Bovenbouw HAVO / VWO Onderdeel 1 Relaties: wensen en grenzen
2
Toelichting onderdeel 1: wensen en grenzen In het eerste onderdeel van Lang Leve de Liefde Bovenbouw (LLL-BB) wordt het thema relaties en seks geïntroduceerd. Dit onderdeel bestaat uit 3 oefeningen, verspreid over 2 lesuren. In de eerste les ligt de nadruk op de wensen ; wat is er leuk aan relaties (oef 1.) en hoe zit het met verlangen naar seks en intimiteit (oef 2.)? En verschilt dit tussen jongens en meisjes? In de tweede les gaat het over seksuele grenzen; hoe ver wil je gaan? En hoe laat je dat dan merken? Programma Les 1: Relaties en seks Oef 1. Introductieoefening (ca. 20 min.) p. 4 Oef 2. Verlangens en opwinding (ca. 10 min.) p. 5 Les 2: Wensen en grenzen Oef 3. Wat wil je wel wat wil je niet (ca. 40 min.) p. 6 Benodigdheden Les 1 Oef. 1: Post-its & schoolbord Oef. 2: PC met internetverbinding en beamer of digiboard Les 2 Oef. 3: Printjes van Lang Leve de Liefde website (bijlagen) 3
Les 1 Relaties en seks In deze les gaat het over verlangens in relaties en bij het vrijen. De eerste oefening is een klassikale discussie over wat jongens en wat meisjes zoeken in een relatie (oef. 1). In de tweede oefening wordt in een filmpje aan de hand van de seksuele opwindingscurve (animaties en cartoons) laten zien hoe verlangen en opwinding verschild tussen jongens (mannen) en meisjes (vrouwen). Oefening 1 Introductieoefening Samenvatting van de oefening Aan de hand van enkele stellingen discussiëren de leerlingen over verschillende aspecten van relaties. Wat zoek je in een relatie? Is dit voor jongens anders dan voor meisjes? En kun je van internet iets leren over seks? Doel van de oefening - Leerlingen beseffen dat seksuele en relationele wensen per persoon verschillen - Leerlingen beseffen dat je in media ideeën over seks en relatie op kunt doen maar dat deze niet altijd overeenkomen met wat jij of je partner wilt Stappen 1. Op bord een schema maken met een kolom voor meisjes en een kolom voor jongens. 2. De leerlingen op 3 post-its (geeltjes) 3 dingen laten opschrijven die ze belangrijk of leuk (zouden) vinden aan relaties. 3. Vervolgens de geeltjes laten opplakken in hun kolom. 4. Daarna nabespreken aan de hand van de stelling (zie onder; stelling 1) en in nabespreking zien of jongens en meisjes inderdaad verschillen. En of meisjes en jongens onderling ook verschillen. U kunt de leerlingen eerst laten stemmen over een stelling (eens oneens) en vervolgens kijken of dit overeenkomt met de uitslag van de geeltjes. Wellicht ook verschillen tussen jongeren met een verschillende (etnische) achtergrond. 5. Vervolgens door naar de volgende vraag; de leerlingen op een post-it laten opschrijven welke informatie of ideeën over seks ze op internet of via de media op doen. 6. Wederom post-its laten opplakken en nabespreken (zie onder; stelling 2) Stellingen 1. Meisjes vinden samen zijn het belangrijkst in een relatie, jongens de seks Nabespreking: Dingen die vaak worden genoemd als positief aan een relatie zijn intimiteit, tederheid, vertrouwen, respect, op je gemak voelen, liefde, zorgzaamheid, toekomst, gelijkheid, openheid, samen zijn. Uit onderzoek blijkt dat jongens en meisjes niet zo veel verschillen in wat ze het belangrijkst vinden in een (vaste) relatie. Het klopt dat jongens/mannen meestal meer interesse hebben in seks, maar dat wil niet zeggen dat ze dit alleen maar belangrijk vinden. Ook jongens vinden intimiteit en samen zijn belangrijk. 4
2. Van internet kun je leren hoe je fijne/goede seks kunt hebben Nabespreking: Dit hangt af van de site en bedenk altijd dat iedereen anders is. Bij sommige sites kun je leuke ideeën of kennis op doen, maar er zijn ook sites die een onrealistisch beeld van de werkelijkheid geven. Bedenk bij alles wat je in de media ziet steeds of jij je daar ook prettig bij voelt en check ook steeds waar je partner zich prettig bij voelt. Fijne seks is samen ontdekken wat voor jullie fijn is. Er zijn geen richtlijnen voor wat fijn of niet fijn is. Wat de een leuk vindt, kan de ander niet prettig vinden. Een site waar leerlingen betrouwbare informatie kunnen vinden is bijvoorbeeld www.sense.info/. Of bij een seksuologe. Misschien kunnen de leerlingen zelf ook nog sites noemen? Tips bij deze oefening Wanneer de situatie in uw klas zich niet leent voor het zelf door de leerlingen laten opplakken van de geeltjes (bijvoorbeeld als leerlingen te verlegen zijn), dan kunt u er ook voor kiezen om zelf de geeltjes te verzamelen en op het bord te plakken. In dit geval is het wel handig als leerlingen op hun geeltje vermelden of ze man of vrouw zijn. Of u moet eerst alle geeltjes bij de meiden en daarna bij de jongens verzamelen. De stellingen voor de nabespreking staan ook in de leerlingenomgeving (bovenbouw) van de www.langlevedeliefde.nl (onderdeel 1, oef 1) website. Oefening 2 Verlangens en opwinding Samenvatting van de oefening In deze oefening bekijken leerlingen de korte film (ca. 8 minuten) over de seksuele opwindingscurve. In deze film vertelt seksuologe Eva Buitenhuis over seksueel verlangen, seksuele opwinding, en het orgasme. De uitleg wordt afgewisseld met animaties en cartoons waarin de opwindingscurve voor mannen en voor vrouwen wordt getoond. Doel van de oefening - Leerlingen kennen de verschillende fasen van seksuele opwinding - Leerlingen zijn zich er van bewust dat seksuele opwinding en verlangen kan verschillen tussen mannen en vrouwen en ook tussen personen. - Leerlingen beseffen dat fijne seks vooral te maken heeft met ontspannen zijn Stappen De film is te vinden in de leerlingenomgeving bovenbouw van de lang leve de liefde website: www.langlevedeliefde.nl (onderdeel 1, oef 2). 5
Les 2 Wensen & grenzen In deze les denken leerlingen na over wanneer je over de grens gaat op relationeel of seksueel gebied. Oefening 3 Wat wil je wel wat wil je niet Samenvatting van de oefening In deze oefening denken leerlingen aan de hand van voorbeeld situaties na over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Wanneer gaat iets over de grens? Hoe voorkom je dat? Wat wil je wel, wat wil je niet? En verschilt dit per persoon en per situatie? Doel van de oefening - leerlingen denken na over wanneer iets grensoverschrijdend is en hoe je dit kunt voorkomen - Leerlingen erkennen dat wensen en grenzen in relaties kunnen verschillen - Leerlingen beseffen het belang van het van te voren bedenken van wat je wel en niet wilt op seksueel en relationeel gebied. - Leerlingen weten verschil tussen duidelijk en niet duidelijk communiceren van wat je wilt. Stappen 1. De leerlingen groepjes van 4 personen laten vormen met degenen die naast hen zitten of voor/achter hen zitten (even stoel omdraaien). Probeer als het kan heterogene groepen (jongens/meisjes, culturele achtergrond) te maken, zodat verschillende meningen binnen een groepje aan bod kunnen komen. 2. Elk groepje krijgt een van de situaties met de erbij behorende vragen (zie hieronder en zie de printversie in de leerlingenomgeving (bovenbouw) van de www.langlevedeliefde.nl website (onderdeel 1, oef 3)). De groepjes krijgen ongeveer 15 minuten om de situatie te lezen en gezamenlijk de vragen te beantwoorden. De antwoorden schrijven ze op een groot vel papier. 3. Daarna klassikaal nabespreken. Per groep de vragen voor de betreffende situatie laten beantwoorden en zo nodig aan de andere groepjes aanvulling vragen. Indien nodig, doorvragen tot het antwoord volledig is. Zie suggesties voor nabespreking hieronder. 4. Oefening afsluiten met bespreken van de conclusies (zie hieronder). Indien de situatie in uw klas zich hier niet voor leent, kunt u er voor kiezen om de onderwerpen individueel te laten voor bereiden en daarna klassikaal te bespreken i.p.v. in kleine groepjes. Bij tijdgebrek kunt u de voorbereiding ook als huiswerk opdracht meegeven zodat u de les meteen kunt beginnen met nabespreking. Belangrijk Deze oefening is niet bedoeld om jongeren schrik aan te jagen. Het is bedoeld om jongeren te laten nadenken over wat ze wel of niet zouden willen op seksueel en relationeel gebied en vooral hoe je dat dan duidelijk communiceert. Het is goed als jongeren beseffen wat er mis kan gaan, maar vervolgens is het dan vooral belangrijk om te weten hoe je dit kunt voorkomen. 6
Situaties en vragen. Situatie 1 Wie A zegt Een meisje en een jongen zijn verliefd. Ze hebben al een tijdje verkering. Ze zijn bij hem thuis. Ze liggen op zijn bed lekker tv te kijken en beetje te zoenen en strelen. De jongen wil verder gaan en wil haar uitkleden. Maar het meisje weert hem af. Ze gaan door met zoenen en de jongen probeert het opnieuw. Het meisje zegt nee, dat wil ik nog niet, en ze wil bij hem vandaan rollen. De jongen houdt haar tegen en zoent haar weer. Het meisje doet weer mee. De situatie herhaalt zich. Hij zegt: we kunnen nu niet meer stoppen, dat kan je me niet aan doen. Het meisje geeft dan maar toe. Na afloop kleed het meisje zich snel aan en gaat naar huis. Vragen bij situatie 1 met feedback voor nabespreking 1. Vind jij dit grensoverschrijdend gedrag? Waarom wel, waarom niet? Bij grensoverschrijdend gedrag denkt men meestal eerst aan verkrachting, aanranding en loverboys. Maar wat het meest voorkomt is licht grensoverschrijdend gedrag zoals subtiele vormen van dwang, verbale manipulatie, chanteren om je zin te krijgen of misbruik maken van iemands dronkenschap. Ondanks dat het hier gaat om een lichte vorm van grensoverschrijding gaat de jongen toch over de grens van het meisje heen. Niet alleen fysiek (hij houdt haar tegen als ze wil wegrollen) maar ook verbaal ( we kunnen nu niet meer stoppen ) gaat hij over de grens van wat het meisje (niet) wil en prettig vindt. 2. Hoe denk je dat het meisje zich voelt? Teleurgesteld in haar vriendje. Balen dat ze toch heeft toegegeven. Verdrietig. Ze dacht dat ze wel duidelijk was. 3. Het meisje wilde niet verder gaan, maar ze wilde ook haar vriendje niet teleurstellen. Heeft het meisje duidelijk laten merken dat ze niet verder wilde? Waarom wel of niet? Wat had ze anders kunnen doen? In eerste instantie zegt het meisje duidelijk dat ze het niet wilt en houdt ze de jongen tegen. Ook probeert ze bij hem weg te rollen. Maar vervolgens blijft het meisje zoenen en geeft het meisje toch toe. Dit geeft een onduidelijk signaal af. Het was beter geweest als ze bij haar grens was gebleven en had volgehouden dat ze niet verder wilde gaan. Dan had ze zich beter en opgelucht gevoeld. Meisjes zijn vaak bang dat de jongen boos wordt als ze nee zeggen, maar meestal is dit niet zo. Als de jongen echt van je houdt, dan vindt hij het juist fijn als je eerlijk en duidelijk bent over wat je wilt. En als de jongen wel boos wordt? Dan is het toch geen leuk vriendje? Er zijn verschillende manieren om aan te geven dat je iets niet wilt. Je kunt gewoon zeggen dat je iets niet wilt, en uitleggen waarom. Je kunt ook iemands hand tegen houden door deze vast te pakken. 4. De jongen zegt we kunnen nu niet meer stoppen, dat kan je me niet aan doen (wie A zegt moet ook B zeggen). Heeft de jongen gelijk? Nee. Je kunt altijd van gedachten veranderen. Een ingang gezet proces verplicht nooit tot doorgaan. Besef wel dat het makkelijker is om je grens te bewaken als je dit eerder aangeeft. Wanneer je eenmaal aan het vrijen bent is het vaak moeilijker om nog nee te zeggen. Geef dus op tijd aan wat je wel en niet wilt. Wat is op tijd? Als jij en je partner al bezig zijn met vrijen, is het lastig om nog te stoppen. Maar om al te beginnen over wat je wel en niet wilt qua seks op je eerste afspraak is misschien wat snel. Zoek een rustig, intiem moment uit, 7
wanneer je bijv. wel al gezellig dicht bij elkaar zit/ligt maar nog niet helemaal bloot bent. 5. Heeft de jongen gemerkt dat ze niet verder wilde? Hoe? Wat had hij anders kunnen doen? Hoe had hij zich dan gevoeld? De jongen wilde duidelijk wat anders dan het meisje. Hij heeft de signalen van het meisje waarschijnlijk wel begrepen, maar omdat ze steeds weer ging zoenen en zich uiteindelijk toch liet overlaten, kan dit de jongen verward hebben. Echter, in plaats van het steeds te proberen had hij er ook met het meisje over kunnen praten. Nu heeft hij uiteindelijk zijn zin gehad, maar hoe leuk was het op deze manier? Achteraf zal de jongen zich schuldig voelen. Misschien wil het meisje hem wel niet meer zien? Het kan wel vaker gebeuren dat jij en je partner allebei andere verwachtingen hebben. Of wat anders willen. Daarom is het altijd goed hier over te praten. Dan kun je allebei niet teleurgesteld raken. Wat voor jou een duidelijk signaal is, kan voor je partner niet duidelijk te zijn. Als je twijfelt, kun je het dus maar beter vragen. 6. Stel, de jongen en het meisje hebben eerder al wel eens gevreeën samen. Of stel het gaat om een getrouwd stel. Wat zou je antwoord op de vragen zijn in dat geval? Vind je het dan ook grensoverschrijdend? Het is vaak moeilijker om nee te zeggen tegen (bepaalde vormen van) vrijen als je het al een keer met die persoon hebt gedaan. Het schept een soort verwachting, ook naar je zelf toe. Je hebt het al een keer eerder gedaan, dus waarom nu dan niet? Toch heb je altijd alle recht om in een nieuwe, volgende situatie terug te komen op een eerdere beslissing. Uit onderzoek blijkt dat het soms moeilijker kan zijn om nee te zeggen tegen een vaste partner dan tegen een losse partner of one-night stand. Je houdt van je vaste partner en je wilt hem of haar niet kwetsen. Bij een losse partner of onenight stand heb je in dat opzicht minder te verliezen. Wat je vaak hoort is dat bij een vaste partner het vrijen er nu eenmaal bij hoort. Toch is het goed om in de gaten te houden dat je partner plezieren wat anders is dan je partner tegen je eigen wensen en grenzen in tevreden houden. 7. Stel, de situatie was andersom. Het meisje haalt de jongen over om verder te gaan. Wat zou je antwoord op de vragen zijn in dat geval? Vind je het dan ook grensoverschrijdend? Bij grensoverschrijding denkt men vaak dat jongens altijd daders zijn en meisjes altijd slachtoffer. Toch gebeurt het ook andersom. En ook dan is het grensoverschrijdend gedrag. Het kan dat het meisje meer wil of andere verwachtingen heeft dan de jongen. Of dat de jongen geen nee durft te zeggen omdat dit niet stoer is. Praat er dus over. Jij beslist zelf hoe fijn je relatie is. En waar je wel of niet aan toe bent. 8. Kun je zelf nog andere situaties bedenken die kunnen leiden tot grensoverschrijding? En hoe kun je die situaties voorkomen? Andere situaties die kunnen zorgen dat je over de grens gaat zijn: onder invloed van alcohol zijn, wanneer je partner een stuk ouder is dan jij, je hebt met iemand zitten flirten en voelt je nu verplicht om verder te gaan. Deze situaties kun je voorkomen door bij het stappen geen of matig alcohol te gebruiken en te zorgen dat je altijd in de buurt van je vrienden bent. Bij een partner die een stuk ouder is, is het goed om al van te voren te praten over wat jouw verwachtingen zijn en de verwachtingen van je partner. Het is goed om op tijd en duidelijk aan te geven hoe ver je wilt gaan. Flirten is leuk, maar hou in de gaten dat je de ander niet te veel uitdaagt. Je bent nooit verplicht om verder te gaan, maar je brengt jezelf in een moeilijke situatie. 8
Situatie 2 Striptease Een meisje is op internet aan het chatten met een jongen van school. Ze is aan het flirten. Ze daagt hem uit om zijn six-pack voor de webcam te laten zien. Hij zegt dat hij niet wil. Maar het meisje haalt hem over door te beloven dat zij daarna wat zal laten zien. De jongen geeft dan toch toe. Hij maakt er een wat onhandige striptease van. Dan hoort hij ineens gejoel. Hij merkt dat het meisje samen met twee vriendinnen zijn striptease hebben bewonderd. Vragen bij situatie 2 met feedback voor nabespreking 1. Vind jij dit grensoverschrijdend gedrag? Waarom wel, waarom niet? Het lijkt gewoon een flauwe grap, maar het gaat wel over de grens. De jongen wil eigenlijk niet, maar laat zich toch overhalen. Omdat hij het meisje leuk vind en het meisje ook het signaal afgeeft dat ze hem leuk vindt (ze flirt). De jongen vertrouwt het meisje en gaat, tegen zijn zin, toch strippen. 2. Hoe denk je dat de jongen zich voelt? De jongen zal zich erg vervelend voelen en zich waarschijnlijk schamen. Hoe moet dat als hij morgen naar school gaat? Zullen ze hem dan uitlachen? Hij zal spijt hebben dat hij zich liet overhalen en hij zal ook boos zijn op het meisje. En verdrietig, want hij dacht dat het meisje hem leuk vond. 3. Hoe denk je dat het meisje zich voelt? Het meisje heeft zich misschien laten overhalen door haar vriendinnen? In dat geval zal ze zich stiekem toch schuldig voelen. Ook al lacht ze hard met haar vriendinnen mee. Misschien krijgt ze achteraf toch spijt van wat ze heeft gedaan. 4. De jongen wilde niet strippen. Uiteindelijk doet hij het toch. Wat had hij anders kunnen doen? Volhouden en het meisje duidelijk maken dat hij dat niet wil. Hij kan over iets ander beginnen, of een grapje er van maken. Of zeggen dat ze het misschien later ooit nog wel eens ziet. 5. Denk je dat de jongen de striptease ook had gedaan als hij wist dat er andere meekeken? Waarschijnlijk niet, want hij wilde toch al niet. 6. Stel het meisje had zijn striptease opgenomen en op haar hyvespagina geplaatst? Zou dit de situatie veranderen? Hoe en waarom? Veel mensen, en vooral ook jongeren, beseffen niet dat alles wat je op internet zet vrij toegankelijk is voor iedereen. Je hebt geen controle op wat er gebeurd met foto s die van jou zijn genomen, en of er misschien een filmpje van je wordt gemaakt via de webcam. 7. Stel, de jongen en het meisje hadden verkering. Zou dit de situatie veranderen? Hoe en waarom? Als je verkering hebt ben je misschien sneller geneigd om via internet foto s of andere dingen te delen en je misschien uit te kleden voor de webcam. Echter, ook dan moet je je niet overhalen als jij je er niet prettig bij voelt. En zelfs als je de ander vertrouwt en het lijkt je wel spannend: bedenk altijd dat alles wat je via internet doet vrij toegankelijk is voor iedereen. Je weet nooit zeker wie het te zien krijgt. 9
8. Stel, de jongen en het meisje kenden elkaar alleen van internet. Zou dit de situatie veranderen? Hoe en waarom? Als de jongen en het meisje elkaar niet kennen en niet bij elkaar op school zitten, dan is het misschien iets minder erg. Je kunt elkaar (en die vriendinnen) in ieder geval niet zo snel tegen komen. Maar je weet het natuurlijk nooit zeker. Pas dus altijd op. 9. Stel, het meisje zat alleen. Of stel, de kamer zal helemaal vol met vriendinnen. Zou dit de situatie veranderen? Hoe en waarom? Als het meisje alleen had gezeten, was het misschien wat minder erg geweest. Hoewel ze het dan natuurlijk de volgende dag aan haar vriendinnen kan vertellen. Als de hele kamer vol vriendinnen had gezeten, had de jongen zich waarschijnlijk nog veel vervelender gevoeld. 10.Stel, de situatie was andersom. Dus de jongen vraagt het meisje om zich uit te kleden. Zou dit de situatie veranderen? Hoe en waarom? Voor een meisje zou het nog vervelender kunnen zijn, want uiteindelijk is een blote six-pack minder bloot dan als je in je BH of blote borsten voor de webcam staat en wordt uitgelachen door een groepje jongens. 11.Wat zou jij wel en wat zou jij niet op internet delen? Denk bijvoorbeeld aan verschil in privacy tussen berichten via e-mail en chat of berichten via de hyves pagina. En foto s versturen per mail of op je hyvespagina zetten. E-mail is veiliger dan chat. Als je die andere persoon tenminste echt kent en zeker weet dat die persoon betrouwbaar is. Bedenk steeds dat alles wat je via internet plaatst ook in handen van iemand anders kan komen. Conclusie Situatie 1 is te voorkomen door duidelijk aan elkaar te communiceren wat je wel en niet wilt. Het is niet altijd makkelijk om op zo n moment te bedenken wat je wilt. Er spelen verschillende emoties een rol. Daarom is het handig om al eerder voor jezelf te bepalen wat je wel of niet wilt. Dus voordat je met je partner afspreekt. Voornemens helpen om ook in moeilijke situatie je gedrag te reguleren. Als je van tevoren al een idee hebt van wat je (niet) wil, dan is het op het moment suprême makkelijker uit te voeren en minder een verrassing. Als je niet, of niet duidelijk communiceert over wat je wel of niet wilt, dan leidt dit tot misverstanden. Situatie 2 is te voorkomen door nooit zomaar privé zaken te delen via internet. Laat je niet overhalen. Bedenk van te voren wat je wel of niet op internet wilt delen en met wie. 10