Fysiotherapie Fysiotherapie na een gebroken heup Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep
Inleiding U wordt of bent geopereerd aan een gebroken heup. In deze folder kunt u de informatie vinden over de fysiotherapeutische behandeling na de operatie. Doel Het doel van de fysiotherapie is, dat u na de operatie weer zo snel mogelijk goed kunt functioneren. U leert weer lopen, normaal te bewegen met de heup en alledaagse handelingen uit te voeren. De heup De heup bevindt zich op de plaats waar het bovenbeen en bekken bij elkaar komen. Een gebroken heup Een gebroken heup komt vaak voor bij oudere mensen die gevallen zijn. De oorzaak kan verschillend zijn; van een stoepje dat niet wordt gezien, een mat waarover uitgegleden wordt, tot duizeligheidsklachten die aanleiding zijn voor een valpartij. Soms breken jongere mensen hun heup. Bijvoorbeeld door een auto- of sportongeval.
Klachten en diagnose Na de val is er sprake van veel pijn. Het is meestal niet meer mogelijk om te lopen of te staan op het aangedane been. Vaak ligt het been naar buiten gedraaid en lijkt het korter. Bij binnenkomst in het ziekenhuis zijn er röntgenfoto s gemaakt van uw beide heupen en het bekken. Op de foto s is te zien waar het bot gebroken is. De (orthopedisch) chirurg heeft hierop, samen met u en uw familie besloten dat er een operatie nodig was (zie ook folder Gebroken heup). 1. 2. 3. 1. Op dit plaatje ziet u een breuk van de hals van het dijbeen waarbij de heupkop los ligt van de rest van het bot waardoor de bloedvoorziening ervan in gevaar komt. De kop kan afsterven. 2. Op dit plaatje ziet u een breuk dwars door de verdikkingen van het heupgewricht. Deze soort breuk bestaat meestal uit meerdere botdelen waardoor het een minder stabiel geheel is. 3. Hier ziet u een breuk onder de verdikkingen van het dijbeenbot. Deze breuken zijn wat zeldzamer en komen vaker voor bij ziektes die de sterkte van het bot hebben aangetast (bijv. Osteoporose = botontkalking). De operatie Er wordt een keuze gemaakt uit 3 verschillende manieren van opereren. Waarvoor uw arts gekozen heeft, hangt af van de soort breuk, uw leeftijd en uw algehele gezondheidstoestand.
DHS = Een stevige schroef die vanaf de zijkant van de heup wordt ingebracht en met een plaatje aan het dijbeen wordt vastgemaakt. Gecanuleerde schroeven: de heupkop wordt behouden en het bot wordt gerepareerd met behulp van 3 schroeven PFN: Een pen in het beenmerg Kop Hals Prothese = vervanging van de heupkop en de hals door een prothese Totale heupprothese: De kop en kom worden vervangen. Toepassing: bij veel arthrose (slijtage) in de heup. Fig. 1 DHS fixatie van een mediale collumfractuur Fig. 2 Fixatie mediale collumfractuur door middel van een kop hals prothese Revalidatie na de operatie Na de operatie zult u met hulp van de fysiotherapeut weer gaan lopen. Het doel is dat u zo snel mogelijk weer zelfstandig kunt lopen met een hulpmiddel. De fysiotherapeut komt de eerste dagen na uw operatie dagelijks bij u langs om samen met u te oefenen. De eerste dag na de operatie start u met oefeningen op bed en als de situatie het toelaat, komt u die dag ook uit bed. Op de stoel kunt u een aantal oefeningen uitvoeren. De volgende dagen wordt de fysiotherapie verder uitgebreid, mits uw lichamelijke conditie het toelaat. U kunt onder begeleiding beginnen met lopen met een loophulpmiddel en/of oefenen in de oefenruimte.
Het kan zijn dat uw behandelend arts om diverse redenen besluit dat u maar gedeeltelijk of geheel niet mag belasten; dit hoort u van de arts, verpleegkundige of fysiotherapeut. Voor een goede revalidatie is het belangrijk dat u zelf een actieve bijdrage levert! Met ontslag Tijdens uw opname wordt er gekeken wat het vervolgtraject wordt als u weer naar huis gaat. Hierbij moet u denken aan revalidatie op een revalidatieafdeling of indien nog nodig, verdere behandeling bij een fysiotherapeut bij u in de buurt. Wanneer mag u weer naar huis of naar een revalidatiecentrum? Als u nog zelfstandig liep: als u veilig zelfstandig kunt lopen met een hulpmiddel. Als u niet meer kon lopen: als u weer net zo soepel bent als voordat u uw heup brak. Als u kunt traplopen (wanneer dit thuis nodig is). Als de thuissituatie (met zonodig fysiotherapie thuis) of revalidatieplaats is geregeld. Na toestemming van specialist en fysiotherapeut Als de controlefoto goed is. Als er geen complicaties zijn (koorts, lekkende wond etc.). U krijgt als dit nodig is een verwijzing voor fysiotherapie mee. Na 6 tot 8 weken komt u voor controle op de polikliniek bij de specialist of de orthopedisch verpleegkundige. De oefeningen Als u een DHS, schroeven of een PFN hebt gekregen, mag u in principe, binnen de pijngrens, alle bewegingen maken. Als u een kop-halsprothese of een totale heup hebt gekregen, gelden er meer strikte regels de eerste 6-8 weken om te voorkomen dat de kop uit de kom kan gaan. U mag de knie niet buigen of optrekken voorbij de 90. U mag het been niet naar binnen of buiten draaien. U mag niet scharen. Zie kopje Leefregels. Het uitvoeren van de oefeningen kan een trekkend gevoel rond het wondgebied geven, dit is normaal. Er mag echter geen pijn optreden.
Oefeningen op bed 1. Enkeloefening: Uw tenen aantrekken en wegduwen. 2. De heup buigen: Uw knie optrekken en rustig weer laten zakken. Let op: uw hak houdt contact met de onderlaag. 3. Het been strekken: Uw knieholte in bed drukken. Uw bovenbeenspier aanspannen. Uw niet geopereerde been mag gebogen op het bed staan, zoals bij 2.
4. De billen samenknijpen: Zoveel mogelijk gestrekt liggen. 5. 2x per dag 1/2 uur plat op uw rug liggen: De hoofdsteun is omlaag. Uw heup is helemaal gestrekt. Dit is om later een goede stap te kunnen maken. 6. Het goede been optrekken, het geopereerde been gestrekt in bed drukken: Dit is een sterkere variatie van oefening 5. U kunt rekpijn voelen in uw lies.
Oefeningen in de stoel 7. De knie strekken: Goed achter in de stoel zitten. Uw bovenbeen moet rusten op de zitting. U mag eventueel uw bovenbeen ondersteunen ter hoogte van de knieholte. 8. De knie optrekken: Hef uw been een klein stukje. Uw knie blijft gebogen. Uw voet komt los van de grond. 1-2 cm is genoeg! Uw heup mag niet verder dan 90º buigen. 9. De billen samenknijpen: Met de billen opwippen op de stoel.
Oefeningen staand neemt! Zorg dat u goed steun 10. Een stukje door de knieën zakken en weer strekken. Dit is een oefening voor uw bovenbeenspieren. Verdeel uw gewicht gelijkmatig over beide benen. 11. De knie heffen: Uw geopereerde been optrekken. Let op: Uw tenen wijzen naar voren! Uw heup mag niet verder dan 90º buigen. 12. Het been gestrekt naar buiten brengen: Uw geopereerde been opzij bewegen en weer terug. Let op: - Rechtop blijven staan. - Uw heup niet optrekken. - Uw tenen wijzen naar voren! - Uw benen mogen niet kruisen.
13. Het been gestrekt naar achteren brengen: Uw geopereerde been achterwaarts plaatsen en weer terug. Let op: - Rechtop blijven staan. - Uw tenen wijzen naar voren! Aanvullende oefeningen Deze oefeningen moeten zonder pijn uitgevoerd worden. Het kan daarom wenselijk zijn om ze pas in een later stadium te doen. 14. Een bruggetje maken: Met opgetrokken knieën uw billen optillen. Uw gewicht is over beide voeten verdeeld. In de loop van de tijd kunt u meer steun nemen op uw geopereerde been. 15. Het been opzij brengen: Liggend op uw rug uw been gestrekt naar buiten brengen en weer terug. Let op: - Uw tenen blijven omhoog gericht. - U mag uw been niet over de middenlijn brengen, dus nooit uw andere been kruisen, nooit het andere been kruisen.
16. Trap, stoep, drempel De ene hand aan de leuning, in de andere hand de kruk. Uw geopereerde been blijft gestrekt, uw goede been doet het werk. Trap op Trap af 1 goede been 1 kruk 2 geopereerde been 2 geopereerde been 3 kruk 3 goede been Trap op: 2 en 3 mogen tegelijk. Trap af: 1 en 2 mogen tegelijk. Als u een stoep op- of afgaat, is de volgorde hetzelfde als bij de trap. U moet nu wel 2 krukken gebruiken.
Als u over een drempel stapt: 1 de krukken, 2 het geopereerde been, 3 het goede been. Leefregels Afhankelijk van wat voor soort operatie u hebt ondergaan zijn de leefregels zoals gezegd onder kopje De oefeningen meer of minder streng. Verboden bewegingen (Dit geldt alleen als u een kop-halsprothese of een totale heupprothese hebt gekregen). Vanwege het risico dat uw nieuwe heup uit de kom kan schieten moet u de eerste 6 weken na de operatie de volgende bewegingen vermijden: 1. schaarbewegingen: de benen niet kruisen als u zit of staat. 2. de heup niet verder dan 90º buigen (schoenen/sokken aantrekken).
3. geen draaibewegingen op de stoel: zittend iets van de grond pakken, schoen aantrekken door de voet naar binnen of naar buiten te draaien. Voorkom Draaien of wringen van het geopereerde been, springen, hurken. De prothese kan dan loswrikken of uit de kom schieten. Als u staand of lopend van richting wilt veranderen moet u dit stapsgewijs doen. Daarbij blijven de tenen van het geopereerde been naar voren wijzen. U draait op het niet-geopereerde been. Liggen Als u op uw rug ligt verdient het de voorkeur om uw benen licht te spreiden. Als u op uw (niet-geopereerde) zijde ligt altijd een kussen tussen knieën en onderbenen houden. Oprapen Als u wat van de grond wilt pakken doe dat dan niet zittend door voorover of opzij te buigen. Neem goed steun, zak door uw niet-geopereerde been en houd uw geopereerde heup gestrekt. Of buig voorover met uw geopereerde been naar achteren.
Schoenen Het is verstandig om schoenen te dragen waarop u stevig staat en veilig loopt. Schoenen die vast zitten en een brede hak hebben de voorkeur. Dat kunnen zowel veterschoenen als instappers (makkelijker met zelf aantrekken) zijn. Gebruik zonodig een lange schoenlepel. Gaan zitten U staat voor de stoel en voelt de zitting tegen de kuiten. U zet de krukken naar voren en iets naar buiten en draait de handvatten naar binnen. U pakt de stoelleuningen en plaatst het geopereerde been een stukje naar voren. U gaat rustig zitten. U schuift naar achteren en maakt contact met de rugleuning. U moet ontspannen zitten op twee billen. Zitten Bij voorkeur op een wat hogere stoel met een armleuning waarop u kunt steunen als u gaat zitten of staan. Vermijd lage stoelen met een zachte zitting. Wanneer een stoel toch wat te laag is (de knie is hoger dan de heup) kunt u desnoods één of meer kussens in de stoel leggen. Opstaan De manchetten van de krukken zitten om uw onderarmen. De pootjes van de krukken wijzen iets naar buiten, de handvatten van de krukken naar binnen. Schuif naar het puntje van de stoel en zet de voet van het geopereerde been een stukje naar voren. U duwt u met uw armen en het niet geopereerde been omhoog, trekt het geopereerde been bij en zoekt evenwicht. U staat op twee benen. Daarna pas pakt u de handvatten en gaat lopen. Met een rollator: zorg dat de rollator op de rem staat vóór u opstaat! Verder hetzelfde als met krukken; u duwt u met uw armen en het niet-geopereerde been omhoog van de stoelleuning of de bedrand. Dus niet aan de rollator optrekken! Pas als u staat op twee benen pakt u de handvatten en gaat lopen.
Auto De stoel staat naar achteren en de rugleuning is flink achterover. Op de zitting kan iets glads liggen, bijvoorbeeld een plastic zak. U gaat ruggelings met uw kuiten tegen de auto staan en zet uw geopereerde been een stukje naar voren. U steunt aan de deurstijlen en/of op de zitting om rustig te gaan zitten. U draait door de benen beurtelings in de auto te plaatsen. Gebruik uw veiligheidsgordels. Verwijder eventueel de plastic zak (u schuift ook bij fors remmen). Bij het opstaan kunt u weer gebruik maken van de plastic zak. U draait door de benen één voor één naar buiten te zetten. U schuift een stukje naar voren. U zet uw geopereerde been wat vooruit. U maakt gebruik van de zitting en/ of de deurstijlen om te gaan staan. Als u stevig op twee benen staat pakt u uw krukken en gaat lopen. Lopen zonder hulpmiddel In principe loopt u de eerste 6 weken na de operatie met 2 krukken en daarna nog 6 weken met 1 kruk. Uw prothese of schroeven zitten vanaf de operatie vast en zijn belastbaar. Daarna moet het gebied waar u geopereerd werd weer genezen en sterk worden. Als dit gebied niet extra pijn doet of u mankend gaat lopen mag u eerst met 1 kruk lopen (kruk aan de niet geopereerde zijde) en later zonder krukken. Uw heup mag wel moe worden, maar dan moet u rusten of meer steun nemen. Het is beter om buitenshuis langer uw krukken te gebruiken. Bouw uw loopafstand geleidelijk op. Als u vóór de operatie al met een rollator liep of als het oefenen met krukken moeizaam gaat, zal de fysiotherapeut ervoor kiezen u deze herstelperiode met een rollator te laten lopen. Zwemmen Na 6 weken mag u weer zwemmen. Denk erom dat krukken glad kunnen zijn op een natte ondergrond.
Fietsen Na ontslag mag u weer fietsen op een hometrainer met lichte weerstand. Na 6 weken mag u weer buiten fietsen. Het is goed om in ieder geval het op- en afstappen eerst op een hometrainer geoefend te hebben. Denk erom u dat verkeersdeelnemer bent. U moet dus in staat zijn om goed op onverwachte situaties te reageren. Gebruik bij voorkeur een damesfiets vanwege de lage instap. U moet wel soepel fietsen zonder grote kracht of inspanning. Autorijden Na 6 weken mag u, als u voldoende controle over uw geopereerde been hebt, weer autorijden. Denk erom dat u verkeersdeelnemer bent. Pijnmedicijnen kunnen uw rijvaardigheid beïnvloeden. Als u nog een loophulpmiddel gebruikt kan dit betekenen dat u nog onvoldoende controle heeft over uw been. Uw verzekering geeft geen dekking als u binnen de 6 weken in een handgeschakelde auto gaat rijden. Tenslotte Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben, dan kunt op werkdagen contact opnemen met de afdeling Fysiotherapie. Telefoonnummer: (0515) 488 170.
Notities
Antonius Ziekenhuis Bolswarderbaan 1 8601 ZK Sneek Urkerweg 4 8303 BX Emmeloord Vissersburen 17 8531 EB Lemmer Postadres Postbus 20.000 8600 BA Sneek Telefoon 0515-48 88 88 www.mijnantonius.nl 11-02-2014