewer kijkt en