EUROPEES ARBEIDSRECHT

INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR ARBEIDSRECHT LC.A.-reeks EUROPEES ARBEIDSRECHT 10de herwerkte uitgave ROGER BLANPAIN Algemene reeks 16 2009 i die keure

INHOUDSTAFEL INHOUD LIJST VAN AFKORTINGEN V XXIII PROLOOG 1 DEEL I. ALGEMEEN DEEL 11 Hoofdstuk I. Sociale Instellingen 13 Afdeling 1. Het Economisch en Sociaal Comité 13 Afdeling 2. Het Europees Sociaal Fonds 13 Afdeling 3. Europees Centrum voor de Ontwikkeling van de Beroepsopleiding 17 Afdeling 4. Het Comité voor Sociale Bescherming 18 Afdeling 5. De Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden 18 Afdeling 6. De tripartiete sociale top voor groei en werkgelegenheid 19 Afdeling 7. Europees Agentschap voor de Veiligheid en de Gezondheid op het Werk 20 Afdeling 8. Het Comité van de Regio's 21 Afdeling 9. Het Comité voor de Werkgelegenheid 22 Afdeling 10. Andere raadgevende comités 22 Afdeling 11. Comités voor Sectorale Dialoog 22 Afdeling 12.Het Europees Centrum voor Arbeidsverhoudingen 24 Afdeling 13.Het Europees Instituut voor Gendergelijkheid 24 Afdeling 14.Het Europees Fonds voor Aanpassing aan de Globalisering 25 Afdeling 15.Het Europees Bureau voor de Grondrechten in Wenen 27 Hoofdstuk II. De sociale gesprekspartners 29 Afdeling 1. Werkgeversorganisaties 29 Afdeling 2. Werknemersorganisaties 31 Hoofdstuk III. Arbeidsrechtelijke bevoegdheden 35 Afdeling 1. Inleidende beschouwingen 35 Afdeling 2. De EG 35 1. Hiërarchie in de doelstellingen: het monetaire beleid primeert 35 2. Sociale doelstellingen 37 V

3. Grondrechten en bevoegdheden A. Grondrechten I. Megabeginselen (art. 6, lid 1 VEU) II. HetEVRM III. Sociale grondrechten IV. Discriminatie B. Bevoegdheden I. Samenwerking tussen de lidstaten II. Wetgevende bevoegdheid 1) Sociale bepalingen a) Stemming met gekwalificeerde meerderheid (1) Procedure (2) Gebieden b) Eenparigheid van stemmen (1) Procedure (2) Gebieden c) Uitgesloten gebieden (1) Beloning (2) Recht van vereniging (3) Stakingsrecht en recht tot uitsluiting 2) Aanpassing van de wetgeving III. Werkgelegenheidsbeleid 1) Coördinatie van de nationale strategieën 2) Het Europees Sociaal Fonds IV. Gelijke beloning, kansen en behandeling V. Beroepsopleiding VI. Betaalde vakantie VII. Economische en sociale samenhang VIII. Verslaggeving 4. De rol van de Commissie 5. Betrokkenheid van de sociale partners A. Raadplegingen op communautair niveau I. Sociale partners II. Het arrest van het Gerecht van Eerste Aanleg van 17 juni 1998 B. Tenuitvoerlegging van richtlijnen C. Sociale dialoog D. Europese collectieve arbeidsovereenkomsten I. De Overeenkomst van 31 oktober 1991 II. Het Verdrag van Amsterdam (1997) 1) Tenuitvoerlegging overeenkomstig nationale praktijk 2) Tenuitvoerlegging door een besluit van de Raad III. Autonoom collectief overleg 37 37 37 38 38 38 38 39 40 40 41 41 41 44 44 44 45 46 46 47 47 49 49 50 51 51 51 52 52 52 53 53 54 55 56 59 59 59 61 62 62 62 VI

Hoofdstuk IV. Europees arbeidsrecht: aanhangwagen of locomotief? 65 Afdeling 1. Het Gemeenschapshandvest van sociale grondrechten 65 1. Grondslag 65 2. Doelstelling 65 3. Draagwijdte 66 4. Inhoud 67 A. De twaalf geboden 67 B. Tenuitvoerlegging 69 Afdeling 2. Het Verdrag van Nice (december 2000) 69 1. Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie 69 A. De Preambule 69 B. Inhoud: de grondrechten 70 C. Algemene bepalingen 71 I. Werkingssfeer 71 II. Reikwijdte van de gewaarborgde rechten 71 III. Beschermingsniveau 72 IV. Verbod van misbruik van recht 72 D. Een evaluatie: het bindend effect 72 2. Gekwalificeerde meerderheid en unanimiteit 75 Afdeling 3. Richtsnoeren voor het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten voor 2008-2010 75 Afdeling 4. Groenboek over de modernisering van het arbeidsrecht (2006) 83 1. Ontwikkeling van de Europese arbeidsmarkten 84 2. Steeds meer atypische contractvormen 84 3. Modernisering van het arbeidsrecht: discussiepunten 85 Afdeling 5. Flexizekerheid: betere banen voor meer mensen (2007) 86 DEEL H. INDIVIDUEEL ARBEIDSRECHT 89 Hoofdstuk I. Het vrije verkeer van werknemers 93 Afdeling 1. Gelijke behandeling 1. Nationale regelingen 2. Eigen recht 3. Arbeid in loondienst 4. Verrichten van arbeid 5. Syndicale vrijheid. Participatie. Bestuur van publiekrechtelijke lichamen 6. Huisvesting 95 95 100 102 103 108 109 VII

Afdeling 2. Rechten van familieleden 109 1. Vestigingsrecht 110 2. Recht te arbeiden 111 3. Recht op vorming voor de kinderen 112 Afdeling 3. Toepassingsgebied 113 1. Werknemers 113 A. In het algemeen 113 B. Sport 116 I. De Bosman-case 117 II. De Deliège-case 122 III. De Lethonen-case 124 IV. De Kolpak-case 125 V. Op nieuwe wegen: Bosman delenda est 126 1) Afkoop van de Balog-case 126 2) De Verklaring van Nice 126 VI. De Andrew Webster-Case 128 C. Andere 128 2. Familieleden 129 3. Uitzonderingen 132 A. Betrekkingen in overheidsdienst 132 B. Openbare orde, veiligheid en gezondheid 133 Afdeling 4. Bevorderende maatregelen 134 1. Arbeidsvoorziening 134 2. Beroepsopleiding 135 3. Erkenning van beroepsbekwaamheden en diploma's 140 4. De erkenning van beroepskwalificaties 140 Hoofdstuk II. Het vrij verrichten van diensten 143 VIII Afdeling 1. Toepassingsgebied 143 1. Dienst 143 I. Materieel 143 II. Personeel 144 2. Tegen betaling 144 3. Tijdelijk 144 4. Grensoverschrijdend 145 Afdeling 2. Verbod van beperkingen en van discriminatie 146 1. Beperkingen 146 2. Discriminatie 147 Afdeling 3. Geoorloofde beperkingen en ongelijke behandeling 148

1. Openbaar gezag, openbare orde, veiligheid en gezondheid 148 I. Openbaar gezag 148 II. Openbare orde, veiligheid en gezondheid 148 A. Toepassingsgebied 149 B. Beperkingen om redenen van openbare orde, openbare veiligheid of volksgezondheid 150 1. Algemene beginselen 150 2. Bescherming tegen verwijdering 150 3. Volksgezondheid 151 4. Kennisgeving van besluiten 151 5. Procedurele waarborgen 151 2. Beperkingen op grond van de rule ofreason 152 I. Algemeen 152 II. Bescherming van werknemers 153 A. Toepassing van nationale wetgeving en CAO's: Rush Portuguesa 153 1. Feiten 154 2. Oordeel van het Hof 154 B. Verfijning van het algemeen beginsel 155 1. De Vander Eist-case 155 a. Feiten 155 b. Oordeel van het Hof 156 2. De Arblade-Case 159 a. Feiten 159 b. Wetgeving en collectieve arbeidsovereenkomsten van het werkland 159 c. Beoordeling 162 3. De zaak-andré Mazzoleni 163 a. Feiten 163 b. Minimumloon 164 c. Geldende beginselen 164 4. De Finalarte Sociedade de Construcgao Civil Lda-Case 166 a. De nationale regeling: vakantie met behoud van loon in de Duitse bouw 166 b. De hoofdgedingen en de prejudiciële vragen 168 c. Antwoorden van het Hof van Justitie 169 5. De zaak-portugaia Constraccöes Lda 174 a. Feiten 174 b. De prejudiciële vraag 174 c. Antwoord van het Hof 174 6. Commissie/Duitsland: evenredigheid 177 7. Commissie/Italië: bijkantoor en borgsom 181 8. Commissie/Duitsland: werkvisurn 182 9. Commissie/Spanje: particuliere beveiliging 183 10. De Viking-Case: vrijheid van vestiging 184 IX

11. De Laval-Case: vrijheid van diensten 187 12. De Rüffert-Case: collectieve arbeidsovereenkomsten? 190 Hoofdstuk III. Internationaal privaat arbeidsrecht 197 Afdeling 1. De bevoegde rechter 197 1. Arbeidsovereenkomsten 197 2. Collectieve actie bij arbeidsconflicten 198 Afdeling 2. Het geldende recht 199 1. Het Verdrag van 19 juni 1980 199 2. De Verordening nr. 593/2008 van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst (Rome I) 200 A. Toepassingsgebied 200 B. Rechtskeuze 201 C. Individuele arbeidsovereenkomsten 201 D. Bepalingen van bijzonder dwingend recht 201 E. Openbare orde van het forum 202 Afdeling 3. De terbeschikkingstelling van werknemers met het oog op het verrichten van diensten 203 1. Genesis van de richtlijn van 1996 203 2. Rome I en de richtlijn 96/71 204 3. De richtlijn 96/71 205 A. Toepassingsgebied t.a.v. ondernemingen 205 I. Ondernemingen, gevestigd in de EU/EER 205 II. Ondernemingen, gevestigd in derde landen 206 III. Gevallen van terbeschikkingstelling 206 B. Terbeschikkinggestelde werknemers 207 C. Arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden 208 I. De harde kern 208 II. Rechtsbronnen 209 III. De harde kern arbeidsvoorwaarden in detail 210 1) Maximale werk- en minimale rustperioden 210 2) Minimumaantal betaalde vakantiedagen 210 3) Minimumloon 210 a) Loon 210 b) Insolventie van de werkgever 211 4) Voorwaarden voor het ter beschikking stellen van werknemers, inzonderheid door uitzendbedrijven 212 a) Uitzendarbeid 212 b) Veiligheid en gezondheid 213 5) Gezondheid, veiligheid en hygiëne op het werk 213 6) Beschermende maatregelen met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden van

zwangere of pas bevallen vrouwen, kinderen en jongeren 213 7) Gelijke behandeling van mannen en vrouwen, alsmede andere bepalingen inzake discriminatie 213 D. Uitzonderingen op de "harde kern" 214 E. Gunstiger voorwaarden 215 F. Verruiming: algemeen verbindend verklaarde CAO's of scheidsrechterlijke uitspraken 216 G. Verdere verruiming: openbare orde 217 4. Samenwerking inzake informatie 221 5. Handhaving 222 A. Borg 222 B. Vertaling en melding 227 C. Een Europese detacheringsverklaring en visum en aangifteprocedure 228 I. Voorkoming van misbruiken 228 II. Naleving van loon- en arbeidsvoorwaarden 228 III. Vaste werknemers 229 D. De rol van de sociale partners inzake handhaving 229 6. Bevoegde rechtsmacht 229 7. Opvolging door de Europese Commissie 230 A. Omzetting en tenuitvoerlegging 230 B. Richtsnoeren 230 C. Bescherming van werknemers 231 Hoofdstuk IV. Individuele arbeidsovereenkomsten 233 Afdeling 1. Bepaalde tijd, uitzendarbeid en deeltijdwerk 233 1. Richtlijn: veiligheid en gezondheid 233 A. Toepassingsgebied 234 B. Doel: gelijke behandeling 234 C. Voorlichting van werknemers 235 D. Opleiding van werknemers 235 E. Inschakeling van werknemers en medisch toezicht 235 F. Beschermings- en preventiediensten 236 G. Uitzendarbeid: verantwoordelijkheid 236 H. Verslaggeving 236 2. Raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid 236 A. Doel 237 B. Werkingssfeer 237 C. Definities 237 D. Het beginsel van gelijke behandeling 238 E. Mogelijkheden voor deeltijdwerk 239 I. Wegwerken van belemmeringen 239 II. Overgang naar deeltijdwerk en ontslag 239 XI

III. Aanbevelingen voor werkgevers 239 F. Bepalingen betreffende de tenuitvoerlegging 241 I. Gunstiger bepalingen 241 II. Niveau van bescherming 241 III. Mogelijkheden CAO' s te sluiten 242 IV. Geschillen 242 V. Herziening 242 G. Inwerkingtreding 242 3. Raamovereenkomst inzake arbeidscontracten voor bepaalde tijd 243 4. Arbeidsovereenkomst betreffende uitzendarbeid 253 I. Algemeenheden 253 A. Doel van de richtlijn 253 B. Toepassingsgebied 254 C. Definities 254 D. Toegelaten uitzendarbeid 255 II. Arbeidsvoorwaarden 255 A. Gelijke behandeling (Art. 5) 255 B. Toegang tot werk, collectieve voorzieningen en beroepsopleiding (Art. 6) 256 1. Vacatures 256 2. Vrijheid van arbeid 256 3. Gratis voor werknemers 257 4. Toegang tot bedrijf svoorzieningen 257 C. Vertegenwoordiging van de uitzendkrachten 257 D. Informatie van de werknemersvertegenwoordigers 257 III. Uitvoering 258 5. Een raamakkoord voor telewerk 258 A. Definitie en toepassingsgebied 258 B. Vrijwillig karakter 258 C. Arbeidsvoorwaarden 259 D. Databescherming 259 E. Privacy 259 F. Uitrusting 259 G. Veiligheid en gezondheid 260 H. Organisatie van het werk 260 I. Vorming 260 J. Collectieve rechten 261 Afdeling 2. Informatie betreffende de arbeidsvoorwaarden 261 1. Werkingssfeer 262 2. Te verstrekken informatie 263 A. In het algemeen 263 B. De in het buitenland werkende werknemer 265 C. Wijzigingen 265 D. Termijn en wijze van informatie 265 XII

3. Verdediging van rechten 266 4. Tenuitvoerlegging 266 Afdeling 3. Arbeidsbemiddeling. Monopolie overheidsdienst 267 Hoofdstuk V. Kinderopvang en bescherming van jongeren op het werk. üe richtlijn van 22 juni 1994 Afdeling 1. Kinderopvang Afdeling 2. Bescherming van jongeren op het werk 1. Inleidende beschouwingen 2. Doelstelling en toepassingsgebied A. Doelstelling B. Toepassingsgebied 3. Definities 4. Verbod op kinderarbeid 5. Culturele en soortgelijke activiteiten 6. Algemene verplichtingen van de werkgever 7. Kwetsbaarheid van de jongeren - arbeidsverbod 8. Arbeidstijd 9. Nachtarbeid 10. Rusttijd 11. Jaarlijkse rusttijd 12. Maatregelen - niet-verlagingsclausule - slotbepalingen 271 271 272 272 274 274 274 275 275 276 276 277 278 279 279 280 280 Hoofdstuk VI. Gelijke behandeling 281 Afdeling 1. Een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep 281 1. Doel en het begrip discriminatie 282 2. Werkingssfeer en wezenlijke beroepsvereisten 283 3. Redelijke aanpassingen voor gehandicapten en rechtvaardiging van verschillen in behandeling op grond van leeftijd 284 4. Positieve acties en specifieke maatregeien 289 5. Minimumvereisten 289 6. Verdediging van rechten 289 7. Bewijslast 290 8. Bescherming tegen represailles 290 9. Verspreiding van informatie 290 10. Sociale dialoog 291 11. Dialoog met niet-gouvernementele organisaties 291 12. Naleving van de richtlijn 291 13. Sancties 291 14. Uitvoering 292 XIII

15. Verslag 292 16. Inwerkingtreding 292 Afdeling 2. Gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming 293 l.doel 293 2. Het begrip discriminatie 293 3. Werkingssfeer 294 4. Wezenlijke en bepalende beroepsvereisten 294 5. Positieve acties 295 6. Minimumvereisten 295 7. Verdediging van rechten 295 8. Bewijslast 295 9. Bescherming tegen represailles 296 10. Verspreiding van informatie en dialoog 296 11. Organen voor de bevordering van gelijke behandeling 297 12. Naleving van de richtlijn 297 13. Sancties 297 Hoofdstuk VIL Gelijke behandeling van mannen en vrouwen 299 XIV Afdeling 1. Fundamenteel recht met ruim toepassingsgebied 299 1. Recht 299 2. Man en vrouw. Seksuele geaardheid 300 Afdeling 2. Begrip gelijke behandeling 301 1. Gelijkheid van kansen of gelijkheid van uitkomst 302 2. Directe en indirecte discriminatie 303 3. Uitzonderingen 314 A. Aard en voorwaarden van de beroepsactiviteit 314 B. Bescherming van de vrouw - Ouderschapsverlof 315 C. Positieve discriminatie 316 Afdeling 3. Voorwerp 319 1. Gelijke beloning voor gelijke arbeid of gelijkwaardige arbeid 319 A. Gelijke arbeid of gelijkwaardige arbeid 319 B. Gelijke beloning 325 2. Arbeidsproces, promotie, beroepsopleiding 340 3. Arbeidsvoorwaarden 347 14. Sociale zekerheid, pensioen 357 5. Vrijheid van vereniging 358 6. Handhaving, bevordering en sociale dialoog 359 A. Handhaving 359 B. Bescherming tegen ontslag 359 C. Bevordering 359

D. Sociale dialoog E. Sancties Afdeling 4. Bewijslast 1. Bedoeling 2. Definities 3. Werkingssfeer 4. Bewijslast 5. Kennisgeving 6. Vrijwaring van het beschermingsniveau 7. Implementatie Afdeling 5. Directe werking Afdeling 6. Richtlijn 2006/54/EG inzake gelijke kansen en gelijke behandeling 1. Doel en definities A. Doel B. Definities 2. Gelijke beloning: Discriminatieverbod 3. Toegang tot het arbeidsproces, beroepsopleiding en promotie en ten aanzien van arbeidsvoorwaarden A. Discriminatieverbod B. Terugkeer na zwangerschaps- en bevallingsverlof C. Vaderschapsverlof en adoptieverlof 4. Rechtsmiddelen A. Verdediging van rechten B. Compensatie of reparatie C. Bewijslast 5. Bevordering van gelijke behandeling Dialoog A. Organen voor gelijke kansen B. Sociale dialoog C. Dialoog met niet-gouvernementele organisaties 6. Handhaving A. Naleving B. Bescherming tegen represailles C. Sancties 360 360 361 361 361 361 362 362 362 362 363 363 363 363 364 364 364 364 365 365 365 365 366 366 366 366 367 367 368 368 368 368 Hoofdstuk VIIL Bescherming van de zwangere vrouw op het werk 369 XV

Hoofdstuk IX. Arbeidsduur, zondagsrust, nachtarbeid en ouderschapsverlof 375 XVI Afdeling 1. Arbeidsduur 375 1. Algemeenheden 375 2. Richtlijn van 4 november 2003 betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd 378 A. Toepassingsgebied en definities 380 I. Doel en toepassingsgebied 380 II. Definities 381 B. Minimumrusttijden - andere aspecten van de organisatie van de arbeidstijd 385 I. Dagelijkse rusttijd - pauzes 385 II. Wekelijkse rusttijd 387 III. Maximale wekelijkse arbeidstijd 387 IV. Jaarlijkse vakantie 387 C. Nachtarbeid - ploegenarbeid - werkrooster 388 I. Duur van de nachtarbeid 388 II. Medische keuring en overgang van nachtarbeiders naar dagwerk 388 III. Garanties voor nachtarbeid 388 IV. Kennisgeving wanneer regelmatig gebruik wordt gemaakt van nachtarbeiders 389 V. Bescherming op het gebied van veiligheid en gezondheid 389 VI. Werkrooster 389 D. Diverse bepalingen 389 I. Meer specifieke gemeenschapsvoorschriften en gunstiger bepalingen 389 II. Referentieperioden 389 III. Afwijkingen 390 IV. Slotbepalingen 394 3. Arbeidstijd van zeevarenden 396 4. Arbeidstijd van het mobiel personeel van de burgerluchtvaart 403 5. De organisatie van de arbeidstijd van personen die mobiele werkzaamheden in het wegvervoer uitoefenen 406 6. Bepaalde aspecten van de arbeidsvoorwaarden voor mobiele werknemers die interoperabele grensoverschrijdende diensten in de spoorwegsector verrichten 412 Afdeling 2. Zondagsrust 415 Afdeling 3. Nachtarbeid en gelijke behandeling 416 Afdeling 4. Ouderschapsverlof 418 1. Doelstellingen en beginselen 419

A. Doelstellingen 419 B. Waarden 419 I. Gezinsleven 419 II. Gelijke behandeling 419 C. Subsidiariteit en proportionaliteit 419 D. Concurrentievermogen - KMO's 420 2. Toepassingsgebied 420 3. Inhoud 420 A. Ouderschapsverlof 420 I. Begrip 420 II. Voorwaarden en wijze van toepassing 421 III. Bescherming tegen ontslag - terugkeer 421 IV. Verworven rechten en arbeidsverhouding 422 V. Sociale zekerheid 422 B. Arbeidsverzuim door overmacht 422 4. Slotbepalingen 422 A. Algemeenheden 422 B. Tenuitvoerlegging 423 C. Geschillen en uitleg 423 D. Herziening 423 5. Richtlijn van 3 juni 1996: tenuitvoerlegging 423 Hoofdstuk X. Veiligheid en gezondheid 425 Afdeling 1. Eerste maatregelen 425 1. Euratom 425 2. EG: het vervoer 425 3. Verdere acties 426 Afdeling 2. De Eenheidsakte en artikel 118A (nu art. 137 VEG) 426 1. Veiligheid en gezondheid en het arbeidsmilieu: begripsomschrijving 426 2. Toepassing 429 A. De kaderrichtlijn van 12 juni 1989 429 I. Werkingssfeer en definities 429 II. Verplichtingen van de werkgever 430 III. Voorlichting, raadpleging en deelneming van de werknemers 431 IV. Varia 431 B. De specifieke richtlijnen 432 C. Het Comité van Hoge Functionarissen van de Arbeidsinspectie 432 Afdeling 3. Raamovereenkomst betreffende stress op het werk van 8 oktober 2004 432 ll.doel 432 XVII

2. Begrip 433 3. Vaststellen van stress 433 4. Verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers 433 5. Voorkomen, wegnemen of verminderen van stress op het werk 433 6. Omzetting en opvolging 434 Afdeling 4. Raamovereenkomst over geweld en pesterijen op het werk van 26 april 2007 434 1. Inleiding 434 2. Doel 435 3. Beschrijving 436 4. Voorkoming, identificering en oplossing van problemen inzake pesterijen en geweld 436 5. Uitvoering en vervolgcontrole 437 Hoofdstuk XI. Herstructurering van ondernemingen 439 Afdeling 1. Collectief ontslag 439 1. Definities en toepassingsgebied 440 2. Informatie en consultatie van werknemersvertegenwoordigers 445 3. Rol van de overheid 448 Afdeling 2. Overgang van ondernemingen, fusie en splitsing van naamloze vennootschappen 449 1. Overgang van ondernemingen 449 A. Definities en toepassingsgebied 450 B. De verworven rechten 471 I. Individuele rechten 471 II. Collectieve arbeidsovereenkomsten 474 III. Sociale zekerheid 474 IV. Bescherming tegen ontslag 474 V. Vertegenwoordigers van de werknemers 477 C. Informatie en overleg 478 2. Fusies en splitsingen van naamloze vennootschappen 479 Afdeling 3. Onvermogen van de werkgever 480 1. Werkingssfeer en definities 481 2. Gewaarborgd loon 483 3. Grensoverschrijdende gevallen 484 4. Sociale zekerheid 485 XVJJI

DEEL III. COLLECTIEF ARBEIDSRECHT 487 Hoofdstuk I. Collectief onderhandelen en de vrije mededinging 491 Hoofdstuk II. Inspraak van werknemers 495 Afdeling 1. Informatie en consultatie 495 Afdeling 2. De Europese Naamloze Vennootschap (SE) 502 1. De richtlijn en verordening van 8 oktober 2001 502 A. Definities 503 B. Vorming van een ENV 504 C. Structuur van de ENV 504 I. Dualistisch stelsel 504 II. Monistisch stelsel 505 D. Inspraak van werknemers 505 I. De onderhandelingsprocedure 505 1) De oprichting van een bijzondere onderhandelingsgroep 505 a) Samenstelling 505 b) Regeling inzake inspraak 506 c) Besluitvorming 506 d) Deskundigen 507 e) Opt-out 507 f) Uitgaven 507 2) Inhoud van de overeenkomst 508 3) Duur van de onderhandelingen 508 4) Geest van samenwerking 509 5) Toepasselijke wetgeving 509 II. Referentievoorschriften 509 1) Samenstelling van het orgaan dat de werknemers vertegenwoordigt 509 2) Referentievoorschriften voor informatie en raadpleging 510 3) Referentievoorschriften voor medezeggenschap 511 4) Toepassing van de referentieregels 512 III. Diverse bepalingen 513 1) Geheime en vertrouwelijke informatie 513 2) Werking van het vertegenwoordigingsorgaan en procedure ter informatie en raadpleging van de werknemers 514 3) Bescherming van de werknemersvertegenwoordigers 514 4) Misbruik van procedures 514 5) Naleving van de richtlijn 514 XIX

6) Verband van deze richtlijn met andere bepalingen 515 2. Sommige voorlopige beschouwingen 515 Afdeling 3. Europese ondernemingsraden 516 1. Algemeenheden 516 2. Informatie en raadpleging van werknemers: de richtlijn van 22 september 1994 betreffende een EOR of een procedure 517 A. Doelstelling en werkingssfeer 517 I. Doelstelling 517 II. Werkingssfeer 518 1) Territoriaal 518 a) De lidstaten 518 b) De Europese Economische Ruimte (27+3) 518 c) Ondernemingen met hoofdkwartier buiten Europa 518 2) Persoonlijk: welke ondernemingen? 518 a) Getallen 519 (1) Onderneming met communautaire dimensie 519 (2) Concern 520 b) Hoofdbestuur 522 c) Varend personeel in de koopvaardij 522 B. Definities en begrippen 522 I. Informatie en raadpleging 522 II. Vertegenwoordigers van werknemers 522 C. Instelling van een EOR of van een procedure 523 I. De verplichting in een geest van samenwerking te onderhandelen 524 II. Verantwoordelijkheid en initiatief inzake onderhandelen 524 1) De verantwoordelijkheid van het hoofdbestuur 524 2) Initiatief tot onderhandelen 525 3) Een of meerdere EOR's of procedures 526 III. De onderhandeling van de overeenkomst 526 1) Partijen bij de overeenkomst en de bijzondere onderhandelingsgroep 526 a) Samenstelling van de bijzondere onderhandelingsgroep 527 b) Taak van de onderhandelende partijen 528 2) Weigering en afbreking van de onderhandeling 528 3) Deskundigen en kosten 529 4) Rol van de vakbonden en van de werkgeversorganisaties 529 IV. Aard, binding, vorm en taal van de overeenkomst 529 1) Aard en binding van de overeenkomst 529 2) Vorm en taal van de overeenkomst 530 XX

V. Inhoud van de overeenkomst 531 1) Werkingssfeer 532 2) De instelling van een EOR 532 3) De instelling van een procedure 535 D. Schadelijke en vertrouwelijke informatie 535 E. Bescherming van de werknemersvertegenwoordigers 536 F. Naleving van de verplichtingen van de richtlijn - verband met andere bepalingen slotbepalingen 536 I. Naleving van de verplichtingen van de richtlijn 536 II. Verband met andere bepalingen 538 III. Slotbepalingen 539 G. Subsidiaire voorschriften: een verplichte EOR 540 I. Samenstelling van de EOR 540 II. Bevoegdheid 541 1) Algemene bevoegdheid (jaarlijks) 541 2) Ad-hocinformatie 541 III. Werkwijze 542 IV. Deskundigen 543 V. Kosten 543 VI. Toekomstige ontwikkelingen 543 H. Bestaande overeenkomsten 543 I. Juridische aspecten 544 1) Wanneer, vorm en taal 544 2) Formaat: detail of voortdurend onderhandelen 544 3) Aard, binding en toepasselijke wetgeving 545 II. Draagwijdte en partijen bij de overeenkomst 545 1) Draagwijdte 545 2) Partijen 545 III. Inhoud van de overeenkomst 545 1) Een EOR, een procedure of eenandere vorm 545 2) Bevoegdheid: informatie en raadpleging 546 3) Werkwijze 546 4) Rol van deskundigen 547 5) Kosten 547 IV. Schadelijke en vertrouwelijke informatie 547 V. Het statuut van de werknemersvertegenwoordigers 547 VI. Duur van de overeenkomst 547 I. Herziening van de richtlijn van 1994 548 Afdeling 4. Algemeen kader betreffende de informatie en raadpleging van werknemers in de Europese Gemeenschap 549 1. Genesis van het voorstel 549 2. De richtlijn van 11 maart 2002 550 A. Doel en beginselen 550 B. Definities 551 XXI

C. Werkingssfeer 552 D. Nadere regelingen inzake informatie en raadpleging 552 E. Sociale dialoog 553 F. Vertrouwelijke informatie 553 G. Bescherming van werknemersvertegenwoordigers 553 H. Bescherming van rechten 553 I. Samenhang tussen deze richtlijn en andere communautaire en nationale bepalingen 554 J. Overgangsbepalingen 554 K. Omzetting 554 L. Toetsing door de Commissie 554 Afdeling 5. De Europese Coöperatieve Vennootschap 555 1. In het algemeen 555 2. De rol van de werknemers 556 A. Onderhandelingsprocedure 556 I. Instelling van een bijzondere onderhandelingsgroep 556 II. Inhoud van de overeenkomst 557 B. Referentievoorschriften 558 Afdeling 6. Openbaar overnamebod en grensoverschrijdende fusies van kapitaalvennootschappen 558 1. Openbaar overnamebod 558 2. Grensoverschrijdende fusies van kapitaalvennootschappen 559 WEBSITES 561 ZAAKREGISTER 563 xxn