Spreekbeurtpakket Soja Milieudefensie TEKSTVERSIE Hoe zorgt jouw hamburger voor de ontbossing in Zuid-Amerika? Stap 1: Het begin Waarschijnlijk ben je hier omdat je een presentatie moet houden voor de klas. Je weet dat je iets moet presenteren en waar je op beoordeeld wordt. Voordat je een blinde zoektocht begint naar onderwerpen en informatie, is het handig een plan van aanpak te hebben. Eerst bedenk je een hoofdvraag die je gaat beantwoorden in je presentatie. Je weet nu wat je wil vertellen met je presentatie. Om dit verhaal te kunnen vertellen, moet je antwoorden hebben. Bedenk deelvragen die je gaan helpen het antwoord op je hoofdvraag te vinden. Bedenk dan wat je allemaal nodig hebt om je verhaal goed te kunnen vertellen. Zoek je informatie, cijfers, meningen, rapporten, plaatjes of juist filmpjes? Nu weet je waar je naar op zoek moet! Succes! Begin je research bij een spreekbeurtpakket van despreekbeurt.nl. Kijk bij stap 2 of het onderwerp van dit spreekbeurtpakket iets voor jou is. P.S. Vind je het eng om een presentatie te geven? Geen zorgen, onder stap 8 staan alle tips & tricks om de beste presentatie van je leven te geven! Bekijk ook het filmpje met Zarayda waarin wordt uitgelegd hoe je begint met de voorbereidingen. Stap 2: Waarom dit onderwerp? Twijfel je nog of dit onderwerp iets voor jou is? We zullen je een handje helpen. Ben je geïnteresseerd in de gezondheid van de aarde? Wil je weten hoe een voedselketen werkt? Wil je meer weten over (de gevolgen van) de productie van soja? Wil je weten wat de link is tussen de hamburger op jouw bord en het kappen van bomen in Zuid-Amerika? Als je op een of meer van deze vragen ja kunt beantwoorden, is deze spreekbeurt map iets voor jou! Ga snel naar stap 3 voor alle achtergrondinformatie! Stap 3: Achtergrondinformatie Spreekbeurtpakket Soja Hoe zorgt jouw hamburger voor de ontbossing in Zuid-Amerika? 1. Inleiding Tijdens het eten van een hamburger denk je waarschijnlijk niet meteen aan ontbossing in Zuid-Amerika. Toch hebben die twee dingen alles met elkaar te maken. Voor het maken van hamburgers, maar ook andere vleeswaren, zuivelproducten en eieren, zijn dieren nodig. Al deze dieren hebben natuurlijk zelf ook eten nodig om te groeien. Voor het veevoer wordt vaak soja gebruikt. 2. Waarom soja? 65% van het eiwithoudende veevoer dat in Europa gevoerd wordt, is afkomstig van geïmporteerde soja, maar waarom is soja zo populair als bestanddeel voor veevoer?
Tientallen jaren geleden verbouwden boeren voornamelijk zelf het voer voor hun vee. Bijvoorbeeld erwten of bonen; eiwitrijke producten die goed zijn voor het vee en voor de landbouwbodem. De mest van het vee kon gebruikt worden om de grond te bemesten waar de veevoergewassen op groeiden. Om de dieren optimaal te laten groeien, hebben zij eiwitten nodig. In gras zitten ook eiwitten. Maar een koe die alleen gevoerd is met gras kan er 14 maanden langer over doen om op zijn slachtgewicht te komen, dan een koe die is bijgevoerd met eiwitrijke producten. 1 Er bestaan dierlijke eiwitten en plantaardige eiwitten. Omdat na de uitbraak van de gekke koeienziekte (BSE) bleek dat de ziekte te herleiden was tot het gebruik van dierlijke eiwitten in veevoer, werd het verboden dierlijke eiwitten te gebruiken voor het voer. Plantaardige eiwitten kunnen onder andere gehaald worden uit erwten en bonen, maar ook uit sojabonen. Deze sojabonen worden vooral buiten Europa verbouwd. Toen in de jaren negentig de grenzen werden opengesteld voor een vrije wereldmarkt, kwamen de sojabonen opeens binnen het bereik van de boeren in Europa. De grote sojaplantages in Noord- en Zuid-Amerika beconcurreerden de Europese akkers. Het was goedkoper soja te importeren om te gebruiken als voer voor je vee, dan zelf eiwitgewassen te verbouwen of te kopen van Europese boeren. Soja is dus populair als veevoer omdat het - relatief goedkoop te verkrijgen is - vee sneller laat groeien - koeien meer melk laat produceren 3. Hoe groot is het probleem? In Nederland wordt meer dan twee miljoen ton soja per jaar als veevoer gebruikt. Die soja wordt geïmporteerd. In 2011 kwam er bijna 9 miljoen ton soja de Nederlandse havens binnen, in de vorm van bonen, meel en olie. 63% daarvan (ongeveer 5,5 miljoen ton) wordt meteen of na crushing doorgevoerd naar landen als Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De soja die in Nederland blijft (ongeveer 3 miljoen ton), wordt verwerkt tot producten zoals sojaburgers en sojayoghurt, maar tweederde verdwijnt dus indirect in producten omdat het als veevoer wordt gebruikt. Om die 8,7 miljoen ton soja te kunnen verbouwen, is landbouwgrond nodig ter grootte van Nederland. De meeste soja (7,1 miljoen ton) importeert Nederland vanuit Zuid-Amerika. Daar moeten bossen worden gekapt om land vrij te maken voor de sojaproductie. Zo heeft jouw hamburger dus alles te maken met de ontbossing in Zuid-Amerika. 4. Wat zijn de gevolgen van het gebruik van Zuid-Amerikaanse soja voor veevoer? Het gebruik van soja als veevoer voor jouw hamburger heeft verschillende gevolgen. Milieuproblemen: Voor de verbouwing van soja is land nodig. Door de groeiende vraag naar vlees vanwege bevolkingsgroei en een veranderend eetpatroon, groeit ook de vraag naar soja. Om land te creëren voor de verbouwing van de bonen, worden er in Zuid-Amerika massaal bossen gekapt. Ontbossing heeft onder andere een verlies aan biodiversiteit (verschillende planten en diersoorten sterven uit) en een hogere CO2 uitstoot tot gevolg. Ook erosie en bodemdegradatie behoren tot de gevolgen van de ontbossing. De uitbreiding van de sojateelt brengt ook sociale problemen met zich mee. Zo worden bijvoorbeeld mensen met geweld verdreven van hun land door grote 1 http://www.foodlog.nl/artikel/grassfed- koeien- in- de- vs- gaat- dat- lukken/allcomments/
sojaproducenten, zodat zij daar soja kunnen gaan verbouwen en zorgt de nieuwe grootschalige sojateelt ervoor dat de werkloosheid stijgt. De grootschalige productie heeft maar één tot twee banen per 400 hectare nodig, terwijl er in de kleinschalige productie tachtig banen zijn voor dezelfde oppervlakte. Bovendien vervangt sojaproductie de productie van gewassen waarvoor juist veel arbeidskrachten nodig zijn, zoals katoen en suikerriet. De vervanging van landbouwgrond voor sojateelt leidt er toe dat voedsel zoals maïs, rijst, haver en bonen in mindere mate verbouwd wordt en er dus een tekort aan voedsel voor de lokale bevolking ontstaat. De grootschalige verbouwing van soja in Zuid Amerika heeft ook gevolgen voor Nederland. Boeren in Nederland hoeven zelf geen eiwitgewassen meer te verbouwen voor het voeren van hun vee. De kringloop van grond! veevoer! dier! mest! grond! veevoer wordt dus verstoord. Op de landbouwgrond wordt nu bijna alleen graan en maïs verbouwd. In Nederland is er daardoor sprake van overbemesting, wat verzuring van de grond tot gevolg heeft. Zie Soja doorgelicht, De schaduwzijde van een wonderboon De sojacoalitie (2006) hoofdstuk 2 voor een uitgebreide beschrijving van de gevolgen. 5. Is er een oplossing voor die gevolgen? Het sojaprobleem krijgt inmiddels wereldwijd aandacht. Kijk bij stap 5 voor actuele berichten over dit onderwerp. Er wordt druk gezocht naar een oplossing. Misschien heb je zelf ook een idee hoe de beschreven problemen kunnen worden opgelost? Een oplossing kan zijn de geïmporteerde soja te vervangen door lokaal geteelde eiwitgewassen. De reden dat soja uit Zuid-Amerika zo populair is, is voornamelijk de lage prijs. Als soja vervangen moet worden door lokale producten, moet de prijs dus laag zijn. In Nederland wordt er op dit moment geëxperimenteerd lokale sojateelt en met het gebruik van lupine als veevoer. Lupine is een plant waaraan ook eiwitrijke bonen groeien, net als bij de sojaplant. Minder vlees eten is ook een oplossing. Hierdoor wordt de vraag naar soja minder. Je zou het misschien niet verwachten, maar vleesvervangers bestaande uit soja zoals tofu hebben minder soja nodig dan een stuk vlees. Dus twee of drie keer in de week geen vlees eten, of kiezen voor vleesvervangers zal al een verschil kunnen maken. Kijk bij stap 10 voor informatie over het ondernemen van actie tegen dit probleem.
Stap 4: Bronnen 1. Artikelen Soja Barometer 2012 - Een onderzoeksrapport voor de Nederlandse sojacoalitie, Profundo, Amsterdam 2012 http://commodityplatform.org/wp/wp-content/uploads/2012/12/sojabarometer-2012_nl.pdf Van Oerwoud tot Kippenbout, Effecten van Sojateelt voor Veevoer op Mens en Natuur in het Amazonegebied - een Ketenstudie, Milieudefensie en Cordaid, 2005 http://commodityplatform.org/wp/wpcontent/uploads/2007/09/van-oerwoud-tot-kippenbout.pdf Verdeling economische waarde van de mondiale sojateelt, een onderzoeksrapport voor Milieudefensie Profundo 14 juni 2012 http://www.milieudefensie.nl/publicaties/rapporten/rapport-verdelingeconomische-waarde-van-de-wereldwijde-sojateelt 2. Literatuur: De Sojacoalitie (2006) Soja doorgelicht, De schaduwzijde van een wonderboon www.iucn.nl/sbeos/doc/file.php?nid=4398 3. Handige links: Kleinehoefprint.nl! Dit is een website van de actie Kleine Hoefprint. Hier vind je informatie over de actie, en over het probleem. http://www.vlees.nl/dossiers/diervoer/diervoeder/! alles over veevoer http://www.milieudefensie.nl/veevoer/veelgestelde-vragen-over-soja! Hier geeft milieudefensie antwoord op veel gestelde vragen over soja. http://www.milkstory.nl/artikel/soja-en-gras-voer-voor-discussie! Hier vind je naast tegenargumenten voor soja als veevoer ook argumenten waarom het wel als veevoer gebruikt moet worden. 4. Contacten Naast informatie opzoeken in boeken en op internet, kun je juist veel leren door vragen te stellen. Hieronder vind je gegevens van een aantal personen en organisaties die verstand hebben van het gebruik van soja als veevoer. Milieudefensie Nieuwe Looiersstraat 31 1017 VA Amsterdam Telefoonnummer: 020 6262620 Website: www.milieudefensie.nl Jongeren Milieu Actief Nieuwe Looiersstraat 31 1017 VA Amsterdam Telefoonnummer: 020 5507300 Mail: infor@jma.org Website: www.jma.org The Dutch Soy Coalition Telefoonnummer: 020 5306600 Mail: tm@bothends.org Website: http://commodityplatform.org/wp/ Tip: Als je achtergrondinformatie aan het zoeken bent, kijk dan goed in de bronnenlijst van de bestanden die je raadpleegt. Daar staan vaak ook handige bronnen in voor je research. Rob van Haren Functie: Hoogleraar productinnovatie aan de universiteit van Groningen en projectleider Kiemkracht. Houdt zich bezig met het verbouwen van lupine in Nederland Mail: rob@kiemkracht.com Telefoon: 070 3784052 Mobiel: 06 2018211
Stap 5: In de actualiteit Binnenlands nieuws Begin februari 2013 laaide de discussie rondom soja op in Nederland. Milieudefensie lanceerde een spotje (http://kleinehoefprint.nl/het-sprookje), als parodie op een reclame van FrieslandCampina (http://www.youtube.com/watch?v=qthtr-yeinu). Rob van Haren vertelt over het gebruik van lupine als veevoer voor varkens op BNR nieuwsradio http://www.bnr.nl/nieuws/656473-1302/lupine-voor-de-zwijnen Supermarkt Albert Heijn zet zich in voor het gebruik van duurzame soja. http://www.dvhn.nl/nieuws/nederland/article9415881.ece/ahverduurzaamt-producten-eigen-merk Stap 6: Audio-, Video- en beeldmateriaal over dit onderwerp Tip: ga naar de openbare bibliotheek bij jou in de buurt. Vanuit daar heb je toegang tot het digitale archief van landelijke en regionale kranten. - - - - Wat is soja! (fragment uit tv-uitzending) Waarom soja als veevoer?! boer legt uit waarom hij zijn koeien veevoer geeft (fragment uit tv-uitzending) +! Animatie (koe die gras eet groeit langzamer dan koe die soja eet) Gevolgen! quote boer (fragment uit tv-uitzending) +! beelden oerwoudkap uit documentaire milieudefensie Oplossing! biologische boer vertelt dat hij geen soja gebruikt maar andere gewassen en laat dat zien (fragment uit tv-uitzending) Filmpje The true story of milk http://kleinehoefprint.nl/het-sprookje Spot JMA Lekker ontbijten met zuivel http://www.youtube.com/watch?v=zuu6kari8bq&feature=player_embedded http://nos.nl/video/251940-sojaseizoen-brazilie-geeindigd-met-recordoogst.html http://www.milieudefensie.nl/veevoer/problemen-soja-in-beeld Verslag van RTV Noord over de oogst van Nederlandse lupine http://www.youtube.com/watch?v=vgc9vao5b_q
Stap 7: Tips, hoe betrek je de klas bij je presentatie * Je kunt je presentatie beginnen door een van de reclamefilmpjes van Milieudefensie (the true story of milk/lekker ontbijten met zuivel) te laten zien. Onze ervaring is dat deze filmpjes vragen oproepen bij je publiek. Hierdoor zijn ze waarschijnlijk erg geïnteresseerd in wat je te vertellen hebt. * Om je onderwerp dichter bij de belevingswereld van je klas te brengen, kun je ze ook confronteren. Bijvoorbeeld door je klas te vragen wie er allemaal kaas op zijn boterham heeft, of wie er graag hamburgers eet. Als je daarna vertelt: Wist je dat je daarmee zorgt dat de bossen in Zuid-Amerika worden gekapt? heb je de klas verbonden aan je onderwerp. Het is vaak leuker te luisteren naar iets waar je zelf mee te maken hebt, dan naar een ver-van-mijn-bedshow. * Om je klas meer te betrekken bij je presentatie, kun je ze mee laten doen. Door interactie met je publiek, blijven zij scherp. Je kunt ze bijvoorbeeld door de presentatie heen vragen laten beantwoorden. Of leg de klas een stelling voor en peil hun mening. Stap 10: Valkuilen en tips voor je presentatie Tips voor goede research - Bedenk voor dat je gaat researchen wat je wilt weten. Dit voorkomt eindeloze zoektochten op internet en bergen aan informatie die niet relevant zijn. Het opstellen van een hoofdvraag en deelvragen helpt je zoektocht structuur te geven. - Tijdens je research lees je waarschijnlijk verschillende artikelen of rapporten. In de bronnenlijst van deze stukken kun je zien waar de schrijvers hun informatie vandaan hebben gehaald. Deze bronnen kunnen ook voor jou handig zijn. - De artikelen op Wikipedia worden geschreven door gewone mensen. Iedereen heeft de mogelijkheid deze artikelen aan te passen. Wikipedia als enige bron is daarom niet erg betrouwbaar. Zorg dat je de feiten controleert met behulp van andere bronnen. - Feiten controleren is niet alleen bij het gebruik van Wikipedia belangrijk. Ook in andere artikelen, zoals nieuwsberichten, staan soms fouten. Het moeilijke is dat media vaak feiten van elkaar overnemen, waardoor 1 fout snel waar lijkt, omdat meerdere bronnen het aangeven. Probeer daarom te voorkomen dat jij dezelfde fout maakt door informatie klakkeloos over te nemen. - Gebruik verschillende zoekmachines Google vindt veel, maar niet alles. Zoek ook in andere zoekmachines zoals Bing, Yahoo! en Ilse. - Maak gebruik van de verschillende functies van zoekmachines. Voorbeelden: de beste spreekbeurt! aanhalingstekens geeft resultaten met de exacte combinatie ~spreekbeurt! zo zoek je ook naar synoniemen zoals presentatie Presentatie -spreekbeurt! zo sluit je sites en bestanden met spreekbeurt uit bij je zoekopdracht De spreekbeurt filetype:doc! je resultaten bevatten alleen.doc bestanden. Behalven google zoeken heb je ook books (voor boeken als resultaat) news (voor actuele berichten als resultaat) en scholar (voor wetenschappelijke artikelen als resultaat). - Alle openbare bibliotheken in Nederland hebben beschikking over een krantendatabank. Ga daar eens zoeken naar actuele nieuwsberichten over je onderwerp.
Tips voor een goede presentatie - Zorg dat je presentatie origineel is. Kies een onderwerp dat niet voor de hand ligt. Kijk door de onderwerplijst van www.despreekbeurt.nl, voor onderwerpen waar je zelf nooit aan gedacht had. Zoek naar een nieuwe invalshoek bij een onderwerp. Een spreekbeurt over soja klinkt saai, maar over hamburgers die zorgen voor oerwoudkap klinkt al een stuk interessanter, terwijl het op hetzelfde neer komt. En breng je informatie op een originele manier. Gebruik niet alleen tekst maar laat ook dingen zien. - Zorg voor een knallende opening Je opening is het belangrijkst van je presentatie. Hiermee zet je de toon voor de rest van je verhaal. Het moet er voor zorgen dat je publiek de rest ook wil horen. Dus stel een interessante vraag, vertel een anekdote, gebruik een schokkend nieuwsfeit, geef je klas een opdracht of open met een spannend filmpje. - Zorg dat je presentatie interactief is. Je verhaal is voor je klasgenoten een stuk leuker om naar te luisteren als ze zelf betrokken worden bij het onderwerp. Bij stap 7 van de spreekbeurtmap staan tips hoe je de klas bij je presentatie kan betrekken. - Gebruik voorbeelden in je presentatie. Dit zorgt ervoor dat je klasgenoten een beter idee krijgen wat je onderwerp precies inhoud en een persoonlijk voorbeeld brengt een verhaal dichterbij. - Gebruik humor in je presentatie Met grapjes en humor tussendoor behoud je de aandacht van je klas. Je kunt hierbij ook denken aan het gebruik van grappige cartoons of filmpjes. - Test je presentatie Als je gebruik maakt van een scherm voor je presentatie, zorg dan dat je van te voren hebt gekeken of je presentatie opent. Gebruik je een filmpje, test dan vooraf of het filmpje opent en het geluid goed werkt. Tips voor goed presenteren - Vertel je verhaal zoals je het aan vrienden zou vertellen Als je dit doet, vertel je automatisch op een natuurlijke manier. Je gebruikt dan je natuurlijke expressie en bewegingen. Bovendien vertel je dan ook wat je zelf het belangrijkst vind. - Zoek niet naar goedkeuring Als je gaat presenteren moet je niet zoeken voor goedkeuring. Het gaat erom dat jij een verhaal wil overbrengen naar je publiek, omdat jij dat belangrijk vindt. - Oefen je presentatie Dit zorgt ervoor dat je weet hoe lang je ongeveer over je verhaal doet. Ook kan je oefenpubliek vertellen of er dingen onduidelijk zijn, of je stopwoordjes gebruikt en of je afleidende bewegingen maakt. - Vergeet het papier Als je zorgt dat je goed bent voorbereid, zit het verhaal in je hoofd. Je weet wat je wil vertellen. Gebruik daarom geen papier met tekst. Je gaat er toch naar kijken, met het gevaar van voorlezen, terwijl dat niet nodig is. Schrijf in plaats daarvan steekwoorden op kaartjes. - Maak contact met je publiek Kijk niet naar de grond of naar je presentatie op het bord. Spreek je klasgenoten aan door ze aan te kijken. Als je dit spannend vindt, (Kijk dan net over de hoofden heen??? Doe alsof je bekenden voor je hebt??? ) - Sta stabiel Sta stevig met twee voeten op de grond. En neem een open houding aan. Je straalt rust uit. Dat is fijn om naar te kijken. Probeer je van je
bewegingen bewust te zijn, zodat je niet loopt te plukken aan je kleren of steeds met je handen door je haar gaat. Stap 9: Voorbeeldpresentatie Een algemeen filmpje met voorbeelden van goede en slechte dingen + uitleg. Bekijk hier hoe Michèle haar spreekbeurt over Soja houdt! Als je zelf je presentatie over dit of een ander onderwerp wil uploaden, klik dan hier. Stap 10: Kom in actie Download hier het actiepakket van Milieudefensie Inhoud actiepakket: Join de Mooo-vement. De organisatie Jongeren Milieu Actief wil Nederlandse voedselproducenten activeren echte Nederlandse producten te maken. Zo hebben ze bijvoorbeeld een actie gehad waarbij 11.300 kazen werden besteld door de Nederlandse bevolking, die vervolgens gemaakt worden zonder Zuid-Amerikaanse soja. Kijk op http://kleinehoefprint.nl/ om te zien welke actie er op dit moment loopt, en hoe je daar aan mee kan doen! Steun Milieudefensie. Zij zijn bezig onder andere het sojaprobleem onder de aandacht te brengen van de bevolking en oplossingen aan het zoeken. Je kunt milieudefensie steunen door geld te doneren. Als je dit met je klas of je school wilt doen, kan dat natuurlijk ook. Je kunt bijvoorbeeld een sponsorloop of een rommelmarkt organiseren of een 24-uurs actie houden. Je kunt ook vrijwilliger worden van Milieudefensie. Kijk hier (http://www.milieudefensie.nl/lokaal/lokaal-actief-worden) (het kaartje van de link moet verschijnen als je op hier klikt) of er bij jou in de buurt een lokale afdeling is van de organisatie waar je je bij aan kan sluiten. Probeer zelf dit onderwerp onder de aandacht te brengen bij je omgeving. Bijvoorbeeld door er je spreekbeurt over te houden. Je kan je spreekbeurt opnemen en uploaden op internet zodat je het verhaal kan delen via internet. Breng het onderwerp onder de aandacht van je schoolkantine. Zorg dat ze een vleesvrije dag inlassen of alleen nog maar sojavrije producten gebruiken. Meer tips voor het duurzaam maken van je schoolkantine kun je vinden in het spreekbeurtpakket gezond voedsel. Milieudefensie zet zich ook in voor andere het voorkomen en oplossen van andere milieuproblemen. Bijvoorbeeld op het gebied van verkeer, luchtvervuiling en duurzaam voedsel. Behalve een spreekbeurtpakket over gezond voedsel, kun je op www.despreekbeurt.nl ook pakketten vinden over duurzaam rijden en schone lucht. (de dikgedrukte woorden gezond voedsel duurzaam rijden en schone lucht moeten een link zijn.