TIENPUNTENPLANTIENPUNTENPLAN

Inhoud 3

4 Brabant: op naar de top! De ambitie van Brabant is glas helder: structureel doorstoten tot de top-5 van de meest innovatieve regio s in Europa. Dat is het doel van het Economisch Programma Brabant 2020 van de provincie. Inter nationaal (h)erkend worden als Europe s heart of smart solutions. In dit boekje vindt u de hoofdlijnen van het programma. Natuur, Landschap en Water Vrijetijdseconomie Arbeidsmarkt voor de kenniseconomie Bereikbaarheid Bredere ecosysteem/ vestigingsklimaat Arbeidsmarkt voor de kenniseconomie Basis op orde Innoveren met topsectoren voor maatschappelijke opgave: Slimme verbindingen Internationalisering Fondsenvorming en Proeftuinen Werklocaties Basis op orde MKB & Ondernemerschap Onderwijs Met kennis, ondernemerschap en innovatie naar de Europese top: de ambitie van Brabant liegt er niet om. Maar daar is een flinke slag voor nodig. De lijn die we inzetten met het Innoveren met topsectoren voor maatschappelijke opgaven Vitaal platteland Sport & Cultuur MKB & Ondernemerschap pro gramma Dynamisch Brabant, moeten we nu verzilveren en uitbouwen. Samen met de Brabantse regio s. Oftewel: Slimme verbindingen de basis op orde en op weg naar Internationalisering de top. Zes clusters spelen Fondsvorming en daarbij een hoofdrol: Life Sciences Proeftuinen & Health, Agro Food, High Tech Systemen en Materialen (inclusief Automotive en Solar), Logistiek, Biobased Economy en Maintenance. Juist op de Werklocaties snijvlakken tussen deze clusters is veel innovatie te realiseren. Deze clusters kunnen ook een rol spelen bij het ontwikkelen van slimme, innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Zo snijdt het mes aan twee kanten: goed voor de economie, goed voor de leefbaarheid. 5

Het Economisch Programma Brabant 2020 trekt de lijnen door die eerder door het provinciebestuur zijn uitgezet in de Agenda van Brabant en het programma Dynamisch Brabant. Voor de verdere uitwerking sprak de provincie uitgebreid met vele partners in het bedrijfsleven, onderwijs, gemeenten en instellingen. Ook sluit het Economisch Programma aan bij regionale, nationale en internationale agenda s. Denk aan Brainport 2020, BrabantStad, het topsectorenbeleid van het rijk en de Europese 2020 Agenda. Mooie intenties zijn daarbij niet genoeg; de provincie wil participeren in gezamenlijke ontwikkelingen. Economie én leefbaarheid stimuleren! Gedeputeerde Bert Pauli over Economisch Programma Brabant 2020 6 Drie pijlers: 1 Op weg naar de top: met onze sterke Brabantse clusters op weg naar een structurele top-5 positie als Europese innovatie regio. Accent op verbindingen tussen clusters en met maatschappelijke opgaven. 2 De basis op orde: Brabant moet voor ondernemers uitnodigend zijn. De arbeidsmarkt moet aansluiten bij de vraag. Er moet voldoende ruimte zijn om te ondernemen en de regio moet goed bereikbaar zijn. 3 Het bredere ecosysteem: Brabant moet aantrekkelijk zijn om te wonen, te werken, uit te gaan en te recreëren. Wisselwerking tussen maatschappij en economie kan daaraan bijdragen. 7

8 Als aanjager van de economie in Brabant verandert de rol van de provincie. Bert Pauli, gedeputeerde van Economische Zaken en Bestuur: De tijd van subsidiepotten is voorbij. We gaan ondernemend samen werken: partijen bij elkaar brengen en samen nieuwe ontwikkelingen op gang brengen. Soms zal de provincie mee-investeren, maar dan wel met de bedoeling dit geld terug te verdienen. Dit geld kan dan weer worden ingezet voor nieuwe investeringen en ontwikkelingen. Win-winsituaties Pauli over de Brabantse koers: We laten het mes aan twee kanten snijden. Kijk naar het Life Sciences Park in Oss, de High Tech Campus in Eindhoven en de Green Chemistry Campus in Bergen op Zoom. We koppelen economie aan maatschappelijke trends. Innovatieve producten en diensten gericht op zorg, duurzaamheid, mobiliteit, groene energie; dat soort zaken. Dat levert Brabant win-winsituaties op. Het stimuleert zowel de groeikansen voor onze bedrijven als de leefbaarheid. De basis op orde Pauli stelt dat innovatiekracht en internationale concurrentiekracht essentieel zijn voor Brabant. Daar moeten we werk van maken, maar dat lukt alleen als ook de basis op orde is. Dat betekent dat we een beroepsbevolking nodig hebben die past bij de vraag van de bedrijven. Maar ook dat ons middenen kleinbedrijf mag rekenen op een goede ondersteuning. Bijvoorbeeld via programma s als Starterslift. Ook moet het prettig wonen en werken zijn in Brabant. Je wilt niet dagelijks in de file staan. Dat soort zaken moet ook op orde zijn. De naam van ons economisch pro gramma is niet voor niets: de basis op orde en op weg naar de top! Arbeidsmarkt Volgens de gedeputeerde dreigt de arbeidsmarkt de bottleneck te worden van de Brabantse economie. Er komt steeds meer spanning tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Ondernemers zijn daar echt bezorgd over. Ze zien dat als het kwetsbaarste punt van de Brabantse economie. Pauli stelt dat hier volop aan wordt gewerkt. Als provincie willen we een belangrijke aanjagende partij zijn voor arbeidsmarktvernieuwing en daarmee een voorbeeldfunctie vervullen, zowel binnen Brabant als daarbuiten. 9

PlantLab uit s-hertogenbosch ontwikkelde de Plant Production Unit. Deze kwekerij maakt het telen van fruit en groenten overal ter wereld mogelijk. Van de Noordpool tot de evenaar en zelfs midden in de stad. 10 Anderen succes laten hebben Pauli omschrijft de rol van de provincie als enabler. Daar is geen directe Nederlandse vertaling voor. De provincie probeert anderen tot succes te laten komen. In die rol faciliteren, initiëren en ondersteunen wij onze partners. Niet vanaf een afstand, maar betrokken en creatief. Dat vraagt om meer competenties dan alleen financiële. Onze kwaliteit is het actief verbinden van partijen. 11

TIENPUNTENPLAN 12 Slimme verbindingen in combinatie met slimme instrumenten 13

1 Inhaken op (inter)- nationale programma s Het economisch programma van Brabant is geen geïsoleerd eiland. Het sluit goed aan bij bestaande nationale en Europese plannen. Denk aan het landelijke topsectorenbeleid en de Europese ambitie om een slimme en duurzame kenniseconomie te verwezenlijken. Brabant ziet zichzelf nadrukkelijk als Europese regio. We kijken verder dan de eigen provinciegrenzen. Bewust zoeken we naar verdere samenwerking met andere innovatieve regio s binnen en buiten Nederland. 14 Stap voor stap bouwt Brabant de plannen uit zoals die eerder zijn geschetst in de Agenda van Brabant. Cruciaal daarbij is de samen werking tussen overheid, onderwijs/kennisinstellingen en bedrijfsleven. Met als belangrijkste focus de zes clusters die zijn aangewezen. 15 Dorel Netherlands uit Helmond is een snel groeiende internationale onderneming. Dorel biedt een breed assortiment aan producten voor baby s en kinderen van onder andere de merken Maxi-Cosi en Quinny en levert producten aan meer dan 80 landen wereldwijd.

Fujifilm in Tilburg ontwikkelt membranen. Dit zijn uiterst fijne filters die gassen en vloeistoffen kunnen zuiveren. Eén toepassing van de membranen is het opwekken van blue energy: stroom uit de combinatie van zoet en zout water. 2 2 Kracht van clusters steeds verder uitbouwen 16 Frans Jan Fortunati De zes clusters Life Sciences & Health, Agro Food, High Tech Systemen en Materialen (inclusief Automotive en Solar), Logistiek, Biobased Economy en Maintenance zijn de ruggengraat van het economisch programma. Vooral daar waar clusters elkaar tegenkomen, zijn verrassende combinaties mogelijk. Het is op de eerste plaats aan de bedrijven zelf om dat waar te maken. De provincie ziet voor zichzelf een aanjaag functie weggelegd. Meehelpen ontwikkelingen op gang te brengen of te versterken en verbindingen leggen. We zoeken telkens de juiste schaalniveaus en partners: regionaal, bovenregionaal en internationaal. Wat er moet gebeuren verschilt per cluster. Elk cluster heeft andere behoeften. Wat die behoeften zijn, blijkt uit de clusteranalyse. Op dit moment wordt gewerkt aan meerjaren plannen voor de clusters (roadmaps). Die geven aan welke stappen er nodig zijn de komende jaren. Ook kijken we naar de synergie tussen de roadmaps onderling en mogelijke nationale en internationale verbindingen. De optelsom en samenhang van de verschillende roadmaps leidt tot het doel van het Economisch Programma Brabant 2020: Brabant in de top 5 van innovatieve regio s. 17

De Green Chemistry Campus in Bergen op Zoom speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van duurzame producten en technologieën. Denk aan bedrijven die verpakkingen van aardappelschillen en autodashboards van natuurvezels maken. Het doel van De Green Chemistry Campus: hét Europese centrum worden voor biobased innovaties. 3 18 3 Sterke clusters koppelen aan maatschappelijke vraagstukken Inspelen op maatschappelijke vragen biedt grote economische kansen. Tegelijkertijd verbeteren innovatieve oplossingen de leefbaarheid. Daarom zijn de clusters gekoppeld aan vier maatschappelijke opgaven: slimme mobiliteit, een duurzame agro-food keten, duurzame energie, en gezond ouder worden (zorgeconomie). Deze vier thema s staan hoog op de Europese agenda. Ook hierbij wil de provincie een actieve partner zijn. Per thema komt er een uitvoeringsprogramma. Dat stelt de provincie op, samen met de externe economische en maatschappelijke stakeholders. 19

4 Locaties die innovaties uitlokken 20 Bedrijven hebben goede werklocaties nodig om te ondernemen. Deze werklocaties kunnen ook vernieuwing uitlokken. Denk aan een campus waar gevestigde bedrijven en jonge start-ups zitten, samen met kennis instellingen en laboratoria waar onderzoek plaatsvindt. Dergelijke campussen bevorderen samenwerking en kennisdeling. Goede voor beelden hiervan zijn het Life Sciences Park Oss, Automotive CampusNL in Helmond en de Green Chemistry Campus in Bergen op Zoom. Een werklocatie kan innovatie ook stimuleren als de infrastructuur up-to-date is. Denk aan een slimme ICT-omgeving met volop ruimte op de glasvezelkabel. De rol van de provincie varieert per project. De provincie kan ontwikke l ingen mee op gang brengen door partijen bij elkaar te brengen en mogelijk ruimtelijke ondersteuning te bieden. Ook kunnen het Provinciale Ontwikkelbedrijf en De Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) mogelijk een rol spelen. Om Brabant te voorzien van een hoogwaardige en open ICT infrastructuur ontwikkelt de provincie een Digitale Agenda. 21 4 Philips Healthcare uit Eindhoven/Best ontwikkelde de eerste digitale MRI-scanner ter wereld. Hierdoor is vroegtijdige diagnose en nieuw wetenschappelijk onderzoek mogelijk. Deze scanner wordt overal ter wereld gebruikt.

HOME Brabant: op naar de top! Economie én leefbaarheid stimuleren! TIENPUNTENPLAN 1 5 22 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Het familiebedrijf Van Bommel uit Moergestel produceert sinds 1734 handgemaakte kwaliteitsschoenen. Van Bommel verkoopt de schoenen niet alleen in Nederland, maar ook internationaal. 5 De juiste mensen beschikbaar Een arbeidsmarkt waarbij vraag en aanbod goed matchen, is cruciaal voor economisch succes. Wat hebben de clusters nodig? Wat zijn de demografische ontwikkelingen in Brabant? Hoe halen we toptalent vanuit de hele wereld naar Brabant? Samen met onderwijsinstellingen, gemeenten en het bedrijfsleven werkt de provincie aan een arbeids markt die aansluit bij de economisch ambities. Zo is er sinds enkele jaren Pact Brabant; samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs, maatschappelijke partners en overheid om knelpunten op de arbeidsmarkt weg te werken. In 2011 is door de PACT-partners het Brabants Arbeidsmarktakkoord getekend. De belangrijkste doelen hiervan zijn: mkb-bedrijven helpen bij hun personeelsbeleid voldoende instroom van goed geschoolde arbeidskrachten goede aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven stimuleren van arbeidsmobiliteit aantrekken van (internationale) kenniswerkers. De vernieuwing van de arbeidsmarkt ziet de provincie als een speerpunt. Als provincie willen we pilot-regio zijn voor arbeids markt vernieuwing. Betrokkenheid van alle stakeholders is daarbij bepalend voor het succes. De provincie ziet het als haar taak om het overleg tussen de Brabantse arbeidsmarktorganisaties en -netwerken zo goed mogelijk te organiseren. 23

6 Movico uit Deurne richt voor grote internationale sportevenementen, als de Giro d Italie, locaties in met mobiele faciliteiten. 6 Nieuwe verbindingen, economie en bredere vestigingsklimaat 24 Het werkterrein van de provincie is breed. Van sport tot cultuur. Van wegen en bussen tot natuur en landschappen. Op het eerste gezicht lijken het geen economische onderwerpen, toch bieden ze volop innovatieve kansen voor slimme, bedrijfsmatige oplossingen en verdienmodellen. Dat is goed voor de economie en goed voor Brabant. Neem de Stichting Sports & Technology (S&T), die koppelt in Brabant de gouden driehoek sport, bedrijfsleven en kennis instituten aan elkaar. Met als doel sport op een hoger niveau te tillen en van daaruit producten en diensten te ontwikkelen en die te vermarkten. De provincie kan dit soort ontwikkelingen stimuleren. Aanknopingspunten zijn onder andere te vinden in het Provinciaal Verkeers- en Vervoerplan, 'Brabant Culturele Hoofdstad 2018 en Landschappen van allure. Op alle werkterreinen bekijkt de provincie, samen met het bedrijfsleven en andere stakeholders, welke dwarsverbanden er mogelijk zijn met de zes clusters. 25

7 Internationalisering Elk cluster heeft grote kansen over de grens. De internationale kansen per cluster verschillen. Soms zijn de kansen grensoverschrijdend, soms Europees en soms mondiaal. Dat varieert van kennisrelaties met instituten in Leuven, Luik en Aken, tot groeikansen in Azië en Latijns-Amerika. De focus van de provincie ligt bij internationalisering vooral op investeringsbevordering, in combinatie met innovatiestimulering. Bijvoorbeeld door internationale missies ook te benutten voor business development bij buitenlandse partners. 26 Ook moeten Europa en de rest van de wereld goed tussen de oren krijgen wat Brabant te bieden heeft. Dit wordt uitgewerkt in de meerjarenstrategie voor versterking van de internationale positie van Brabant, Brabant in internationaal perspectief. De hoofdboodschap luidt: Brabant is Europe s Heart of Smart Solutions. Natuurlijk wordt de Brabantse agenda ook via lobby en netwerk contacten nadrukkelijk onder de aandacht gebracht in Den Haag en Brussel. 27 7 Vlisco Group uit Helmond ontwerpt, produceert en distribueert kleurrijke modestoffen voor de consument in West- en Centraal- Afrika en de Afrikaanse consument in wereldsteden als New York, Londen en Parijs.

8 Zorgen voor voldoende kapitaal Bedrijven in de clusters kunnen alleen groeien en innoveren als er voldoende geld is. We werken aan financieringsinstrumenten die hierin voorzien, die goed met elkaar samenhangen en die optimaal toegankelijk zijn voor het mkb. Om kapitaal voor innovatie en groei beter beschikbaar te maken voor Brabantse bedrijven werken we in de komende jaren langs vier lijnen: 28 We benutten bestaande financieringsinstrumenten van het rijk en Europa optimaal. We mobiliseren, organiseren en maken privaat durfkapitaal toegankelijk. We voorzien in de financieringsbehoefte van het bedrijfsleven in de Brabantse clusters en organiseren een sluitende en samenhangende financieringsketen. Het gaat om bestaande en nieuwe fondsen en een goede samenhang daarvan. We verbinden bedrijfsfinanciering en innovatieondersteuning. 29 8 Focal Meditech uit Tilburg introduceert de Darwing: een dynamische armondersteuning. Hierdoor krijgen mensen met minimale spierkracht de natuurlijke manier van bewegen terug.

9 Innovatiefonds voor de financiering van gezamenlijke innovatieprojecten 30 De provincie gaat een fonds inrichten voor nieuwe producten en diensten. Hoe? Door financieel te participeren in concrete innovatietrajecten van MKB-bedrijven. De afgelopen tijd vielen de landelijke middelen weg. Daardoor groeit de behoefte aan een (revolverend) innovatiefonds voor investeringen in kleine collectieve innovatie projecten. Met drie tot vijf partijen, waaronder altijd enkele MKB-bedrijven, gericht op het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. 31 9 Pamgene International uit s-hertogenbosch ontwikkelde de PamStation. Met dit apparaat kunnen farmaceuten veel beter en eerder in het proces onderzoeken of medicijnen gaan werken. Onderzoeksinstituten in de hele wereld gebruiken PamStations.

PAL-V uit Raamsdonksveer ontwikkelt vliegende auto s. Deze worden bijvoorbeeld ingezet door flying doctors of andere hulpdiensten wereldwijd. 10 10 Proeftuinen als kraamkamer van nieuwe ontwikkelingen 32 Vaak stuiten innovatieve projecten op allerlei drempels en obstakels. Door ze onder te brengen in proeftuinen bereiken innovaties de markt sneller en krachtiger. In een proeftuin werken alle stakeholders intensief met elkaar samen. Van ontwikkelaars en kennisleveranciers tot regelgevers, financiers en eindgebruikers. Zonder regels en andere belemmeringen die de experimenteerdrift soms in de weg staan. De provincie kan het opzetten van proeftuinen ondersteunen. Bijvoorbeeld door het creëren van regelarme ruimten (in samenspraak met het Rijk). Ook kan de provincie concrete assets inbrengen. Denk bijvoorbeeld aan wegen en data als het gaat om Slimme Mobiliteit. Of via het eigen inkoopbeleid (zoals bussen in proeftuinen voor Elektrisch Rijden). Rond het thema economie/innovatie en natuur kijken we naar experimenteerruimte in bijvoorbeeld het Groene Woud. Ook wil Brabant een (Europese) proeftuin worden voor zorgeconomie en vernieuwend arbeidsmarktbeleid. 33

Tot slot Het economisch programma van de provincie is Brabant op het lijf geschreven. Slimme oplossingen bedenken en waarmaken; dat is namelijk niks nieuws voor Brabanders. Het zit ons in het bloed. 34 Enkele voorbeelden: De gloeilamp komt uit Brabant, de CD technologie is hier ontwikkeld en nu maken we hier de productiemachines voor bijna alle elektronische chips in de wereld. In Brabant komen vele lijnen samen. Dat komt omdat Brabant een ondernemende provincie is. Brabantse ondernemers werken van nature graag en veel samen. Ook over de grens. Dat is een garantie voor grensoverschrijdende innovatie. Kortom, voor slimme oplossingen moet je in Brabant zijn. Dat was vroeger zo, en nu nog steeds. En ook in de toekomst zal dat blijven. Vandaar onze slogan:! 35 Ons DNA biedt dus een stevige basis voor de ambities van Brabant: met kennis, ondernemerschap en innovatie doorstoten naar de Europese top. Het Economisch Programma Brabant 2020 zet hiervoor de koers uit. Nu is het zaak hier werk van te maken. Met alle partners, het bedrijfsleven voorop, samenwerken aan een sterk Brabant.

NB IN VERGELIJKING MET DE LANDELIJKE VERDELING 23,1 21,8 25,1 27,9 27,2 30,4 3,2 2,8 14,9 11 6,4 6,1 E BRABANT AANTAL INWONERS NB IN VERGELIJKING MET NEDERLAND BRABANT 2.463.600 AANTAL INWONERS NB IN VERGELIJKING MET NEDERLAND 14,8 INNOVATIE LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ HORECA WERKZAME ECONOMISCHE MEDEWERKERS CLUSTERS IN RESEARCH EN DEVELOPMENT NB NL (1=2000) 16.755 =19 87.874 INNOVATIE FOOD MAINTENANCE BIOBASED ECONOMY LOGISTIEK HIGH TECH SYSTEMEN & MATERIALEN COMMERCIELE DIENST- VERLENING LIFE SCIENCES WERKZAME MEDEWERKERS IN RESEARCH EN DEVELOPMENT NB NL (1=2000) NIET COMMERCIELE DIENST- VERLENING G N 1 6 A N 36 14,8 BRUTO BINNENLANDS PRODUCT (MILJ) WERKGELEGENHEID NAAR SECTOR () NB NL NB IN VERGELIJKING MET DE LANDELIJKE VERDELING 75.461 509.148 2.463.600 3,2 2,8 14,9 11 6,4 6,1 LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ HORECA 27,9 25,1 23,1 21,8 WERKGELEGENHEID NAAR SECTOR () NB IN VERGELIJKING MET DE LANDELIJKE VERDELING UITGAVEN IN RESEARCH EN DEVELOPMENT 14,9 11 3,2 2,8 ECONOMISCHE CLUSTERS 6,4 6,1 35 2.025 MILJ. 27,2 30,4 16.755 =19 BRABANT UITGAVEN IN R&D PATENTEN PER MLN. INWONERS NB 35 239,9 239.370 AANTAL 87.874 INWONERS 2.025 MILJ. NB IN VERGELIJKING MET NEDERLAND NL GEM. 99.786 OPLEIDINGSNIVEAU 10.408 MILJ. VAN DE BEROEPSBEVOLKING NB IN VERGELIJKING MET NEDERLAND 14,8 43,8 EUROPA 42,4 14,9 UITGAVEN IN R&D PATENTEN PER MLN. INWONERS GEVESTIGDE BUITENLANDSE BEDRIJVEN IN BRABANT 6.500 WERKGELEGENHEID EUROPA NAAR SECTOR () GEVESTIGDE BUITENLANDSE BEDRIJVEN IN BRABANT 34 31,3 NB 3524 239,9 22,6 NB TEN OPZICHTE VAN 2.025 NL MILJ. (1=500) COMMERCIELE NIET 2.463.600 DIENST- COMMERCIELE NL GEM. 99.786 VERLENING 27,9 27,2 DIENST- 30,4 10.408 MILJ. 25,1 0,9 1 23,1 21,8 VERLENING 1.458 =22 LAAG MIDDEN HOOG ONBEKEND 27,9 NB TEN OPZICHTE VAN NL (1=500) 25,1 LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ FOODCOMMERCIELE NIET 23,1 LIFE SCIENCES 21,8 MAINTENANCE HORECA DIENST- COMMERCIELE 10.408 MILJ. VERLENING DIENST- 14,9 BIOBASED VERLENING ECONOMY LOGISTIEK 3,2 2,8 1.458 =22 6,4 6,1 HIGH TECH NB NL SYSTEMEN & ECONOMISCHE CLUSTERS MATERIALEN PATENTEN PER MLN. INWONERS NB NL 239,9 GEM. 99.786 NB NL 239.370 FOOD MAINTENANCE BIOBASED LIFE SCIENCES 11 AANTAL BUITENLANDSE INVESTEERDERS IN BRABANT 6.500 NB IN VERGELIJKING MET DE LANDELIJKE VERDELING 27,2 30,4 239.370 18,7 LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ COMMERCIELE NIET HORECA DIENST- COMMERCIELE 36 VERLENING DIENST- 193 VERLENING TOTAAL AANDEEL VAN DE BEROEPSBEVOLKING INNOVA WERKZAME M NB NL (1= 37 A N 16.755 87.874 UITGAVEN IN 35 EUROPA GEVESTIGDE NB TEN OPZICH 1.458

L V M H C E L D Z 2.463.600 WERKGELEGENHEID NAAR SECTOR () NB IN VERGELIJKING MET DE LANDELIJKE VERDELING 23,1 21,8 25,1 27,9 27,2 30,4 BRUTO BINNENLANDS PRODUCT (MILJ) NB NL UITGAVEN IN R&D PATENTEN PER MLN. INWONERS 75.461 NB509.148 35 239,9 239.370 2.025 MILJ. NL 10.408 MILJ. GEM. 99.786 38 11 3,2 2,8 INNOVATIE 6,4 6,1 BRUTO BINNENLANDS PRODUCT (MILJ) WERKZAME NB NL MEDEWERKERS IN RESEARCH EN DEVELOPMENT NB NL (1=2000) 75.461 509.148 16.755 =19 87.874 BIOBASED UITGAVEN UITGAVEN IN IN R&D RESEARCH EN PATENTEN DEVELOPMENT ECONOMY PER LOGISTIEK MLN. INWONERS HIGH TECH NB 35 239,9 239.370 SYSTEMEN & 2.025 MILJ. MATERIALEN NB 35 NL GEM. 99.786 10.408 MILJ. 2.025 MILJ. NL EUROPA 10.408 MILJ. GEVESTIGDE BUITENLANDSE OPLEIDINGSNIVEAU BEDRIJVEN VAN IN DE BRABANT BEROEPSBEVOLKING NB PATENTEN OPZICHTE PER VAN MLN. NB IN NL VERGELIJKING (1=500) INWONERS MET NEDERLAND NB NL 43,8 =22 42,4 14,9 1.458 239,9 6.500 GEM. 99.786 ECONOMISCHE CLUSTERS 239.370 24 22,6 14,9 LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ HORECA 31,3 FOOD MAINTENANCE 34 COMMERCIELE DIENST- VERLENING LIFE SCIENCES EUROPA BRABANT INNOVATI GEVESTIGDE BUITENLANDSE BEDRIJVEN IN BRABANT AANTAL INWONERS UITGAVEN NB TEN OPZICHTE IN RESEARCH VAN NL (1=500) EN DEVELOPMENT WERKZAME ME NIET NB IN VERGELIJKING MET NEDERLAND NB NL (1=20 COMMERCIELE DIENST- VERLENING 2.463.600 1.458 6.500 16.755 87.874 PATENTEN AANTAL BUITENLANDSE PER MLN. INWONERS INVESTEERDERS IN BRABANT NB NL NB NL UITGAVEN IN RL WERKGELEGENHEID NAAR SECTOR () N NB IN VERGELIJKING MET 239,9 DE LANDELIJKE 239.370 VERDELING 18,7 35 GEM. 3699.786 N 27,9 27,2 193 30,4 39 3,2 2,8 14,9 11 6,4 6,1 ECONOMISCHE CLUSTERS 35 14,8 23,1 21,8 25,1 NB =22 2.025 MILJ. NL 10.408 MILJ. AANDEEL EXPORT IN BRABANT NB TOT NEDERLAND LANDBOUW INDUSTRIE BOUW HANDEL/ COMMERCIELE HORECA DIENST- VERLENING NIET COMMERCIELE DIENST- VERLENING OVERIG EUROPA GEVESTIGDE B NB TEN OPZICHTE V 1.458 6.500 TOTAAL AANTAL AANDEEL BUITENLANDSE EXPORT IN BRABANT INVESTEERDERS IN BRABANT NB NL NB TOT NEDERLAND 36 193 0,9 1 LAAG MIDDEN HOOG ONBEKEND 18,7 TOTAAL AANDEEL VAN DE BEROEPSBEVOLKING ZAKELIJKE DIENSTEN LOGISTIEK ENERGIE CHEMIE HIGHTECH MATERIALEN VOEDING LANDBOUW FOOD MAINTENANCE BIOBASED ECONOMY LOGISTIEK OVERIG TOTAAL HIGH TECH SYSTEMEN & MATERIALEN LIFE SCIENCES AANTAL BUITEN NB NL 36

Informatie Wilt u alle ontwikkelingen rond het Economisch Programma Brabant 2020 blijven volgen? Kijk dan regelmatig op onze website en word lid van onze LinkedIn groep. www.brabant.nl/economie Economisch programma Brabant 2020 40 41 Contactgegevens Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1 5216 TV s-hertogenbosch telefoon (073) 681 28 12 www.brabant.nl November 2012