Verklarend onderzoek naar daling octrooiaanvragen vanuit Nederland bij WIPO en EPO
Colofon Contactpersoon Auteurs Jos Winnink T 088 602 6331 jos.winnink@agentschapnl.nl NL Octrooicentrum Afdeling Kennisontwikkeling & Voorlichting Prinses Beatrixlaan 2 2595 AL Den Haag Philip Oomen eindredactie: Jos Winnink Pagina 2 van 47
Inhoud Managementsamenvatting 5 1 Inleiding 7 1.1 Aanleiding 7 1.2 Probleemidentificatie 9 1.3 Doel en opzet van het onderzoek 9 1.4 De rol van octrooi-informatie in innovatiestatistieken 10 2 Definities in octrooistatistiek 12 2.1 Aanvragen bij de WIPO 12 2.1.1 Statistieken van de WIPO 13 2.2 Aanvragen bij het EPO 14 2.2.1 European Patent Filings 14 2.2.2 European Patent Applications 15 3 Trends 16 3.1 Trends bij EPO 16 3.1.1 Trend in European Patent Filings 16 3.1.2 Trend in European Patent Applications 17 3.2 Trends bij WIPO 18 3.2.1 Definitieve cijfers 2012 19 3.3 EPO en WIPO-trends gecombineerd 21 3.4 Conclusie op basis van de trends 22 4 Analyses 23 4.1 Aantal PCT-aanvragen per aanvrager 23 4.1.1 Aanvragen andere landen in relatie tot grootste aanvragers 27 4.2 Ontwikkeling bij USPTO 27 4.3 Ontwikkelingen bij EPO naar technologie 29 4.4 Ontwikkelingen in andere IE_rechten 30 4.5 Uitvinders versus aanvragers 30 4.6 Verleningen vs. Aanvragen 31 4.7 Conclusies op basis van analyses 31 5 Verslag van de interviews 33 5.1 Selectie van de gesprekspartners 33 5.2 Resultaten van de gesprekken 33 5.2.1 Bedrijfsstrategie 33 5.2.2 Innovatie en R&D 34 5.2.3 Octrooistrategie 35 6 Conclusies 37 7 Onderzoeksresultaten en relaties naar het overheidsbeleid 38 7.1 Octrooibeleid 38 7.2 Octrooiuitvoering 39 7.3 Innovatiebeleid 39 Bijlagen 40 Geïnterviewde bedrijven en personen 41 Spreiding octrooiaanvragen bij WIPO van jaar tot jaar 42 Pagina 3 van 47
Pagina 4 van 47
Managementsamenvatting Het aantal octrooiaanvragen ingediend bij de World Intellectual Property Organization (WIPO) en het European Patent Office (EPO) dat afkomstig is van Nederlandse aanvragers heeft met name in de jaren 2010 en 2011 een aanzienlijke daling laten zien 1. Het totaal aantal octrooiaanvragen ingediend bij deze organisaties nam op hetzelfde moment juist toe. Als reactie op deze daling verschenen in de pers artikelen over een achteruitgang van het innovatievermogen van het Nederlandse bedrijfsleven. NL Octrooicentrum heeft een onderzoek uitgevoerd om duiding te geven aan de geconstateerde daling van aanvragen bij EPO en WIPO afkomstig van Nederlandse aanvragers. Een tweede doelstelling van dit onderzoek is om een verklaring te vinden voor de al langer zichtbaar zijnde dalende trend van deze aanvragen. Octrooien zeggen iets over de mate van innovatie maar zijn zeker niet de enige indicator hiervoor. Evident is dat het aantal (en ook het aandeel) van Nederlandse aanvragen bij EPO en WIPO (de zogeheten PCT-aanvragen) daalt. De positie van Nederland ten opzichte van een aantal referentielanden neemt ook af. Het lijkt er sterk op dat de verklaring voor de daling gezocht moet worden bij enkele grote partijen. De teruggang zit in een beperkt aantal technologiegebieden waarin deze organisaties actief zijn. Ondanks een dalend aantal PCT-aanvragen, stijgt het aantal Nederlandse aanvragers wel. Het aantal Nederlandse aanvragen bij de octrooiverlenende instantie van de Verenigde Staten (USPTO) blijft de afgelopen jaren ongeveer gelijk. Dat geldt ook voor andere intellectueel eigendomsrechten zoals merken en modellen: het aandeel van Nederlandse aanvragers blijft min of meer gelijk. Om de resultaten van het onderzoek beter te kunnen duiden is de cijfermatige analyse van octrooi-informatie over de jaren 2000-2012 aangevuld met interviews met negen octrooiaanvragende bedrijven en twee octrooigemachtigdenkantoren. Uit deze interviews is naar voren gekomen dat Nederland nog steeds een goede vestigingsplaats is voor R&D. Maar dat als gevolg van een transitie naar meer marktgerichte organisaties de aandacht steeds meer verschuift van research naar development. Nederlandse bedrijven hebben er in de afgelopen jaren voor gekozen bedrijfsonderdelen in een concurrerende omgeving, waarin relatief veel octrooien worden aangevraagd, af te stoten. Ook is men kritischer naar het aanvragen van octrooien gaan kijken en vraagt bovendien vaker, selectief, octrooien aan daar waar de concurrentie is gevestigd of waar de markt is (veelal Azië en de Verenigde Staten). De conclusies die naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek getrokken kunnen worden zijn: De Nederlandse octrooipositie is sterk afhankelijk van enkele grote partijen. De beslissingen die deze bedrijven nemen, werken sterk door in het overall beeld en beïnvloeden daarmee sterk de positie Nederland in de ranglijsten. In 2012 is een herstel van het aantal octrooiaanvragen bij de WIPO en het EPO afkomstig van Nederlandse aanvragers opgetreden. Niet duidelijk is of dit herstel zich ook na 2012 zal voortzetten. 1 Recente (maart/april 2013) gegevens van de WIPO en het EPO laten een toename in 2012 zien van het aantal aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers, waarmee de dalende trend (deels) lijkt te zijn omgebogen. Pagina 5 van 47
De R&D inspanningen van Nederlandse bedrijven blijven naar verwachting op niveau. De daling in octrooiaanvragen heeft niet te maken met minder R&D, maar met bedrijfsmatige beslissingen (bijv. terugtrekken uit bepaalde octrooiintensieve- markten) of octrooistrategie (alleen octrooi aanvragen in enkele landen en niet bij EPO en/of WIPO). Uit de interviews komt een verschuiving van research naar development naar voren. De relatie tussen octrooiaanvragen en inspanningen en inspanningen op het gebied van R&D wordt minder duidelijk, doordat er steeds meer engineering nodig is voor een uitvinding. Pagina 6 van 47
1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het voorjaar van 2012 hebben het Europees Octrooi Bureau (European Patent Office EPO) en de World Intellectual Property Organization (WIPO) persberichten uitgebracht over de ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragen in 2011 (zie Box 1 en Box 2). De tendens in beide berichten was gelijk: het totaal aantal bij hen ingediende octrooiaanvragen bereikte een recordhoogte in 2011, Aziatische landen laten een sterke stijging zien van het aantal octrooiaanvragen. En: van de belangrijke landen daalt het aandeel van Nederland het sterkst. De daling van het aantal octrooiaanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers bij het EPO daalt, volgens de bijlage van het persbericht, met ruim 13%. Terwijl het totaal aantal octrooiaanvragen bij het EPO met 3% stijgt. Box 1 : Tekst persbericht EPO 17 januari 2012 Patent filings new record in 2011 17 January 2012 In 2011, despite the economic and financial crisis, the EPO received 243 000 applications, 3% up on the 2010 record figure of 237 500. It granted 62 115 patents, 7% more than in 2010. As regards the filings' geographical origin, the main trends observed in recent years continue. First, a clear majority (62% of all 2011 filings) came from non-european countries (up slightly from 61% in 2010). Globally, the shift towards Asia continues: whilst Europe's share was virtually unchanged, the USA's fell to 24% (from 26% in 2010), but both China's and Japan's increased (to 7% and 19% from 5% and 18% respectively). Among European countries, Germany filed the most (14%), followed by France (5%), then Switzerland, the United Kingdom and the Netherlands (3% each). Amongst the big emerging economies, there were substantial increases from a fairly low base: 13.1% for India, 26.2% for Russia and 11.3% for Brazil. "I am pleased to see that R&D investment held up well last year, despite the financial crisis. Continued patent filings growth and the high percentage of non-european applicants are clear evidence of great confidence in Europe as a place for business", says EPO President Benoît Battistelli. "The EPO will continue to play a leading role in the global patent system". Figures for the 50 main countries filing European patent applications Count 2011 vs 2010 2011 change 1 US United States 59.089-2,50% 1 = 2 JP Japan 46.934 12% 2 = 3 DE Germany 33.289 0,50% 3 = 4 CN China 16.153 27,20% 4 = 5 KR Rep Korea 13.324 8% 5 = 6 FR France 11.862 1,50% 6 = 7 CH Switzerland 7.745-1,60% 7 = 8 GB United Kingdom 6.484-9,40% 8 = 9 NL Netherlands 6.176-13,20% 9 = 10 IT Italy 4.970 0,40% 10 = Pagina 7 van 47
Het totaal aantal octrooiaanvragen bij de WIPO steeg in 2011 met bijna 11%, terwijl het aantal afkomstig van Nederlandse aanvragers met 14% daalde. Box 2 : Tekst persbericht WIPO 5 maart 2012 International Patent Filings Set New Record in 2011 Geneva, March 5, 2012 PR/2012/703 Despite difficult economic conditions, international patent filings under the WIPO-administered Patent Cooperation Treaty (PCT) set a new record in 2011 with 181,900 applications a growth of 10.7% on 2010 and the fastest growth since 2005. China, Japan and the United States of America (US) accounted for 82% of the total growth Chinese tele-communications company ZTE Corporation was the biggest filer of PCT applications in 2011. (Photo: E. Berrod) The recovery in international patent filings that we saw in 2010 gained strength in 2011, said WIPO Director General Francis Gurry. This underlines the important role played by the PCT system in a world where innovation is an increasingly important feature of economic strategy. It also shows that companies have been continuing to innovate in 2011 reassuring news in times of persistent economic uncertainty. Attesting to the rapid growth of the PCT system, 2011 also saw the filing of the two millionth PCT application, by US-based mobile technology company Qualcomm. Among the top filing countries, PCT applications from China (+33.4%), Japan (+21%), Canada (+8.3%), the Republic of Korea (+8%) and the US (+8%) saw the fastest growth in 2011. European countries witnessed a mixed performance, with Switzerland (+7.3%), France (+5.8%), Germany (+5.7%) and Sweden (+4.6%) experiencing growth, and the Netherlands (-14%), Finland (-2.7%), Spain (-2.7%) and the United Kingdom (-1%) seeing declines. The large middle-income economies of the Russian Federation (+20.8%), Brazil (+17.2%) and India (+11.2%) recorded double-digit filing growth. The US with 48,596 filings remains the largest user of the PCT system, followed by Japan (38,888), Germany (18,568) and China (16,406). However, the US (-0.7%) and Germany (- 0.5%) saw drop in their shares of total filings, while China (+1.5) and Japan (+1.8) each increased their share by more than a percentage point. Naar aanleiding van deze persberichten verschenen in de pers berichten, die negatief over het innovatieve vermogen van Nederland oordeelden (zie Figuur 1). Figuur 1 : Krantenkop van Het Financieele Dagblad 23 februari 2012 Pagina 8 van 47
1.2 Probleemidentificatie De statistieken van het EPO en de WIPO laten zien dat het aandeel van octrooiaanvragen van Nederlandse aanvragers in 2010 en 2011 scherp is gedaald. Het Nederlandse aandeel in de octrooiaanvragen bij het EPO vertoont al sinds 2005 een daling. De in het voorjaar van 2013 gepubliceerde cijfers van zowel het EPO als de WIPO laten inmiddels een (tijdelijk?) herstel zien. De statistieken van EPO en WIPO zijn niet altijd even eenvoudig te duiden; met name de door het EPO gehanteerde definities zijn lastig te doorgronden. Het is opvallend dat het aantal aanvragen afkomstig van Nederlandse bedrijven Nederland in 2010 en 2011 zo snel daalt, terwijl ons omringende landen of meer octrooien aanvragen of een licht dalend aantal aanvragen hebben. De vraag is dan ook Waarom daalt het aantal aanvragen uit Nederland zo veel sneller? Op deze vraag is op voorhand geen eenduidige verklaring voorhanden. Op verzoek van het cluster Kennisbescherming en benutting (KBB) van de directie Innovatie & Kennis van het ministerie van Economische Zaken heeft NL Octrooicentrum (NLOC) onderzoek uitgevoerd met als doel de door het EPO en de WIPO gepubliceerde statistieken beter te kunnen interpreteren. 1.3 Doel en opzet van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is drieledig: 1. Duiding geven aan de cijfers die EPO en WIPO jaarlijks publiceren; 2. Verklaren en interpreteren van de dalende trend die deze cijfers de laatste jaren voor Nederland laten zien; 3. Bijdragen aan een betere onderbouwing van het innovatiebeleid. De uitkomsten van het onderzoek moeten het mogelijk maken om de pers een completer antwoord te geven op vragen naar aanleiding van de door het EPO en de WIPO gepubliceerde statistieken. Het onderzoek is opgezet als een lerend proces. Concreet betekent dit dat er verschillende fasen in het onderzoek gevolgd worden en dat elke fase input levert voor de volgende fasen. Er wordt doorgewerkt en geanalyseerd op de vorige fasen. De lijst van stappen die genomen zijn om tot een verklaring te komen, omvat de volgende zaken: 1. Definitie van de cijfers van EPO/WIPO; 2. Trendbeschrijving en analyse van de door het EPO en de WIPO gepubliceerde cijfers; 3. Analyse op verwante statistieken: a. Verschillen tussen statistieken gebaseerd op uitvinders en die gebaseerd op aanvragers; b. Verschillen tussen octrooiaanvragen en octrooiverleningen; c. Trendanalyse van Nederlandse aanvragen bij andere octrooiverlenende instanties; d. Andere Intellectuele Eigendomsrechten (bijvoorbeeld modellen); 4. Kwalitatieve analyse door middel van gesprekken/interviews met octrooiaanvragende bedrijven. Pagina 9 van 47
In de volgende hoofdstukken worden deze stappen in het onderzoek nader uitgewerkt en toegelicht. 1.4 De rol van octrooi-informatie in innovatiestatistieken De mate van innovatie in een land is moeilijk in één getal te vangen. Door diverse instanties worden ranglijsten geproduceerd waarin de verschillende landen tegen elkaar worden afgezet. Het innoverend vermogen van een land wordt samengesteld uit een groot aantal indicatoren. Octrooistatistieken zijn vaak onderdeel van deze ranglijsten. In Box 3 worden enkele van de belangrijkste ranglijsten kort besproken en wordt vermeld wat het aandeel van octrooi-informatie in de indicator is. De rol die octrooi-informatie spelt in de verschillende indicatoren is afhankelijk van het doel van die betreffende indicator. Zo wil bijvoorbeeld het EU-Innovation Union Scoreboard alleen de mate van innovatie inzichtelijk maken. De Global Competitiveness Index moet het concurrerend vermogen in kaart brengen. Box 3 : Samenvatting van enkele internationale ranglijsten OESO: Main Science & Technology indicators De OESO hanteert voor het in kaart brengen van de zogeheten Science & Technology indicators een groot aantal indicatoren en subindicatoren. Er worden 76 indicatoren en 62 subindicatoren gebruikt. Deze zijn verdeeld over 18 onderdelen: Gross domestic expenditure on R&D (GERD): R&D Personnel (FTE): GERD by source of funds: GERD by performance sectors: Researchers (headcount): Business Enterprise Expenditure on R&D (BERD): Business Enterprise R&D Personnel (FTE): BERD by source of funds: BERD performed in selected industries: Higher Education Expenditure on R&D (HERD): Higher Education R&D Personnel (FTE): Government Expenditure on R&D: Government R&D Personnel (FTE): Government Budget Appropriations or Outlays for R&D by socio-economic objectives (GBAORD): R&D Expenditure of Foreign Affiliates: Patents: Technology Balance of Payments (TBP): International trade in R&D-intensive industries: Van al deze indicatoren hebben er vier (en één subindicator) betrekking op octrooien. 65. Number of triadic patent families 65a. Number of patent applications to the PCT 66. Share of countries in triadic patent families 67. Number of patent applications to the PCT in the ICT sector 68. Number of patent applications to the PCT in the biotechnology sector Pagina 10 van 47
EU: Innovation Union Scoreboard De Europese Unie gebruikt in haar Innovation Union Scoreboard 25 indicatoren, die in acht groepen worden ondergebracht: Human resources Open, excellent and attractive research systems Finance and support Firm investments Linkages & Entrepreneurship Intellectual assets Innovators Economic effects Van deze indicatoren hebben er twee betrekking op het aantal octrooiaanvragen en één op de economische impact van de octrooien. 2.3.1 PCT patents applications per billion GDP 2.3.2 PCT patent applications in societal challenges per billion GDP (climate change mitigation; health) 3.2.5 License and patent revenues from abroad as % of GDP World Economic Forum: Global Competitiveness Index De Global Competitiveness Index is breder ingestoken dan alleen innovatie. Het WEF baseert zich op 12 pijlers, waarvan een pijler zich richt op innovatie. Instituten Infrastructuur Macro-economische omgeving Gezondheid en primair onderwijs Hoger onderwijs en training Goederenmarktefficiëntie Arbeidsmarktefficiëntie Ontwikkeling financiële markt Technologische gereedheid Marktomvang Bedrijfsontwikkeling R&D Innovatie Deze 12 pijlers bevatten samen 111 verschillende indicatoren. Die innovatie pijler telt 7 indicatoren. Alles bij elkaar heeft van de 111 WEF-indicatoren er één betrekking op octrooien. 12.07 PCT patent applications Number of applications filed under the Patent Cooperation Treaty (PCT) per million population 2008-2009 (This measures the total count of applications filed under the Patent Cooperation Treaty (PCT), by priority date and inventor nationality, using fractional count if an application is filed by multiple inventors. The average count of applications filed in 2008 and 2009 is divided by population figures for 2009) Dit rapport spitst zich toe op de trend in het aantal octrooiaanvragen. Er is zeker een relatie tussen innovatie en octrooiaanvragen. Maar gezien de samenstelling van de verschillende indicatoren, zoals genoemd in Box 3, vormen octrooien zeker niet de enige maatstaf om innovatie uit te drukken. In het rapport zal duidelijk worden gemaakt dat het raadzaam is om de verschillende ranglijsten te nuanceren voordat er te strikte conclusies aan verbonden worden. Pagina 11 van 47
2 Definities in octrooistatistiek Om de statistieken van WIPO en EPO te kunnen toelichten en ontcijferen is het noodzaak dat de definities die EPO en WIPO hanteren duidelijk worden. Definities bepalen de statistieken. Begrip van de statistieken is een voorwaarde voor een goed begrip van de trends. In dit hoofdstuk zullen de verschillende begrippen die men hanteert, worden toegelicht, om zo de statistieken beter te begrijpen. 2.1 Aanvragen bij de WIPO PCT staat voor Patent Cooperation Treaty. Met een PCT-aanvraag is het mogelijk om met één aanvraag aan te geven in welke landen de aanvrager octrooi wil krijgen. Daarvoor dient de aanvrager een octrooiaanvraag in bij het Internationale Bureau van de WIPO. Het Internationale Bureau zorgt er voor dat de aanvraag 18 maanden na de eerste aanvraag wordt gepubliceerd. Er wordt een zogeheten International Search Authority (ISA) aangewezen om het onderzoek naar de stand der techniek (nieuwheidsonderzoek) uit te voeren. De ISA stelt een International Search Report (ISR) op en geeft advies over de octrooieerbaarheid van de vinding. De aanvrager kan met dit rapport vervolgens (tot 30 maanden na de voorrangsdatum van de oorspronkelijke aanvraag) de aanvraag bij de verschillende nationale octrooibureaus doorzetten. Het nationale bureau hoeft dan niet het nieuwheidsonderzoek nog eens over te doen (maar men is daar vrij in). Over het algemeen doen aanvragers hun eerste aanvraag bij een nationaal of regionaal octrooibureau en binnen twaalf maanden na datum van voorrang, een PCT-aanvraag. 18 Maanden na de eerste indiening wordt de octrooiaanvraag Figuur 2: Octrooiaanvraagprocedure PCT-aanvragen bij WIPO Invention is the object of International Searching Authority (ISA) transmit reports* International Preliminary Examining Authority (IPEA) is filed with transmit application communicate Patent application Receiving Office (local patent office) PCT international Bureau publish International Publication Designated Offices (foreign patent offices) grant Patents International Phase Months from 0 12 18 30 Priority Date File Local Application (Priority Date) File PCT Application with Receiving Office (International filing date) International Publication National Phase Entry (where applicants seek protection) National Phase *ISA transmit International Search reports (ISR) & the Written Opinions / IPEA transmit International Preliminary Reports on Patentability (IPRP II) (optional) Bron: WIPO Pagina 12 van 47
gepubliceerd. Dat is in de regel zes maanden na indiening bij het WIPO. Na die zes maanden zijn de documenten openbaar en dus ook de namen van de aanvragers. Indien de aanvrager de voorrang gebruikt om een nieuwe aanvraag te doen, bijvoorbeeld bij de WIPO, en daarbij de oorspronkelijke aanvraag laat vervallen voordat deze is gepubliceerd, dan kan de geheime fase worden opgerekt tot maximaal 30 maanden in plaats van de standaard 18 maanden. 2.1.1 Statistieken van de WIPO Jaarstatistieken (landenniveau) De statistieken die door de WIPO worden gepubliceerd (zoals genoemd in Box 2) zijn gebaseerd op de aantallen octrooiaanvragen bij het Internationaal Bureau, dit ongeacht of deze aanvraag wordt doorgezet naar de verschillende nationale octrooiverlenende instanties of niet. De datum die in de statistieken van de WIPO wordt gebruikt is de International Filing Date. Deze ligt in de regel een jaar na de prioriteitsdatum van de allereerste indiening van de aanvraag bij een octrooiverlenende instantie. Statistieken naar aanvrager De WIPO publiceert ook informatie waarbij de aanvragers het uitgangspunt zijn. Dit gebeurt op basis van de publicatiedatum. Uit Figuur 2 blijkt dat de publicatiedatum 18 maanden na de eerste, oorspronkelijke, aanvraag ligt. Na 12 maanden komt de oorspronkelijke aanvraag bij de WIPO binnen. De cijfers die de aanvrager van de PCT-aanvraag vermelden, lopen daarmee een half jaar achter op de oorspronkelijke aanvraag. In Box 4 wordt dit aan de hand van enkele voorbeelden verduidelijkt. Box 4: Voorbeelden van telling van PCT-aanvragen Nedap heeft op 23 juli 2010 een aanvraag ingediend bij het Internationaal Bureau. Deze aanvraag heeft aanvraagnummer WO2010NL50474. (Oorspronkelijke aanvraag (prioriteitsdatum 23 juli 2009) NL2003276) De internationale aanvraag wordt op 27 januari 2011 (18 maanden na de prioriteitsdatum) gepubliceerd onder nummer WO2011010922. Deze aanvraag wordt in de jaarstatistieken van de WIPO meegeteld in 2010. Om de verdeling naar aanvragers te maken, wordt deze aanvraag meegeteld in 2011. Fico heeft op 25 mei 2009 een aanvraag ingediend bij het Internationaal Bureau. Deze aanvraag heeft aanvraagnummer WO2009NL50288. (Oorspronkelijke aanvraag (prioriteitsdatum 30 mei 2008) NL2001642) De internationale aanvraag wordt op 3 december 2009 (18 maanden na de prioriteitsdatum) gepubliceerd onder nummer WO2009145623. Deze aanvraag wordt in de jaarstatistieken van de WIPO meegeteld in 2009. Om de verdeling naar aanvragers te maken, wordt deze aanvraag meegeteld in 2009. Het verschil tussen beide voorbeelden zit hem daarin dat de aanvraag van Fico in het eerste halfjaar van 2009 wordt gedaan en dus ook in 2009 wordt gepubliceerd. De aanvraag van Nedap is in het tweede halfjaar van 2010 gedaan en wordt daarom pas in 2011 gepubliceerd. Pagina 13 van 47
Figuur 3: Overzicht van de aanvraagprocedure bij het EPO Applicant European Patent Office Public Domain European patent application 2 Filing and formalities examination Search and search report together with a preliminary opinion on patentability Publication of the application and search report. Observations by third parties possible. 2 Refusal of the application 2 Substantive examination Validation in the designated states Grant of a European patent Publication of the patent specification 2 2.2 Aanvragen bij het EPO Voor de interpretatie van de cijfers is het allereerst van belang om de procedure bij het EPO goed scherp te hebben. Figuur 3 geeft een schematisch overzicht van deze procedure. Vanaf het moment dat een aanvraag de geheime fase verlaat door openbaarmaking, is deze zichtbaar en daarmee voor analyse beschikbaar. Doorgaans vind de openbaarmaking 18 maanden na de eerste aanvraag plaats. Het EPO hanteert verschillende definities en begrippen waarover ze statistieken publiceert. Dat zijn de European Patent Filings (paragraaf 2.2.1) en de European Patent Applications (paragraaf 2.2.2). Hoewel de termen sterk op elkaar lijken is de inhoud verschillend en dit weerspiegeld zich in significant verschillende aantallen Figuur 4 probeert het verschil te visualiseren. 2.2.1 European Patent Filings De cijfers waarvoor (ook in de pers) de meeste aandacht is geweest, zijn de zogeheten European Patent Filings (Europese octrooi indieningen). Deze bestaan uit twee delen: 1. de directe Europese octrooiaanvragen (Direct EPO applications), die rechtstreeks bij het EPO zijn ingediend; 2. PCT internationale fase aanvragen (PCT International phase applications). Het betreft alle PCT-aanvragen, waar dan ook ingediend, in de internationale fase. Dit gebeurt omdat het EPO in de meerderheid van deze aanvragen wordt aangewezen. De telling van de totale aantal Europese dossiers is een goede indicator is van de ontwikkeling van octrooien in Europa en van de toekomstige werklast van het EPO. Pagina 14 van 47
2.2.2 European Patent Applications Daarnaast kent het EPO ook de European Patent Applications (Europese octrooi aanvragen), deze bestaan uit: 1. de directe Europese octrooiaanvragen (Direct EPO applications), die rechtstreeks bij het EPO zijn ingediend; 2. PCT regionale fase aanvragen. Dit zijn PCT-aanvragen die de regionale Europese fase ingaan (PCT Regional phase applications). Deze PCT-aanvragen worden doorgezet bij het EPO. Zie ook de uitwerking in Figuur 4. In Figuur 4 staat het aantal European Patent Filing en European Patent Applications van 2011 vermeld. De European Patent Filings (de rechter, groene kolom) bestaan uit de directe EPOaanvragen uit 2011 (62.537) en alle internationale PCT-aanvragen uit 2011. De internationale aanvragen (181.900) zijn ook het totaal aantal aanvragen zoals door de WIPO gecommuniceerd. De European Patent Filings worden voor het overgrote deel (circa driekwart) gevormd door PCT-aanvragen. De European Patent Applications (de middelste, rode kolom) uit 2011, bestaan uit 62.537 directe EPO-aanvragen en 142.810 regionale PCT-aanvragen. Deze 142.810 zijn doorzettingen van PCT-aanvragen uit 2010 en deels uit 2009 (namelijk uit de 18 maanden voordat de aanvraag de regionale Europese fase ingaat, zie Figuur 2). Niet alle PCT internationale fase aanvragen, worden doorgezet naar regionale aanvragen. Figuur 4: Aantallen European Patent Filings en European Patent Applications 2010 European Patent Filings 2011 European Patent Applications 2011 European Patent Filings 235.700 244.437 PCT PCT International 164.307 181.900 International Phase 142.810 Phase applications Ook 2009 applications PCT Regional Phase applications Direct Direct Direct EPO- 71.393 EPO- 62.537 EPOapplications applications applications Pagina 15 van 47
3 Trends De cijfers van EPO en WIPO die in de pers zijn verschenen hebben enkel betrekking op de gegevens over de jaren 2010 en 2011. In dit hoofdstuk wordt de ontwikkeling over de laatste tien jaar beschreven. Hiermee worden de cijfers van de laatste twee jaar in een historisch perspectief geplaatst. 3.1 Trends bij EPO In 2011 zijn de aanvragen van Nederlandse octrooiaanvragers gedaald. Maar hoe is de ontwikkeling in de jaren ervoor geweest? 3.1.1 Trend in European Patent Filings In Figuur 5 zijn de European Patent Filings weergegeven voor het totaal en voor Nederlandse aanvragers. Een aanvraag telt als Nederlands, als de eerstgenoemde aanvrager op het octrooidocument in Nederland gevestigd is. Deze European Patent Filings zijn het cijfermateriaal zoals dat door het EPO wordt gecommuniceerd. Het totaal aantal European Patent Filings is gestegen van circa 264.000 in 2002 tot circa 260.000 in 2012, waarbij in 2009 er sprake is van een dip. Het van Nederlandse aanvragers afkomstige aantal in 2002 was 8.000, dit is na een aanvankelijke stijging, gedaald tot iets boven de 6.000 aanvragen in 2011. Het aantal Nederlandse aanvragen laat al een aantal jaar (vanaf 2005) een dalende trend zien. Deze daling is vooral sterk in de laatste twee jaar. De trend van het totaal aantal aanvragen is in alle jaren juist stijgende geweest. Figuur 5: European Patent Filings 2002-2012 (Linkeras: Totaal aantal European Patent Filings bij het EPO, Rechteras: European Patent Filings afkomstig van Nederlandse aanvragers) 300.000 9.000 250.000 Nederland 7.500 200.000 Totaal 6.000 Totaal 150.000 4.500 Nederland 100.000 3.000 50.000 1.500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0 Pagina 16 van 47
Het percentage aanvragen dat afkomstig is uit Nederland daalt dan ook sterk. In 2003 bedroeg het percentage nog 4,8%. In 2011 was het percentage bijna gehalveerd (zie ook Tabel 1). Het aandeel van Duitsland vertoont als sinds 2002 een aanzienlijke afname. Andere landen, met een vergelijkbaar aandeel als Nederland laten positievere resultaten zien. Het aandeel van Zwitserland en Zweden blijft in de loop van de tijd min of meer gelijk. Het aandeel van Italië daalt wel, maar licht. Voor het Verenigd Koninkrijk geldt dat vanaf 2010 het aandeel aanzienlijk is afgenomen zij het minder sterk dan dat van Nederland. In vergelijking tot een aantal referentielanden is de ontwikkeling van Nederland duidelijk negatiever. Over de gehele periode is ook het aandeel van de landen van de EU15 afgenomen. Tabel 1: Percentage in European Patent Filings (Nederland en referentielanden 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nederland 4,71% 4,80% 4,47% 4,39% 3,98% 3,70% 3,69% 3,75% 3,02% 2,53% 2,50% Duitsland 16,15% 15,96% 15,58% 14,76% 14,55% 14,43% 14,78% 14,42% 14,06% 13,56% 13,26% Frankrijk 5,51% 5,38% 5,33% 5,13% 4,96% 4,85% 5,09% 5,49% 4,97% 4,86% 4,72% Verenigd Koninkrijk 4,20% 3,89% 3,57% 3,34% 3,19% 3,26% 3,18% 3,11% 3,03% 2,65% 2,60% Italië 2,68% 2,78% 2,69% 2,60% 2,55% 2,53% 2,41% 2,27% 2,10% 2,00% 1,84% Zweden 2,13% 1,87% 1,92% 1,82% 1,90% 1,97% 2,18% 1,98% 1,82% 1,88% 1,80% Finland 1,37% 1,15% 1,17% 1,16% 1,08% 1,21% 1,21% 1,15% 1,10% 1,02% 1,10% EU-15 40,25% 39,44% 38,41% 37,13% 36,15% 36,02% 36,80% 36,79% 34,69% 33,04% 32,01 Zwitserland 3,14% 3,12% 3,10% 3,16% 3,27% 3,22% 3,13% 3,26% 3,34% 3,18% 3,17% 3.1.2 Trend in European Patent Applications In Figuur 6 zijn de European Patent Applications voor het totaal en van de Nederlandse aanvragers vermeld. Het totaal aantal is toegenomen van ruim 100.000 in 2002 tot meer dan 140.000 in 2011. Vanaf 2007 stagneert het totaal aantal European Patent applications en blijft het totaal rond de 140.000 schommelen. Figuur 6: European Patent Applications 2002 2012 (Linkeras: Totaal aantal European Patent Applications bij het EPO, Rechteras: European Patent Applications afkomstig van Nederlandse aanvragers) 160.000 8.000 140.000 Nederland 7.000 120.000 100.000 Totaal 6.000 5.000 Totaal 80.000 4.000 Nederland 60.000 3.000 40.000 2.000 20.000 1.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0 Pagina 17 van 47
Het aantal Nederlandse aanvragen liep aanvankelijk sterk op, van iets boven de 5.000 aanvragen in 2002, tot bijna 8.000 in 2005. Daarna is het aantal aanvragen gestaag gedaald tot minder dan iets meer dan 5.000 in 2012. Het percentage van de European applications (Tabel 2) dat afkomstig is uit Nederland is in de periode 2002 2011 gedaald. Het gemiddelde percentage over die periode ligt rond de 5,05%. Uitschieters zijn 2004 (5,66%), 20005 (6,08%) en 2010 en 2011 beide met elk bijna 4%. Het jaar-op-jaar verschil van 2010 op 2011 laat géén procentuele terugval zien. De daling in het aantal European Patent Applications heeft zich in de jaren daarvoor al voorgedaan. In absolute aantallen ziet het beeld er wat anders uit. Over de periode 2002 2011 is het aantal octrooiaanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers 6657. Voor de jaren 2003 t/m 2009 ligt het aantal boven tot ruim boven (2005) dit gemiddelde. Hoewel voor 2010 en 2011 de aantallen aanmerkelijk lager liggen dan gemiddeld zijn ze hoger dan het aantal van 2002. Voor dezelfde periode laten een aantal referentielanden een gedifferentieerd beeld zien. De trend van de aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers is na de top in 2005-2006 duidelijk dalend. Voor Finland geldt iets vergelijkbaars haar aandeel is sinds 2007 ook sterk gedaald. Tabel 2: Aantal en percentage European Applications (Nederland en referentie-landen) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2011 TOTAAL 106.346 116.823 123.733 128.679 135.368 141.258 146.253 134.545 151.074 142.810 148.494 Nederland 5.208 6.510 6.999 7.818 7.397 7.097 7.313 6.680 5.934 5.611 5.067 % 4,90% 5,57% 5,66% 6,08% 5,46% 5,02% 5,00% 4,96% 3,93% 3,93% 3,41 Duitsland 19,66% 19,38% 18,54% 18,38% 18,32% 17,85% 18,24% 18,67% 18,11% 18,35% 18,38% Frankrijk 6,36% 6,32% 6,55% 6,23% 5,96% 5,92% 6,20% 6,65% 6,33% 6,74% 6,65% Verenigd Koninkrijk 4,34% 4,08% 3,80% 3,57% 3,47% 3,48% 3,41% 3,57% 3,56% 3,33% 3,19% Italië 3,13% 3,14% 3,21% 3,25% 3,06% 3,11% 2,97% 2,89% 2,70% 2,79% 2,52% Zweden 2,40% 2,22% 2,01% 1,95% 1,88% 1,95% 2,16% 2,34% 2,36% 2,52% 2,34% Finland 1,49% 1,23% 1,27% 1,16% 1,23% 1,42% 1,20% 1,06% 1,09% 1,09% 1,28% EU15 46,20% 45,84% 45,09% 44,98% 43,90% 43,62% 44,18% 45,36% 43,53% 44,44% 43,18% Zwitserland 3,74% 3,63% 3,83% 3,99% 4,11% 4,15% 4,03% 4,33% 4,48% 4,49% 4,49% 3.2 Trends bij WIPO Al jaren behoort Nederland tot de subtoppers voor wat betreft octrooiaanvragen bij de WIPO. In de jaren 2002 t/m 2004 bezette Nederland de 6 e positie op de lijst van landen met het grootste aantal octrooiaanvragen. Daarna is de positie langzaam maar zeker gedaald, eerst door de sterke opkomst van andere landen (m.n. Zuid Korea en China), de laatste periode ook door de daling van het aantal Nederlandse aanvragen. In de afgelopen 10 jaar lag het aantal aanvragen van Nederlandse aanvragers altijd tussen de 4.000 en 4.500. Alleen in 2011 ligt het aantal aanvragen aanmerkelijk lager om in 2012 weer te herstellen. Pagina 18 van 47
Het totaal aantal PCT-aanvragen is aanzienlijk gestegen, van ruim 100.000 in 2002, tot meer dan 193.000 in 2012. Met uitzondering van een dipje in 2009 is er alle jaren sprake van een stijging. Figuur 7: PCT-aanvragen bij de WIPO (Linkeras: Totaal aantal PCT-aanvragen, Rechteras:PCT-aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers) 250.000 5.000 Nederland 4.500 200.000 4.000 3.500 Totaal 150.000 Totaal 3.000 2.500 Nederland 100.000 2.000 1.500 50.000 1.000 500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0 3.2.1 Definitieve cijfers 2012 In maart 2013 heeft de WIPO de cijfers voor geheel 2012 gepubliceerd. Deze cijfers laten een herstel zien voor aanvragen afkomstig van Nederlandse bedrijven. Het aantal octrooiaanvragen in 2012 is met 3988 aanvragen nagenoeg op het niveau van 2010 (4063 aanvragen) uitgekomen. De positie van Nederland bij de PCT lijkt zich te stabiliseren. Zie ook de cumulatieve lijn met PCT-aanvragen in Figuur 8. Op basis van de gegevens zoals die medio 2012 bekend waren was de verwachting dat het totaal aantal PCT-aanvragen afkomstig van Nederlandes aanvragers voor 2012 tussen de 3.700 en 3.800 PCT-aanvragen uitkomen. Het eindresultaat laat in absolute cijfers een herstel ten opzichte van deze verwachting en ook ten opzichte van 2011 zien. De dalende trend van de afgelopen paar jaar lijkt voor Nederland niet door te zetten. Voor de meeste andere landen lijkt het erop dat de situatie zich ook stabiliseert. Een uitzondering lijkt Duitsland van het aandeel in de PCT-aanvragen ook in 2012 verder is aftenomen. De licht dalende percentages in Tabel 3 duiden (bij een stijging van het totale aantal aanvragen) op een min of meer gelijkblijvend aantal octrooiaanvragen. Pagina 19 van 47
Figuur 8: Cumulatie PCT-aanvragen per jaar van Nederlandse aanvragers 5.000 4.000 2007 2010 2012 3.000 2011 2.000 c 1.000 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug seo okt nov dec Tabel 3: Aandeel Nederland en enkele referentielanden in PCT-aanvragen over de periode 2009-2012 2 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal 149.643 159.928 163.240 155.406 164.338 182.383 194.344 Nederland 4.553 4.433 4.363 4.462 4.063 3.503 3.988 % 3,04% 2,77% 2,67% 2,87% 2,47% 1,92% 2,02% Duitsland 11,18% 11,14% 11,55% 10,81% 10,69% 10,34% 9,65% Frankrijk 4,18% 4,10% 4,33% 4,66% 4,41% 4,08% 4,04% Verenigd Koninkrijk 3,41% 3,47% 3,35% 3,25% 2,98% 2,66% 2,52% Italië 1,80% 1,84% 1,77% 1,71% 1,62% 1,48% 1,47% Zweden 2,23% 2,29% 2,53% 2,30% 2,02% 1,90% 1,85% Finland 1,23% 1,26% 1,36% 1,37% 1,30% 1,14% 1,20% Zwitserland 2,42% 2,40% 2,33% 2,36% 2,27% 2,20% 1,85% Ook de meeste andere landen laten een stabilisatie van het aantal aanvragen zien. Japan laat nog een aanzienlijke stijging zien met een aandeel van 21,31% in 2011 naar 22,46% in 2012. In absolute aantallen gaat Japan van 38.874 PCT-aanvragen in 2011 naar 43.656 aanvragen in 2012. Ook de landen waarvan het aandeel in de PCT-aanvragen de afgelopen jaren sterk is gestegen (China, Zuid-Korea) zetten hun stijging voort. Het aandeel van China gaat van 8,99% in 2011 naar 9,58% in 2012; voor Zuid-Korea zijn de cijfers 5,73% en 6,10%. Het zou kunnen dat er een nieuw soort evenwicht in het octrooilandschap aan het ontstaan is. Of een dergelijk nieuw evenwicht er inderdaad komt, zal de komende jaren moeten blijken. 2 Cijfers gepubliceerd in het voorjaar van 2013-04-22 Pagina 20 van 47
3.3 EPO en WIPO-trends gecombineerd Uit de WIPO-cijfers wordt geconstateerd dat het aantal PCT aanvragen gedaan door Nederlandse bedrijven de laatste twee jaar sterk zijn gedaald. Ook de European Patent Filings zijn sterk gedaald. De European Patent Filings bestaan uit twee onderdelen, de PCT International Phase applications en de Direct EPO Applications. In de gegevens van het EPO kunnen de effecten van beide deelcijfers uit elkaar getrokken worden. Figuur 9: Bijdrage Direct EPO Applications en PCT International Phase Applications aan European Patent Filings 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 7.737 8.193 8.089 8.668 8.393 8.232 8.328 7.934 7.122 6.178 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Direct EPO Applications PCT International Phase Bron: WIPO/EPO, Bewerking: NL Octrooicentrum Uit Figuur 9 blijkt dat de PCT-aanvragen International Phase van circa 4.500 in de periode 2005 t/m 2009, teruglopen tot 3.500 in 2011. De directe EPO-aanvragen dalen ook; van meer dan 4.000 in 2005 tot nog geen 2.700 in 2011. Ergo, zowel een daling in de PCT-aanvragen als in directe Europese filings, dragen bij aan de daling van het Nederlandse aandeel. In absolute aantallen is deze daling in 2011 iets minder groot dan die in 2010; relatief is de daling in 2011 12.6% en in 2010 11.9%. De cijfers die het EPO publiceerde over geheel 2012 laten een lichte stijging tot 6441 aanvragen zien voor Nederland tegenover de 6178 in 2011. De gebruikte opsplitsing was niet beschikbaar. Deze cijfers (Tabel 4) tonen aan dat het aandeel van aanvragen uit Nederland de laatste paar jaar onder druk staat. De directe Europese aanvragen dalen vooral in 2010 sterk. De PCT-aanvragen die de regionale Europese fase ingaan, dalen geleidelijk vanaf 2005. In 2011 is het aantal en aandeel gelijk gebleven in verhouding tot 2010. Pagina 21 van 47
Tabel 4: European applications verdeeld naar PCT Regional en Direct European Total Direct EPO 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 applications 53.750 55.125 58.479 60.762 61.133 62.199 63.077 55.896 71.393 62.537 Total Regional phase PCT 52.596 61.698 65.254 67.917 74.235 79.059 83.176 78.649 79.681 80.285 Direct NL EPO Applications 3.760 3.714 3.806 4.170 3.840 3.799 3.965 3.472 3.059 2.675 PCT Regional 7,00% 6,74% 6,51% 6,86% 6,28% 6,11% 6,29% 6,21% 4,28% 4,28% phase NL 1.448 2.796 3.193 3.648 3.557 3.298 3.348 3.208 2.875 2.936 2,75% 4,53% 4,89% 5,37% 4,79% 4,17% 4,03% 4,08% 3,61% 3,66% 3.4 Conclusie op basis van de trends Het aantal aanvragen bij internationale instanties (i.c. EPO en WIPO) afkomstig van Nederlandse bedrijven en organisaties bevindt zich de laatste jaren op een lager niveau vergeleken met de periode 2002-2010. Met name 2011 was een jaar met beduidend minder PCT-aanvragen; de situatie heeft zich in 2012 grotendeels hersteld tot het niveau van 2010. Omdat het aantal PCT-aanvragen echter toeneemt is het aandeel van Nederlandse aanvragen echter dalend, ondanks het lichte herstel in 2012. Uit cijfers van het EPO blijkt dat zowel de Europese filings als de applications duidelijk afnemen. Het onderzoek wordt uitgevoerd om deze daling in de laatste paar jaar, vanuit Nederlands perspectief, te plaatsen. Naar aanleiding van deze daling is er de nodige aandacht geweest voor het aantal octrooiaanvragen in Nederland en de stand van de innovatie in Nederland. Op basis van het cijfermateriaal is vast te stellen dat de daling van het aantal Nederlandse aanvragen in jaren vanaf 2010 duidelijk zichtbaar is. In de jaren voor 2010 staat het aandeel van Nederland weliswaar iets onder druk, maar het aantal aanvragen blijft min of meer constant. De in het voorjaar van 2013 door zowel het EPO als de WIPO gepubliceerde cijfers laten een gedeeltelijk herstel zien van de aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers in 2012. Onduidelijk is in hoeverre het herstel van 2012 zich zal voortzetten. Pagina 22 van 47
4 Analyses De statistieken bevatten informatie over octrooiaanvragen en octrooiaanvragers. Het is niet uit te sluiten dat de verklaring voor de trends in die cijfers in zuiver administratieve zaken ligt. Bijvoorbeeld: het aantal Nederlandse aanvragers daalt, maar het aantal uitvinders blijft stabiel. Of: het aantal aanvragen daalt, maar de verleningen stijgen. Vragen die dan naar voren komen zijn Laten cijfers bij andere octrooiverlenende instanties (bijvoorbeeld de USPTO) een zelfde beeld zien? en Wordt er, in plaats van octrooien, vaker een beroep gedaan op andere Intellectuele Eigendomsrechten (IE-rechten)? In dit hoofdstuk wordt dieper op deze zaken ingegaan. 4.1 Aantal PCT-aanvragen per aanvrager Uit de eerste verkennende onderzoeken van deze studie bleek dat de terugval van octrooiaanvragen vooral komt doordat het aantal Nederlandse PCT-aanvragen sterk daalt. De analyse is met name daarop geconcentreerd. Uit onderstaand overzicht (Tabel 5) blijkt dat het aantal Nederlandse aanvragers bij de WIPO de afgelopen jaren stijgt. Het totaal aantal aanvragen neemt juist af. Het gemiddeld aantal aanvragen per aanvrager laat daarmee een duidelijke daling zien. Dat geeft aan dat vooral de grotere partijen minder octrooien zijn gaan aanvragen, maar dat er blijkbaar meer nieuwe Nederlandse aanvragers zijn. Tabel 5: Aantal aanvragen en aanvragers van Nederlandse origine bij WIPO 2007 2008 2009 2010 2011 Aantal aanvragers 666 682 734 715 796 Aantal aanvragen 4.352 4.452 4.353 4.148 3.559 Gemiddeld aantal aanvragen 6,53 6,53 5,93 5,80 4,47 De WIPO publiceert jaarlijks ook een overzicht van de grote aanvragers (dat wil zeggen met meer dan 10 octrooiaanvragen per jaar). De afgelopen 5 jaar is het aantal Nederlandse aanvragers die meer dan 10 octrooien hebben aangevraagd, min of meer gelijk gebleven. Hetzelfde geldt voor het totaal aantal aanvragers met 10 of meer aanvragen. Het totaal aantal grote aanvragers (Tabel 6) is min of meer stabiel. Door de tabellen 5 en 6 te combineren, lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat met name onder enkele zeer grote aanvragers het aantal aanvragen terugloopt. Tabel 6: Totaal aantal aanvragers en Nederlandse aanvragers met 10 of meer PCT-aanvragen 2007 2008 2009 2010 2011 Nederlandse aanvragers met meer dan 10 PCT-aanvragen Totaal aantal aanvragers met meer dan 10 PCT-aanvragen 28 32 28 32 33 1622 1761 1638 1495 1685 Pagina 23 van 47
In Figuur 10 zijn per aanvrager het aantal octrooiaanvragen in 2008 (horizontale as) afgezet tegen het aantal aanvragen in 2011 (verticale as). Er zijn 1.312 Nederlandse bedrijven die in 2008 of in 2011 octrooi hebben aangevraagd. Daarvan zijn er 584 die in 2008 meer octrooien aanvroegen en 677 die in 2011 meer octrooien hebben aangevraagd. De overige 51 hebben in 2008 even veel octrooien als in 2011 aangevraagd. Figuur 10: Spreiding van octrooiaanvragen bij de WIPO in 2008 vs. 2011 (Figuur 11 is een blow-out van Figuur 10, waarbij de aanvragende partijen met minder dan 200 PCT-aanvragen per jaar, duidelijk herkenbaar zijn). 1.600 1.400 1.200 1.000 Philips 2011 800 600 400 200 DSM - NXP - 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 2008 Figuur 11: Spreiding van octrooiaanvragen bij de WIPO in 2008 vs. 2011 200 175 150 125 DSM 2011 100-75 50 25 Geco Nutricia ASML Tom Tom Schlumberger Organon Akzo Nobel Unilever - 25 50 75 100 125 150 175 200 2008 TNO Sabic Duidelijk wordt dat de vijf grootste aanvragers uit 2008 (i.c. Philips, NXP, DSM, SABIC IP 3 en TNO) in 2011 allemaal minder octrooien aanvragen. De bedrijven die in 2008 net onder die top vijf zaten, hebben in 2011 vaak meer octrooiaanvragen gedaan dan in 2008, of blijven constant. 3 Met SABIC IP wordt in dit rapport SABIC Innovative Plastics gevestigd in Bergen op Zoom aangeduid om het te onderscheiden van andere SABIC entiteiten, zoals SABIC in Geleen, dat de voomalige petrochemische activiteiten van DSM omvat. Pagina 24 van 47
In de bijlagen is een analyse als in Figuur 10 ook op jaar-tot-jaar basis weergegeven, voor de jaren 2007-2008, 2008-2009, 2009-2010 en 2010-2011. Daaruit blijkt dat de grote aanvragers vooral in 2011 terugvallen, het jaar dat het aandeel van Nederland sterk daalt. In onderstaand overzicht (Tabel 7) zijn de bedrijven vermeld die een sterke teruggang in het aantal aanvragen laten zien. Dit zijn minder dan 30 octrooiaanvragende bedrijven en instanties. Dat betekent dat er meer dan 600 aanvragers zijn die niet een dergelijke sterke daling laten zien. Sterker, exclusief de hier genoemde bedrijven en instellingen stijgt het aantal octrooiaanvragen zelfs. De vraag is waarom deze bedrijven minder octrooien aanvragen. In sommige gevallen is er sprake van een overname (Quest door Givaudan), of verplaatsing van werkzaamheden (Kraton), waardoor aanvragen niet meer vanuit Nederland worden gedaan, maar van elders. In andere gevallen is geen pasklare verklaring voorhanden. Tabel 7: Nederlandse PCT-aanvragende partijen die de grootste teruggang in aantal aanvragen laten zien 2007 2008 2009 2010 2011 KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS N.V. 2.042 1.551 1.295 1.434 1.148 TNO 69 104 134 116 82 NXP 241 407 596 320 48 SABIC IP 147 131 58 32 RECKITT BENCKISER 38 31 17 21 15 FUJIFILM MANUFACTURING EUROPE 20 18 15 11 8 POLYMER VISION (sinds 2009 onderdeel van Wistron (TW)) 6 18 14 3 6 HEINEKEN SUPPLY CHAIN 16 10 8 3 6 TEIJIN ARAMID 4 10 12 9 4 HUNTER DOUGLAS INDUSTRIES 2 4 8 9 4 NEDERLANDSCHE APPARATENFABRIEK NEDAP 3 10 5 6 2 STICHTING VOOR DE TECHNISCHE WETENSCHAPPEN 7 9 7 1 2 FICO BV/ MECO (Beiden onderdeel Besi Groep) 11 6 3 4 1 LIPID NUTRITION 5 8 2 1 DRAKA COMTEQ (sinds 2011 onderdeel van Prysmian (IT)) 3 5 4 2 1 PROSENSA TECHNOLOGIES 1 2 8 2 1 BRAVILOR HOLDING 4 5 4 1 ALBEMARLE NETHERLANDS 13 13 4 QUEST INTERNATIONAL SERVICES 7 20 BIOECON INTERNATIONAL HOLDING 3 13 4 6 JAMES HARDIE INTERNATIONAL FINANCE 6 4 6 1 KRATON POLYMERS RESEARCH 15 2 TEDRIVE HOLDING 3 5 8 APPLIED RESEARCH SYSTEMS 15 PAMGENE 2 1 3 7 TEN CATE ADVANCED TEXTILES 4 3 3 2 EXBIBLIO 1 3 7 SPECIALTY CONVEYOR 3 4 1 3 Totaal van deze dalers 2.536 2.408 2.295 2.035 1.362 Totaal Aantal aanvragen 4.352 4.452 4.353 4.148 3.559 Totaal excl. Dalers 1.816 2.044 2.058 2.113 2.197 Pagina 25 van 47
Overigens leidt een verkoop of verplaatsing van activiteiten niet altijd tot minder octrooiaanvragen. Er zijn ook voorbeelden waarbij het aantal octrooiaanvragen op peil blijft. Dat is onder meer te zien bij: Tabel 8: PCT-aanvragen overgenomen bedrijven / naamsveranderingen 2007 2008 2009 2010 2011 STORK 7 11 9 3 1 MAREL MEAT PROCESSING B.V. 9 SOLVAY PHARMACEUTICALS B.V. 10 13 5 4 ABBOTT HEALTHCARE PRODUCTS B.V. 4 10 MAASLAND N.V. 9 13 1 LELY PATENT N.V. 17 31 23 Het cijfermateriaal hiervoor, geeft aan dat de grootste daling zich voort lijkt te doen bij een beperkt aantal grote partijen. In Figuur 12 zijn de 10 grootste dalers uit Tabel 7 (Philips, TNO, NXP, SABIC, Reckitt Benckiser, Fujifilm, Heineken, Nedap, STW en Fico) afgezet tegen de overige aanvragende partijen. Die 10 partijen laten een aanzienlijke daling zien tussen 2007 en 2011. In 2011 is het aandeel van die 10 landen in het totaal aantal Nederlandse PCT-aanvragen gedaald tot ongeveer de helft (index 2011 =55). De andere aanvragers laten een rustige trendmatige groei zien, waarbij de index tussen 2007 en 2011 stijgt van 100 naar 116. Terwijl het totaal aantal PCT-aanvragen dat er van over de gehele wereld binnenkomt in 2011 14% hoger ligt dan in 2007. Ook illustreert deze figuur duidelijk dat er sprake is van een sterke daling bij een klein aantal partijen. De overige Nederlandse aanvragers laten een groei zien die de lijn van het wereldwijd totaal PCT-aanvragen volgt. Figuur 12: Geïndexeerd aantal PCT-aanvragen van 10 grootste Nederlandse dalers vs. Overige Nederlandse aanvragers (2007=100) 140 120 Overige aanvragers 100 80 60 10 dalers 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 Pagina 26 van 47
4.1.1 Aanvragen andere landen in relatie tot grootste aanvragers Wat is eigenlijk de invloed van enkele grote aanvragende partijen? In 2007 zijn de top 3 aanvragers (Philips, NXP en DSM) goed voor 56% van alle Nederlandse PCTaanvragen, de top 10 doet twee derde van de PCT-aanvragen. In 2011 (Philips, DSM, Shell) is het aandeel van de top 3 nog 42% en van de top 10 is dat 54%. Landen met een vergelijkbaar aantal PCT-aanvragen als Nederland laten een verschillend beeld zien. Zweden heeft een vergelijkbare concentratie van aanvragen bij enkele partijen. Voor Zwitserland is dat al een stuk minder, maar in het Verenigd Koninkrijk en Italië is er sprake van een grote spreiding van het aantal aanvragen over aanvragende partijen. Tabel 9: Aandeel van top 3 en top 10 aanvragers in een aantal landen (PCTaanvragen) 2007 2009 2011 Nederland 4.433 4.462 3.503 Top 3 56% 48% 42% Top 10 66% 63% 54% Zwitserland 3.833 3.672 4.009 Top 3 23% 17% 14% Top 10 32% 33% 31% Zweden 3.655 3.568 3.462 Top 3 34% 52% 41% Top 10 47% 65% 52% Verenigd Koninkrijk 5.542 5.044 4.848 Top 3 7% 8% 6% Top 10 12% 14% 12% Italië 2.946 2.652 2.695 Top 3 5% 5% 4% Top 10 10% 10% 11% In grotere aanvragende landen (Japan, Duitsland, China, Zuid-Korea, Frankrijk), heeft de top 10, anno 2011, een aandeel van circa een kwart tot een derde. Dat geldt ook voor kleinere, maar vergelijkbare landen als Denemarken en België. Verder heeft alleen Finland vergelijkbare cijfers als Nederland. Het land waar de meeste PCT-aanvragen vandaan komen is de Verenigde Staten. De top 10 van aanvragers is daar verantwoordelijk voor niet meer dan 12% van de aanvragen. Deze cijfers geven aan dat Nederland gevoelig is voor wijzigingen die de grootste aanvragers doorvoeren. Zo is NXP in 2011 plots uit de top 3 verdwenen, wat de terugval van het aandeel van de top 3 mede verklaard. Veel andere landen zijn minder afhankelijk van de acties die enkele partijen doorvoeren. 4.2 Ontwikkeling bij USPTO Dat er minder octrooiaanvragen bij de WIPO en EPO worden ingediend heeft mogelijk tot gevolg dat er bij andere octrooiverlenende instanties (i.c. het United States Patent and Trademark Office - USPTO) meer octrooien worden aangevraagd. Om dit na te gaan zijn de statistieken op de website van het USPTO geanalyseerd. Pagina 27 van 47