Kaatsheuvel - Loon op Zand. Beeldregieplan Bruisend Dorpshart

Kaatsheuvel - Loon op Zand Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 1210 10

Colofon Deze uitgave is tot stand gekomen in opdracht van de Gemeente Loon op Zand. Rotterdam, 12 oktober 2010

Inhoudsopgave 1 Inleiding... 5 2 Kader... 7 3 Kaatsheuvel...11 4 Inspiratiegroep... 13 5 Beeldregie..................................................................................... 17 Architectuur Openbare ruimte Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 3

ligging plangebied Bruisend Dorpshart 4 Loon op Zand

1 Inleiding 1.1 Algemeen De gemeenteraad van Loon op Zand heeft op 19 maart 2007 het Bidbook Bruisend Dorpshart Kaatsheuvel vastgesteld. Het plan voorziet in een kwaliteitsslag en verlevendiging van het gebied rond de Nieuwe Markt in Kaatsheuvel. Door een betere stedenbouwkundige uitwerking van het huidige marktplein en het toevoegen van bebouwing in de omgeving krijgt Kaatsheuvel het sociaal-maatschappelijk en sociaal-cultureel brandpunt dat het dorp nu nog ontbeert. Een levendig podium, dat ruimte biedt aan de weekmarkt, de kermis en tal van andere activiteiten. In het Bidbook d.d. 9 maart 2007 en de Uitwerking van het Bidbook d.d. januari 2009 zijn de hoofduitgangspunten voor de beeldregie van het Bruisend Dorpshart vastgelegd. Met het Beeldregieplan wordt dit verder uitgewerkt. Hierbij staan de volumes en het programma, zoals gegeven in de Uitwerking van het Bidbook, niet ter discussie. Het Beeldregieplan is tot stand gekomen in opdracht van de Gemeente Loon op Zand en in samenwerking met de Inspiratiegroep Bruisend Dorpshart. Het Beeldregieplan is opgesteld door de Architectuurcommissie Bruisend Dorpshart. 1.2 Doelstelling Het Beeldregieplan is het instrument voor kwaliteitsbewaking van het ruimtelijk beeld. Het beschrijft in essentie de gewenste ruimtelijke en architectonische beeldkwaliteit. Het Beeldregieplan is gericht op een consistente inrichting en samenhang tussen de bebouwde en onbebouwde omgeving. In de ontwerp- en realisatiefase dient een Beeldregieplan als toetsingskader voor het opstellen en de beoordeling van bouwplannen en inrichtingsplannen voor het openbaar gebied door de Architectuurcommissie. Het plan dient tevens als inspiratie voor architecten en ontwikkelaars bij de uitwerking van de bouwplannen. 1.3 Leeswijzer Het kader voor het Beeldregieplan wordt gevormd door het Bestemmingsplan Bruisend Dorpshart, het Bidbook Bruisend Dorpshart en de Uitwerking van het Bidbook. In een intermezzo met de Inspiratiegroep Bruisend Dorpshart zijn de regels voor het Beeldregieplan opgesteld. In dit Beeldregieplan worden de volgende punten behandeld: - Hoofdstuk 2 gaat in op het kader van het Bruisend Dorpshart waarbinnen de planvorming plaats vindt. - In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de identiteit van Kaatsheuvel en de kenmerken van de bijbehorende architectuur; de onderlegger voor de beeldregie eisen - Het proces met de Inspiratiegroep wordt in hoofdstuk 4 behandeld, waarin een aanzet wordt gedaan tot de regels voor de beeldregie. - Tot slot worden in hoofdstuk 5 de regels voor de beeldregie per deelgebied genoemd en geïllustreerd. Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 5

plankaart Uitwerking Bidbook - Voorlopig Inrichtingsplan 6 Loon op Zand

2 Kader Uitwerking Bidbook In het Bidbook d.d. 9 maart 2007 en de Uitwerking van het Bidbook d.d. januari 2009 zijn de hoofduitgangspunten per deelgebied vastgelegd. Met het bijbehorende stedenbouwkundig plan zijn uitspraken gedaan over de bouwvolumes en inrichting van het plein. zichtlijnen en accenten (Uitwerking Bidbook) Zo krijgt het plein nieuwe wanden met de noord- en zuidwand waarin woningen, horeca en voorzieningen een plaats hebben. Aan de zuidzijde van het plangebied komen woningen in het plandeel de Woonhoven. Op het plein komen twee vrijstaande gebouwen met aan de westkant het nieuwe Gemeentehuis en aan de oostkant het Carré, een multifunctioneel centrum. De markante brandweerkazerne begrenst de zuidwand van het plein. In de Uitwerking Bidbook is tevens een globale aanzet gegeven voor de beeldkwaliteitseisen voor de bebouwing en de openbare ruimte. De kern daarvan is dat de architectuur van het Bruisend Dorpshart moet aansluiten bij de bestaande Brabantse architectuur en sfeer van Kaatsheuvel. Dit betekent variatie in kleur en vorm, verspringende rooilijnen, kleine korrel en oog voor detail. Om het plein levendig en aantrekkelijk te maken zijn alle voorzieningen en woningen op het plein georiënteerd. In de Uitwerking van het Bidbook zijn op de zichtlijnen accenten in de architectuur voorgesteld. gevelbeeld Noordwand (Uitwerking Bidbook) Voor de inrichting van de openbare ruimte is het Voorlopig Inrichtingsplan opgesteld. Hierin is onder andere het materiaalgebruik, de beplanting, de verlichting, het parkeren en het functioneren van de openbare ruimte uitgewerkt. Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 7

montage tussenstand architectenplannen - d.d. 30.09.2010 8 Loon op Zand

Uitwerking Plandelen Inmiddels is het plan verder uitgewerkt. In het kader van de ontwikkelings- en realisatieovereenkomst (OROK) tussen gemeente en marktpartijen zijn er nauwgezette afspraken gemaakt over programma, gebouwd oppervlak, rooilijnen, bouwhoogtes en budget. Dit heeft ten opzichte van het oorspronkelijke plan in het Bidbook geleid tot een beperktere omvang van het Carré, de toevoeging van appartementen en een woonwinkel aan de zuidzijde van het bouwvlak van het gemeentehuis. Daarnaast ook een geringe afname van het aantal woningen in de hoven ten gevolge van het verdwijnen van het appartementenblokje. Een belangrijke wijziging is dat het gebouwd parkeren in de kelder van het gemeentehuis is ondergebracht en niet onder het plein. De afbeelding op de linkerbladzijde toont het resultaat van de eerste bewerkingen van de volumes en verkaveling in overleg met de Architectuurcommissie, waarbij de opzet van het gemeentehuis en de hoven zijn gewijzigd. De noord- en de zuidwand zijn vrijwel ongewijzigd gebleven. De uitwerking van het Carré moet nog plaatsvinden. Het Bestemmingsplan is het primaire toetsingskader voor de uitwerking van de bouwplannen. In het Bestemmingsplan worden per bouwvlek de functies, de contouren (grenzen) en de hoogte per bouwvlek beschreven. De uitwerkingen passen binnen de enveloppen en bouwregels van het Bestemmingsplan. De samenhang tussen de bouwdelen wordt in de eerste plaats gewaarborgd door perfecte regie op rooilijnen en kavelgrenzen. In het stedenbouwkundig plan wordt nauwkeurig aangegeven hoe gevellijnen en erfgrenzen in elkaar overlopen en de wijze waarop zichtlijnen en verbijzonderingen in gevels de ruimtelijke opbouw en samenhang versterken. Een tweede drager voor de samenhang van de bouwdelen is de publieke ruimte. Deze dient consistent te zijn in kwaliteit, detaillering en materiaalgebruik. Essentieel is hoe het openbare deel van de publieke ruimte over gaat in meer private-publieke ruimtes. Daarnaast kunnen middelen als architectuur stijl, materiaal, kleur, korrel en hoogte bepalend zijn voor samenhang en verschil. Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 9

Structuur Het Onderdijks 10 Loon op Zand

3 Kaatsheuvel Het dorpse karakter van Kaatsheuvel is terug te vinden in de volgende kenmerken: - diversiteit aan architectuurstijlen - diversiteit aan bouwjaren - kleine korrel - rijk aan detaillering - variatie in kleur en materiaal - elk gebouw heeft een eigen karakter en identiteit - overhoekse oriëntaties - hiërarchie in gevelindeling - baksteenarchitectuur - transparante en uitnodigende plint Dit brengt de volgende aandachtspunten voor nieuw te bouwen projecten in het centrum van Kaatsheuvel op: - aansluiten op schaal van dorpse architectuur, in volume, korrel, indeling en detaillering zonder historiserend te zijn - aandacht voor de binnen- en buitenkant - streven naar openheid en toegankelijkheid van de onderbouw of plint - streven naar Brabantse/dorpse architectuur met een eigentijds karakter en identiteit - zuinige en terughoudende vormgeving / geen spektakel Opvallend daarbij is dat tot enkele jaren terug de samenhang in bebouwing en daarmee het dorpse karakter verloren is gegaan als gevolg van: - moeilijke aansluiting oud op nieuw - botsende schaal in korrelgrootte - verlies rijkdom aan detail - afsluiten transparante plint - volbouwen plint met winkelluifels met een sterk uiteenlopend karakter - verlies schaal en korrel in gevelindeling - te druk, te veel middelen, te weinig samenhang - weinig consistente inrichting openbare ruimte Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 11

Bijeenkomst 1 de vier werkgroepen tijdens de opdracht 12 Loon op Zand

Bijeenkomst 1 4 Inspiratiegroep 4.1 Inspiratiegroep Met de bijeenkomsten van de Inspiratiegroep is de stap gezet naar het opstellen van een Beeldregieplan voor het Bruisend Dorpshart. In een serie van drie bijeenkomsten adviseerde de Inspiratiegroep de Architectuurcommissie over het gewenste beeld dat het Bruisend Dorpshart moet gaan uitstralen. Hierbij stonden de bouwvolumes, rooilijnen, programma en het stedenbouwkundig plan van de Uitwerking Bidbook niet ter discussie. De opzet van de Inspiratiegroep-bijeenkomsten: 1. de Architectuurcommisie heeft de Inspiratiegroep gevraagd het wensbeeld voor het Bruisend Dorpshart te schetsen 2. de resultaten van de eerste avond zijn gepresenteerd en de inspiratiegroep is gevraagd te helpen met het vraagstuk rond het Gemeentehuis en het Carré 3. het concept-beeldregieplan is gepresenteerd, waarbij de Inspiratiegroep om een afsluitende reactie is gevraagd 4.2 Startbijeenkomst De eerste bijeenkomst stond in het teken van het wensbeeld van de Inspiratiegroep voor het Bruisend Dorpshart. Na een introductie door de Architectuurcommissie over de architectuur van Kaatsheuvel en de huidige maquette voor het Bruisend Dorpshart is de inspiratiegroep aan het werk gezet om hun wensbeeld vorm te geven. Aan de hand van een grote hoeveelheid referentiebeelden zijn in vier werkgroepen posters gemaakt met de onderwerpen: het gewenste beeld voor het plein inclusief de bebouwing, het gewenste beeld voor de woonhoven en ongewenste beelden. Opvallend in het resultaat was dat de vier groepen zeer eensgezind waren. De resultaten zijn verwerkt in de beeldregie voor de verschillende plandelen. beelden uit de presentatie over Kaatsheuvelse architectuur Inspiratiegroep - wel in Kaatsheuvel dorpse architectuur dynamiek in kleur, rooilijn en architectuur kleinschaligheid evenementenplein groen karakter ruimte voor contact tussen mensen Inspiratiegroep - niet in Kaatsheuvel grootstedelijke architectuur: strak, veel glas Eftelingstijl te groots en massaal kubistisch rommelig beeld veel beton Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 13

Bijeenkomst 2 de modellen: twee voor het gemeentehuis en twee voor het Carré 14 Loon op Zand

Bijeenkomst 2 4.3 Tweede bijeenkomst De tweede bijeenkomst van de Inspiratiegroep werd door de Architectuurcommissie gestart met een terugkoppeling van de resultaten van de startbijeenkomst. Hieruit kwam naar voren dat er overeenstemming bestond in het wensbeeld voor zowel de woonhoven, als het plein zelf en de wanden van het plein. De wensen voor het Gemeentehuis en het Carré waren minder duidelijk en de Architectuurcommissie heeft de avond gebruikt om het beeld hiervan te verscherpen. Na een presentatie over het veranderende gebruik en uiterlijk van gemeentehuizen en multifunctionele centra is de Inspiratiegroep weer aan het werk gezet. In vier werkgroepen werden modellen gemaakt van het Gemeentehuis en het Carré. Hierbij werd de Inspiratiegroep gevraagd de sfeer en het karakter van het gebouw weer te geven, door middel van thema s als materiaalgebruik, kapvorm, plasticiteit en openingen. De eindresultaten werden één voor één in de hoofdmaquette geplaatst met een begeleidende uitleg door de werkgroep. Opvallend aan de modellen en verhalen was dat per gebouw het wensbeeld in essentie grotendeels overeenkwam. De resultaten zijn verwerkt in de beeldregie voor het Carré en het gemeentehuis. beelden over de transformatie van het gemeentehuis Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 15

Beeldregie algemeen noordwand gemeentehuis plein Carré zuidwand woonhoven indeling eenheden beeldregie, samenhang en verschil 16 Loon op Zand

5 Beeldregie Het Bruisend Dorpshart wordt het sociaal-maatschappelijk en sociaal-cultureel brandpunt van Kaatsheuvel. Het plein is een evenementenplein met ruimte voor bijvoorbeeld de markt en festivals. Een plein waar mensen samenkomen. De bestrating vormt een kwalitatief hoogwaardig tapijt dat het plein met haar omgeving verbindt. De wanden hebben een dorps karakter met variatie in architectuur en uitstraling. Hierbij sluit de noordwand aan op de Peperstraat en vormt de Woonhoven een geheel met de Zuidwand. Het gemeentehuis en het Carré staan als losse volumes op de vloer van de openbare ruimte en hebben een eigen identiteit. Het gemeentehuis heeft een toegankelijk en informeel karakter, maar is herkenbaar als het centrum van de gemeente Loon op Zand. Het Carré heeft een uitnodigend en feestelijk karakter en is een icoon in het Bruisend Dorpshart. Beide gebouwen zijn op hun omgeving georiënteerd en hebben aan alle zijden een aantrekkelijk beeld. Bruisend Dorpshart evenementenplein kwalitatief hoogwaardige inrichting dorps karakter / eigentijds gemeentehuis herkenbaar en toegankelijk Carré opvallend en feestelijk dorps en groen wonen levendige wanden variatie in kleur, materiaal en architectuur Een belangrijk punt in de kwaliteit van de inrichting van de openbare ruimte is consistentie in samenhang tussen de publieke ruimtes (relatie binnen-buiten/relatie publiekprivé). In de eerste plaats draagt een zorgvuldige afstemming tussen de rooilijnen en erfgrenzen, het toepassen van zichtlijnen en de regie op de omgeving bij aan de onderliggende samenhang van de bouwdelen. Daarnaast draagt de publieke ruimte bij aan de samenhang tussen de plandelen naast afstemming in stijl, materiaal, kleur en korrel. Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 17

Beeldregie architectuur Noordwand: architectuur: Brabants, en eigentijds beperkt aantal bouwlagen pandsgewijze opbouw materiaal baksteen reliëf in gevel dmv verspringende rooilijn, neggen en loggia s open en uitnodigend plint horeca met verbijzondering van hoeken en uiteinden kleur: variatie in tinten daken: klassieke dakvormen, variatie, dakpannen en verspringende dakgoot/hoogte 18 Loon op Zand

Beeldregie architectuur Woonhoven en Zuidwand architectuur: Brabants, huiselijk, terughoudend en eigentijds verspringende rooilijn, verspringen in bouwhoogte kleur: variatie in tint daken: klassieke dakvormen, variatie, dakpannen en verspringende dakgoot gevels: zelfstandig, subtiele gevelverschillen, details, metselwerk en/ of gekeimd groene overgang van publiek naar privé, als onderdeel van de bouwwerken dakkapellen zijn meegenomen in het ontwerp reliëf dmv terugliggende voordeuren, heggen en accenten in de gevel aandacht voor kwaliteit van goten en hemelwaterafvoer, bijvoorbeeld zink privézone van tenminste één meter aan voorzijde van de woning Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 19

Beeldregie architectuur Carré feestelijk en uitnodigend toegankelijk en open karakter een opvallende verschijning in vorm, materiaal en uitstraling het gebouw onderscheidt zich van de overige bebouwing aan het plein en neemt een bijzondere positie in kleur: het gebouw heeft een eigentijdse uitstraling gevels: alzijdig met aan elke zijde een interessante en aantrekkeljke gevel begane grond transparant met zicht op de binnenwereld aandacht voor nachtbeeld en verlichting karakteristieke dakvorm relatie binnenwereld begane grond en terras in buitenruimte laden en lossen intern oplossen en in een aantrekkelijke gevel verwerken. Extra aandacht voor laden en lossen 20 Loon op Zand

Beeldregie architectuur Gemeentehuis Icoon: het gemeentehuis moet uitstralen het belangrijkste gebouw op het plein te zijn. levendig en informeel karakter toegankelijk/open/uitnodigend/ laagdrempelig de nieuwbouw mag niet refereren aan de doosvormige architectuur van het bestaande gemeentehuis kleur: transparant; ramen ipv glazen gevelvlakken gevels: verticale opbouw en gebruik van baksteen gevels: meer geleding in de gevel aanbrengen verschil tussen gemeentehuis en appartementen door middel van subtiel kleurverschil, detaillering en materiaalgebruik een kwalitatief en levendig binnenplein, waarmee de straat naar binnen wordt getrokken. Direct contact met de aangrenzende buitenruimte eigentijdse verwijzing naar traditionele Brabantse architectuur Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 21

Beeldregie openbare ruimte Plein sfeer: gezellig huiskamerplein, niet te gek evenementenplein, geschikt voor de markt, de kermis en andere evenementen. Er kunnen geen of weinig objecten midden op het plein staan. Geen stoepen levendigheid: bankjes (langs de rand van het plein) en kunst die interactie uitlokt groen hoogwaardig ingericht maaiveld, mooie warm kleurige materialen. In samenhang met architectuur/gevels aan het plein aandacht voor detail terrassen langs de zijkanten, niet midden op het plein fietsparkeren aan de randen van het plein, niet storend voor voetgangers en pleinfestivals auto s en voetgangers gelijkwaardig > voetgangersplein subtiele entree parkeergarage, opgenomen in het plein 22 Loon op Zand

Beeldregie openbare ruimte Woonhoven groene erfscheidingen privéruimte voor het huis, met plaats voor bankjes en contact met de buurt groene inrichting hoogwaardig ingericht maaiveld, mooie warme en kleurige materialen. Aandacht voor detail publieke ruimte ingericht als verblijfsruimte. Plaats voor spelen en zitten groen binnenplein en bankjes voor spel en ontmoeting binnenparkeren moet in de hand gehouden worden. Subtiele inpassing en prioriteit aan langzaam verkeer Beeldregieplan Bruisend Dorpshart 23