Evaluatie verkiezingen 2008

Steenbokstraat 10 Postbus 4142 7320 AC Apeldoorn [T] (055) 527 29 11 [F] (055) 527 27 04 [E] waterschap@veluwe.nl [I] www.veluwe.nl Evaluatie verkiezingen 2008 Datum 13 mei 2009 Opgemaakt door W.E. van de Brake Stuurgroep Verkiezingen

Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 2 1 Inleiding 1 1.1 Algemeen 1 1.2 Evaluatie 1 2 Voorbereiding 2 2.1 Projectorganisatie 2 2.2 Communicatieplan 2 2.3 Wetgeving 2 2.4 stembureau 3 2.5 Bestanden 3 2.6 aanbevelingen 3 3 Registratie en Kandidaatstelling 3 3.1 Voorlichtingsavonden 4 3.2 Registratie belangengroeperingen 4 3.3 Kandidaatstelling 4 3.4 Ondersteuning belangengroeperingen 5 3.5 Conclusies en aanbevelingen 5 4 Stemperiode 5 4.1 Overledenen 5 4.2 Vervangende stempakketten 6 4.3 Stembus 6 4.4 Callcenter 6 4.5 Uitslag 6

4.6 Conclusies en aanbevelingen 7 5 Communicatie 7 5.1 Inleiding 7 5.2 Regionale communicatie 7 5.3 Conclusies en aanbevelingen 13 6 Financiën 14 6.1 Financieel 14 6.2 Inzet personeel 15

Blad 1 1 Inleiding 1.1 Algemeen Het jaar 2008 stond in het teken van de waterschapsverkiezingen. Deze verkiezingen vonden voor het eerst plaats voor alle waterschappen tegelijk met sterke centrale sturing en werkzaamheden vanuit een projectorganisatie van de Unie van Waterschappen en decentrale uitvoering van de verkiezingen. De landelijke projectorganisatie hield zich vooral bezig met: ICT: o.a. internet en internetbeveiliging, verkiezingsbestanden, ontwerp stempakketten, aanbesteding drukwerk/postverzending, landelijk gerichte communicatie, juridische afstemming van het verkiezingsproces, ontwikkelen van een draaiboek en het ondersteunen van de verkiezingsuitslag per waterschap. Twee medewerkers van Waterschap Veluwe hebben deelgenomen in de landelijke projectorganisatie respectievelijk als deelnemer in de werkgroep Communicatie en in de werkgroep BJZ. De waterschapsverkiezingen worden momenteel in diverse verbanden en niveaus geëvalueerd. Dit is de reden waarom deze evaluatie beperkt wordt tot een interne evaluatie van de verkiezingen bij Waterschap Veluwe. 1.2 Evaluatie Ondanks dat er veel centraal werd voorbereid bracht de uitvoering van de diverse fases van het verkiezingsproces registratie, kandidaatstelling en stemming veel werk met zich. Daarnaast zijn er lokale communicatieactiviteiten ontwikkeld. In een aantal hoofdstukken worden de verschillende fases van het verkiezingsproces belicht. De Communicatie en de financiën komen ieder in een apart hoofdstuk aan de orde. Hoofdstuk 2 wordt aandacht besteed aan de voorbereiding van de Verkiezing. In dit hoofdstuk komt de projectorganisatie, wetgeving, het stembureau en de bestanden aan de orde. In hoofdstuk 3 komt de Registratie en Kandidaatstelling aan de orde. Hoofdstuk 4 gaat in op de stemperiode. Hoofdstuk 5 beschrijft de Communicatie Hoofdstuk 6 Financiën

Blad 2 2 Voorbereiding 2.1 Projectorganisatie Door het mt is een projectorganisatie ingesteld. De projectorganisatie bestond uit een stuurgroep, projectgroep en een projectleider. Daarnaast functioneerde het stembureau. De projectgroep heeft een projectplan opgesteld dat na beoordeling door de stuurgroep door het mt is vastgesteld. Vergadersessies zijn beperkt en in kleinere - ad hoc bijeenkomsten werd de uitvoering ter hand genomen. Voor het eerst was binnen Waterschap Veluwe bij verkiezingen gekozen voor een dergelijke projectstructuur. In de praktijk is gebleken dat regelmatig vanuit het management langs de lijn i.p.v. via de gekozen projectorganisatie werd aangestuurd. Verder bleek de beperkt beschikbare personele capaciteit een risico ten aanzien van vervanging bij afwezigheid van de projectleider. Op het resultaat van de uitvoering van het proces van de verkiezingen heeft dit geen invloed gehad. De inzet om de verkiezingen tot een succes te maken en de betrokkenheid van de projectgroepleden en andere collega s, die op piekmomenten werden ingezet, was groot. 2.2 Communicatieplan Begin 2008 stemde het algemeen bestuur in met het communicatieplan verkiezingen voor Waterschap Veluwe. Later (augustus 2008) volgde het voorstel Invulling communicatie waterschapsverkiezingen. Ook hiermee stemde het algemeen bestuur in. Waterschap Veluwe koos voor een publiekscampagne. Enerzijds om de stemgerechtigden te informeren over de verkiezingen, anderzijds de stemgerechtigden te motiveren daadwerkelijk van hun stemrecht gebruik te maken en te stemmen en/of een lijst in te dienen. We hebben hierbij de landelijke lijn gevolgd. 2.3 Wetgeving Een van de randvoorwaarden uit het projectplan was het tijdig inwerkingtreding van de wetgeving. Artikel 19 van de Waterschapswet werd niet tegelijk met de Wet modernisering waterschapsbestel (gewijzigde Waterschapswet) en het nieuwe Waterschapsbesluit vastgesteld. Dit artikel regelt de rechtspositie van de te registreren groeperingen die mee doen met de waterschapsverkiezingen. Pas op 15 april 2008 werd dit artikel gepubliceerd in de Staatscourant, waarna pas op 16 april 2008 daadwerkelijk met de registratie kon worden begonnen. Het ministeriële besluit over de toepassing (of wel het niet toepassen) van internetstemmen werd pas in het tweede kwartaal van 2008 vastgesteld.

Blad 3 2.4 stembureau Begin januari 2008 heeft het college van dijkgraaf en heemraden het stembureau ingesteld. Wettelijk bestaat het stembureau uit vijf leden, van wie er één de voorzitter (dijkgraaf) is en één plaatsvervangend voorzitter. Daarnaast zijn er drie plaatsvervangend leden aangewezen. Drie leden van het college en de secretaris werden aangewezen als lid van het stembureau. De drie stuurgroepleden werden aangewezen als plaatsvervangend lid. In de loop van 2008 bleek dat collegeleden toch op een kandidatenlijst kwamen te staan. Tijdens de zittingen van het stembureau werden zij vervangen door plaatsvervangers. De projectleider bereidde alle vergaderingen voor. 2.5 Bestanden Waar voorheen onze eigen afdeling Belastingen de opbouw van de verkiezingenbestanden voor haar rekening nam, was dat na de verzelfstandiging nu Tricijn. Tricijn heeft zich bezig gehouden met het aanmaken van het verkiezingsbestand en zorgen voor autorisaties van de Gemeentelijke Basis Administratie, zodat de waterschappen de beschikking konden krijgen over alle gegevens van de kiezers. Het bepalen van de waterschapsgrenzen op postcodeniveau verliep voorspoedig. Tijdens de kandidaatstelling is voor de controle van de gegevens gebruik gemaakt van Tricijn. De contacten tussen Tricijn en de projectleider waren goed. Er waren vooraf geen gedetailleerde afspraken gemaakt over wat wanneer door Tricijn moest worden opgeleverd. Bij de verzelfstandiging van Tricijn was vastgelegd dat Tricijn de noodzakelijke werkzaamheden zou blijven verrichten ten behoeve van de waterschapsverkiezingen. 2.6 aanbevelingen - Als gekozen wordt voor een projectstructuur verdiend het aanbeveling deze ook te volgen. - Als over een paar jaar het contact met Tricijn zakelijker is geworden, doordat het persoonlijke contact verwaterd, is het wellicht aan te bevelen een aparte dienstenovereenkomst te maken over wat wanneer geleverd wordt in het kader van de verkiezingen. 3 Registratie en Kandidaatstelling

Blad 4 3.1 Voorlichtingsavonden In de registratieperiode organiseerde Waterschap Veluwe drie informatieavonden. Tijdens deze avonden (Harderwijk, Apeldoorn, Heerde) zijn potentiële lijstindieners voorgelicht over waterschapsverkiezingen en de mogelijkheden tot deelname. In totaal bezochten zo n veertig geïnteresseerden de avonden in Apeldoorn, t Harde en Heerde, wat bijdroeg aan de registratie van elf lijsten. 3.2 Registratie belangengroeperingen In de tweede helft van april, nadat een aantal wijzigingen in de wetgeving waren doorgevoerd en geplaatst in het Staatsblad kon formeel een begin worden gemaakt met de registratie van belangengroeperingen. De termijn voor registratie sloot op 4 augustus 2008. De formulieren die benodigd waren voor de registratie konden op aanvraag worden verkregen en werden per post verzonden. Daarnaast konden formulieren via de website worden gedownload en uitgeprint. In een viertal zittingen van het stembureau zijn 11 belangengroeperingen door het stembureau geregistreerd. Eén verzoek voor registratie als persoon is niet in behandeling genomen omdat het betreffende verzoek niet voldeed aan de door de wetgever gestelde vereisten voor registratie van een belangengroepering voor waterschapsverkiezingen. 3.3 Kandidaatstelling De officiële dag van kandidaatstelling was 16 september 2008. De belangengroeperingen is de mogelijkheid geboden om de kandidatenlijsten en de daarbij behorende formulieren vooraf te laten controleren. Hiervan is door alle groeperingen die uiteindelijk een kandidatenlijst hebben ingediend gebruik gemaakt. Dit is dan ook de reden geweest dat de procedure bij het stembureau rondom herstel verzuimen en geldigheid van de kandidaatstelling vlekkeloos is verlopen. Vanuit de landelijke organisatie was een ondersteunend kandidatenregistratiesysteem beschikbaar gesteld waarin de belangengroeperingen in de gelegenheid werden gesteld de kandidaten zelf digitaal in te voeren. Na kandidaatstelling werden de nog niet ingevoerde gegevens ingevoerd door medewerkers van Waterschap Veluwe. Het kandidatenregistratiesysteem heeft niet geheel vlekkeloos gedraaid. Het systeem was op het laatste moment ontwikkeld en niet voldoende getest. Uiteindelijk zijn alle kandidatenlijsten goed ingevoerd. Tricijn controleerde bij het GBA de gegevens van de kandidaten en hun ondersteuners. Uiteindelijk zijn er door 10 belangengroeperingen 128 kandidaten gesteld.

Blad 5 De controles op de kandidatenlijsten, de invoer van de kandidatenlijsten en het verwerken van alle gegeven in het RIES systeem zorgden voor piekmomenten. 3.4 Ondersteuning belangengroeperingen Na de kandidaatstelling werd op 23 september 2008 een goed bezochte informatieavond georganiseerd voor de kandidaat-bestuursleden. Deze avond werd gebruikt om de kandidaat-bestuursleden kennis te laten maken met wat Waterschap Veluwe doet, waar het voor staat en wat een bestuurlijke functie zoal inhoud. Waterschap Veluwe heeft ten aanzien van ondersteuning van de belangengroeperingen de landelijke lijn gevolgd. Alleen lichte facilitaire steun, zoals het beschikbaar stellen van zaalruimte, het mogelijk maken om gratis in drukwerk van het waterschap de belangengroepering te promoten (Verkiezingskrant) en het tevens op internet enige ruimte te geven dit te doen. 3.5 Conclusies en aanbevelingen - Het vooraf controleren van de kandidatenlijsten en de daarbij behorende formulieren heeft goed gewerkt. Het verdient aanbeveling deze mogelijkheid ook bij volgende verkiezingen aan te bieden. - Het kandidatenregistratiesysteem was achteraf gezien misschien te snel ingevoerd. Er was onvoldoende getest met het systeem. Voor een volgende keer is het belangrijk dat systemen goed getest zijn voordat ze worden ingezet. Dit was overigens een door de landelijke organisatie ontwikkeld systeem. - Vanwege de deadlines zorgt de kandidaatstelling voor piekmomenten. Voor dit soort momenten moet er voldoende capaciteit (ict, communicatie en juridisch) direct oproepbaar zijn om de werkzaamheden uit te voeren. 4 Stemperiode De stemperiode liep van 13 november tot en met 25 november 12.00 uur. In deze periode konden de ingezetenen van Waterschap Veluwe hun schriftelijke stem uitbrengen door deze per post te retourneren of in het waterschapshuis in de daarvoor bestemde stembus te deponeren. 4.1 Overledenen Vanuit de landelijke organisatie is er door de afzonderlijke waterschappen een excuusbrief verzonden naar de nabestaanden van overledenen die na bevriezing van het kiesregister op 19 september zijn overleden en toch een stempakket toegestuurd

Blad 6 kregen. Binnen het beheersgebied van Waterschap Veluwe betrof dit 437 personen. Op deze brief heeft het waterschap een aantal waarderende reacties ontvangen. 4.2 Vervangende stempakketten In totaal zijn er 163 stempakketten uitgegeven. Uit de contacten met de aanvrager kan geconcludeerd worden dat dit grotendeels kwam door de verwisseling van stembiljetten binnen een huishouden. De verwerking van de aanvragen en de blokkering van de oorspronkelijke stem in het RIES systeem verliep goed maar uiterst traag en was daardoor erg arbeidsintensief. Als er veel meer aanvragen waren binnengekomen was het niet mogelijk geweest alle duplicaten tijdig uit te geven. 4.3 Stembus In totaal zijn 146 stembiljetten gedeponeerd in de stembus op het Waterschapshuis. TNT post heeft deze stembiljetten een half uur na sluiting van de stembus per koeriersdienst opgehaald en naar de responsverwerker gebracht ter verwerking. 4.4 Callcenter Tijdens de stemperiode functioneerde op centraal niveau een callcenter om vragen te beantwoorden van kiezers. Het telefoonnummer van het callcenter stond vermeld op het begeleidend schrijven bij het stembiljet. Desondanks is Waterschap Veluwe veel gebeld. Veel vragen werden middels e-mails van het callcenter met verzoek om terug te bellen doorgestuurd naar het Waterschap. Dit betrof in veel gevallen duplicaat aanvragen. De afhandeling van deze telefoontjes leidde tot extra belasting. 4.5 Uitslag De verkiezingsuitslag is 2 dagen later bekend gemaakt dan gepland. Dit als gevolg van vertraging bij de responsverwerker. Hiermee zijn ook de twee geplande zittingen van het stembureau met 2 dagen verdaagd. Er waren 339.292 kiesgerechtigden. Er zijn 86.210 stemmen uitgebracht. Dit resulteerde in een opkomstpercentage van 25,41%. Van de uitgebrachte stemmen waren er 8433 ongeldig. Een groot aantal ongeldige stemmen is terug te voeren naar de extra beveiliging die op het stembiljet was aangebracht. Op het stembiljet diende door de kiezer de eigen geboortedatum te worden ingevuld. De geboortedatum was versleuteld in de barcodes die zich op het stembiljet bevonden. Indien een onjuiste geboortedatum werd ingevuld was het stembiljet ongeldig. Uit telefoontjes e.d. is gebleken dat binnen meerpersoons

Blad 7 huishoudens stembiljetten werden verwisseld. Hierdoor was niet meer te achterhalen van wie welk stembiljet was. Verder werd het stembiljet als te ingewikkeld ervaren. In de landelijke evaluatie wordt hier uitgebreid bij stilgestaan. 4.6 Conclusies en aanbevelingen - Deze periode is qua uitvoering bij Waterschap Veluwe goed verlopen. Vanwege de deadlines zorgt de stemperiode voor piekmomenten. Voor dit soort momenten moet er voldoende capaciteit (ict, communicatie en juridisch) direct oproepbaar zijn om de werkzaamheden uit te voeren. - De problemen die zich hebben voorgedaan met de lay-out van het stembiljet en de vertraging van de verkiezingsuitslag worden landelijk geëvalueerd. - De brief aan de nabestaanden heeft positief gewerkt het verdient aanbeveling een volgende keer ook zo n brief te versturen. - Ondanks de inschakeling van een call-center komen er veel telefoontjes en mails binnen bij het waterschap. Voor de beantwoording moet capaciteit beschikbaar zijn. - Het RIES systeem heeft gewerkt. Op sommige momenten was het traag. De verschillende rollen die er waren om een goede scheiding te hebben tussen de diverse werkzaamheden zorgden ervoor dat er veel medewerkers bij betrokken waren. 5 Communicatie 5.1 Inleiding De landelijke werkgroep communicatie van de Waterschapsverkiezingen 2008 stelde een landelijk communicatieplan op. Het plan omvatte de strategie en de inzet van die communicatiemiddelen, waarbij het uitgangspunt was dat landelijke (centrale) aanpak een duidelijke meerwaarde biedt ten opzichte van een aanpak door individuele waterschappen. Communicatiemiddelen uit dit communicatieplan waren: Postbus 51 campagne, landelijke website, Kieskompas, stempakket (ontwikkeling, verzending en responsverwerking) en abri s. Het landelijke gedeelte van de verkiezingen wordt landelijk geëvalueerd. 5.2 Regionale communicatie Afspraak was dat de waterschappen zelf de regionale communicatie op zich namen. Waterschap Veluwe stelde een regionaal communicatieplan op voor de eigen verkiezingen. Begin 2008 stemde het algemeen bestuur in met het communicatieplan verkiezingen voor Waterschap Veluwe. Later (augustus 2008) volgde het voorstel

Blad 8 Invulling communicatie waterschapsverkiezingen. Ook hiermee stemde het algemeen bestuur in. Strategie Waterschap Veluwe koos voor een publiekscampagne. Enerzijds om de stemgerechtigden te informeren over de verkiezingen, anderzijds de stemgerechtigden te motiveren daadwerkelijk van hun stemrecht gebruik te maken en te stemmen en/of een lijst in te dienen. Daar waar mogelijk sloten we aan op de landelijke campagne. De strategische inzet van verschillende communicatiemiddelen, tot versterking van de boodschap. Middelen geëvalueerd Hieronder staat per middel uit het communicatieplan toegelicht in hoeverre dit ook gerealiseerd is. Eerst staat kort toegelicht wat landelijk is opgepakt, daarna wordt ingegaan op de middelen die Waterschap Veluwe inzette voor de verkiezingen. Landelijk Stempakket TNT verzorgde de verzending van de stempakketten. Als extra dienst hingen zij posters om mensen op te roepen te gaan stemmen voor de waterschapsverkiezingen in de postkantoren in Nederland. Ook waren bij de postkantoren publieksfolders over de waterschapsverkiezingen verkrijgbaar. Daarnaast was er een advertentie over de verkiezingen in het blad Er is post (een magazine van TNT) dat landelijk, huis-aanhuis verspreid wordt. Abri s Omdat het internetstemmen niet doorging heeft het Ministerie van verkeer en waterstaat aangeboden als compensatie (de opkomst verhogen) abri s (buitenreclame) te betalen. Deze abri s stonden in de grote plaatsen tijdens de verkiezingsperiode en hadden een grote dekking. Waterschap Veluwe Internet/intranet Via de website van Waterschap Veluwe informeerden we vanaf begin 2008 de burger over de verkiezingen. Het deel verkiezingen op www.veluwe.nl werd in november 2008 2891 keer bezocht (dit is 29,6% van het totaal aantal bezoekers in november 2008). Er was ook de landelijke website www.waterschapsverkiezingen.nl, met kieskompas. Er verscheen vijf maal een digitale nieuwsbrief over de verkiezingen. Deze nieuwsbrief

Blad 9 heeft 73 abonnees. Verder was er in vijf actuele nieuwsbrieven aandacht voor de verkiezingen, deze nieuwsbrief heeft 64 abonnees. Ook werd het e-mailadres verkiezingen@veluwe.nl aangemaakt en regelmatig gebruikt. Kieskompas Kieskompas is een internet instrument dat de kiezer aan de hand van een aantal stellingen een beeld geeft welke lijst(en) het dichts bij zijn eigen opinies komen. Dit instrument heeft inmiddels een eigen bekendheid en wordt succesvol ingezet bij verkiezingen in binnen en buitenland. Voor Waterschap Veluwe werd Kieskompas door ongeveer 16.000 personen (7%van de kiesgerechtigden) bezocht waarvan 11.000 (4,8%) de vragen geheel doorliepen. Er was te weinig tijd om tot goede stellingen te komen, opmerkingen op stellingen zijn meerderdeel niet meegenomen. Kwaliteit van de stelling was niet altijd even hoog. Lokale aftrap Op 26 maart 2008 vond de aftrap voor de verkiezingen plaats voor Waterschap Veluwe. Dit gebeurde met de onthulling van het verkiezingslogo aan de gevel van het Waterschapshuis. Aansluitend was er een perslunch, hierbij waren journalisten van drie verschillende kranten aanwezig. s Avonds was de eerste informatieavond over de waterschapsverkiezingen en de mogelijkheden tot deelname. Deze avond werd bezocht door zo n 45 belangstellenden. Weggevertje Voor de registratieperiode zijn verkiezingspennen gemaakt. Voor de stemperiode zijn rolletjes pepermunt met daarop het verkiezingslogo gemaakt. Iedere lijst kreeg 1000 rolletjes om zich te profileren. Ook bestelden we sleutelhangers van het Nederland leeft met water vlot. Waterjournaal Vier waterjournaals verschenen er in 2008. In twee was deels aandacht voor de verkiezingen. Eén waterjournaal ging geheel over de verkiezingen. Verkiezingslogo Het verkiezingslogo in de huisstijl (coreware) verwerkt. Hierdoor stond de hele verkiezingsperiode het verkiezingslogo op brieven, verzendbrieven,

Blad 10 persberichten en faxen. Direct mail Voor het benaderen van potentiële lijstindieners/ belangenorganisaties/intermediairs is direct mail ingezet. Voor de informatie- en debatavonden zijn aankondigingen/uitnodigingen verstuurd naar 350 belangenorganisaties (politieke partijen, vrouwenverenigingen, buurtverenigingen, wijkraden, ouderenbonden, visverenigingen, natuur- en milieuorganisaties e.d.). Ook werden er posters verstuurd om de informatie- en debat avonden aan te kondigen en om burgers op te roepen hun stem uit te brengen. Deze posters zijn verstuurd naar alle bibliotheken (27), gemeentehuizen (19) en wijkcentra (61) in het werkgebied van Waterschap Veluwe. Voorlichtingsavonden In de registratieperiode organiseerde Waterschap Veluwe drie informatieavonden. Tijdens deze avonden (Harderwijk, Apeldoorn, Heerde) zijn potentiële lijstindieners voorgelicht over waterschapsverkiezingen en de mogelijkheden tot deelname. In totaal bezochten zo n veertig geïnteresseerden de avonden in Apeldoorn, t Harde en Heerde, wat bijdroeg aan de registratie van elf lijsten. Buitengewoon Het programma Buitengewoon van TV Gelderland gaat in de vijf weken voorafgaand aan de verkiezingen over waterschappen, waterschapsprojecten en indirect over de verkiezingen. Verkiezingenkrant Verkiezingskrant is huis-aan-huis bezorgd. Deels ongeadresseerd (185.517) en deels geadresseerd (6845 stuks). De verkiezingskrant zou di-woe in de week 46 bezorgd worden. Dit zodat de verkiezingskrant (die do-vrij in dezelfde week bezorgd zou worden) eerder dan het stempakket bij de mensen thuis is. TNT bleek de krant in de hele week 46 te bezorgen. Hierdoor ontvingen sommige mensen het stempakket eerder dan de verkiezingenkrant. Zie bijlage 4 voor de verkiezingenkrant. Posters

Blad 11 Er zijn verschillende verkiezingsposters gemaakt. Zo waren er posters als aankondiging van de informatie- en debatavonden en posters om burgers op te roepen hun stem uit te brengen. Deze posters zijn verstuurd naar bibliotheken (27), gemeentehuizen (19) en wijkcentra (61) in het werkgebied van Waterschap Veluwe. Zie bijlage 3 voor de posters. Busreclame Er is overwogen gebruik te maken van busreclame. Uiteindelijk is hiervoor niet gekozen. Dit omdat het idee was dat vooral studenten en ouderen gebruik maken van busvervoer. Voor de buitenkant van de bus is niet gekozen omdat we zelf geen busreclame konden noemen die op dat moment rondreed. Lijsttrekkersdebatten Kort voor de verkiezingen organiseerde Waterschap Veluwe twee lijsttrekkersdebatten. Lijsten konden kraampjes inrichten met als doel free publicity te genereren. De debatavonden trokken niet veel bezoekers. In totaal waren er in Orpheus zo n 100 belangstellenden en in theater Harderwijk zo n 60. Deze aantallen waren echter inclusief achterban van de lijsten en mensen van het waterschap. De avonden zijn aangekondigd met een advertentie in de huis-aan-huisbladen, posters in buurthuizen, bibliotheken en gemeentehuizen. Ook zijn er uitnodigingen gemaakt die het waterschap en de lijsten konden uitdelen. Deze uitnodigingen zijn ook verstuurd naar de belangenorganisaties (350) in ons gebied. Youtube Tijdens de eerste debatavond kregen de lijsttrekkers één minuut om zich te profileren. Deze presentaties zijn vastgelegd op film en op Youtube geplaatst. De film had in totaal 1599 hits Kramen op markten Waterschap Veluwe stelde tijdens week/warenmarkten in de twaalf geheel inliggende gemeenten binnen het beheersgebied van Waterschap Veluwe (markt)kramen beschikbaar aan de deelnemende lijsten. Deze presentatie(s) zijn ondersteund met persberichten naar de media. Op de markten in Brummen, Ermelo, Epe, Wezep, Heerde, Apeldoorn,

Blad 12 Harderwijk, Elburg, Hattem, Putten, Nunspeet en Twello presenteerden de lijsten zich. Er was op deze markten ook een kraam van Waterschap Veluwe aanwezig met algemene informatie over de verkiezingen. Alle markten zijn aangekondigd met persberichten. Ervaring was positief. Veel contact met mensen en je bent zichtbaar. Aanbeveling voor de volgende keer. Extra flyers In de registratieperiode is de flyer Het waterschap besturen gemaakt. Deze folder is bij verschillende gelegenheden verspreid. Voor de stemperiode is de flyer Stemmen voor een nieuw waterschapsbestuur gemaakt. Deze is beschikbaar gesteld aan de lijsten en is door het waterschap uitgedeeld op de markten. Pers Ook de pers is geïnformeerd over en zoveel mogelijk betrokken bij de verkiezingen. Bij de start was er een perslunch. Bij nieuwswaardige momenten vond communicatie met de pers plaats. Ook was er een communicatiekalender op internet met persmomenten. Er zijn 28 persberichten over de verkiezingen verstuurd. In totaal kwam het aantal berichten in de media over de verkiezingen voor Waterschap Veluwe op zo n 200. Verkiezingsborden In de gemeenten Harderwijk, Brummen, Voorst, Oldebroek, Hattem, Roosendaal, Barneveld, Epe, Elburg, Ermelo, Apeldoorn, Nunspeet en Putten zijn in totaal 87 verkiezingsborden geplaatst. Hierop konden de lijsten hun eigen verkiezingsposter plakken. Ook het waterschap plakte er de poster U stemt toch ook?. In eerste instantie was besloten om geen verkiezingsborden te faciliteren. De staatssecretarissen van Binnenlandse Zaken en V&W hebben de gemeenten gevraagd de verkiezingsborden te plaatsen t.b.v. de waterschapsverkiezing. Het bleek dat het beleid per gemeente zeer verschilde. De ene gemeente plaatste de borden kosteloos, de andere gemeente bracht alles in rekening en de volgende gemeente gaf aan dat we de borden gratis mochten gebruiken maar ze wel zelf moesten plaatsen. Uiteindelijk is ervoor gekozen de kosten te splitsen (50/50) en de gemeenten hebben de borden geplaatst.

Blad 13 Interne communicatie Om de medewerkers en zittende bestuursleden van Waterschap Veluwe te informeren, gebruikten we intranet. Daarnaast was er twee keer een lunchbijeenkomst over de verkiezingen. Ook is in Spetter aandacht aan de verkiezingen besteed, daarbij stond ook een prijsvraag in het teken van (de opkomst van) de verkiezingen. Verkiezingscafé De voorlopige uitslag van de verkiezingen was twee dagen later dan gepland bekend. Dit door een vertraging bij de responsverwerker. Het verkiezingscafé werd daarom ook verschoven van donderdag 27 november 2008 naar zaterdag 29 november 2008. Tijdens deze bijeenkomst werd in het bijzijn van een groot aantal kandidaten onder het genot van een hapje en drankje de voorlopige uitslag bekend gemaakt. Zo n 60 belangstellenden waren hierbij aanwezig. 5.3 Conclusies en aanbevelingen Tot slot een aantal conclusies en aanbevelingen voor de waterschapverkiezingen 2012. - Vanuit de landelijke organisatie zijn abri s ingezet. Op veel locaties waren deze te zien in de stemperiode. Mocht dit bij de volgende verkiezingen niet landelijk opgepakt worden dan is het aan te bevelen dat Waterschap Veluwe dit zelf oppakt. - 7% van de kiesgerechtigden bezochten Kieskompas voor Waterschap Veluwe. 4,8% doorliep alle vragen. Kieskompas bij de volgende verkiezingen alleen doen als het door de waterschappen samen gefinancierd wordt. Verder ruim tijd en aandacht nemen voor het opstellen van de vragen. - Er waren drie informatieavonden voor de registratieperiode. Daar kwamen in totaal zo n veertig mensen op af. Een volgende keer minder avonden hiervoor organiseren. Het is ook te overwegen om voor een andere vorm van informatievoorziening te kiezen. Bijvoorbeeld via internet (filmpje). - Uit de evaluatie van Buitengewoon moet blijken of dit middel geschikt is voor de volgende verkiezingen. - TNT kwam niet helemaal de afspraken over datum van bezorging na, sommige mensen ontvingen het stempakket eerder dan de verkiezingenkrant. Aanbeveling om de volgende keer bezorging van de verkiezingskrant te laten plaatsvinden in de week voor de bezorging van de stempakketten. En dit duidelijk af te spreken met de bezorger. - De debatavonden waren niet zo druk bezocht en er was nauwelijks belangstelling van de pers. Zet je de kosten naast het aantal bezoekers, dan moet je je afvragen of een debatavond de moeite waard is. ((5488 + 1087 + 261) / 160 = 42,7 p.p)

Blad 14 - Bezoek aan weekmarkten is een goed middel. Je komt in contact met de kiezer. Volgende keer staan in: Apeldoorn, Eerbeek (i.p.v. Brummen), Elburg, Epe, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde, Nunspeet, Wezep (niet in Olderbroek), Putten en Twello (gemeente Voorst). - De verkiezingsborden namen veel tijd in beslag. De gemeenten waren niet eerder benaderd door de waterschappen voor het plaatsen van borden. Iedere gemeente bleek daar dan ook anders mee om te gaan. Het middel is goed, ondanks al het geregel. Waterschap Veluwe plakte zelf ook posters u stemt toch ook op de borden. Dit is ook voor 2012 een aanbeveling. - Wanneer lijsten zich duidelijk en onderscheidend profileren draagt dit bij aan draagvlak bij de kiezer voor de waterschapsverkiezingen.. 6 Financiën 6.1 Financieel In het projectplan werden de kosten van de verkiezingen 2008 geraamd op 535.000,- Hiervan was 410.000,-- opgenomen in de begroting 2008. De overige kosten waren al verwerkt in de begroting 2006 ( 25.000,--) en 2007 (100.000,--) i.v.m. te betalen voorschotten aan het landelijke project. De raming van de totale kosten is gebaseerd op de werkelijke uitgaven voor de verkiezingen 2003 en de door het landelijk project verkiezingen 2008 gedane indicatie ( 447.795,--) voor de bijdrage aan het landelijke traject. In de tweede helft van 2008 is de begroting twee maal verhoogd. Eerst met 25.000,-- i.v.m. verwachte extra portokosten als gevolg van het niet doorgaan van internetstemmen. En 35.000,-- n.a.v. het bestuursbesluit tot het maken van een verkiezingskrant die huis-aan-huis werd bezorgd. Kosten Verkiezingen 2008 Begroot Betaald Landelijke bijdrage 472.795 470.272,-- *) **) Communicatie/overige 122.205 105.697 Totaal 595.000 575.969 *) 447.795,-- zijn betaalde voorschotten. De eindafrekening moet nog komen. **) overige kosten betreffen de niet begrote kosten voor de aanschaf van het RIES systeem door de waterschappen. Het eigendom van het systeem was een voorwaarde gesteld door de Staatsecretaris voor het doorgaan van de verkiezingen.

Blad 15 6.2 Inzet personeel In het projectplan voor de Verkiezingen is de inschatting gemaakt van de personele inzet van Waterschap Veluwe. Deze bedroeg in totaal 1550 uur (jaren 2006, 2007 en 2008). Hierbij wordt opgemerkt dat het aantal ingeschatte uren de helft lager was dan door het landelijke project gedane indicatie. Het totaal aantal bestede uren bedraagt: 1700 uur. Er zijn meer uren aan communicatie besteed dan was ingeschat, De overige disciplines (bestuurlijk juridisch, ict) is grotendeels conform inschatting. Genoemd aantal uren is exclusief de inzet van een stagiaire Bestuurskunde van de Saxion Hogeschool te Enschede. Deze stagiaire is een groot deel van zijn stage werkzaam geweest bij de uitvoering van het verkiezingsproces. Hij was zowel inzetbaar bij bestuurlijke en juridische onderwerpen als bij communicatie en heeft als een volwaardige medewerker meegedraaid. De inzet van de stagiaire is 330 uur geweest. Door de medewerkers van Waterschap Veluwe is daarnaast 1050 uur besteed aan de landelijke projectorganisatie. Bij volgende verkiezingen is het aan te bevelen flexibele extra capaciteit beschikbaar te hebben tijdens de kandidaatstelling en de stemperiode. Deze periodes kunnen een grote piekbelasting geven. In 2008 is dit grotendeel ingevuld door een stagiaire die direct en goed inzetbaar was. Daarnaast is het erg belangrijk, vanwege de diverse deadlines die er zijn in het verkiezingsproces, dat medewerkers bij afwezigheid direct kunnen worden vervangen.