HVO Nieuws jaargang 9, 10, najaar 2007 2008 Kinderrechtenspel Nodig of overbodig? uitgebreid met handleiding en leerling-boekje Programma s Waarde(n)vol communiceren van trainersopleiding HVO multi-inzetbaar
Inhoud 3 Een eigen vorm vinden 4 Pleidooi voor rijksbekostiging 8 Eindwerkstukken 11 Grip op de groep met het Opkikkerspel 12 HVO in de stad van Erasmus 13 Feestelijke afronding bij SPOOR van de cursus Levensbeschouwelijke vorming 14 Waarde(n)vol communiceren met kinderen? Blijven DOEN! 16 Bijscholing en verdieping 2008-2009 GHVO-project 17 Startdag Verdiepingsfasen lerarenopleiding HL 18 Bijscholing Tot je recht komen Workshop Nodig of overbodig? 19 Het recht op televisie, internet en patat 20 Niet meteen het ergste denken 22 Socrates en de gifbeker 23 De school, een veilige plek?!
Een eigen vorm vinden Humanisme en vorming zijn twee kanten van eenzelfde medaille. De titel verwijst naar de essentie van die vorming voor alle domeinen van het leven. Vorming is het kernwoord van de twee vernieuwde kleinschalige lerarenopleidingen in deeltijd van Stichting HVO. Een initiële lerarenopleiding Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs, vmbo en middelbaar beroepsonderwijs (hbobachelor) en een postinitiële lerarenopleiding voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en hoger beroepsonderwijs (hbo-master). Hbo-bachelor HL Na een experimentele fase van enkele jaren is in september 2008 de vernieuwde opleiding van start gegaan. De opleiding kent een basisfase van twee jaar en twee verdiepingsfasen van respectievelijk twee jaar en een jaar. Na de basisfase kan de beginnend vakdocent zelfstandig voor de klas. Werken en leren worden in de twee verdiepingsfasen gecombineerd. Het opleidingsplan heeft niet toevallig als titel Een eigen vorm vinden Hbo-master HL Na de bachelor HL kan worden doorgestroomd naar de master HL. Deze deeltijdopleiding van twee jaar wordt in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek verzorgd. Aan deze postinitiële opleiding kunnen ook studenten met een andere bachelor- of masteropleiding deelnemen. Het opleidingsplan van de masteropleiding heeft als titel De eigen vorm verdiepen Het zal duidelijk zijn waarom. Begeleide zelfvorming De vakdocent HL begeleidt de zelfvorming van kinderen en jongeren. Zelfvorming als mens is een continu proces dat een leven lang doorgaat. Voorbeeldgedrag van de docent, aandacht voor en betrokkenheid bij de leerlingen; deze gedragskenmerken en veel kennis van relevante inhouden zijn nodig om de streefdoelen van humanistische vorming in het vizier te houden en te concretiseren voor de leerlingen. Vanzelfsprekend worden deze streefdoelen niet opgelegd, wel worden de leerlingen uitgedaagd te onderzoeken wat waardevol voor hen kan zijn. De streefdoelen in de opleidingsplannen verwoorden samengevat de inhoud van sociale en ecologische levenskunde, gebaseerd op de grondwaarde humaniteit. HVO Nieuws / najaar 2008 3
Humaniteit De opgeleide vakdocenten HL inspireren hun leerlingen tot toepassing van de grondwaarde humaniteit of menselijkheid in hun leven. In een recent verschenen boek (André Comte-Sponville, De geest van het atheïsme. Kunnen we het zonder godsdienst stellen?) stelt de schrijver op p. 53: Trouw aan de menselijkheid en de plicht tot menselijkheid! Dat is wat ik praktisch humanisme noem, dat geen religie, maar een moraal is. Wie een belangrijker opdracht voor een humanist kan noemen, mag het zeggen. Ik kan er geen bedenken. Nico Stuij 10 jaar samenwerking APS en HVO Op 1 januari 1999 werd APS de gastheer van HVO. Sindsdien is een stevige samenwerkingsrelatie gegroeid. APS is een gerenommeerd onderwijsadviesbureau dat professioneel en met passie aan verbetering van het onderwijs in binnen- en buitenland werkt. HVO werkt met eenzelfde professionaliteit en passie aan zingeving en humanisering in onderwijs en opvoeding. HVO zal de dubbele verbondenheid, inhoudelijk met de Humanistische Alliantie en huishoudelijk met APS, duurzaam bestendigen. Pleidooi voor rijksbekostiging De eerste pleidooironde in het voorjaar was erop gericht rijksbekostiging structureel onder te brengen in de onderwijsbegroting. Dat is niet gelukt. De tweede ronde in augustus en september was erop gericht rijksbekostiging tijdens de algemene beschouwingen na Prinsjesdag geregeld te krijgen. Ook niet gelukt. De derde pleidooironde zal plaatsvinden in oktober en november om via een amendement op de onderwijsbegroting rijksbekostiging te realiseren. Twintig samenwerkende organisaties hebben het hele jaar bij leden van de Tweede Kamer gepleit om nu eindelijk eens rijksbekostiging van docenten hvo en gvo in het openbaar basisonderwijs te realiseren. Ondanks veel sympathie van de kant van verschillende Tweede Kamerleden is helaas tot nu toe succes uitgebleven. Als rijksbekostiging uitblijft, zal de consequentie zijn dat een groot aantal leerlingen in het openbaar basisonderwijs niet zal kunnen kiezen voor humanistisch vormingsonderwijs, dat een vormingsvak voor het leven genoemd kan worden. Regering en Tweede Kamer zouden moeten inzien, dat zij daarmee het algemeen belang van een optimale openbare basisschool behoorlijke schade toebrengen. 4 HVO Nieuws / najaar 2008
Even voorstellen Mijn naam is Christine van der Mars. Sinds 1 augustus ben ik werkzaam bij Stichting HVO. Daarnaast werk ik als docent levensbeschouwing op een middelbare school. Ik vind het heerlijk om met beide benen in de onderwijspraktijk te staan, maar ook om op metaniveau met onderwijs bezig te zijn. Hoewel ik mijn bul nog niet officieel ontvangen heb, heb ik eind augustus mijn studie humanistiek afgerond. Tijdens mijn studie ging mijn interesse uit naar educatie en geestelijke begeleiding. Deze twee gebieden komen ook terug in het onderwerp van mijn afstudeeronderzoek: persoonsvormende schoolreizen. In het kader hiervan heb ik onderzocht in hoeverre de persoonsvormende schoolreis van de school waar ik werk, bijdraagt aan de identiteitsvorming van leerlingen. Stiltemomenten, een veilige sfeer in de groep, reflectieopdrachten waarin men aan de slag gaat met het eigen levensverhaal, open en eerlijke ontmoetingen en een zeer persoonlijke begeleiding tijdens zo n reis blijken bij te dragen aan de identiteitsvorming van leerlingen. Naast mijn werk volleybal, fotografeer en tuinier ik graag. Sinds 1 september ben ik, Fanny de Groot, netwerkmanager van de Humanistische Alliantie. Samen met medewerkers van lidorganisaties (waaronder HVO) wil ik de samenwerking en verbondenheid binnen de Alliantie faciliteren en stimuleren. Ik heb vier jaar in Ierland gestudeerd en behaalde daar een bachelor Engelse Literatuur en Sociologie en een master Filmwetenschappen. Daarna verbleef ik twee jaar in België, waar ik filosofie en journalistiek studeerde. Tijdens mijn studie deed ik werkervaring op bij diverse nonprofit organisaties en bij EchtVrij, de jongerenkrant van de Humanistische Vrijzinnige Vereniging Vlaanderen. Als netwerkmanager onderhoud ik contacten binnen de Alliantie en daarbuiten. Ik denk mee over de communicatie tussen lidorganisaties en organiseer onder meer de jaarlijkse Alliantiedag in maart. Daarnaast ondersteun ik het bestuur bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van het Alliantiebeleid. Kunt u mijn hulp als netwerkmanager goed gebruiken? Of wilt u gewoon even kennismaken? U kunt mij telefonisch bereiken op 020-52 19 012 of via e-mail: f.degroot@humanistischealliantie.nl. Ook ideeën, vragen en opmerkingen zijn van harte welkom! Mijn naam is Gundalyn Hemmink. Ik ben in 2006 afgestudeerd bij de eerstegraadsopleiding HVO en Levensbeschouwing. Daarvoor heb ik op de Universiteit voor Humanistiek mijn bachelordiploma gehaald. Ik heb een aantal jaren lessen Levensbeschouwing en Sociale Vaardigheden in voornamelijk de onderbouw van het voortgezet onderwijs gegeven. Daarnaast heb ik mij gespecialiseerd in keuzebegeleiding en lessen keuzevaardigheden ontworpen en gegeven. Ik train daarbij ook mentoren om aan de slag te kunnen gaan met deze lessen. Op dit moment geef ik lessen Levensvaardigheden aan 2 havo/vwo en ben ik sinds 1 juli begonnen bij HVO. Hier zal ik het komende jaar vooral werkzaam zijn binnen de Verdiepingsfasen HL (zie ook artikel Startdag Verdiepingsfasen HL op p. 17) van het G/HVOproject en ben ik betrokken bij intervisie. Vooral wat betreft vragen over lesgeven in de onderbouw van het voortgezet onderwijs kun je bij me terecht. Mijn uitgangspunten zijn het geloof in de kracht en de mogelijkheden van ieder mens en dat het belangrijkste principe van groei ligt in de menselijke keuzemogelijkheden. Mag ik mij even blootstellen?! U als bewuste lezer bent ongetwijfeld op de hoogte dat we ons middenin een, zo mogen we dit tijdperk toch wel noemen, communicatietijdperk bevinden. De overdracht van kennis kan zich binnen enkele seconden van de ene kant naar de andere kant begeven. We chatten, msn nen, hyv en en e-mailen er massaal op los om maar een paar van deze razendsnelle communicatiemiddelen op te noemen. De jongeren onder ons vinden dit normaal, sommige ouderen vinden dit vreemd. Maar ach, normaal is vreemd en vreemd is normaal, zou mijn moeder zeggen. En een wijze vrouw is ze. Leven en laten leven is haar motto. Nu wil ik dat ook wel, leven en laten leven, als ik af en toe maar mag grommen. HVO Nieuws / najaar 2008 5
Dus grom ik erover dat het mij moeite kost om mij de moderne manier van communiceren eigen te maken. Is het misschien zo dat onze kinderen een hogere vorm van communiceren aan het ontwikkelen zijn? Straks staan we tegenover elkaar en kunnen we elkaars gedachten lezen, door allerlei klanken te maken als een soort MSN-taal, grmf, fof, plonk, lol. Er zijn namelijk zo veel hoogsensitieve kinderen; allergisch voor pleisters, nikkel, pinda s, melk en noem maar op. Kinderen met allerlei vormen van gedragsstoornissen, zoals ADHD, borderline, lichte vormen van autisme (gaat deze eeuw later de Duistere eeuw der geneeskunst heten? vroeg Linda Goodman, een astrologe zich af). Maar goed ik dwaal af. Voor hen is achter een scherm zitten om zich niet bloot te stellen aan te veel prikkels via de zintuigen misschien de manier bij uitstek om zich toch in verbinding te kunnen stellen met de ander. En is het een veilige manier om je eigen ik te kunnen presenteren? Heb je dan 231 vrienden op Hyves nodig om hetzelfde gevoel van verbondenheid te ervaren, dat ik vroeger had met onze vriendenclub van 10 waarmee ik in het fietsenhok hing na schooltijd? Daarom denk ik dat ik uitstekend op mijn plaats ben bij het secretariaat van HVO sinds 1 juni jl. Ik word betaald (want praktisch als ik ben, moet er brood op de plank komen) om de inhoudelijk medewerkers HVO te ondersteunen bij hun werk voor humanisme en levensbeschouwelijk onderwijs. Tegelijkertijd word ik geïnformeerd, geïnspireerd op velerlei manieren om mijn eigen visie te verbreden. Een plek bij uitstek om te leren leven en laten leven, toch mams? Hoewel je dat uitstekend hebt overgedragen; ik grom alleen nog af en toe. Maar dat ben ik. Mag ik u dan hartelijk bedanken, dat ik mijzelf middels een brief aan u kon presenteren. En dat ik mijn gedachten met u kon delen over de manier waarop de jeugd zichzelf momenteel veelal presenteert via internet. Ook dank ik mijn collega Freek Zwanenberg, die mij inspireerde met zijn visie over mediawijsheid. Hoogachtend, Daisy Dinsbach PS Ik beantwoord graag uw vragen over wie ik ben in een persoonlijk gesprek. Ik ben namelijk helaas niet te googelen. Mijn naam is Ibeline Polak en sinds 1 augustus jl. ben ik werkzaam als onderwijskundig medewerker bij Stichting HVO. Vijf jaar geleden ging ik nieuwsgierig op weg naar mijn intakegesprek voor de opleiding van de tweede graad. Op weg naar een beroep dat ik na veel zoeken bij toeval op internet tegenkwam, en leek te zijn wat ik maar niet had kunnen vinden. Het tweede deel van mijn leven wilde ik me graag bezighouden met studie en werk dat volledig mijn keus zou zijn. Na enkele weken was het duidelijk, zoals je dat maar met een paar dingen in je leven hebt. Het was liefde op het eerste gezicht! Sindsdien werk ik met veel enthousiasme op diverse basisscholen als hvo-leerkracht in de regio Noord- Mensenrechten op elke school Leerlingen in het Nederlandse onderwijs hoeven 60 jaar na het aannemen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens blijkbaar niet te weten dat er bepaalde rechten zijn die je gewoonweg hebt, omdat je mens bent. Barbara Oomen is hoogleraar rechten en ook voorzitter van het Platform Mensenrechteneducatie. Zij stelt dat het ontbreken van de mensenrechten in de leerplannen zelfs in strijd is met internationale verplichtingen van Nederland. Bovendien vindt zij het heel zorgelijk in een tijd van toe- nemende polarisatie en verminderend draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking. HVO is het daar helemaal mee eens. Het Platform Mensenrechteneducatie bepleit bij de regering dat kennis van de mensenrechten en daaraan verbonden verplichtingen tot de 6 HVO Nieuws / najaar 2008
Kennemerland en als secretaris van het regionale hvoleerkrachtenteam. Ook heb ik op verzoek projecten Pesten, Respect en Kinderen en rouw gegeven. Voor Pro- Biblio heb ik een pilot ontworpen waarin leerlingen van groep 7 en 8 leren debatteren. Deze workshop maakt nu deel uit van het onderwijsaanbod van alle bibliotheken in Noord- en Zuid-Holland. Daarnaast ben ik lid van comité Kamp Schoorl en begeleid ik basisscholen door middel van lessen voorafgaand aan de jaarlijkse herdenking. Als vertegenwoordiger van de geleding Levensbeschouwing heb ik zitting in de programmaraad van Radio en TV Noord-Holland. In de afgelopen jaren heb ik bovendien samen met mijn collega s gewerkt aan het professionaliseren van het vak door middel van gesprekken met gemeentebesturen en schoolbesturen. Maar ook door het geven van informatiebijeenkomsten voor ouders, leerkrachten en andere geïnteresseerden. Het vak zichtbaar maken en uitdragen geeft me enorm veel plezier. Voor Stichting HVO ga ik mij daarom bezighouden met innovatie en kwaliteitszorg ten behoeve van een ondernemend HVO. Daarnaast zal ik taken binnen de opleiding gaan vervullen. En dat allemaal door het toevallig ontdekken van de HVO-site Het is dat ik als humanist geloof in de toevalligheid van het bestaan Mijn naam is Freek Zwanenberg (1980). Sinds mei 2008 ben ik werkzaam voor HVO, nadat ik op de Universiteit voor Humanistiek 1 afgestudeerd ben op het onderwerp Mediawijsheid op school 2. Dit onderzoek liet zien hoe er binnen het onderwijs praktisch aandacht besteed kan worden aan het intensieve internetgebruik van jongeren, met onderwerpen als digitaal pesten, online gaming, privacy en online seksualiteit. Voor HVO houd ik mij bezig met virtuele vorming, een nieuw gebied binnen het humanistisch vormingsonderwijs, gericht op het aan kinderen leren reflecteren op hun persoonlijke mediagebruik en hun digitale identiteit. Ik ontwikkel en geef bijscholingen virtuele vorming, en werk ook aan de verbetering van de website www. hvo.nl. Afgezien van mijn werkzaamheden voor HVO werk ik als docent mediawijsheid op de Kindergemeenschap de Werkplaats 3 in Bilthoven, en geef ik ouderavonden, docententrainingen en presentaties over jongeren en internet voor Stichting Mijn Kind Online 4. Op mijn website www.freekzwanenberg.nl is informatie over mediawijsheid te vinden, evenals concrete lessen en 1) Zie www.uvh.nl. 2) Mijn scriptie met deze titel is als pdf te downloaden via de volgende url: http://www.freekzwanenberg.nl/media/text/822fed273691c616653f5739db94893f_scriptiefreek_total.pdf. 3) Zie www.wpkeesboeke.nl. 4) Zie www.mijnkindonline.nl. vaste lesstof van elke school gaan behoren. In dit jubileumjaar heeft het Platform een wedstrijd uitgeschreven voor scholen met opdrachten voor verschillende groepen leerlingen: Organiseer een verjaardagsfeestje voor de mensenrechten (groepen 7 en 8 van de basisschool). Ontwerp promotiemateriaal voor een mensenrecht (klassen 3 en 4 van het vmbo). Ontwerp een preambule bij de Nederlandse grondwet (bovenbouw havo/vwo). Scholen die mee wilden doen, kregen gratis een koffer met onderwijsmaterialen toegestuurd. Vele bekende organisaties zijn lid van het Platform, om er enkele te noemen: Amnesty International, Anne Frank Stichting, Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Unicef, het Rode Kruis, Unesco en ook HVO. HVO Nieuws / najaar 2008 7
tips om mediawijsheid in het onderwijs te behandelen. Eindwerkstukken van gecertificeerde studenten voor de basisfase opleiding HL op 18 juni 2008 Caroline Antonio Is het een Grap of? Als Caroline haar zelfstandige praktijkstage gaat doen, blijkt die praktijk lastiger te zijn dan ze had verwacht. Ze wordt geconfronteerd met de hardheid van kinderen onderling; met pesten en met grappenmakerij die niet voor iedereen leuk is. Ze leest een artikel van psycholoog Stefan Lievers die schrijft dat lachen onze zoetste emotie is, maar dat het fingerspitzengefühl en empathie vraagt om te weten welke humor de ander al dan niet kan waarderen. Haar fingerspitzengefühl zegt haar dat het thema pesten te groot is om als hvo-juf in haar eentje aan te pakken. Ze wil het klein houden en vanuit een positieve invalshoek benaderen. Als eindwerkstuk maakte ze daarom een lessenserie over de grens tussen humor en pesten, die in verschillende groepen zijn uitgeprobeerd. De conclusie is dat de meeste leerlingen tot het besef zijn gekomen dat de grens is bereikt als je aan degene waarmee je een grapje uithaalt, merkt dat die het niet meer leuk vindt. Daarnaast hebben de leerlingen ontdekt dat het belangrijk is om duidelijk te kunnen zeggen als je het niet meer leuk vindt en hebben ze geleerd hoe ze dat kunnen doen. Bianca Boers Literatuuronderzoek en drie artikelen Bianca schreef drie boeiende artikelen en deed hiervoor grondig literatuuronderzoek. Interactief voorlezen. Hierin schrijft ze hoe interactief voorlezen werkt en over het belang van kinderen actief erbij betrekken. Ze onderbouwt hoe interactief voorlezen kinderen helpt bij het ontwikkelen van inleving en beleving, taalgebruik, samenwerken, luisteren, denken en de dialoog. Wie niet luisteren wil moet voelen. In dit artikel gaat Bianca verder in op de waarde en dynamiek van luisteren en hoe je hieraan in hvo kunt werken. Uiteindelijk gaat het om actief en bewust leren luisteren. Tegelijkertijd gaat het over gehoord worden. Ieder mens heeft een verhaal. Dit artikel gaat erover dat verhalen van alle mensen en alle tijden zijn. Het is van belang bij het verklaren van gebeurtenissen in iemands leven, bij het vormen van een identiteit. Verhalen vertellen en naar verhalen luisteren raakt mensen. Het is een middel om zware thema s verwerkbaar te maken. Ze geeft aan waarom het belangrijk is dat verhalen voor en door kinderen verteld worden in de lessen hvo. Priska ten Bruggencate Jaarfeesten in het hvo De betekenis der dingen ligt niet in de dingen zelf, maar in onze houding tot hen. Door deze uitspraak van Antoine de Saint-Exupery heeft Priska zich laten inspireren bij het maken van haar eindwerkstuk over jaarfeesten. In haar werkstuk gaat ze in op de betekenis die het vieren van feesten voor een gemeenschap kan hebben. In haar regio wordt alleen hvo gegeven aan groepen 7 en 8, die zich veelal in de prepuberteit bevinden. Ze vergelijkt de wijze van feestvieren bij peuters en kleuters met die bij pubers. De betekenis van het vieren van een feest kan voor pubers worden versterkt als ze er hun eigen invulling aan mogen geven. Op deze manier aandacht geven aan het vieren van feesten past voor haar heel erg bij hvo en bij de gedachte die bovenstaande uitspraak van Saint-Exupery uitdrukt. Ook beschrijft ze mogelijkheden om aan de hand van jaarfeesten een jaarplanning te maken, waarbij veel verschillende thema s kunnen worden ingepast. Ze heeft grootse plannen om hier op maat gesneden projecten van te maken die ze aan de scholen in haar regio kan aanbieden. Anke Dijkstra De natuur achter het raam Anke maakte een lessenserie De natuur achter het raam, ontstaan vanuit de eigen waarde die zij aan de beleving van natuur hecht. Kinderen kunnen zich daar veelzijdig ontwikkelen door ervaren; het doet een beroep op vele zintuigen. Daaromheen zijn de lessen opgebouwd. Startend bij de kastanjeboom die Anne Frank uit haar raam zag, laat ze kinderen met elkaar praten over de betekenis ervan. Ook gaat ze met de leerlingen naar buiten en laat ze door oefeningen hun zintuigen aan het werk zetten. Leerlingen worden zich door die ervaringen er bewuster van dat de natuur door middel van vele kleuren, geuren en geluiden, het leven betekenis geeft. Gerrie Meijer Een deugdelijke benadering van tevredenheid en ontevredenheid Voor Gerrie heeft tevredenheid de betekenis van een deugd. Die deugd wil ze bij de leerlingen in haar hvo-groepen ontwikkelen. Dat wil voor haar echter niet zeggen dat ergens ontevreden over zijn niet mag bestaan. Een gezonde 8 HVO Nieuws / najaar 2008
dosis ontevredenheid kan je helpen om niet in tevredenheid weg te zakken. Als je iets in je eigen ogen niet goed hebt gedaan, of als je tegenslagen te verwerken krijgt, mag je daar ontevreden over zijn en kan die ontevredenheid een motor zijn om iets aan de situatie te gaan doen. Gerrie noemt dat in haar werkstuk levensmoed en wil daar in de lessen hvo met haar leerlingen aan werken. Daartoe heeft ze een lessenserie gemaakt over tevredenheid versus ontevredenheid, die ze in haar eindwerkstuk onderbouwt. Een invalshoek daarbij is de uitspraak van kinderpsycholoog Ludo Driesen: Als verwenning van kinderen systematisch in de opvoeding wordt toegepast, kan dit leiden tot ernstige vormen van onaangepast gedrag. Lieke Hoogland Levensbeschouwelijke vorming vanuit een humanistische ontdekkingstocht Tijdens de opleiding worstelde Lieke met de vraag wat nu het specifieke van hvo is en waarom er op scholen een apart vak voor zou moeten zijn. Is het niet veel beter als de eigen groepsleerkracht de thema s die bij hvo aan de orde komen, zelf met de leerlingen behandelt? Kan een leraar hvo in één uur in de week wel de doelstellingen van hvo waarmaken? Is het dan nodig dat de groepsleerkracht en de leraar hvo op elkaar afstemmen om het gewenste resultaat te krijgen? In haar werkstuk gaat ze op zoek naar antwoorden op haar vragen. Ze start dat onderzoek bij de wettelijke inkadering van levensbeschouwelijke vorming op de openbare basisschool en eindigt met de conclusie dat leerkrachten aandacht voor levensbeschouwing op school belangrijk vinden. Het speciale van hvo is het werken aan de morele/ ethische ontwikkeling van de leerlingen: het leren vragen stellen en zaken ter discussie stellen; werken aan het besef dat dingen niet vanzelfsprekend zijn; het leren formuleren van een mening en deze mening onderbouwen; het leren samen te leven en over elkaar levenswijze in gesprek te gaan. Een leraar die dit vak geeft heeft daarvoor speciale scholing nodig omdat hij de leerlingen geen boodschap mee moet geven maar ze moet leren boodschappen te doen, waarbij de toon die de muziek maakt, heel belangrijk is ( c est le ton qui fait la musique ). Jochem Huisman De Zelfontdekkende HVO-lotkubus De zelfontdekkende HVO-lotkubus is op basis van eerste leservaring bedacht en gemaakt door Jochem Huisman. Het is een aan vier kanten gekleurde kubus van 20 x 20 x 20 cm, aan de bovenzijde geopend. De kubus is soepel naar alle kanten te draaien, hierdoor kunnen er allerlei spelletjes mee gedaan worden en dingen worden aangewezen. Ook kunnen er dingen, of briefjes in worden gestopt. Op alle zijden staan duidelijk zichtbare startwoorden, die kinderen bijvoorbeeld helpen vragen te bedenken over het onderwerp. De kubus is mooi vormgegeven, vrolijk en uitnodigend en geeft structuur aan de les, waarin je een vragende houding van kinderen wilt helpen ontwikkelen om te komen tot verkenning en onderzoek. Uit vragen stellen blijkt een bepaalde houding, waarbij niet alles vanzelfsprekend wordt genomen, aldus Jochem. Bea de Ridder Bekendheid van hvo onder leerlingen In het tweede jaar van de opleiding bij het lesgeven liep Bea aan tegen de onbekendheid van hvo bij de leerlingen: Wanneer ik de kinderen vroeg wat de letters hvo betekenen of wat hvo inhoudt, wisten ze daar zelden of geen antwoord op te geven. Ze besloot daar wat aan te gaan doen door het maken van een brochure over hvo, speciaal voor kinderen. Ze heeft daarbij de hulp ingeroepen van de leerlingen door ze te vragen een enquêteformulier in te vullen en feedback te geven op het resultaat. Zo sloeg ze twee vliegen in één klap: ze liet de leerlingen op onderzoek gaan naar wat maakt dat ze in een brochure geïnteresseerd raken én zij kreeg een duidelijk beeld van hoe de brochure eruit moest gaan zien. Het resultaat is er dan ook naar. Tineke van Tatenhove Het rugzakje van de leerkracht Tineke kreeg in haar lessen onvoorbereid te maken met leerlingen die soms heftig storend gedrag vertoonden: zogenaamde rugzakkinderen, waaronder een kind met Gilles de la Tourette. In plaats van ze buiten de les te plaatsen, zette zij haar hele hebben en houden in om ze erbij te kunnen houden. Dit proces beschreef ze in haar eindwerkstuk: Het rugzakje van de leerkracht. Juist deze kinderen horen in hvo, vond zij. Ook heeft ze onderzocht wat je als leraar zoal in je eigen rugzakje moet hebben om (de groep te helpen) met deze kinderen om te gaan binnen de hvo-les. Ze beschrijft het vele wikken en wegen tussen de belangen van deze leerlingen en van de leerlingen die zich makkelijker aanpassen. Ze moest concluderen, dat er grenzen zijn aan het handhaven van kinderen die, ongewild, zeer storend kunnen zijn. HVO Nieuws / najaar 2008 9
Annemieke Wijnhorst Seksuele Vorming (een artikel, film en lessenseries) In mijn praktijk als hvo-juf werd mij herhaaldelijk van alles gevraagd rondom seks. Ik startte een klein onderzoekje over hoe alles rondom dit onderwerp geregeld was in het basisonderwijs. Tot mijn grote schrik bleek er bijna niets geregeld. Ik besloot mijn eindwerkstuk hieraan te wijden en heb een artikel, film en lessenseries gemaakt. Het artikel is een pleidooi voor hvo als intermediair tussen de onderzoeksuitkomsten van de Rutgers Nisso Groep en de leerlingen van de openbare basisscholen. Het was voor mij bevreemdend als humanist om tegen zo n muur van weerstand te lopen. Het onderwerp blijkt nog steeds een groot taboe te zijn. Kinderen hebben recht op goede evenwichtige informatie en die bleek niet beschikbaar. Ouders verwachten van de school dat er aandacht aan besteed wordt en veel groepsleerkrachten vinden het een taak van de ouders. Hier kan mijns inziens een rol liggen voor hvo. De film is bedoeld als de H van HOKE tijdens een ouderavond of teambijeenkomst. Het geeft op een luchtige manier de tragiek weer van grote mensen die het allemaal niet zo weten en kleine mensen die snakken naar informatie. De film blijkt te werken als een uitnodiging tot gesprek. De film relativeert meteen de zwaarte, zoals die vaak bij dit onderwerp ervaren wordt, zodat er ruimte is voor een open gesprek en er zich langzaam een beleid kan ontwikkelen dat voor alle betrokkenen bevredigend is. Voor informatie, mail naar miek71@gmail.com. Jacqueline Zweering Muziek in hvo en hvo in muziek? De opzet van mijn eindwerkstuk was een lessenserie te maken rondom het thema muziek. Het resulteerde in een schriftelijk werkstuk, met daaraan gekoppeld een lessenserie. Ik ging terug naar de oorsprong van wat muziek eigenlijk is en vooral ook: wat muziek voor de mens betekent. Een belangrijke bijdrage leverde het boek van Jef de Schepper Levensbeschouwelijke ontwikkelingen, met name het hoofdstuk Muziek en levensbeschouwing. Muziek is het samengaan van klank en ritme, aldus Jef de Schepper. En daarmee was de toon gezet voor een interessante lessenserie die gericht is op klank, ritme en sfeer. Muziek komt bij veel mensen naar binnen en raakt snaren, daar waar woorden niet kunnen komen. Ze zet iets in beweging. Kinderen vinden klassieke muziek bij voorbaat niet leuk, maar als ze de muziek horen, dan komen de bewegingen als vanzelf op gang Muziek kan mensen met elkaar verbinden, maar ze kan ook ergernis en zelfs agressie opwekken, wat tot morele vraagstukken kan leiden, zoals bijvoorbeeld: Mag je bepaalde muziek verbieden? Is mijn muziek beter dan die van jou? En de belangrijke bestaansvraag: wat betekent muziek voor de mens? Muziek is magisch, muziek is beweging, muziek is emotie zintuiglijk ervaren muziek is geluid, stilte spanning, ontspanning, creativiteit, een groeimiddel, een medicijn Mijn slotakkoord was: er zit muziek in hvo en hvo in muziek! Geslaagd! Gecertificeerd voor de basisfase opleiding HL Caroline Antonio, Bianca Boers-Suurenbroek, Inge Breeveld, Anke Dijkstra, Lieke Hoogland, Jochem Huisman, Gerrie Meijer, Eveline Oostdijk, Bea de Ridder, Tineke van Tatenhove-Valks, Annemiek Wijnhorst, Jacqueline Zweering. Geslaagd voor de masteropleiding HL Grietje Braam, Mark Bos, Kim Dush, Gwen Groenveld, Marijke van de Hel, Janet Houweling, Pier Jaarsma, Edda Kammenga-Damstra, Beverly Schuil-Palanzi, Marianne de Vos, Aukje van Weert. Geslaagd voor de bacheloropleiding HL Ans ter Heide-Kooijman. Voorlopige verklaring van bekwaamheid Priska ten Bruggencate. Getuigschrift Youssef el Hachioui. Allen van harte gefeliciteerd. Veel plezier en succes in je hvo-lespraktijk! 10 HVO Nieuws / najaar 2008
Grip op de groep met het Opkikkerspel Op mijn zoektocht naar een interessant en actueel onderwerp voor mijn eindwerkstuk voor hvo stuitte ik begin dit jaar op het thema virtuele vorming van het HVO-symposium, dat in maart zou plaatsvinden. Kennelijk was er behoefte aan een combinatie van hvo en de nieuwe media. Uitgaande van mijn eigen ervaringen met digitale media kwam ik op de vraag: hoe zou ik de voordelen van moderne innovaties kunnen inpassen in het basisprincipe grip op de groep hebben, de basis voor prettig en succesvol onderwijs? In mijn stage had ik reeds geëxperimenteerd met het digitale schoolbord, de digitale video- en fotocamera en allerlei interessante software. Het leek me leuk om deze media te combineren met hvo, en met de uitgangspunten en werkwijzen van het Daltononderwijs, omdat ik ook bezig was deze bevoegdheid te behalen. Na het bestuderen van literatuur, het interviewen van mensen uit het veld, het ontwikkelen, uitproberen en evalueren van zelf ontworpen materiaal ontstond er na verloop van tijd het Opkikkerspel. Dit spel bestaat uit een tiental uitgewerkte hvo-lessen, een beloningsbord, een speelbord, een box met daarin het spellenboek, de complimentenbeer, het eigenschappenkwartet, de opkikkertrofee en enkele kleine speelmaterialen. Belangrijke aspecten bleken onder andere: het tijdstip van de activiteiten; de manier van het betrokken maken van de kinderen; de informatieverspreiding naar de ouders toe; het leerkrachtgedrag; en de evaluatie van het product en proces. direct plaatsvinden, waardoor het zeer effectief is. Een citaat dat mij erg bijgebleven is, is dat hvo kinderen leert dát ze moeten denken en niet wát ze moeten denken. Als leerkracht is het je taak leerlingen te stimuleren zich te ontwikkelen tot betrokken en kritisch denkende kinderen, die al in de basisschool kennisgemaakt hebben met mogelijke conflictsituaties uit de maatschappij. Dit vind ik persoonlijk de kern waar onderwijs om moet draaien. Door hvo-lessen kun je ze handvatten aanreiken om met vertrouwen de wereld in te trekken. Je kunt kinderen niet voor alles beschermen, maar je kunt ze wel leren bewust te zijn van hun eigen positie in een maatschappij. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen! Miranda Kempers Het grootste voordeel van de mogelijkheden van film- en geluidsfragmenten, educatieve interactieve spellen via bijvoorbeeld internet is, dat ze herkenbaar zijn en een duidelijke beginsituatie neerzetten waar de kinderen zich mee kunnen identificeren. Een ander aspect dat heel goed naar voren gebracht kan worden, is de reflectie. Beelden van bijvoorbeeld situaties uit de klas kunnen worden teruggekeken en reflectie daarop kan vrijwel HVO Nieuws / najaar 2008 11
HVO in de stad van Erasmus Met diverse instellingen, de brug, het ziekenhuis, die allemaal naar de grote Nederlandse filosoof Erasmus zijn vernoemd, mag Rotterdam zich met recht stad van Erasmus noemen. Wie hij was en wat zijn vooruitstrevende humanistische denkbeelden waren, dat weten echter maar heel weinig Rotterdammers. Een veertigtal pabo-studenten van de Hogeschool Rotterdam vormt daarop een uitzondering, sinds zij de levensbeschouwelijke keuzemodule over het humanisme hebben gevolgd. In het studiejaar 2007-2008 hebben deze studenten zich gedurende zes lessen verdiept in het humanisme van vroeger en nu en de betekenis daarvan in onze geseculariseerde maatschappij. Bovendien hebben vijftien van hen gekozen voor de keuzecursus over hvo, omdat zij enthousiast geworden waren voor het geven van levensbeschouwelijke vorming vanuit humanistisch perspectief (of dat al waren, vanuit eigen ervaring op de basisschool). De pabo vond al enige tijd dat er een keuzecursus zou moeten zijn voor studenten die op openbare scholen de actieve pluriformiteit nader zouden kunnen invullen. Die levensbeschouwelijke thema s kunnen hanteren op een manier, die past bij de leeftijd van kinderen in het primair onderwijs. Want vanuit de openbare achtergrond van de pabo lijkt het logisch om naast de mogelijkheden die IKOS (christelijke vorming op openbare scholen) biedt, ook te werken aan een aanbod vanuit HVO. Humanistisch vormingsonderwijs wil kinderen op en kritische manier laten nadenken over vragen die betrekking hebben op waarden en normen en hen stimuleren het eigen leven inhoud en vorm te geven. Dit heeft ertoe geleid dat eind juni 2008 tien enthousiaste tweedejaarsstudenten hun HVO-certificaat in ontvangst konden nemen uit handen van Nico Stuij, directeur van Stichting HVO. Deze studenten hebben bij Hetty Brouwer, docent hvo en levensbeschouwing, een keuzecursus gevolgd die bestaat uit twee modules van elk zes lessen en aansluit bij de levensbeschouwelijke module Humanisme en HVO. In het eerste deel staat de pedagogische competentie centraal, leren werken vanuit de humanistische ideeën over opvoeding en onderwijs. In het tweede deel ontwikkelen de studenten vooral hun didactische competentie voor het geven van levensbeschouwelijke vorming. De studenten gaven in hun evaluaties vooral aan, dat zij het gevoel hebben nu beter met kinderen over moeilijke onderwerpen te kunnen praten. Dat ze geleerd hebben hoe je jezelf opstelt als leraar in gesprekken over gevoelige thema s. Dat je thema s over de persoonlijke, sociale en morele ontwikkeling van kinderen beter leert herkennen en deze kan uitwerken tot leuke lessen. Dat er spelvormen zijn die het werken over dit soort thema s leuk en interessant maken en dat je deze spel- en werkvormen ook bij andere vakken en leergebieden kunt toepassen. Het was voor de pabo-studenten een oriëntatie op het vak hvo en levensbeschouwing. Via stichting HVO kunnen studenten die dat willen, nu of later, hun volledige bevoegdheid halen voor het verzorgen van hvo. Voor nu is het al een goede ontwikkeling dat studenten van de pabo zich kunnen oriënteren op dit vak. Deze studenten hebben straks op de arbeidsmarkt een dikke plus bij hun diploma. Hetty Brouwer 12 HVO Nieuws / najaar 2008
Feestelijke afronding bij SPOOR van de cursus Levensbeschouwelijke vorming In september 2006 startte de cursus Levensbeschouwelijke vorming voor groepsleraren in de gemeente Zeevang. 32 deelnemers hadden zich aangemeld en werden verdeeld over twee cursusgroepen. Gedurende twee jaar kwamen deze groepen maandelijks bijeen op de woensdagmiddag. Op 23 april 2008 werd de cursus afgerond met de feestelijke uitreiking van de certificaten. Tijdens de lesmiddagen kwamen de onderdelen pedagogiek, filosoferen met kinderen, didactiek, levensbeschouwing en interculturele vorming aan de orde. Er werd met veel inzet en betrokkenheid gewerkt, waarbij het vaak voorkwam dat er bijzondere ontmoetingen plaatsvonden tussen collega s die al langere tijd met elkaar samenwerkten. Op levensbeschouwelijke manier met elkaar communiceren was nieuw en werd door alle deelnemers als plezierig en heel bijzonder ervaren. De opkomst was altijd goed: soms moest iemand verstek laten gaan, maar altijd met goede redenen en vooraf aangekondigd. Opmerkingen die we vaak hoorden, waren: Het was boeiend, spannend, verhelderend, emotioneel, ontwapenend, filosofisch, tot denken zettend, spiegelend, bevrijdend, horizon verbredend, eyeopenend. De Stichting Primair Openbaar Onderwijs Regio Waterland en Oostzaan (SPOOR) bestaat sinds 1 januari 2004. SPOOR is opgericht omdat zeven gemeenten in West Friesland (Noord Holland) hun ambtelijke expertise wilden bundelen. Onder SPOOR vallen 26 scholen, die samen 5300 leerlingen en 500 personeelsleden hebben (onderwijsgevend en onderwijsondersteunend). De stichting is aanspreekpunt voor iedereen die met de school te maken heeft (ouders, leerlingen en leraren) en is verantwoordelijk voor onder meer schoolinhoudelijke zaken, financiën, personeelsaangelegenheden, PR en contacten met externen. Kortom, het was goed! Opvallend is dat veel cursisten meer van humanisme wilden weten en zich meer wilden verdiepen in de didactiek van levensbeschouwelijk onderwijs. Vaak werd genoemd dat men tot nadenken was aangezet en dat de reflectiebekwaamheid was vergroot. Heel veel waardering was er ook voor elkaar: de openheid, de bereidheid om te luisteren, het respect waarmee men elkaar bejegende. Op 23 april zijn, na een feestelijke lunch, de certificaten uitgereikt. Inmiddels is er een nieuwe cursus van start gegaan, waarvan het eerste jaar in november 2008 afgerond zal worden. Elly Vollmann HVO Nieuws / najaar 2008 13
Waarde(n)vol communiceren met kinderen? Blijven DOEN! Trainersopleiding voor hvo-leraren dit jaar gratis In mei van dit jaar werd een pilot gehouden van de weekendvariant van DOEN!, het programma voor ouders. Met tien deelnemers is intensief gewerkt en werden plannen gemaakt voor een vervolgweekend in oktober. Enkele reacties van deelnemers na het weekend: Ik heb me ontzettend ontspannen gevoeld, waarschijnlijk door de complete mix. Het was rustig en er was verdieping, ik had moeite met het zweverige van sommige deelnemers. Voor mij was er een nieuwe tool : het plussen en minnen en bij je gevoel blijven. Wij praten nu over de opvoeding, dat is pure winst en ik heb mijn zoon van de borst af!. Zo n weekend is vol en het is veel, ik moet het laten bezinken, maar ben wel anders naar mezelf en opvoeden gaan kijken. Tijdens de zomermaanden hielden we contact en ontvingen de deelnemers informatie en inspiratie via kaartjes, artikelen en het werkboek over eigen stijl en conflicthantering. Helaas bleek de helft van de deelnemers het geplande weekend niet te kunnen. We werken nu nog een keer een hele dag met elkaar op 10 oktober. Uit de reacties van de deelnemers mag je concluderen dat de weekendvorm duidelijk zijn eigen waarde heeft. In het voorjaar van 2009 zal het opnieuw mogelijk zijn in te schrijven voor het ouderprogramma DOEN! in de weekendvariant. Nu voor het hele pakket in één keer: twee weekenden met een tussenliggende periode voor thuiswerk van twee maanden. Kosten: 600,- p.p., echtparen 1000,- p.e. Jaarlijkse trainersmeeting 11 en 12 september kwamen de trainers van HVO bijeen voor een jaarlijkse uitwisseling. Het vernieuwde materiaal voor de cursus DOEN! werd gepresenteerd, we wisselden uit met elkaar en deden nieuwe ervaringen op met oefeningen uit het Systemisch Werk. Op de digitale werkplaats voor gecertificeerde trainers werden de volgende impressies van het weekend geplaatst: De trainersgroep bestaat momenteel uit twaalf enthousiaste mensen. Zij gaan het komende jaar op diverse manieren aan de slag met de gereed- Ik wil je nog even bedanken voor alle moeite die je rondom de cursus hebt gedaan. Natuurlijk snap ik dat het een stukje werk is, maar toch. Ook wil ik je zeggen dat ik het enorm jammer vind dat het weekend niet door heeft kunnen gaan, want het eerste weekend vond ik meer dan fantastisch. Waarom? Omdat ik echt uit was met Tristan, verschrikkelijk verwend ben door Sjoerd met eten, de omgeving heerlijk rustgevend was en de cursus waardevol. Groetjes, Saskia Wat jammer! Ik had me alweer verheugd op het weekend in Boxtel. Maar ik zie ook wel in dat dit niet reëel en kostendekkend is. Ik heb er dit weekend over nagedacht, maar wil toch afzien van je aanbod voor een vervolgdag in Utrecht. De combinatie van een weekend intensief met de stof bezig zijn, op een prachtige locatie had voor mij zoveel meerwaarde. Ik ga je boek nog bestellen en bestudeer de laatste map nog die je hebt toegestuurd. Met vriendelijke groet, Wilma van Zoomeren 14 HVO Nieuws / najaar 2008
De sfeer van de dagen gaat in op het moment dat ik op de prachtige locatie aankom. Indrukwekkend is voor mij geweest: het zien van de invloed van de opstellingen. De verbinding tussen de trainers ook al heb je elkaar soms twee jaar niet gezien. Er wordt verder gegaan waar men ooit gebleven is. Na de eerste bijeenkomst ontspannen bij een glas wijn en hapjes, wat een luxe! In de late avond en begin van de nacht ontstaan er bijzondere gesprekken die bijdragen aan het leren van elkaar door DOEN! De volgende dag gaan we verder met oefeningen en uitproberen wat bij kan dragen aan verdieping in de diverse cursussen. Hulde voor het nieuwe materiaal. Het maakt dat ik me opnieuw geïnspireerd voel om nieuwe mogelijkheden uit te proberen. Géa van den Elsen Het was weer een cadeautje, de ontmoeting in Boxtel. De gedreven geest van Annemarie Geelhoed wist mij weer te boeien en inspireren. Het was een warm samenzijn van gelijkgestemden waarin ruimte was voor uitwisseling, oefenen, verdieping, lol en aan verbijstering grenzende nieuwe ervaringen en inzichten. Ook de nieuwe mogelijkheden met de deelmodules bieden een scala aan mogelijkheden die door ieder met veel enthousiasme werd ontvangen. Ik ging gelaafd, verrijkt, energiek en gemotiveerd naar huis. Concreet ga ik, samen met een ervaren collega-trainster, begin volgend jaar mijn eerste training vormgeven en Doen. Ik was, ben en blijf overtuigd van de Geelhoediaanse visie en werkwijze en voel het als een geschenk dat ik de mogelijkheden krijg aangereikt deze verder uit te dragen. In drie woorden: een fantastische ervaring! Inge van der Vies aspirant-trainster schappen uit de digitale werkplaats en de programma s Waarde(n)vol communiceren. Een opsomming: uitvoering van het programma NU WIJ! voor ouders in risicogroepen; IKJIJWIJ voor gedetineerde moeders; thema-avonden op kinderdagverblijven; trainen van kinderbegeleiders; lezingen in de BIEP, terugkombijeenkomsten met als thema de persoonlijke vorming; ouderavonden; CONTACT!, het programma voor professionals; toepassen gereedschappen bij individuele ouderbegeleiding; werken met jongeren; teamtraining kader; vrouwenwerk; DOEN! voor Soedanese vrouwen; themadagen vrijwilligers; cursus Goed contact met je kind; communicatie met je kind voor gescheiden vaders; assertiviteitstrainingen; Kinderen en weerbaarheid voor kinderen uit multi-problemgezinnen. Op 26 november 2008 start weer een nieuwe opleiding. Gedurende drie blokken van twee dagen werk je aan je persoonlijke ontwikkeling als trainer Waarde(n)- vol communiceren. Voor hvo-leraren is deelname aan de opleiding dit jaar gratis in verband met de eenmalig verstrekte subsidie in het kader van het G/HVO-project professionalisering g/hvo-leraren. Ben je geïnspireerd door de verhalen van de deelnemers of wilde je altijd al meer werken met volwassenen en opvoedingsgerelateerde zake, schrijf je dan nu in! Sluitingsdatum voor de training is 5 november. Meer informatie en aanmelden: Annemarie Geelhoed, tel. 030-28 56 615, e-mail: a.geelhoed@hvo.nl HVO Nieuws / najaar 2008 15
Bijscholing en verdieping 2008-2009 GHVO-project Gedurende het schooljaar 2008-2009 zal het professionaliseringsaanbod voor gvo/ivo/ hvo-leraren gratis zijn. Zij kunnen zich voor deelname aanmelden via de websites van de verschillende organisaties. Onderstaand een globaal overzicht van het aanbod van HVO. 1. Verdiepingsfasen opleiding HL (Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing). Duur twee jaar. Met deze scholing verwerf je het hbo-bachelordiploma en ben je naast de basisschool ook bevoegd les te geven in het vmbo, het mbo en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Dit traject is een versnelde en vernieuwde variant van de reguliere leerjaren 3, 4 en 5 van de opleiding. Bij deze variant geldt dat deelname plaatsvindt op basis van een ontwikkelingsgericht assessment, dat bestaat uit een schriftelijke evaluatie van sterkere en zwakkere kanten van je professionaliteit, een praktijkbezoek en een persoonlijk gesprek. Het assessment geschiedt op grond van de zeven competenties, die voor het nieuwe opleidingsplan Humanistisch vormingsonderwijs en levensbeschouwing (HL) richtinggevend zijn. Het ontwikkelingsgericht assessment vond plaats in de periode begin juni tot begin september 2008. De opleiding startte 13 september met 33 deelnemers (zie p.17). 2. Professionele intervisie. Op 20 oktober a.s. zullen vijftien ervaren hvo-leraren worden getraind als begeleider van een intervisiegroep. Er zal gedurende het jaar 2008-2009 gewerkt kunnen worden aan de persoonlijke professionaliteit door in de regio deel te nemen aan één van de intervisiegroepen, die samengesteld worden rondom de begeleiders in vijftien regio s. Voor alle groepen wordt een intervisiekoffer samengesteld, waarin een handboek met verschillende te gebruiken methodieken. In 2008-2009 zal er vier maal een begeleide intervisie zijn. Na dit jaar kan de groep zelfstandig verder werken met de informatie uit het handboek als leidraad. Degenen die zich al eerder als belangstellende meldden, zijn middels een brief uitgenodigd zich aan te sluiten bij één van de groepen. Als je je nog niet aanmeldde en je wilt toch meedoen, dan kun je een mailtje sturen naar Annemarie Geelhoed of even bellen (zie onder). 3. Bijscholing naar keuze. Voor iedereen die zich wil professionaliseren op onderdelen bestaat in 2008-2009 de mogelijkheid gratis deel te nemen aan de bijscholingen die worden aangeboden door de organisaties GVO/IVO/HVO. Vanaf 22 september is dit aanbod te vinden op de websites van deze organisaties en kun je inschrijven voor deelname via een aanmeldingsformulier op de website. Het aanbod van de cursussen en workshops staat op de website www.hvo.nl onder de knop professionalisering. Voor wie een speciaal scholingsverzoek heeft is het mogelijk hiervoor een aanvraag in te dienen. Na goedkeuring door HVO worden ook deze scholingen vergoed. Deelname aan de trainersopleiding Waarde(n)vol communiceren is voor gvo/ivo/hvo-leraren dit jaar ook gratis (zie ook p.14 ). Voor meer informatie kun je terecht bij Marijke van Meenen (met name mogelijkheid 1), via m.vanmeenen@hvo.nl of 06 2617 4454, of bij Annemarie Geelhoed (met name mogelijkheid 2 en 3) via a.geelhoed@hvo.nl of 06 2832 7129 Movies that Matter Movies that Matter is een initiatief van Amnesty International en wil door middel van film (actuele) mensenrechtenkwesties onder de aandacht brengen. Film is een aansprekend en succesvol middel gebleken om jongeren te betrekken bij mensenrechten en de maatschappij in bredere zin. De films halen indrukwekkende verhalen, veelal van leeftijdsgenoten, dichtbij en brengen persoonlijke 16 HVO Nieuws / najaar 2008
Startdag Verdiepingsfasen HL eerste fase: een project uitvoeren in groep 8, het lezen van boeken, intervisieverslagen en reflectieopdrachten. Voor de tweede fase: kennis van levensbeschouwingen, ethiek, ontwikkelingspsychologie van 12- tot 16-jarigen en methodes en toetsen in het voortgezet onderwijs. Verder een twaalftal studiedagen gedurende het hele jaar, waarin veel ruimte is voor het verwerken van de studiestof. Hvo-leraren kennende weet ik dat het verwerken van de studiestof geen probleem zal zijn: de hele dag bespeur ik een actieve betrokkenheid en een geanimeerd samenwerken aan opdrachten. Utrecht, zaterdag 13 september Om 9.00 uur loop ik op het Janskerkhof langs de bloemenstalletjes naar de UvH aan de Drift. Er schijnt een heerlijke nazomerzon, er liggen al wat verkleurde blaadjes van de bomen op straat, de stad is nog aangenaam rustig en de bloemen en planten zijn schitterend om te zien. Aangekomen op de UvH tref ik voorbereidingen voor de groep die gaat komen. Ik verheug me erop: 33 leraren hvo basisonderwijs uit het hele land hebben zich opgegeven voor de verdiepingsfasen van de opleiding HL 1 en komen over een uur om officieel te starten met dit nieuwe studiejaar. Hoe mooi om dit jaar in te luiden in hartje Utrecht op een universiteit waar je de humanistische tradities zoet in je opsnuift. Na een inleiding van Nico Stuij, die een korte schets geeft van het hvo vanaf de jaren 60 tot heden, beginnen de verschillende docenten met de introductie van de opdrachten en modules. Wat staat deze leraren te wachten? Voor de Na afloop van de dag vraag ik de deelnemers op te schrijven wat hun motivatie is om de opleiding te doen en welke verwachtingen zij hebben. De motivatie is divers: blijven groeien, mijzelf verder ontwikkelen, het vak hvo met meer diepgang te kunnen geven, mijn leerlingen hebben recht op een juf die bij is, lekker weer naar school, met een rietje alles opzuigen wat ik nodig kan hebben voor het toekomstige beroep. Ook de verwachtingen variëren van een hoop werk, maar ook inspiratie, ideeën en lol, dat het intensief maar boeiend wordt en verdieping tot vulling voor mijn geest, leren van en met elkaar en competent worden. Een prima startdag dus Nu verder aan het werk en ik hoop dat alle deelnemers in juni hun theoriedeel van de opleiding succesvol kunnen afronden! Marijke van Meenen 1) Verdiepingsfasen opleiding HL (Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing). Duur twee jaar. Met deze scholing verwerven leraren hvo het hbo-bachelordiploma en zijn ze naast de basisschool ook bevoegd les te geven in het vmbo, het mbo en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Dit traject is een versnelde en vernieuwde variant van de reguliere leerjaren 3, 4 en 5 van de opleiding. ervaringen in beeld van mensen die de kracht verzamelen om een situatie te verbeteren. Aangeboden films gaan in op actuele vraagstukken, zoals HIV/AIDS, man/vrouwgelijkheid of terrorisme. Ook zijn er films die ingaan op moeilijk bespreekbare onderwerpen, zoals homoseksualiteit of racisme. Om deze films binnen scholen te vertonen, biedt Movies that Matter een aantal mogelijkheden. MtM organiseert samen met middelbare scholen filmfestivals of adviseert docenten en leerkrachten kosteloos bij de keuze van een filmvertoning en helpt hen de vertoning van de film te realiseren, op school of in een filmtheater. Meer informatie tel. 020-77 33 624, e-mail: educatie@moviesthatmatter.nl www.moviesthatmatter.nl HVO Nieuws / najaar 2008 17
Bijscholing Tot je recht komen De kracht van de mensenrechten centraal Imagine no possessions I wonder if you can No need for greed or hunger A brotherhood of man Imagine all the people Sharing all the world In 1971 zong John Lennon over een wereld zonder mensenrechtenschendingen. In 2008 staan we er bij stil dat 60 jaar geleden de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is aangenomen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Deze verklaring vormt een belangrijke basis voor democratie. HVO vindt dat hier recht aan moet worden gedaan. Want het vormingsgebied hvo heeft naast kenmerken van zingevingsonderwijs en burgerschapsvorming ook kenmerken van mensenrechteneducatie in zich. Daarom is deze bijscholing ontworpen voor leraren hvo en levensbeschouwing en groepsleraren. Gekozen is voor een positieve insteek: de kracht van de mensenrechten staat centraal. We onderzoeken (in: Imagine, John Lennon) hoe we in het onderwijs aandacht kunnen besteden aan de mensenrechten. Hoe kun je rechtdoen aan jezelf, rechtdoen aan de ander, rechtdoen aan de wereld? De vraag of de droom van John Lennon slechts een utopie was, borrelt hierbij naar boven. Tot je recht komen betekent in deze bijscholing dat deelnemers nadenken over de UVRM, de betekenis hiervan voor henzelf en de door hen gegeven lessen. Daarnaast komen de deelnemers zelf ook tijdens deze dag tot hun recht door aan de slag te gaan met verschillende werkvormen. Enkele reacties van voorgaande deelnemers: bijzonder interessant, toegankelijk gemaakt voor hvo-lessen, een nieuwe invalshoek voor mij, theorie en praktijk goed afgewisseld, boeiend, afwisselend qua werkvormen, eenvoudig en toegankelijk lesmateriaal, verwijzing naar achtergrondinformatie, ik heb geleerd hoe op een speelse wijze de mensenrechten bij kinderen duidelijk te maken. Marijke van Meenen Workshop Nodig of overbodig? Gelijknamig spel nu uitgebreid met handleiding en leerlingwerkboekje Op zaterdag 18 oktober 2008 verzorgen Gabi Berendt en Trees Luiten de workshop Nodig of overbodig? op het festival Humanisten bijeen (zie Agenda). Een eerste presentatie van het spel is reeds door beiden verzorgd op de Alliantiedag op 21 maart 2008 in het Vredespaleis. Het spel sluit naadloos aan bij het thema mensenrechten en geeft al doende een mooi beeld van de manier waarop kinderen betrokken kunnen worden bij het thema en hun ideeën en gedachten erover in beweging worden gezet. Het is steeds boeiend om te zien, dat dit bij volwassenen niet anders werkt. In het kader van 60 jaar UVRM in 2008 heeft Stichting HVO ten behoeve van hvo-leraren een handleiding en een werkboekje voor leerlingen bij het spel laten ontwerpen door Marjolijn Beuling en Trees Luiten. Met behulp van opdrachten in het werkboekje worden kinderen langs de spelrondes geleid. Bij elke stap worden ze door middel van allerlei reflectie- en verwerkingsopdrachten in het spel uitgenodigd om op onderzoek te gaan over onderwerpen die in het spel aan de orde komen. Afwisselend verdiepen ze zich individueel en in samenwerking met elkaar. Intussen heeft Gabi het spel verder uitgeprobeerd en bijgesteld door de vers ontworpen opdrachtjes bij de leerlingen in de praktijk te toetsen. Kijk bijvoorbeeld eens op www.human.nl. Daar staan wekelijks nieuwe filmpjes, die Gabi maakte over de groep waarmee zij het spel aan het spelen is. Ook verzorgde zij enkele workshops voor hvo-leraren met het spel. Belangstellenden die zich voor de workshop hebben aangemeld, zullen dit geheel op 18 oktober als eersten kunnen gaan ervaren. Het is de bedoeling dat het spel nieuwe stijl binnenkort aangeschaft kan gaan worden. Meer informatie Over achtergrond en inhoud van het spel: HVO Nieuws voorjaar 2008 (p. 12/13) Over het spel nieuwe stijl, handleiding en werkschriften: Trees Luiten, tel. 06 1843 9381, e-mail: t.luiten@hvo.nl en www.hvo.nl Online: om de filmpjes te bekijken www.human.nl Online: informatie en aanmelding festival www.hivos.nl 18 HVO Nieuws / najaar 2008
Het recht op televisie, internet en patat Levensboom is het eerste filmpje in de reeks van Een Klas Apart over kinderrechten. We discussiëren over de noodzaak van een mobieltje en playstation, terwijl de zon eigenlijk niet nodig is. In de filmpjes van Een Klas Apart komen kinderen die humanistisch vormingsonderwijs (hvo) volgen, aan het woord over knaagkwesties. In de nieuwe driemaandelijkse serie is ervoor gekozen kinderen van verschillende scholen in beeld te brengen en niet langer alleen van basisschool de Margriet in Leidschendam. We hopen zo dat de kinderen op elkaar gaan reageren, vertelt José Krijnen van HVO. De eerste reeks gaat over kinderrechten omdat het dit jaar zestig jaar geleden is dat de VN het Mensenrechtenverdrag aannamen. Levensboom staat inmiddels online (zie www.human.nl). Recht op televisie Hvo-docent Gabi Berendt maakte de filmpjes aan de hand van het door haar ontwikkelde spel Nodig of overbodig? Ze koppelt in het spel de behoeftepiramide van Maslow aan de kinderrechten. Ik vraag hen bijvoorbeeld of een kind daadwerkelijk recht heeft op alles wat het vindt nodig te hebben. Heb je bijvoorbeeld recht op een televisie? Dan krijg je verbazingwekkende discussies met kinderen over de noodzaak van mobieltjes en playstations, terwijl de zon volgens hen eigenlijk niet nodig is, lacht ze. Een mobieltje vertegenwoordigt de behoefte aan veiligheid en zekerheid en de behoefte aan verbondenheid, vervolgt ze. Die behoeften kun je koppelen aan het kinderrecht op veiligheid en bescherming. Een televisie is te koppelen aan het recht op informatie, verklaart ze. De kinderen mogen zelf aanvullende kinderrechten bedenken. Ze komen met het recht op patat en het recht op een computer en internet. Dat laatste hoort voor hen vanzelfsprekend bij het recht op informatie. Pesten Ook besteedt ze aandacht aan schendingen van kinderrechten. Voor alle kinderen gelden dezelfde rechten, maar hebben ze die ook?, vraagt ze de klas. Je kunt het hebben over de rechten van kinderen in de sloppenwijken van Nairobi. Ook dichter bij huis worden rechten geschonden. Een voorbeeld is kinderen buitensluiten door ze te pesten. Rechten die je zelf zou willen hebben, moet je die ook aan iemand anders toekennen?, vraagt ze haar leerlingen. Berendt kwam op het idee voor het spel tijdens haar opleiding tot hvo-docent. De behoeften van de mens zijn in de mensenrechten verwerkt. Het leek me een leuk idee om die twee in een spel te verbinden. Ik hoop dat kinderen en volwassenen hun eigen idee proberen te vormen over de rechten en dat het tot vruchtbare discussie leidt. Kinderrechten in Nederland HUMAN ontwikkelt samen met IKON naar aanleiding van het zestigjarig bestaan van de Internationale Verklaring van de Rechten van de Mens op 10 december een crossmediaal project over kinderrechten in Nederland. De bijbehorende filmpjes zullen rond die tijd op televisie vertoond worden. (Bron: Redactie human.nl, 3 september 2008) HVO Nieuws / najaar 2008 19
Niet meteen het ergste denken De week tussen de diagnose en de operatie is de spannendste van mijn hvo-loopbaan tot nu toe. Ik wil, ik moet de leerlingen vertellen waarom ik in de komende tijd geen les kan geven. Dat maakt me enigszins nerveus want voor het gebied dat ik met ze wil ingaan heb ik geen stafkaart en hoever zal ik komen met alleen mijn kompas? Het voelt als het kappen van een pad door onbekend terrein met onbekende bestemming. Ik heb kanker, een operatie is gewenst en waarschijnlijk moeten nabehandelingen volgen. In mijn tijd als leerlingverpleegster, zo n 35 jaar geleden, werd het woord kanker niet hardop uitgesproken. Het riekte te veel naar lijden en eindigheid. Tegenover de leerlingen praat ik in eerste instantie vanuit die oude schroom. Ik houd het er maar op dat er cellen in mijn baarmoeder uit de pas zijn gaan lopen en nu samen een akelig groepje hebben gevormd dat, als het niet tegengehouden wordt, nare plannen heeft met de rest van mijn lichaam. Twee meiden uit een groep 6 stoten elkaar zachtjes aan en knikken begrijpend: Kanker. Het woord is gevallen en wordt direct en luid, opgepikt door anderen. Is het kanker, dat had mijn oma ook, die is nu dood. Maar ze was oud hoor, zes en vijftig jaar! Kijk daar knapt iemand van mijn leeftijd (54) en onder mijn omstandigheden lekker van op. Joran komt, van zijn plekje achter in het lokaal, naar me toe. Dat is opmerkelijk want meestal drukt hij zich. Niet meteen het ergste denken. Dat hij het is die dit zegt, troost me bijzonder. Vorig jaar om deze tijd overleed zijn moeder aan kanker. Nu komen de verhalen van de kinderen los. Het valt me op hoeveel er ervaring hebben met ziekte, operaties en overlijden in hun nabije omgeving. Wessel is kort geleden aan zijn blindedarm geopereerd. Eitje. Ze maken je in slaap en daarna ben je beter. Tim tilt zijn shirt op en ik mag het litteken van zijn liesbreukoperatie bewonderen. Een groepje meiden zegt niets maar ze verzamelen gekleurd papier, scharen en stiften en ze beginnen aan het maken van een kaart. Jaouad steekt zijn vinger op. Heel speciaal, want gewoonlijk kletst hij overal doorheen. Bent u soms ziek geworden omdat u dat vaak tegen mensen hebt gezegd? Het duurt even voor ik hem begrijp. Hij vraagt zich af of ik het woord kanker vaak bij wijze van scheldwoord heb gebruikt. Nee Jaouad, zo werkt dat gelukkig niet. Wat niet wil zeggen dat het leuk is om elkaar nare ziektes toe te wensen. Hij onderbreekt me halverwege mijn zin. Ja, dat snapt hij ook wel. Sorry Jaouad! Weer anderen storten zich op de feiten. Heb je pijn, hoe ontdekte je het, wat gaan ze precies doen in het ziekenhuis? Ik probeer zo eerlijk mogelijk antwoord te geven met het achterwege laten van al te persoonlijke details. Merel trekt de conclusie dat ik nu geen kinderen meer kan krijgen. Wonderlijk genoeg was dat ook een van mijn eerste reacties. Nooit heb ik eigen kinderen gewenst en berichten over bejaarde vrouwen die met behulp van een wonderdokter toch nog zwanger worden heb ik altijd afgedaan met: Dom! Echter, nu is het een punt. Straks sterf ik kinderloos, of ik blijf kinderloos leven. Dank je wel Joran, niet meteen het ergste denken. En ook niet sentimenteel worden, er is al genoeg drama op de wereld. De echo s van mijn opvoeding zijn de laatste dagen even irritant als steunend. Hoe rond ik deze les nu af? Ik stel de vraag maar hardop. Roos vindt dat we gewoon een spelletje moeten gaan doen. Plaatsnamen met een A opnoemen of in één minuut zo veel mogelijk dingen die je kunt eten opschrijven. Goed idee! Veel kinderen geven me een hand bij het verlaten van het lokaal. Zie ik u nou nooit meer? Vast wel Janiek, we spreken gewoon af tot over een paar maanden. 20 HVO Nieuws / najaar 2008