25 24 23 22 21 20 19 18 's-hertogenbosch in de rij 2008 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 O & S oktober 2008 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners
Voorwoord In deze publicatie wordt 's-hertogenbosch vergeleken met alle gemeenten in Nederland die meer dan 100.000 inwoners hebben. Hoe staat de stad ervoor in vergelijking met andere steden? Met de publicatie s-hertogenbosch in de rij wordt op tal van onderwerpen de positionering van de stad ten opzichte van andere steden in beeld gebracht. Steeds meer is er behoefte, zo blijkt uit vragen aan afdeling Onderzoek en Statistiek (O&S), aan een vergelijking met andere steden. Het beeld over de eigen positie van de stad krijgt daarmee context en kan daarmee worden verscherpt. Met deze benchmark wordt op deze vragen ingespeeld. In één oogopslag wordt de relatieve positie van s-hertogenbosch belicht op onderwerpen als bevolking, wonen, werk en inkomen, jeugd en onderwijs, economie, verkeer en vervoer, leefbaarheid en veiligheid, cultuur en vrije tijd. De basis voor deze publicatie is gelegen in het werk van de werkgroep Meetlat van de Vereniging voor Statistiek en Onderzoek (VSO). Hoewel voor s-hertogenbosch soms actuelere gegevens beschikbaar zijn, worden die in deze publicatie niet gebruikt om de vergelijking zo zuiver mogelijk te houden. De vergelijking staat in deze publicatie immers centraal. Oktober 2008 O&S
Inhoudsopgave 1 Bevolking 1.1 Aantal inwoners 1.2 Aandeel 0-14 jarigen 1.3 Aandeel 65 plussers 1.4 Aandeel niet-westerse allochtonen 1.5 Aantal personen per huishouden 1.6 Aandeel alleenstaanden 1.7 Aandeel eenoudergezinnen 1.8 Bevolkingsgroei 2 Wonen 2.1 Percentage koopwoningen 2.2 Verkoopprijs koopwoningen 2.3 Verkochte woningen 2.4 Percentage sociale huurwoningen 2.5 Groei woningvoorraad 2.6 Verhuismobiliteit 2.7 Beste woongemeente 2007 2.8 Woonaantrekkelijkheidsindex 3 Werk en inkomen 3.1 Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden 3.2 Huishoudens met een laag inkomen 3.3 Arbeidsparticipatie 3.4 Werkzoekenden 3.5 Bijstand 3.6 Arbeidsongeschikten 3.7 Sociaal economische index 4 Jeugd en onderwijs 4.1 Kinderen in jeugdzorg 4.2 Percentage jeugd met delict voor rechter 4.3 Ingeschreven studenten 5 Economie 5.1 Economische toplocaties 5.2 Aantal banen voor de potentiële beroepsbevolking 5.3 Winkeloppervlakte 5.4 Aangeboden winkeloppervlakte 5.5 Groei banen 5.6 Banen in de industrie 5.7 Banen in zakelijke diensten 5.8 Banen in de ICT 5.9 Jonge bedrijven 5.10 Aandeel startende bedrijven 5.11 Aandeel opgeheven bedrijven 5.12 Aangeboden kantoorruimte 5.13 Eersteklas huurprijs kantoorruimte 6 Verkeer en vervoer 6.1 In- en uitstappende treinreizigers 6.2 Bereikbaarheid werkgelegenheid per auto
6.3 Verkeersslachtoffers 6.4 Autodichtheid 7 Leefbaarheid en Veiligheid 7.1 Onveiligheid 7.2 Onvoldoende bescherming door de politie 7.3 Woninginbraak 7.4 Geregistreerde misdrijven 8 Cultuur en vrije tijd 8.1 Monumenten 8.2 Toeristische bezoeken 8.3 Bioscoopbezoek 8.4 Theatercapaciteit 8.5 Hotelcapaciteit 8.6 Cafés/Bars 8.7 Restaurants 8.8 Toerisme 9 Overig 9.1 Opkomst lokale verkiezingen 9.2 Algemeen Dagblad - misdaadscores 9.3 Lokale lasten 9.4 Oordeel gemeentewebsite
1.1 Aantal inwoners Betreft het aantal inwoners op 1-1-2008 mermeer 's-hertogenbosch (18) 136.499 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000 2007 2008 aantal inwoners Bron: CBS Aantal inwoners Nederland op 1-1-2008: 16.406.502 5
1.2 Aandeel 0-14 jarigen Het percentage van de bevolking van 0-14 jarigen op 1-1-2008 mermeer 's-hertogenbosch (13) 17,0% Nederland; 17,9% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 2007 2008 percentage van de bevolking Bron: CBS 6
1.3 Aandeel 65 plussers Het percentage van de bevolking dat 65 jaar of ouder is op 1-1-2008 's-hertogenbosch (12) 13,6% Nederland; 14,7% mermeer 0% 5% 10% 15% 20% 2007 2008 percentage van de bevolking Bron: CBS 7
1.4 Aandeel niet-westerse allochtonen Het percentage dat (niet-westers) allochtoon is op 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (19) 9,9% Nederland; 10,6% 0% 10% 20% 30% 40% 2006 2007 percentage van de bevolking Bron: CBS 8
1.5 Huishoudens Het aantal personen per huishouden op 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (10) 2,1 Nederland; 2,2 0 1 2 3 2006 2007 aantal personen Bron: CBS 9
1.6 Aandeel alleenstaanden Van het aantal huishoudens het percentage alleenstaanden op 1-1-2007 's-hertogenbosch (16) 38,3% Nederland; 35,3% mermeer 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 2006 2007 percentage van de huishoudens Bron: CBS 10
1.7 Aandeel eenoudergezinnen Van het aandeel huishoudens het percentage eenoudergezinnen op 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (15) 6,2% Nederland; 6,4% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 2006 2007 percentage huishoudens Bron: CBS 11
1.8 Bevolkingsgroei Bevolkingsgroei per 1000 inwoners in 2007 mermeer 's-hertogenbosch (9) 6,1 Nederland; 2,3-20 -15-10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 2006 2007 aantal per 1000 inwoners Bron: CBS 12
2.1 Percentage koopwoningen Van alle woningen het percentage koopwoningen, 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (16) 49,5% Nederland; 56,6% % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 2006 2007 percentage Bron: CBS (woningen) en VROM/DGW systeem woningvoorraad (koopwoningen) 13
2.2 Verkoopprijs koopwoningen De gemiddelde verkoopprijs van bestaande koopwoningen (2007) mermeer 's-hertogenbosch (4) 274.000,- Nederland; 248.000,- 0 50 100 150 200 250 300 350 2006 2007 x 1000 euro Bron: VROM/Kadata 14
2.3 Verkochte woningen Verkochte woningen als percentage van het totaal aantal woningen (2007) mermeer 's-hertogenbosch (13) 3,2% Nerderland; 2,9% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 2006 2007 percentage van de bevolking Bron: VROM/ Kadata 15
2.4 Percentage sociale-huurwoningen Van het aantal huurwoningen het percentage sociale-huurwoningen, 1-1-2007 's-hertogenbosch (10) 39,2% mermeer Nederland; 32,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 2006 2007 percentage Bron: VROM DGW/systeem woningvoorraad 16
2.5 Groei woningvoorraad Groei woningvoorraad in 2007 per 1000 woningen volgens het CBS mermeer 's-hertogenbosch (5) 14,6 Nederland; 9-10 -5 0 5 10 15 20 25 2006 2007 per 1000 woningen Bron: CBS 17
2.6 Verhuismobiliteit Betreft het totaal aantal binnenverhuizingen plus de halve som van vestiging en vertrek (binnenlandse migratie) in 2006 als percentage van het aantal inwoners. 's-hertogenbosch (14) 11,9% Nederland; 10,3% mermeer 0% 5% 10% 15% 20% 2005 2006 percentage van de bevolking Bron: CBS 18
2.7 Beste woongemeente 2007 Rangorde (1=best) berekend van alle 443 gemeenten betreffende: aanbod voorzieningen, zorg, woningen, economie, vrije tijd, veiligheid en kenmerken inwoners 2007 mermeer - 18-44 - 47-49 - 50-55 - 59-65 - 66-67 - 82-98 - 102 's-hertogenbosch (14) - 105 105-117 - 130-143 - 149-151 - 158-169 - 186-222 - 225-236 0 50 100 150 200 250 2006 2007 plaats in rangorde Bron: Elsevier, juni 2007 19
2.8 Woonaantrekkelijkheidsindex Rangorde (1=hoogste, 50=laagste) van de 50 grootste steden Betreft: Bereikbaarheid, cultureel aanbod, aantal misdrijven, % koopwoningen, nabijheid natuurgebieden culinair aanbod, universiteiten, %vooroorlogse woningen 's-hertogenbosch 4 mermeer Bron: Atlas voor gemeenten 2008 0 10 20 30 40 50 2007 2008 score 20
3.1 Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden Het bruto inkomen min premies sociale zekerheid en andere betaalde overdrachten (o.a. alimentatie) en de loon-, inkomsten-, en vermogensbelasting over 2005 mermeer 's-hertogenbosch (7) 30.200,- Nederland; 30.100,- 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 2004 2005 euro Bron: CBS / RIO 2005 21
3.2 Huishoudens met een laag inkomen (CBS) De lage inkomensgrens is vastgesteld op 9.249 euro (voor alleenstaande) Het inkomen van huishoudens is gecorrigeerd voor verschillen in huishoudsamenstelling. 's-hertogenbosch (14) 10% Nederland; 10 % mermeer 0% 4% 8% 12% 16% 20% 2004 2005 percentage Bron: CBS 22
3.3 Arbeidsparticipatie De werkzame beroepsbevolking in procenten van de bevolking in 2004-2006 (driejaarsgemiddelde) mermeer 's-hertogenbosch (7) 66,6% Nederland; 63,2 % 0% 20% 40% 60% 80% 2003/2005 2004/2006 percentage Bron: CBS 23
3.4 Werkzoekenden Betreft; het aantal niet-werkende werkzoekenden per 1.000 personen in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 1-1-2006 's-hertogenbosch (10) 81 Nederland; 61 mermeer 0 25 50 75 100 125 2005 2006 aantal niet werkende werkzoekenden Bron: CBS / Centra voor werk en inkomen 24
3.5 Bijstand Het percentage in de bijstand (1-1-2007) op de aantallen huishoudens 's-hertogenbosch (17) 5,0% Nederland; 4,7% mermeer 0% 3% 6% 9% 12% 15% 2006 2007 percentage van de huishoudens Bron: CBS 25
3.6 Arbeidsongeschikten Het percentage arbeidsongeschikten op de bevolking van 15-65 jaar (1e kwartaal 2008) Het betreft de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen WAZ, WAO en Wajong 's-hertogenbosch (7) 7,6% mermeer Nederland; 7,3% 0% 4% 8% 12% 1e kw. 2007 1e kw. 2008 percentage Bron: CBS 26
3.7 Sociaal-economische index Rangorde (1=hoogste, 50=laagste) van de 50 grootste steden Betreft: Bijstand, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, armoede, % laagopgeleiden participatie vrouwen, banen, % groeisectoren mermeer 's-hertogenbosch 13 Bron: Atlas voor gemeenten 2008 0 10 20 30 40 50 2007 2008 score 27
4.1 Kinderen in jeugdzorg het aantal nieuwe indicaties voor jeugdzorg dat in een jaar door het Bureau Jeugdzorg wordt geregistreerd, voor kinderen van 0 tot en met 17 jaar ten opzichte van het totaal aantal 0- t/m 17 jarigen. 's-hertogenbosch (5) 2,6% Den Haag mermeer 0% 1% 2% 3% 4% 2005 2006 percentage Bron: www.watdoetjegemeente.nl 28
4.2 Percentage jeugd met delict voor de rechter Het aantal 12 t/m 21 jarigen dat een delict gepleegd heeft waarmee het voor de rechter is verschenen, als percentage van het totaal aantal 12- t/m 21 jarigen. Den Haag 's-hertogenbosch (7) 4,4% mermeer 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 2005 2006 percentage Bron: www.watdoetjegemeente.nl 29
4.3 Ingeschreven studenten Het aantal studenten (HBO, WO) dat in de betreffende gemeente als student staat geregistreerd voor het studiejaar 2005-2006 als percentage van de bevolking (inclusief deeltijdstudenten) 's-hertogenbosch (14) 7% mermeer 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% percentage 2003-2004 2005-2006 percentage Bron: HBO-raad, VSU: bewerking GIC, 30
5.1 Economische toplocaties Rapportcijfer voor economische groeiprestaties, economische specialisaties en vestigingenklimaat, 2006 mermeer 's-hertogenbosch (2) 7,7 0 2 4 6 8 10 2005 2006 rapportcijfer Bron: Bureau Louter 31
5.2 Aantal banen voor de potentiële beroepsbevolking Percentage banen (2007) fulltime, parttime en uitzendkrachten op de bevolking van 15-65 jaar. mermeer 's-hertogenbosch (2) 105% s-gravenhage 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140% 2006 2007 percentage Bron: www.lisa.nl, CBS 32
5.3 Winkeloppervlakte Het m 2 verkoopvloeroppervlakte per 1000 inwoners (2007) mermeer 's-hertogenbosch (7) 1.844 m 2 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 2006 2007 m 2 oppervlakte Bron: Locatus 33
5.4 Aangeboden winkeloppervlakte Aangeboden winkeloppervlakte in m 2 per 100 inwoners, 1-1-2008 mermeer 's-hertogenbosch (13) 6,8 m 2 0 5 10 15 20 25 2007 2008 m 2 bron: VGM 34
5.5 Groei banen Toe- en afname van het aantal banen in 2006-2007, als percentage van het aantal banen 's-hertogenbosch (8) 2,8% Den Haag mermeer -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 2006 2007 percentage Bron: CBS 35
5.6 Banen in de industrie Aandeel banen in de industrie op het totaal aantal banen, 2007 's-hertogenbosch (18) 7,4% mermeer Nederland; 11,8% 0% 5% 10% 15% 20% 2006 2007 percentage bron: LISA 36
5.7 Banen in zakelijke diensten Aandeel banen in zakelijke diensten op het totaal aantal banen, 2007 's-hertogenbosch (9) 18,4% mermeer Nederland; 14,9% 0% 10% 20% 30% 2006 2007 percentage bron: LISA 37
5.8 Banen in de ICT Aandeel banen in de ICT op het totaal aantal banen, 2007 's-hertogenbosch (6) 6,7% mermeer Nederland; 3,5% 0% 5% 10% 15% 2006 2007 percentage bron: LISA 38
5.9 Jonge bedrijven Aandeel bedrijven die jonger zijn dan 5 jaar, 01-01-2006 's-hertogenbosch (14) 36,9% mermeer Nederland; 34,4% % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 2005 2006 percentage Bron: CBS (woningen) en VROM/DGW systeem woningvoorraad (koopwoningen) 39
5.10 Aandeel startende bedrijven Het aandeel startende bedrijven in 2006 's-hertogenbosch (14) 7,0% Nederland: 6,3% mermeer 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 2005 2006 percentage Bron: VVK 40
5.11 Aandeel opgeheven bedrijven Het percentage opgeheven bedrijven in het jaar 2006 's-hertogenbosch (21) 5,2% mermeer Nederland: 5,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0% 10,0% 2005 2006 percentage Bron: VVK 41
5.12 Aangeboden kantoorruimte Aanbod vrijkomende of op te leveren kantoorruimte in m 2 per 100 inwoners In januari 2008 mermeer 's-hertogenbosch (6) 93 m 2 0 50 100 150 200 2007 2008 m 2 vloeroppervlakte Bron: VGM 42
5.13 Eersteklas huurprijs kantoorruimte Huurprijzen van toplokaties in euro per m 2 per jaar van de op 1-1-2007 aangeboden kantoren, exclusief BTW en servicekosten mermeer 's-hertogenbosch (12) 160,- 0 100 200 300 400 2005 2007 euro's Bron: DTZ/Zadelhoff 43
6.1 In- en uitstappende treinreizigers Aantal treinreizigers per 100 inwoners in 2006 mermeer 's-hertogenbosch (5) 32 0 10 20 30 40 50 60 2005 2006 Aantal treinreizigers Bron: NS Commercie/ Marketingonderzoek en -advies 44
6.2 Bereikbaarheid werkgelegenheid per auto Het aantal banen dat door de bevolking van de gemeente per auto binnen acceptabele reistijd te bereiken, inclusief de banen in de gemeente zelf per 100 inwoners. mermeer 's-hertogenbosch (10) 401 Den Haag 0 100 200 300 400 500 600 700 2006 2007 banen Bron: www.watdoetjegemeente.nl 45
6.3 Verkeersslachtoffers Het aantal zware verkeersslachtoffers per 1000 inwoners over het jaar 2006 (Doden en ziekenhuisslachtoffers) 's-hertogenbosch (9) 0,6 Nederland: 0,6 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 2005 2006 aantal zware verkeersslachtoffers Bron: Adviesdienst Verkeer en Vervoer 46
6.4 Autodichtheid Aantal personenauto's per huishouden, 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (4) 1,1 Nederland; 1,0 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 2006 2007 aantal auto's Bron: CBS 47
7.1 Geregistreerde misdrijven Aantal geregistreerde misdrijven per 1000 inwoners 's-hertogenbosch (7) Den Haag mermeer 0 40 80 120 160 2005 2006 misdrijven Bron: www.watdoetjegemeente.nl 48
7.2 Onvoldoende bescherming door politie Percentage inwoners dat vindt dat de politie onvoldoende bescherming biedt. mermeer Den Haag 's-hertogenbosch (15) 46,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 2004 2005 percentage Bron: www.watdoetjegemeente.nl 49
7.3 Woninginbraak Aantal geregistreerde woninginbraken per 1.000 inwoners 's-hertogenbosch (7) 9,4 Den Haag mermeer 0 3 6 9 12 15 2005 2006 aantal woninginbraken Bron: www.watdoetjegemeente.nl 50
8.1 Monumenten Het aantal rijksmonumenten per 1000 inwoners, 01-01-2007 's-hertogenbosch (7) 4 mermeer 0 2 4 6 8 10 12 14 16 aantal rijksmonumenten aantal rijksmonumenten 2006 2007 Bron: Monumentenjaarboek van de stichting Nationaal Contact Monumenten (NCM) 51
8.2 Toeristische bezoeken Het aantal toeristische bezoeken in 2007 's-hertogenbosch 4.810.000 0 4.000.000 8.000.000 12.000.000 16.000.000 2006 2007 aantal bezoeken Bron: Continu Vakantie Onderzoek niet alle 100.000+ gemeenten zijn in dit onderzoek betrokken 52
8.3 Bioscoopbezoek Het bioscoopbezoek per inwoner in 2006 's-hertogenbosch (7) 3,5 0 1 2 3 4 5 6 2004 2006 bioscoopbezoek Bron: NVB/NVF 53
8.4 Theatercapaciteit Het aantal vaste stoelen per 1000 inwoners, 01-01-2006 's-hertogenbosch (11) 11,7 0 5 10 15 20 25 30 2004 2006 aantal stoelen Bron: Theaterinstituut Nederland 54
8.5 Hotelcapaciteit Het aantal bedden per 1000 inwoners, 1-1-2007 mermeer 's-hertogenbosch (17) 5,8 Nederland; 12,4 0 10 20 30 40 50 60 70 2006 2007 aantal bedden Bron: bedrijfschap Horeca en Catering 55
8.6 Cafés/bars Het aantal cafés per 10.000 inwoners op 1-1-2007 's-hertogenbosch (8) 8,3 mermeer Nederland; 6,3 0 5 10 15 20 2006 2007 aantal cafés Bron: bedrijfschap Horeca en Catering 56
8.7 Restaurants Het aantal restaurants per 10.000 inwoners op 1-1-2007 's-hertogenbosch (4) 9,2 mermeer Nederland; 6,6 0 3 6 9 12 15 2006 2007 aantal restaurants Bron: bedrijfschap Horeca en Catering 57
8.8 Toerisme Aandeel banen in de toeristische sector, 2007 mermeer 's-hertogenbosch (17) 5,3% Nederland; 6,8 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 2006 2007 percentage Bron: Lisa 58
9.1 Opkomst lokale verkiezingen Opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2006 's-hertogenbosch (18) 51,5% mermeer 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% percentage van de bevolking 2002 2006 Bron: www.verkiezingsuitslagen.nl 59
9.2 AD - misdaadscores, 2006 Rangorde naar aanleiding van 12 delicten die hier worden vergeleken. Hoe lager de score, hoe onveiliger. 1 = onveiligst 's-hertogenbosch (5) 6 mermeer 0 50 100 150 200 2005 2006 rangorde van alle gemeenten Bron: Algemeen Dagblad 60
9.3 Lokale lasten Het gemiddelde bedrag dat een meerpersoonshuishouden betaalt aan ozb, rioolrecht en reininginsheffing 2008 mermeer 's-hertogenbosch (17) 586,- 0 100 200 300 400 500 600 700 2007 2008 euro Bron: www.coelo.nl ; 517,- / 600,- 61
9.4 Oordeel gemeentewebsite Gewogen scores betreffende; Gebruiksvriendelijkheid, transparantie, (gepersonaliseerde) dienstverlening, toegankelijkheid. 's-hertogenbosch (10) 71,6 Den Haag mermeer Bron: www.advies.overheid.nl 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 nov-2007 jul-2008 score 62