Ontsnippering A27 In het Gooi

Ministerie van Verkeer en Waterstaat DHV Milieu en Infrastructuur Directie Utrecht Ontsnippering A27 In het Gooi Eindrapport, 30 november 2001

Inhoudsopgave............................................................................................. Samenvatting 5 1 Inleiding 6 2 Haalbaarheid 8 3 Uitgangspunten ontwerp 12 4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg 14 5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg 18 6 Conclusies en aanbevelingen 23 7 Colofon 26 Bijlagen: inrichtingsschetsen kaarten Ontsnippering A27. In het Gooi. 3

Samenvatting De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensvlak van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het is het beleid van Rijk en provincies om deze gebieden tot een eenheid te smeden en te verbinden met omliggende gebieden. Hierdoor wordt de biodiversiteit van het gebied vergroot en is het gebied aantrekkelijker voor recreanten om te vertoeven. Om de ecologische samenhang te vergroten moeten de aanwezige infrastructuurlijnen ontsnipperd worden. In deze studie is bekeken hoe de versnipperende werking van de A27 ten oosten van Hilversum verminderd kan worden. Hierbij zijn de ecosystemen en bijbehorende doelsoorten in beschouwing genomen en is aangegeven welke eisen deze doelsoorten stellen aan een verbinding. Voldoet de A27 nu aan deze eisen? Nee, slechts ten dele. In de studie zijn twee zoeklocaties onderzocht: één tussen Knooppunt Eemnes en de afslag Hilversum en één tussen de afslag Hilversum en Hollandsche Rading. In het ene geval is de versnipperende werking van de A27 groter dan in het andere geval. Voor beide zoeklocaties zijn verschillende opties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar maatschappelijke haalbaarheid en zijn de kosten globaal in beeld gebracht. Het voorliggende rapport is de verkorte versie van de resultaten van de studie. In een bijbehorend achtergronddocument is meer uitgebreide informatie opgenomen. Ontsnippering A27. In het Gooi. 5

1 Inleiding............................................................................................. Verantwoording Voor u ligt een rapport waarin de noodzaak van ontsnippering van de A27 nabij Hilversum is onderzocht en uitgewerkt. In dit rapport zijn de hoofdzaken van de haalbaarheidsstudie opgenomen. Bij dit document hoort ook een achtergronddocument, waarin de uitgebreide resultaten van de inventarisatieen analyse fase zijn opgenomen. Tevens is in dit achtergronddocument uitgebreidere informatie over de uitwerkingsfase opgenomen, waaronder de gemaakte ontwerpkeuzen en een kostenraming. De studie is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de projectgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van RWS Directie Utrecht, RWS Directie Noord-Holland, RWS Dienstkring Huis Ter Heide, Gemeente Hilversum, Goois Natuurreservaat, Provincie Noord-Holland, Provincie Utrecht en Railinfrabeheer. Daarnaast zijn verschillende instanties actief betrokken geweest bij de workshop die in het kader van deze studie is georganiseerd. A27 ten oosten van Hilversum A27 bij verzorgingsplaats Bosberg Opdracht Rijkswaterstaat (RWS) heeft DHV verzocht om de noodzaak van ontsnippering van de A27 te onderzoeken. Hierbij dient duidelijk te worden wat de huidige versnipperende werking van de A27 is, welke voorzieningen reeds getroffen zijn en welke aanvullende maatregelen in de vorm van aanpassing van bestaande of aanleg van nieuwe voorzieningen nodig zijn. Er worden twee locaties tussen Eemnes en Hollandsche Rading onderzocht. Deze zoeklocaties dienen in de studie nader te worden afgeperkt. Ambitieniveau RWS is bereid te investeren in voorzieningen waarmee de versnippering van de Heuvelrug wordt verminderd en die daarmee invulling geven aan het ontsnipperingsbeleid. Als RWS investeert in grootschalige voorzieningen als onderdeel van een robuuste ecologische verbinding, verwacht zij ook van de partijen in de omgeving dat zij deze ontsnipperende maatregelen zullen nemen. 6 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Aanpak Binnen het studiegebied (het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug, het zuidelijk deel van het Gooi en het oostelijk deel van de Vechtstreek) zijn twee zoekgebieden onderscheiden: 1. tussen km 94,5 en 97; knooppunt Eemnes - Monnikenberg; 2. tussen km 90,5 en 92,5; Hilversum - Bosberg. Hiervoor is allereerst een inventarisatie en analyse gemaakt van het studiegebied waarbij het beleidskader, ecologie en landschap, ruimtelijke ordening en juridische situatie aan de orde komen. Er is een workshop georganiseerd met betrokken partijen uit de omgeving, die heeft bijgedragen aan het bepalen van de maatschappelijke haalbaarheid. Een onderdeel van het project is ook het in hoofdlijnen positioneren en ontwerpen van constructies die voor doelsoorten op de gekozen locaties ook daadwerkelijk verbindingen kunnen gaan vormen. Daarbij wordt inzichtelijk gemaakt welke barrières geslecht moeten worden om de functionaliteit van ecopassages bij de A27 te optimaliseren en ecosystemen met elkaar te verbinden. Heuvelrug en zoekgebieden Ontsnippering A27. In het Gooi. 7

2 Haalbaarheid............................................................................................. Situatie De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden in het grensgebied van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het studiegebied bestaat uit veenweidegebied (westelijk) en stuwwalgebied (oostelijk). Het gebied wordt door diverse vormen van infrastructuur zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen doorsneden. De A27 is één van die infrastructuurlijnen. Naast de A27 zijn in het gebied andere barrières aanwezig zoals bebouwingen van o.a. Hilversum, Laren, secundaire infrastructuur, hekken etc. De aanwezigheid van de rijksweg maakt het voor veel diersoorten praktisch onmogelijk van het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug naar het Gooi en de Vechtstreek te trekken. Hoewel Rijkswaterstaat directie Utrecht op verschillende plaatsen faunavoorzieningen heeft aangebracht bestaat het vermoeden dat deze nog niet voldoende zijn om de sterke barrière die de A27 vormt afdoende te slechten. De A27 vormt een 24-uurs barrière. Beleidskader In het Rijksbeleid van diverse Ministeries is ontsnippering opgenomen als doelstelling. In het Structuurschema Groene Ruimte van het Ministerie van LNV is de ecologische hoofdstructuur van Nederland aangegeven. De Utrechtse Heuvelrug en het Gooi zijn als kerngebied genoemd. De in 2000 uitgebrachte nota s NVVP (V&W) en Natuur voor mensen, Mensen voor natuur (LNV) geven aan dat de versnipperende werking van infrastructuur waar mogelijk moet worden weggenomen. Tevens moet worden ingezet op het realiseren van een aantal robuuste verbindingen tussen grotere natuurkernen. Specifiek wordt ingegaan op de versnippering van de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en omgeving. Robuuste verbindingen NBL21 Ook in het provinciale en gemeentelijk beleid worden ontsnippering en ecologische verbindingzones als belangrijk aangemerkt. In het beleid van Noord-Holland en de gemeente Hilversum wordt hier ten aanzien van de zoeklocaties concreet op ingegaan. 8 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Ecologie Om een robuust ecologisch systeem te creëren is het nodig ecosystemen met elkaar te verbinden. Hiervoor zijn grootschalige ecopassage noodzakelijk. Doelsoorten zijn hiervoor ambassadeurs. De verbinding wordt dus geconcretiseerd middels doelsoorten. Uit de literatuur is gebleken, dat in het studiegebied de volgende doelsoorten van belang zijn: ree, boommarter, das, hazelworm, kamsalamander, levendbare hagedis, rode bosmier, heivlinder/heideblauwtje, zandhagedis en de loopkever. Boommarter Ree Das Zandhagedis Heideblauwtje De boommarter Het optimale habitat voor boommarters bestaat uit structuurrijk en soortenrijk bosgebied Ze migreren vooral via boomkronen. In het gebied rond de A27 zijn boommarters gesignaleerd. Smallere wegen zijn voor boommarters geen barrières. De A1 en de A27 vormen echter grote barrières in het gebied. Boom-marters verplaatsen zich over ecoducten als daarop voldoende struikbeplanting aanwezig is. Soms maken boommarters gebruik van stobbenwallen. Faunatunnels lijken minder geschikt. De das Sinds 1980 neemt het aantal dassen in Nederland weer toe. De populatie van het Noorderpark-Gooi is de meest westelijke van het land: er zijn twee sociale groepen dassen aanwezig. Door de aanleg van dassentunnels en andere maatregelen lijkt het aantal dassen langzaam toe te nemen. De Gooise populatie blijft echter erg kwetsbaar; de populatiedruk in het gebied ten zuiden van Hilversum is te groot. Extra passagemogelijkheden bij de A27 kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan uitbreiding van de foerageermogelijkheden en aan het voorkomen van aanrijding van dassen. In zoekgebied 1 is voor kleinere zoogdieren voldoende ontsnipperd; met de juiste inrichting zullen ook salamandersoorten gebruik maken van bestaande voorzieningen. Voor middelgrote tot grote (zoog)dieren, dagvlinders, kruipende insecten etc. dient er extra ontsnipperd te worden. In zoekgebied 2 is rond Hollandsche Rading een aantal ontsnipperende maatregelen voor dassen genomen. Voor middelgrote - tot grote zoogdieren, amfibieën, reptielen, dagvlinders, kruipende insecten e.d. zijn extra ontsnipperende maatregelen nodig. Faunapassage Heidelaan Maatschappelijk draagvlak Door alle betrokken partijen wordt een robuuste ecologische verbinding gezien als een belangrijke uitwerking van de ontsnipperingstaak. Van de terreinbeherende instanties is het Goois Natuurreservaat de grootste in het gebied. Haar doelstellingen, activiteiten ter stimulering van de ontsnippering van de natuurgebieden in het Gooi en haar bijdrage aan de projectgroep zijn veelzeggend. In de als onderdeel van het project gehouden workshop geven diverse andere maatschappelijke groeperingen en andere overheden aan achter het realiseren van een robuuste verbinding te staan. Vergroting van de belevingswaarde van het gebied voor recreanten wordt als een belangrijke meerwaarde gezien. De maatschappelijke organisaties en overheden zijn van mening dat een door RWS gemaakte robuuste verbinding een belangrijke aanjaagfunctie heeft voor het nemen van andere maatregelen bij barrières in de omgeving. Zeker voor de grotere diersoorten geldt, dat een robuuste RWS-faunapassage alleen wel verbetering geeft, maar dat echte meerwaarde wordt bereikt als ook de barrières in de omgeving worden opgelost. Op verschillende fronten lopen er initiatieven om maatregelen te nemen. In het kader van Heel de Heuvelrug is de intentie uitgesproken om er samen de schouders onder te zetten. Ontsnippering A27. In het Gooi. 9

Workshop ontsnippering A27 Het Gooi Dhr. I.de Boer (HID RWS Utrecht) zet zijn vingerafdruk bij een ecoduct over de A28. De zandhagedis Essentieel voor zandhagedissen zijn open oppervlakten zand en voldoende dekkingbiedende beplanting. Ze hebben een geringe actieradius. In het Gooi en op de Utrechtse Heuvelrug zijn de afstanden tussen de optimale habitats voor de zandhagedis te groot om te migreren. Barrières zoals de A27 zullen moeten worden opgeheven en stepping stones aangelegd. Ecoducten bieden een goede passagemogelijkheid die voldoet aan de habitateisen. De kamsalamander In het Gooi komt de kamsalamander van nature voor aan de randen van de stuwwal op matig voedselrijke overgangsgebieden. Geschikte voortplantingspoelen zijn zeer belangrijk. In het gebied rond de A27 komen kamsalamanders op diverse plekken voor. Snelwegen zijn absolute barrières voor deze trage soort. Ook het ontbreken van stepping stones hindert de migratie. Ecoducten met greppels met ingewaaid bladmateriaal zijn een goede maatregel. Stobbenwallen zijn in mindere mate geschikt. Ruimtelijke ordening en juridische haalbaarheid In het bestemmingsplan van Hilversum is in het zoekgebied een grootschalige faunapassage niet opgenomen. In zoekgebied 1 zijn er op basis van het bestemmingsplan geen belemmerende factoren voor de aanleg van een ecopassage. De op de rijksweg aansluitende gebieden hebben veelal een bosof natuurbestemming. De woon-ontwikkelingen rond Monnikenberg zullen een grotere druk op zoekgebied 1 geven. Ook mogelijke lokale infrastructurele ontwikkelingen (HOV, wegverlegging) kunnen van invloed zijn op het functioneren van een faunapassage in zoekgebied 1. In zoekgebied 2 zal bij alle locaties rekening moeten worden gehouden met de gasleiding en de aanwezigheid van het spoor en een terrein met een militaire functie. Er zal overleg moeten plaatsvinden met de grondeigenaren nabij de eco-passage. Bij de zuidelijke locatie zal met de eigenaar van het spoor Hilversum-Utrecht in overleg moeten worden getreden. Opheffing van de verzorgingsplaats Bosberg kan een positieve werking hebben op het functioneren van de ecologische verbinding. Indien een grootschalige faunapassage wordt aangelegd zal dit richtinggevend moeten zijn voor toekomstige ontwikkelingen in het gebied rondom de passage. Bij het opstellen van de streekplannen in de Provincies Noord-Holland en Utrecht en het bestemmingsplan buitengebied in Hilversum dient hier rekening mee te worden gehouden. 10 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Ontsnippering A27. In het Gooi. 11

3 Uitgangspunten ontwerp............................................................................................. Op basis van de inventarisatie en de analyse, de resultaten van de workshop en het Programma van eisen zijn beide zoeklocaties onderzocht op de mogelijkheid van het realiseren van een (grootschalige) ecopassage. De locatiespecifieke eisen en kenmerken zijn bepalend voor de mogelijkheden om een bepaald type oplossing toe te passen. Hierbij wordt aangesloten op de mogelijkheden van de hoogteligging van de weg. Wegbeeld A27 noordelijke zoeklocatie Landschap In het zoekgebied 1 is het wegbeeld vanaf de A27 vanaf knooppunt Eemnes van open gebied (aan oostkant) tot bosgebied. De weg ligt verhoogd ten opzichte van de omgeving en overbrugt wegen en een spoorlijn. Het gebied bestaat overwegend uit boslandschap. Er is sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. In het zoekgebied 2 is de omgeving vanaf de weg gezien aan weerszijden bosgebied. De A27 ligt ter hoogte van de Bosberg verdiept. De spoorlijn ligt in het zuidelijke deel gebundeld met de A27 en is hiervan gescheiden door een grondwal. In het zuiden van dit zoekgebied is er sprake van het zgn. coulissenlandschap. Ook hier is er sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. Wegbeeld A27 zuidelijke zoeklocatie Ecologie In de studie is een ecoduct uitgewerkt en er worden aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van bestaande onderdoorgangen/faunapassages. Elk van deze oplossingen stelt andere ecologische eisen aan het ontwerp. Uitgangspunten ecoduct Minimale breedte 40 m Minimaal 1 meter gronddekking Hellingen 5 tot maximaal 10% 1 Geleidende beplanting naar ecoduct toe en over het ecoduct heen Geleidelijke overgangen in de vegetatie Zichtlijnen/doorzicht naar de overkant Bovenzijde afwerken met microreliëf Beplanting: aaneensluitend, meer dicht dan open Zonnige, open plekken voor hagedissen Aanbrengen van poelen aan weerszijden van ecoduct Aanbrengen grofmazige rasters Afschermen van kunstlicht en weggeluid Bij recreatieve routes over ecoduct heen, ontwerp daarop aanpassen (o.a. verbreding passage) Uitgangspunten onderdoorgang/faunapassage Breedte > 2x hoogte met minimum van 7 m breed Hoogte = lengte x 0,1 met minimumhoogte van 3,5 m Relatieve doorsnede hxb/l >0,35 Geleidende structuren Tunnel met vochthoudend bodemsubstraat Zo veel mogelijk beplanting in tunnel, dus zo veel mogelijk licht en water Rust bij tunnelingangen Zo laag mogelijke verkeersintensiteit door tunnel bij medegebruik Poel aan beide einden, met flauwe oevers 1 In de technische uitwerking en kostenberekening is 5% als uitgangspunt gehanteerd. 12 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Ontsnippering A27. In het Gooi. 13 Technisch De technische uitgangspunten die worden gesteld aan het ontwerp van de faunapassage zijn als volgt: Geen vermindering verkeerscapaciteit tijdens de bouw. Beperkt aantal afsluitingen tijdens de bouw toegestaan Wegalignement niet of slechts gering aanpassen t.o.v. bestaande situatie.de overspanningen baseren op huidige wegbreedte (2x2 rijstroken). Doorrijhoogte rijksweg minimaal 4,60 m over volledige asfaltbreedte. Onderkant constructie minimaal 6,60 m boven bovenkant spoor. Bij de locatiekeuze voor de faunapassage dient rekening te worden gehouden met mogelijke verbreding van de rijksweg (toekomstvastheid).

4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg............................................................................................. mega-ecoduct Faunaviaduct Drakenburgh Faunatunnel Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 94,5 en 97. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied het verbeteren van bestaande faunapassages gewenst is voor middelgrote tot grotere diersoorten, dagvlinders en kruipende insecten. Voor dit zoekgebied kunnen een aantal maatregelen genoemd worden (in afnemende mate van ontsnipperende werking): 1. Aanleg grootschalig ecoduct over de weg 2. Aanleg grootschalig faunaviaduct 3. Aanleg faunatunnel 4. Optimaliseren bestaande faunaonderdoorgangen Ad 1) De meest ideale ecologische verbinding loopt over de kruising van het spoor Hilversum-Amersfoort met de A27. Doordat zowel A27 als spoor moet worden gekruist en de A27 verhoogd in het landschap ligt, zal een eventueel ecoduct over de weg heen zeer hoog worden (ca. 13 m). Dit zou er toe leiden dat op basis van de ontwerpuitgangspunten de grondlichamen aan beide zijden van het ecoduct ca. 250 meter uitlopen. Deze grondwallen hebben een grote invloed op het landschap nabij het ecoduct. Technisch gezien is het een probleem om de kolommen te kunnen plaatsen. Hierdoor worden de overspanningen erg groot en zullen de kosten bijzonder hoog zijn. Dit mega-ecoduct is zo grootschalig dat realisatie in de huidige situatie niet voor de hand ligt. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze optie is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 2) De aanleg van een grootschalig faunapassage onder de A27 (vergelijkbaar met het viaduct onder de A28 bij Zeist, dat nu als faunapassage fungeert) zal voor veel diersoorten ontsnipperend werken. Een extra voordeel is de exclusiviteit voor fauna (geen menselijke verstoring). Echter voor diersoorten als dagvlinders en kruipende insecten zal zo n viaduct minder goed werken. Gezien vanuit de huidige hoogteligging van de A27 is een grootschalig faunaviaduct technisch niet realiseerbaar. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze maatregel is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 3) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Deze werken vooral voor kleine zoogdieren ontsnipperend. Kleinere zoogdieren hebben over het algemeen ook een kleinere dispersiecapaciteit. Een extra faunatunnel tussen de onderdoorgangen bij Drakenburgh en Monnikenberg in, bijvoorbeeld bij km 95, zal een extra ontsnippering van leefgebieden van kleinere zoogdieren betekenen en kan ook een rol spelen in 14 Ontsnippering A27. In het Gooi.

het integrale begrazingsbeheer. Indien de tunnel afmetingen heeft van minimaal 2,5 m bij 2,5 m dan zullen ook grotere zoogdieren als reeën gebruik maken van de tunnel. Voor dieren afhankelijk van beplanting (boommarter, dagvlinders) zal dit geen extra ontsnippering inhouden. Gewenste verhoudingen zijn veel groter (12 m breedte bij 3,5 m hoogte). Gezien de impact die het maken van zo n tunnel heeft op het functioneren van de A27 en de geringe extra bijdrage in ecologisch functioneren ten opzichte van andere varianten is deze niet verder uitgewerkt. Deze variant dient eveneens in de toekomst te worden uitgewerkt indien er sprake is van een reconstructie van de A27. Ad 4) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Bij veldbezoek bleek dat sommige onderdoorgangen geoptimaliseerd kunnen worden voor fauna. Voor alle viaducten geldt dat het bodemsubstraat verbeterd moet worden door de bodem beter vochthoudend te maken en hemelwater toe te voeren. Daarnaast dienen aanlooproutes te worden geoptimaliseerd. Er zijn twee onderdoorgangen die, gezien de locatie, het medegebruik en de afmetingen het meest in aanmerking komen voor verbetering: Zandheuvelweg en Drakenburgh. Het is wenselijk om in ieder geval één voorziening, op basis van de huidige constructie, optimaal in te richten. Bij de Zandheuvelweg is voldoende breedte aanwezig om de faunapassage te verbeteren. Uitwerking kan het beste plaats vinden in het kader van het bestemmingsplan Hilversum Nieuw-Oost. Als voorbeeld is de onderdoorgang Drakenburgh bij km 95,5 aan de zuidkant van het viaduct uitgewerkt. Hier kruist de spoorlijn Hilversum-Amersfoort de A27. Er is veel ruimte voor optimalisering aanwezig. Viaduct Drakenburgh Voordelen: Uitbreiding bestaande faunapassage met stobbenwal is technisch en financieel redelijk eenvoudig realiseerbaar; Mogelijkheid tot meeliften met herinrichting Anna s Hoeve. Nadelen: Medegebruik van lokale (privé)weg en spoor zorgen voor verstoring; Tunnels werken voor bepaalde soorten minder goed dan ecoducten; Een goede oversteekmogelijkheid is nodig voor het spoor richting noordwesten. Bestaande situatie Aan de zuidkant van het viaduct loopt naast het spoor een smalle privéweg, omringd door hekken. In deze hekken zijn d.m.v. buizen doorgangen aangebracht voor kleinere dieren. Tussen het spoor en de kolommen van het viaduct loopt een strook waarin een stobbenwal is aangebracht. Ontsnippering A27. In het Gooi. 15

Drakenburgh variant A Aan de zuidkant van het viaduct worden de hekwerken tussen weg en kolommen verplaatst. Ze komen te staan tussen spoor en stobbenwal. Ook wordt het hekwerk tussen weg en talud naar boven verplaatst. Deze variant levert geen grote meerwaarde op voor de ontsnippering. De kosten van deze variant bedragen 23.000 gulden (10.400 euro) incl. BTW (exclusief maatregelen spoor). Drakenburgh variant B Bij deze variant worden de hekken verplaatst, net als bij variant A. Tevens wordt de geasfalteerde weg tot een onverharde weg gemaakt. Er wordt een nieuwe stobbenwal aangelegd aan de zuidzijde van de passage. Hierdoor ontstaat een brede, groen ingerichte zone. Een optie is om met Railinfrabeheer en de eigenaars van de private weg overeen te komen de weg te verplaatsen naar de strook tussen spoor en kolommen van het viaduct. Eventueel kan er nog een geluidsafschermende constructie tussen het spoor en de stobbenwal geplaatst worden. Deze variant heeft een duidelijke ecologische meerwaarde. De stobbenwal wordt groter, barrièrewerking van de locale weg vermindert en mogelijk wordt de geluidsverstoring kleiner. De kosten van deze variant bedragen: 33.000 gulden (15.000 euro) incl. BTW. 16 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Drakenburgh variant C De voor fauna te gebruiken ruimte onder het viaduct wordt vergroot door het talud aan te passen. Er wordt een grondkering aangebracht van 2,5 meter kerende hoogte waardoor 5 meter extra ruimte in de breedte ontstaat. Het hek naast het talud wordt verwijderd en het hek naast de kolommen van het viaduct wordt verplaatst richting spoor. Tevens wordt de wegverharding aangepast tot een onverharde weg. Er wordt een stobbenwal aangelegd naast de keerwand. Door de grotere breedte en de extra kansen die ontstaan voor inrichting heeft deze variant een meerwaarde voor kleinere zoogdieren, amfibieën (poelen, vochtige greppel), en mogelijk grotere zoogdieren (vos, eventueel ree). Als het spoor ook nog wordt ontsnipperd ontstaat er een redelijk goede verbinding tussen Laarder Wasmeer (e.o.) en bossen ten zuiden van de spoorbaan en verder. De kosten van deze variant voor het verbeteren van de passage onder de rijksweg bedragen 1,8 miljoen gulden (820.000 euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen onder de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden (zie ook de toegevoegde barrièrekaart). Extra maatregelen voor soorten van heide (kleinschalig kappen bos) Ontsnipperen Hilversumse Straatweg (N415) Opheffen barrières in de vorm van hekken (bijvoorbeeld rond de zorginstellingen Nieuweroord, Eemeroord, Astmacentrum) Opheffen barrière spoor Hilversum-Baarn (door fauna/veetunnels onder de spoorlijn en een bovengrondse spoorwegpassage). Ontsnippering A27. In het Gooi. 17

5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg............................................................................................. Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 90,5 en 92,5. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied de aanleg van een ecoduct als robuuste verbinding de meest geschikte optie is. De hoogteligging van de A27 speelt hierbij een belangrijke rol. De A27 ligt nabij de Bosberg lager dan de omgeving. In het noorden van het zoekgebied ligt de A27 op vergelijkbaar niveau als de omgeving. De spoorlijn Utrecht-Hilversum die in het zuidelijk deel van het zoekgebied is gebundeld met de A27 en naar het noorden toe divergeert is een belangrijke factor in dit zoekgebied. De bestaande ecopassage bij het viaduct Hollandse Rading kan worden geoptimaliseerd door het passagedeel voor fauna te verbreden, her in te richten en de aansluiting op de omgeving te verbeteren. In deze studie zijn er drie grootschalige maatregelen uitgewerkt in de vorm van ecoducten. Een goed ingericht ecoduct werkt voor vrijwel alle soortgroepen ontsnipperend. Naast grotere, middelgrote en kleinere zoogdieren zullen ook amfibieën reptielen, insecten, vleermuizen en vogels gebruik van het ecoduct maken. Sommige soorten zullen het ecoduct gebruiken als migratiecorridor, andere als (deel van het) leefgebied. Inrichtingsschetsen zijn in de bijlagen opgenomen. Laapersbos Bosberg bij fietsbrug Bosberg-Dassenveld 18 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Ecoduct Laapersbos De locatie van dit ecoduct bij km 92,2 is ecologisch gezien gunstig om het bos/heide systeem (regionale verbinding Hoornboegsche Heide - Leusderheide) te verbinden. In deze variant wordt een kunstwerk gebouwd over de rijksweg en worden aan weerszijden van het ecoduct grondwallen aangebracht. Aan de westzijde ligt op 100 meter afstand van het spoor. De ontsnippering van de A27 en het spoor dienen op elkaar afgestemd te worden. Vooralsnog is de ontsnippering van het spoor niet in de uitwerking meegeneomen (en daarom niet in het dwarsprofiel weergegeven). Voordelen: Vrije migratiemogelijkheden in het achterland (geen rasters of bebouwing); Mogelijke aansluiting op eventueel aan te leggen fauna/veetunnel onder Utrechtse Weg (plannen GNR); Voorziet in behoefte want geen verdere passagemogelijkheden in de buurt. Ongestoorde bodems bieden goed uitgangspunt voor heidevegetaties; begroeiing reeds divers. Nadelen: A27 ligt hier bijna op maaiveld, dus aan beide zijden groot aanlooplichaam nodig Geen ontsnippering spoor; spoor moet afzonderlijk middels een aan het ecoduct geschakeld eigen ecoduct of voorlopig middels een fauna/veetunnel, gecombineerd met de inzaai van een tot de bovenzijde van de spoorstaaf verhoogd ballastbed. De kosten van deze variant bedragen 17,3 mln gulden (7,85 mln euro) incl. BTW. (NB: slechts raming van grondwal aan één zijde en kunstwerk over A27) Ontsnippering A27. In het Gooi. 19

Ecoduct Bosberg bij fietsbrug De locatie van dit ecoduct is bij km 91,3. Bij deze variant zijn er goede mogelijkheden voor een ecologische bosverbinding (landschappelijke structuur is niet geschikt voor heide). Het spoor en de Rijksweg liggen hier het dichtst tegen elkaar aan en het spoor en de A27 liggen aanzienlijk dieper dan de rest van de omgeving. Bij deze variant kan goed gebruik worden gemaakt van de bestaande elementen in de omgeving; er hoeven minder grondwerken te worden gerealiseerd. In deze variant wordt een kunstwerk over de A27 en een kunstwerk over het spoor aangelegd. Deze sluiten aan op de grondwal tussen spoor en rijksweg, die enkele meters wordt verhoogd. Aan weerzijden van het ecoduct zal het terrein slechts een enkele meter verhoogd moeten worden om een geleidelijke helling naar het ecoduct toe te kunnen maken. Het zou mogelijk zijn om de ecologische verbinding te combineren met een fietsverbinding. Hiertoe zal wel de maatvoering van en de inrichting op het ecoduct moeten worden aangepast. Voordelen: Goede insnijding A27: aan beide zijden van de A27 ligt het maaiveld hoog. Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven. A27 nabij fietsbrug Nadelen: Uitloop van het ecoduct zal precies tussen het hek van militair terrein Zwaluwenberg en landgoed Uytwuyck uitkomen. Tussen deze twee hekken ligt momenteel een (niet zo heel breed) fietspad met aan weerszijden oude beuken. Verbreding en opwaardering van deze 20 Ontsnippering A27. In het Gooi.

corridorzone is een vereiste (zonder aantasting beuken), door het noordelijk deel van de Zwaluwenberg er bij te betrekken. De kosten van deze variant bedragen 21,3 mln gulden (9,65 mln euro) incl. BTW. Ecoduct Bosberg/Dassenveld De locatie van dit ecoduct is bij km 91,1. Ook bij deze variant liggen het spoor en de Rijksweg dicht tegen elkaar aan en kan worden aangesloten op de hoogte van de Bosberg en de wal tussen spoor en A27. Er zijn goede mogelijkheden voor een verbinding tussen bossystemen. Bij deze variant worden er twee kunstwerken gemaakt. Over het spoor wordt een boogvormige constructie gemaakt die aansluit bij de kenmerkende portalen op deze spoorlijn. Over de A27 wordt een apart kunstwerk gemaakt dat met een hoog landhoofd eindigt aan de voet van de verzorgingsplaats. Om de aansluiting op het terrein te maken wordt de grond op de huidige verzorgingsplaats opgehoogd. Tussen spoor en A27 wordt de aarden wal opgehoogd. In het Dassenveld wordt een groot grondlichaam aangelegd dat zich over zo n 250 meter uitstrekt. Het Dassenveld is een open gebied dat zal moeten worden ingericht t.b.v. de ecologische verbinding. Maatschappelijke partijen hebben aangegeven dat het niet als bezwaar werd gezien om in het Dassenveld een groot grondlichaam aan te brengen. Voordelen: Redelijk goede insnijding A27: oostzijde ligt hoog ten opzichte van weg, westzijde over het spoor (Dassenveld) ligt lager; Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven; Mogelijk komt parkeerplaats Bosberg vrij in de toekomst, zodat hier een mooie basis voor het ecoduct gelegd kan worden. Aan zijde dassenveld mogelijkheden voor zandwinning t.b.v. van ecoduct middels natuurbouw (aanleg poelen etc.). Bodem biedt een goede uitgangspositie voor bosregeneratie Ontsnippering A27. In het Gooi. 21

Nadelen: Lage ligging Dassenveld ten opzichte van Bosberg, waardoor een groot hoogteverschil overwonnen moet worden; Hekken en barrières in het gebied: Hek om militair terrein Zwaluwenberg, en om landgoed Uytwuyck, Utrechtse weg. Uitloop van het ecoduct zal net ten zuiden van hekken uitkomen. Voor veel diersoorten zijn de hekken passeerbaar, alleen voor soorten als Das en Ree is het moeilijker. De kosten van deze variant bedragen 27,3 mln gulden (12,65 mln euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen over de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden. Bij alle varianten is ontsnippering van de Utrechtse weg gewenst, bij voorkeur middels een eigen ecoduct of verdiept aanleggen, of voorlopig middels verkeersremmende maatregelen en een fauna/veetunnel gecombineerd met faunagoten. Extra maatregelen Noodweg voor soorten die willen migreren van het overgangsgebied en de polders naar het bos/heidegebied en vice versa. Hekken van het militaire terrein Zwaluwenberg doorgankelijk maken voor grotere zoogdieren en verplaatsen/doorgankelijk maken van hekken van landgoed Uytwuyck en andere particuliere terreinen. Extra maatregelen regionale verbinding Hoornboegsche heide naar de Leusderheide (kleinschalig kappen bos) voor locatie Laapersbos Ontsnippering spoor bij locatie Laapersbos. 22 Ontsnippering A27. In het Gooi.

6 Conclusies en aanbevelingen............................................................................................. Conclusies Ecologisch gezien vormt de Utrechtse Heuvelrug een eenheid met het Gooi. Daarnaast is er een ecologische relatie van de Heuvelrug als stuwwal met het lagerliggende Vechtgebied. De A27 vormt voor beide relaties een barrière. Het is van belang de barrièrewerking van de A27 te verminderen. Dit is conform het beleid van Rijk en provincies. Het streven naar eenheid van de stuwwal weerspiegelt zich in het zoekgebied 1 (knooppunt Eemnes afslag Hilversum). Ontsnippering is hier nodig voor de doelsoorten Ree, Boommarter, Das, Kamsalamander, Levendbarende hagedis/heikikker, Rode bosmier. Er zijn al enkele voorziening aanwezig, maar deze blijken alleen voor kleinere zoogdieren te voldoen. Er zijn aanbevelingen gedaan om de bestaande onderdoorgangen te verbeteren, waarbij de locatie Drakenburgh nader is uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar andere oplossingen: o Een mega-ecoduct over spoor en weg heen. Deze blijkt echter dermate ingrijpend te zijn, dat deze optie pas in aanmerking komt bij reconstructie van de A27. o Een grootschalig faunaviaduct (onder A27) Deze is gezien de huidige hoogteligging van de A27 technisch niet realiseerbaar. o Een grote faunatunnel met een hoogte van ca. 3,5 m. Deze blijkt niet mogelijk te zijn zonder een ingrijpende reconstructie van de weg. De relatie met het veenplassengebied weerspiegelt zich in de zoekgebied 2 (afslag Hilversum Hollandsche Rading). Hier zijn alleen voorzieningen voor de Das. Voor alle andere soorten is een grote voorziening nodig. Hiertoe zijn 3 locaties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Deze hebben alledrie voor- en nadelen, maar zijn in principe alledrie geschikt en technisch, bestuurlijk en juridisch haalbaar. Er zijn in het gebied meer barrières dan de A27 alleen. Deze zijn in de studie benoemd. Het gaat hierbij onder andere om andere wegen, spoorlijnen en hekwerken. Voor een aantal barrières hebben betrokkenen verantwoordelijkheid genomen om ze op te heffen. Andere zijn nog slechts in het stadium van voornemens. Het draagvlak voor de oplossingen is echter groot. Aanbevelingen Bij de uitwerking van de ecologische verbinding van het Gooi- en Vechtplassengebied met de Utrechtse Heuvelrug, zoals deze door de provincie Noord-Holland en het Goois Natuurreservaat is opgepakt, dienen oplossingen gevonden te worden voor de barrières van overige wegen en spoorwegen die in de voorliggende studie zijn genoemd. Voor het gehele gebied zal in samenwerking tussen alle partijen een samenhangend pakket van maatregelen moeten worden vastgesteld en worden uitgevoerd. Het proces rond het opstellen van de streekplannen in de provincies Noord-Holland en Utrecht is mogelijk een goed aanknopingspunt. Wellicht is het zinvol bovengenoemde samenwerking middels een intentieverklaring van alle betrokken partijen te bekrachtigen. Het is wenselijk om ook in het zoekgebied 1 een doeltreffende voorziening te maken voor alle doelsoorten. In toekomstige plannen, waarbij mogelijk reconstructie van de A27, verbetering van de spoorlijn Hilversum- Amersfoort of een HOV / lightrail aan de orde is, zou middels een Ontsnippering A27. In het Gooi. 23

integraal ontwerp een oplossing voor de barrièrewerking getroffen moeten worden. 24 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Ontsnippering A27. In het Gooi. 25

7 Colofon............................................................................................. Opdrachtgever Rijkswaterstaat Directie Utrecht Inez t Hart (projectleider) Opdrachtnemer DHV Milieu en Infrastructuur BV Hans van Helden (projectleider) Catelijn Vencken Martine Graafland Gert-Jan van Eck Allian Mulder Abdel Azaroual Bert Schilder In samenwerking met Edgar van der Grift (Alterra) Dossiernummer: Registratienummer: S1393.60.004 ML-MR20011399 Leden projectgroep Rijkswaterstaat Directie Utrecht Martijn de Haan Rijkswaterstaat Directie Utrecht/Dienstkring Huis ter Heide Erik Nieuwerf RWS Directie Noord-Holland Erik van Langen Goois Natuurreservaat Dick Landsmeer Railinfrabeheer Henk Pol Jeuf Spits Provincie Noord-Holland Krista v.d. Grint Mira Heesakkers Yvonne Hermans Gemeente Hilversum Sicco Altenburg Hans van Woerkom 26 Ontsnippering A27. In het Gooi.

30 november 2001 Ontsnippering A27. In het Gooi. 27

28 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Inrichtingsschetsen In deze bijlage zijn de inrichtingsschetsen van de ecoducten van zoekgebied 2 weergegeven. Inrichtingsvoorstel Ecoduct Laapersbos Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg bij fietsbrug Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg/Dassenveld Ontsnippering A27. In het Gooi. 29

30 Ontsnippering A27. In het Gooi.

Kaarten Barrières en ontsnipperingsmaatregelen Doelsoorten Beleid Ontsnippering A27. In het Gooi. 31