Een Werkende Arbeidsmarkt Bas ter Weel 16 mei2014
Duurzame inzetbaarheid Doel Langer werken in goede gezondheid Beleid gericht op Binden: Gezondheid als voorwaarde voor deelname Ontbinden: Mobiliteit als middel om te blijven deelnemen Verbinden: (bij)scholing als investering voor langere deelname Dit alles in een economie waarin technologische veranderingen vraag en aanbod beïnvloeden globalisering productieprocessen opknipt
Binden Uitgaven aan ziekte en arbeidsongeschiktheid zijn met 3,8% bbp relatief hoog Arbeidsongeschiktheid daalt, maar aandeel ouderen stijgt tot bijna 60% Mensen met mindere gezondheid hebben slechtere positie: minder gezonde mensen zijn vaker werkloos of werkzaam in tijdelijke baan
Aandeel ouderen in arbeidsongeschiktheidsregelingen stijgt 0,9 Aandeel in de populatie arbeidsongeschikten 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 55-65 jarigen 45+'ers 0,3 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Minder gezond betekent slechtere arbeidsmarktpositie 100 70 Percentage mensen dat gezondheid als minstens goed beschouwt 95 90 85 80 75 70 65 60 65 60 55 50 45 40 35 30 Vast contract Tijdelijk contract Zelfstandige Werkloos Arbeidsongeschikt (rechteras) 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Leeftijdscategorie
Ontbinden Ouderen zitten vaak vast in banen die op hun retour zijn en een hoge mate van routinematige werk hebben Na ontslag komen 55+ ers moeizaam weer aan het werk Er bestaat een hogere druk om taken uit te besteden voor beroepen met meer oudere werknemers
Oudere werknemers vaker in minder toekomstbestendige banen Verandering in de gemiddelde leeftijd van mensen in een beroep (jaren) 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00-2,00-4,00-1,50-1,00-0,50 0,00 0,50 1,00 Verandering in het werkgelegenheidsaandeel van een beroep (%)
Kleiner kans op een nieuwe baan na ontslag voor oudere werknemers Verandering in werkgelegenheid t.o.v. controlegroep 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 -8-7 -6-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kalendermaanden 25-34 35-44 45-54 55-59
Hogere druk om werk uit te besteden voor beroepen met veel ouderen Verandering in de gemiddelde leeftijd van mensen in een beroep (jaren) 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 Druk om taken in het buitenland te laten uitvoeren
Verbinden Participatie in (bij)scholing en levenlang leren is laag, vooral onder 40+ ers Jongeren hebben hogere bereidheid te investeren in scholing tijdens het werk; vooral sterke afname vanaf 55 jaar Ouderen zijn bereid loon in te leveren om taken af te stoten of om niet meer te hoeven investeren
Jongeren investeren meer dan ouderen 3,5 gemiddelde bereidheid te investeren (schaal 1-5) 3 2,5 20 30 40 50 60 leeftijd
Lager loon voor minder inspanning lijkt te worden geaccepteerd 2,1 bereidheid om loon in te leveren (schaal 1-3) 2 1,9 1,8 20 30 40 50 60 leeftijd
Recente ontwikkelingen Technologische verandering lijkt het midden van de arbeidsmarkt te raken Globalisering knipt productieketens op en leidt tot offshoring en outsourcing van werk
Aanbod steeds hoger opgeleid 1800 1600 Aantallen x 1.000 1400 1200 1000 800 600 400 200 Basis Mbo1 Mbo2/3 Mbo4 Havo/vwo Hbo Wo 0
Hoge opleiding loont meer, middelbaar minder 0,70 0,60 Onderwijsrendement t.o.v. Vmbo 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 mbo hbo wo 0,00-0,10 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009
Doorsnede werkloosheid 0,180 Werkoosheid (werklozen als aaandeel van de beroepsbevolking 0,160 0,140 0,120 0,100 0,080 0,060 0,040 0,020 0,000 Basis Mbo1 Mbo2/3 Mbo4 Havo/vwo Hbo Wo
Middelbaar opgeleiden en ICT investeringen Verandering in de vraag naar middelbaar opgeleiden 23 20 17 14 11 8 5 Landbouw Textiel Hout Voeding Overige industrie Mineralen Rubber Metaal Papier Chemie Machines Transport Electronica 0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 0,03 0,035 0,04 ICT investeringen, 1980-2004
Hoogopgeleiden en ICT investeringen Verandering in de vraag naar hoogopgeliden 16 14 12 10 8 6 Landbouw Textiel Mineralen Rubber Hout Metaal Voeding Overige industrie Transport Machines Chemie Electronica Papier 4 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03 0,03 0,04 0,04 ICT investeringen, 1980-2004
Werkgelegenheid in het midden daalt Verandering werkgelenheidsaandeel 10 5 0-5 -10-15 Roemenie Verenigd Koninkrijk Frankrijk Spanje Zweden Finland Portugal Griekenland Italie Belgie Laag Gemiddeld Hoog Polen Duitsland Nederland
Beleidsuitdagingen Binden: Kwetsbare werknemers vormen risico voor werkgever en blijven aan de kant staan als verplichtingen hoog zijn Ontbinden: Mobiliteit op latere leeftijd onaantrekkelijk voor werknemer, omdat rechten worden verloren en kans op werkloosheid toeneemt Verbinden: Scholing is onaantrekkelijk op latere leeftijd voor werknemer, omdat het te duur is
Binden Binden door relatief hoge werkgeversverplichtingen Voordeel Onderinvestering wordt voorkomen Werkloosheid wordt niet afgewenteld Nadeel Baancreatie is duur Risicoselectie Evenwicht tussen verplichtingen en perverse prikkels
Ontbinden Ontbinden door stimuleren mobiliteit Voordeel Betere allocatie Ruimte voor passend contract Nadeel Minder bedrijfsspecifieke investeringen Korte terugverdientijd Evenwicht tussen vastroesten en baan/werkzekerheid
Verbinden Deelname aan (bij)scholing stimuleren om te verbinden Voordeel Inzetbaarheid blijft op peil Maatschappelijke kosten niet-participerende mensen hoog Nadeel Duur voor individu Bedrijf heeft vooral interesse in specifieke investering Evenwicht tussen (maatschappelijke) kosten investering en uitval
Conclusie Observaties Maatschappelijke kosten van uitval en non-participatie zijn groot Private partijen nemen deze kosten niet mee in beslissing Kwetsbare groepen blijven mogelijk aan de kant staan als ze uitvallen Beleidsuitdaging Internaliseren van externe effecten Aannamesubsidies en ontslagbelasting om aan het werken te blijven Werkgeversverplichtingen voor gezondheid, maar niet te hoog Instituties die mobiliteit belemmeren onder de loep nemen zonder werkzekerheid te verlagen