Yannick Spruyt Japanologie 2 e Bachelor. De Japanse vrouw en consumptie

Yannick Spruyt Japanologie 2 e Bachelor De Japanse vrouw en consumptie Encyclopedie van de Japanologie Academiejaar 2005-2006

Professor dr. Vanoverbeke en Hans Coppens 2

3

4

1 Inleiding Toen we de opdracht kregen tot het schrijven van deze paper had ik al snel enkele onderwerpen gevonden waar ik interesse voor had. Zo waren er Japan en sport, de minderheden in Japan, het Japanse gevangenissysteem, etc. Tussen mijn lijstje van onderwerpen had ik ook Japan en consumptie staan. Omdat de bronnen over de andere onderwerpen enigszins beperkter waren dan die over Japan en consumptie, besloot ik dit als mijn onderwerp te kiezen. Er werd ons gevraagd een voorlopige titel van onze paper te bloggen. Al snel werd het me duidelijk dat mijn onderwerp enorm uitgebreid was. Japan en consumptie bestaat namelijk uit zeer veel facetten. Ik wist nog niet genoeg van dit onderwerp af om al met zekerheid te zeggen welk onderdeel zou willen bespreken. Ik had daarom ook alle moeite een nauwkeurige beschrijving te geven van mijn onderwerp. Japan en consumptie werd de voorlopige werktitel. Ik had me al van het begin voorgenomen een onderwerp te kiezen waar de media een minieme rol in speelde. Nu is het echter moeilijk geworden om een hedendaags onderwerp te vinden waar de media geen rol in speelt en toen ik voor Japan en consumptie koos wist ik duidelijk dat media hier wel een grote rol in zou spelen. Ik aanvaardde daarom met open armen de confrontatie met de media die me te wachten stond. Mijn interesse voor de media is lang geleden ontstaan bij het kijken naar televisie, het luisteren naar de radio, het lezen van kranten en tijdschriften etc. De media is zo veelzijdig en ze is niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Wat me vooral intrigeert zijn de gevolgen van de media op onze maatschappij. De veranderingen die de media in de loop van de geschiedenis met zich mee heeft gebracht hebben de wereld gevormd tot wat hij nu is. Waarom dan niet zien welke deze veranderingen zijn bij de consumptie van de Japanners? Toen ik tijdens mijn zoektocht naar een basiswerk de zoektermen uitbreidde met media kwam ik op een boek dat mijn onderwerp zou vastleggen: Skov, Lise en Brian Moeran, Women, Media & Consumption in Japan, Surrey: Curzon Press, 1995. Nadat ik enkele pagina s uit dit boek had gelezen wist ik welke richting ik uit moest. 5

De media in Japan legt de Japanse vrouw vaak een beeld op waar aan voldaan moet worden. Met andere woorden, de Japanse vrouw past haar consumptie aan het beeld van de media aan. Sinds de opkomst van televisie in de jaren 80 is dit hard veranderd. Trends en hypes bepalen nu wat in is en wat geconsumeerd moet worden. De onderzoeksvragen waarop ik een antwoord wou vinden waren de volgende: Wat consumeert de Japanse vrouw? Hoe is die consumptie veranderd in de loop van de geschiedenis? Welke rol heeft de media in het bepalen van de consumptiegoederen? Wat zijn de gevolgen van het beeld opgelegd door de media voor de Japanse maatschappij? Het volgende dat ik moest kiezen was vanuit welk standpunt ik mijn zoektocht zou organiseren. Mijn onderwerp kon vanuit talloze hoeken aangepakt worden: verkoos ik een economische of sociologische aanpak? Of een socio-economische? Koos ik ervoor mij enkel op de rol van de media te richten? Of koos ik voor een antropologische aanpak? Na kort zoekwerk koos ik voor een antropologische aanpak. Wikipedia 1 leerde me dat antropologie valt onder te verdelen in 5 gebieden. Daar is de Culturele Antropologie één van: Antropologie is de studie of leer van de mens. Deze studie houdt zich zowel bezig met alle mensen als met alle dimensies van menselijkheid Culturele antropologie (ook volkenkunde, etnologie, sociale antropologie of sociaal-culturele antropologie genoemd) is de wetenschap die het sociale gedrag, de economische structuur en de religie van volken en bevolkingsgroepen bestudeert. 2 Uit vrees dat dit ik op deze manier te nauwkeurig te werk zou gaan en zo zeer weinig bronnen zou bekomen. Daarom koos ik ervoor om bronnen die vanuit een ander standpunt geschreven waren maar die toch een bijdrage konden leveren tot deze paper ook te bekijken en de interessantste op te nemen in deze paper. Nu de voorbereidingen van mijn onderwerp getroffen waren kon ik beginnen aan mijn zoektocht. Hierbij heb ik mij zo goed mogelijk aan de volgorde van de infosessies gehouden. Ik heb om te beginnen de Oost-Aziatische Bibliotheek geraadpleegd om er een basiswerk en andere boeken te vinden daarna heb ik de online databanken uitgepluisd en het tenslotte heb ik gebruik gemaakt van het internet. 1 http://nl.wikipedia.org/wiki/antropologie 2 http://nl.wikipedia.org/wiki/culturele_antropologie 6

2 Zoektermen Tijdens mijn zoektocht heb ik verschillende combinaties van de volgende trefwoorden gebruikt om zoveel mogelijk relevante resultaten te bekomen: Japan Women Feminism フェミニズム Kawaii 可愛い ( かわいい ) Consumption 消費 ( しょうひ ) Media 媒体 ( ばいたい ) メディア Media Influence Popular Culture Ganguro Body Image Anthropology 人類学 ( じんるいがく ) Brian Moeran 3 Zoektocht 3.1 Oost Aziatische Bibliotheek Mijn zoektocht begon dus in de Oost-Aziatische afdeling van de Centrale Bibliotheek van de KULeuven. Na de catalogus van de boekencollectie te hebben geraadpleegd besloot ik om met Libis te werken. Via Libis kan je in de catalogi van een groot aantal Belgische bibliotheken zoeken tussen boeken, encyclopedieën en tijdschriften door sleutelwoorden of auteursnamen in te voeren die betrekking hebben tot je onderzoeksthema. Ik besloot om me eerst te beperken tot de catalogus van de KULeuven om zo niet te veel resultaten te bekomen. Na verschillende combinaties van zoektermen als Japan en consumptie te hebben ingevoerd kwam ik op ongeveer 15-tal boeken die betrekking hadden tot Japan en consumptie. Het volgende boek trok meteen mijn aandacht: De Mente, Boy en Fred T. Perry, The Japanese As Consumers: Asia s First Great Mass Market, New York & Tokyo: Walker/Weatherhill, 1968. 7

Het boek trachtte uit te leggen welke invloed het werk, de verschillende gemeenschappen en omgevingen hadden op de dagelijkse consumptie van de doorsnee Japanner. Het bevatte ook een interessant hoofdstuk met de titel A Look At Five Families dat beschreef wat de consumptie betrof bij vijf verschillende groepen van inkomen, van rijk tot arm. Plots viel me echter op dat dit boek niet recent was. Het was zowat 38 jaar oud. Het viel me op dat van de vijftien resultaten die ik had bekomen het grootse deel al verouderd was. Ze waren daarom niet van minder waarde, maar ik was op zoek naar recenter materiaal om mee te werken. Nadat ik de verouderde boeken van mijn lijst had verwijderd hield ik nog een 5-tal boeken over. Mijn oog viel op het volgende boek. Yoshino, Kosaku, Consuming Ethnicity & Nationalism, Surrey: Curzon Press, 1999. Dit was niet zozeer omwille van de titel, maar omdat het boek was geschreven door een Japanner. Kosaku Yoshino was een Professor Sociologie aan de Universiteit van Tokyo. Het boek linkte consumptie aan nationalisme om zo een andere kijk te krijgen op de vorming van de verschillende bevolkingsgroepen en hun respectievelijke consumptie. Dit was echter niet wat ik uiteindelijk wou gaan bespreken. Toch leverde het boek me de schakel op die me tot mijn basiswerk zou brengen. Het boek was van een reeks die ConsumAsiaN noemt. Deze reeks boeken behandelt onderwerpen in verband met consumptie van over heel Azië. Elk boek bekijkt de relaties vanuit een ander standpunt. Vooraan in het boek van Kosaku Yoshino stond een lijst met andere boeken die ConsumAsian had uitgebracht. Eén boek trok mijn aandacht: Skov, Lise en Brian Moeran 3, Women, Media & Consumption in Japan, Surrey: Curzon Press, 1995. Toen ik bij mijn volgende zoektocht in de bibliotheek mijn zoektermen uitbreidde met de zoekterm media vond ik dan ook het betreffende boek. Ik besloot eerst te zoeken naar andere boeken uit deze reeks en zo vond ik het volgende boek: McCreedy, John, Japanese Consumer Behavior: From Worker Bees To Wary Shoppers, Surrey: Curzon Press, 2000. 3 Brian Moeran is een Professor aan de Business School in Copenhagen. Hoewel deze persoon geen Japanoloog is gaan een groot deel van zijn boeken over Japan en media. 8

Dit boek werd geschreven door de antropoloog John McCreedy die onderzoek had verricht aan het Hakuhodo Insitute of Life and Living. Het boek legde uit welke rol consumptie speelde in het dagelijkse leven van een Japanner en hoe dit was veranderd in de generaties na Wereldoorlog 2. Hoofdstuk 4 uit dit boek trok mijn aandacht. De titel van dit hoofdstuk was Women Spread Their Wings. Dit hoofdstuk handelde over hoe de vrouw was geëvolueerd in de decennia na Wereldoorlog 2 en wat zij deed met haar tijd. Omdat dit mij aantrok besloot ik mijn onderwerp te verfijnen tot de Japanse vrouw en consumptie. Dit boek bevatte echter maar één hoofdstuk dat betrekking had tot dit onderwerp en besloot daarom het boek van Brian Moeran en Lise Skov te gebruiken als basiswerk. Ik richtte me vervolgens op de bronnenlijst die in mijn basiswerk stond. Vreemd genoeg bleken deze weinig of geen nuttige informatie op te leveren. Boeken die een interessante titel hadden bleken helemaal niet nuttig te zijn en de overige boeken stuurden me de verkeerde richting uit. Ik veranderde mijn zoektermen door Japan en anthropology en kreeg zo een 20-tal resultaten. Het tweede resultaat leek aantrekkelijk: Mathews, Gordon & White, B., Japan s changing generations: are young people creating a new society?, London: RoutledgeCurzon, 2005. Dit boek behandelde de generatiekloof die er in de loop der jaren in Japan is ontstaan. Het boek toont ons hoe de Japanse jeugd denkt over hun identiteit en zelfbeeld in de hedendaagse maatschappij. Verder zoekwerk naar boeken in de Oost-Aziatische Bibliotheek leverde geen relevante resultaten zodat ik vroegtijdig mijn zoektocht moest staken. Ook in de andere catalogi vond ik geen werken die aansloten bij mijn onderwerp. Ik begon al te vrezen dat mijn onderwerp te specifiek was. Ik besloot mijn zoektocht in de bibliotheek voorlopig hierbij te laten. 3.2 Online Databanken Na de zoektocht in de Oost-Aziatische Bibliotheek waren de databanken aan de beurt. Het aantal databanken is al behoorlijk uitgebreid. Enkel de toegang tot sommige databanken kan voor problemen zorgen. Het grootste probleem dat ik bij 9

databanken tegenkwam was bij het gebruiken van de Japanse databanken. Omdat ik een eerstejaarsstudent ben had ik ongelooflijk veel moeite met het lezen van de triljoenen kanji die op de sites stonden. Ik heb mij bij mijn zoektocht in de databanken daarom vooral geconcentreerd op de Engelstalige databanken. Dit wil echter niet zeggen dat ik de Japanse databanken niet uitvoerig heb getest en heb overgeslagen. Integendeel. 3.2.1 JSTOR Ik besloot om JSTOR als eerste databank te raadplegen. JSTOR is een full-text databank. Dit wil zeggen dat je er artikels en book reviews, sommige volledig en sommige deels, uit ongeveer 300 tijdschriften kan vinden. Ik hoopte via deze weg nog enkele interessante boeken te vinden die mijn lijst met bronnen zou verlengen. Bij het invullen van mijn zoektermen beperkte ik me initieel tot de termen Japan, media en consumption uit vrees dat ik te nauwkeurig zou gaan zoeken en zo geen resultaten zou bekomen. Het eerste resultaat was een review van Nance Rosenberger uit de Journal of Asian Studies(Winter, 1999, pp. 129-133) over de volgende boeken. Moeran, Brian, A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets Clammer, John, Contemporary Urban Japan: A Sociology of Consumption Brian Moeran was één van de schrijvers van mijn basiswerk en John Clammer had ook boeken geschreven voor de reeks van ConsumAsiaN. In deze bron stond dat volgens John Clammer jonge vrouwen zich tot consumptie richten omdat ze zich niet volledig kunnen uitdrukken op werk. Verder werd er echter niet uitgeweid over dit onderwerp. Zo goed als alle andere resultaten waren echter te algemeen omdat ze de vrouw niet expliciet vermeldden in het proces tussen media en consumptie. Daarom breidde ik mijn zoektermen uit met women. Zo hoopte ik nauwkeurigere resultaten te bekomen. Ik kreeg nog steeds 6116 resultaten. Wat me opviel was dat er veel book reviews bij waren van mijn basiswerk van Brian Moeran en Lise Skov. 4 Ik vond dat ik nog steeds veel resultaten bekwam met deze combinatie van 4 Skov, Lise en Brian Moeran, Women, Media & Consumption in Japan, Surrey: Curzon Press, 1995. 10

trefwoorden en als experiment voegde ik er nog eens anthropology aan toe. Nog steeds bekwam in 1559 resultaten maar dit maal totaal andere dan ik al bekomen had. Het eerste resultaat was een artikel uit het Annual Review of Anthropology dat volledig ter beschikking was: Miller, D., Consumption & Commodities, Annual Review of Anthropology, Annual Reviews Inc., 1995. Dit artikel was zeer algemeen. Er werd niet specifiek gesproken over 1 land of 1 cultuur. Er stonden wel enkele vermeldingen in naar Japan. In de boekenlijst op het einde van het artikel vond ik 3 boeken die misschien wel konden bijdragen tot mijn paper: Tobin, J., Re-Made in Japan, New Haven, Yale University Press, 1992. Vickery, A., Consumption and the World of Goods: Women and the World of Goods, London, Routledge, 1993. Creighton, M., Consumer and Gender Socialization in Japanese Marketing, Ethnology, 1994. Over deze boeken zou ik later meer informatie zoeken bij Amazon. Meer resultaten kreeg ik echter niet uit JSTOR en ik zette daarom mijn zoektocht verder bij de volgende databank. 3.2.2 PiCarta Na JSTOR besloot ik om mijn zoektocht met PiCarta verder te zetten. Na het invoeren van mijn vertrouwelijke zoektermen Japan, media en consumption verkreeg ik 240263 resultaten. Het eerste resultaat was mijn basisboek. De volgende 6 resultaten waren artikels die over mijn basisboek handelden. Waren er dan echt geen andere boeken over mijn onderwerp? Het éénentwintigste resultaat bracht daar enige verandering in: Hamill Sato, Barbara, The new Japanese woman : modernity, media, and women in interwar Japan, Duke University Press, 2003. Zoals de titel van het boek al verraadt gaat het vooral over hoe de Japanse vrouw 11

veranderd is tijdens de tussenoorlogse periode. Hoewel er in dit boek over consumptie niet veel werd uitgewijd schetst het wel een gedetailleerd beeld van de evolutie van de vrouw. Met het vinden van dit boek vond ik ook een nieuwe zoekterm die ik meteen besloot uit te testen. Ik vulde mijn sleutelwoorden aan met feminism in de hoop nieuwe bronnen te vinden maar ik constateerde dat ik nog steeds mijn basiswerk als meest uitgesproken en meest voorkomend resultaat bekwam. Misschien was ik nu te uitgebreid aan het zoeken? Daarom beperkte ik bij men volgende zoekpoging mijn zoektermen tot consumption, women en Japan. Zo kwam ik tot het volgende boek: Ashkenazi, Michael, en Clammer, John, Consumption and material culture in contemporary Japan, Kegan Paul International, 2000. Dit boek leverde een sociologische kijk op consumptie en de steeds materiëler wordende cultuur in Japan. Één va de twee auteurs viel me echter weer op. Met name John Clammer. John Clammer is een Professor Sociologie aan de Universiteit van Sophia in Tokyo. Zijn werken gaan vooral over economie en consumptie bekeken vanuit een sociologisch standpunt. Ik voegde tenslotte anthropology toe aan mijn zoektermen maar kwam tot geen nieuwe resultaten die me konden helpen bij mijn paper omdat ze gewoonweg niet over mijn onderwerp gingen. Ik besloot de volgende databank te raadplegen. 3.2.3 EBSCOhost Als derde databank besloot ik EBSCOhost te raadplegen. EBSCOhost is een full-text databank dat verwijzingen bevat naar artikels uit meer dan 8200 tijdschriften alsook full-text uit ruim 4700 tijschriften. Bijna alle takken van de wetenschap worden er vertegenwoordigd. Deze databank wordt dagelijks ge-update waardoor er zeer recente artikels op te vinden zijn. Nadat ik bij het invullen van mijn zoektermen verschillende combinaties van de woorden media, Japan, consumption en women had gebruikt was ik nog steeds niet tot een resultaat gekomen dat ik kon opnemen in mijn bronnenlijst. Ik koos daarom een andere aanpak met de zoektermen Japan en media influence. Nu kreeg ik 150 resultaten. De eerste zes resultaten hadden allemaal te maken met chemie maar het zevende bleek de moeite waard te zijn. 12

Xie, Bin, e.a. Weight perception and weight-related sociocultural and behavioral factors in Chinese adolescents, (laatst geraadpleegd: 02/05/06) Hoewel de titel verraad dat het om een artikel gaat dat betrekking heeft tot de Chinese bevolking vond ik er toch informatie in die van pas kon komen. Het artikel gaat over gewichtsproblemen bij Chinese adolescenten. Uit dit artikel haalde ik dat meisjes die frequent in aanraking geraakten met de Japanse media en die veel belang hechtten aan hun uiterlijk, vaker ontevreden waren over hun lichaamsgewicht, waardoor ze de consumptie van bepaalde voedingsstoffen beperkten, rookten en alcohol dronken. Bij jongens had dit echter niet hetzelfde effect. Dit wijst er dus op dat adolescente meisjes veel gevoeliger zijn dan adolescente jongens voor wat ze van de media krijgen voorgeschoteld. Dankzij dit artikel kwam ik ook nog tot een nieuwe zoekterm met name body image of zelfbeeld. Met deze term zou ik later nog, tevergeefs, een zoekpoging wagen. Pas nadat ik bij het 88 e resultaat was gekomen vond ik het meest interessante resultaat op mijn basisboek na. Het was een artikel van Fabienne Darling-Wolf uit een tijdschrift dat Feminist Media Studies noemt. Darling-Wolf, Fabienne, Media, class, and western influence in Japanese women's conceptions of attractiveness. (laatst geraadpleegd: 02/05/06) Dit artikel behandelt de invloed die de media, de verschillende klassen en het westen heeft op het beeld van aantrekkelijkheid bij de Japanse vrouw. Omdat ik dacht dat ik deze naam al eens was tegengekomen klikte ik bij de informatie die ik kreeg over het artikel op de naam van de auteur. Dit is een handig voordeel van EBSCOhost. Als je bij je resultaat op bijvoorbeeld de auteur klikt, krijg je alle artikels die verkrijgbaar zijn van deze auteur. Zo vond ik dat deze auteur meerdere artikels had geschreven in verband met mijn onderwerp. Met name: Darling-Wolf, Fabienne, Sites of attractiveness: Japanese women and westernized representations of feminine beauty. (laatst geraadpleegd: 02/05/06) Dit artikel richt zich op een groep van 29 vrouwen in een kleine Japanse gemeenschap waarmee de auteur interviews aflegde en die ze tijdens een periode van 8 maanden observeerde. Het onderzoekt vooral hoe deze Japanse vrouwen 13

omgaan met het alom vertegenwoordigd westerse schoonheidsideaal in de Japanse media. Het artikel bewijst ook dat, hoewel deze Japanse vrouwen vaak het schoonheidsideaal in de media bekritiseren en er over discussiëren, hun eigen opvattingen over aantrekkelijkheid en schoonheid dezelfde zijn als het westerse ideaal in de media. Darling-Wolf, Fabienne, Texts in context: Intertextuality, hybridity, and the negotiation of cultural identity in Japan. (laatst geraadpleegd: 02/05/06) Dit artikel onderzoekt de aanwezigheid van de westerse cultuur binnen de Japanse populaire cultuur. De impact van de massamedia op de lezers, de invloed en de gewaarwording van deze westerse cultuur komen in dit artikel uitgebreid aan bod. Ik vermeld dit artikel omdat het nog meer toelichting geeft bij de invloed van de westerse cultuur in Japan. Darling-Wolf, Fabienne, Women and New Men: Negotiating Masculinity in the Japanese Media. (laatst geraadpleegd: 02/05/06) Dit artikel geeft een kijk op de visie die Japanse vrouwen hebben over het beeld van de Japanse mannelijkheid in de media en hoe zij hier over discussiëren. Het is misschien niet zozeer van toepassing bij het schrijven van mijn paper maar toch vind ik het waard het te vermelden. Door dit artikel krijg je een beter beeld over hoe de Japanse vrouw omgaat met de gepopulariseerde cultuur en de media. Naast deze artikels heeft Fabienne Darling-Wolf nog verscheidene artikels geschreven die de gevolgen van de invloed van de media en cultuur op de Japanse vrouw én man behandelen. Haar artikels zijn een zeer belangrijke aanwinst voor mijn bronnenlijst. Tijdens het zoeken was ik dus op een nieuwe zoekterm gekomen: body image. Ik combineerde deze met Japan en women en kwam zo tot 11 resultaten. Deze resultaten weken echter te hard af van mijn onderwerp. Ze behandelden vooral de culturele elementen en lieten consumptie ver achterwege. Toen ik de zoektermen media en body image intypte kreeg ik geen resultaten. Tenslotte kreeg ik met de zoektermen Japan en anthropology geen resultaten. Ik besloot mij te verdiepen in de volgende databank. 3.2.4 WorldCat 14

Als volgende databank koos ik WorldCat. Dit is de meest uitgebreide bibliografische databank met ruim 44 miljoen verwijzingen. WorldCat bevat de collecties van 14.000 bibliotheken in 45 landen over de gehele wereld. Ze bestaat uit beschrijvingen van boeken, tijdschriften, audiovisueel materiaal, films, geluid, congresverslagen, cartografisch materiaal, websites, dissertaties en nog veel meer. 5 Omdat ik bij de vorige databank zoveel succes had gehad met mijn gekozen zoektermen besloot ik deze wederom te gebruiken. De zoektermen Japan, media influence en women leverden me 2 resultaten op. Het tweede resultaat was er één dat ik al had gevonden bij EBSCOhost: Darling-Wolf, Fabienne, Media, class, and western influence in Japanese women's conceptions of attractiveness. (laatst geraadpleegd: 08/05/06) Het eerste resultaat was nieuw: Nuita, Yoko, en Legaré, Ann, The influence of audio-visual media on the sociocultural behavior of women: 2 examples; Japan & Canada, Unesco, Paris, 1980. Op WorldCat vond ik echter geen link naar een artikel over het boek of het boek zelf. Toen ik de titel intypte bij Google kreeg ik gelukkig wel het boek in PDF-formaat 6. Het boek bestond uit drie hoofdstukken waarvan het eerste over Japan ging. Ondanks dat het boek van 1980 was, vond ik het wel het vermelden waard. Het was een zeer interessant artikel omdat het zowat alles bevatte wat ik wou bespreken. Het was enkel niet meer up-to-date. Daarna veranderde ik mijn zoektermen met Japan en body image. Zo verkreeg ik 10 resultaten. Er was echter maar één resultaat dat een bijdrage kon leveren aan mijn paper en dat was het volgende: Spielvogel, Laura, Working out in Japan: shaping the female body in Tokyo fitness clubs, Duke University Press, 2003. Dit boek behandelde de geschiedenis van fitness in Japan. Daarnaast had het vooral veel aandacht voor de invloed van het schoonheidsideaal afkomstig van Amerika, 5 Meer informatie bij de databanken van Japanologie (http://www.arts.kuleuven.be/bibliotheek/catalog.cfm?oplid=28) 6 http://unesdoc.unesco.org/images/0004/000407/040789fb.pdf (laatst geraadpleegd 08/05/06) 15

roken en verhongering om slank te blijven en het ideale vrouwelijke lichaam. Dit boek geeft een zeer goed beeld van hoe het schoonheidsideaal Japan is binnengekomen en hoe de Japanse vrouw hierop gereageerd heeft. 3.2.5 Geen succes meer Buiten de hierboven beschreven boeken en artikels, vond ik geen resultaten meer in de databanken. Zowel op BAS (Bibliography of Asian Studies), Aardvark Asian Databases, National Diet Library, de Nichibunken Databases als op Nacis Webcat vond ik geen treffende resultaten. De Japanse databanken heb ik evenals uitgeprobeerd, maar met de zoektermen die ik gebruikt heb kreeg ik geen resultaten. Mijn kennis van het Japans was nog veel te beperkt om deze databanken ten volle te gebruiken. Tegen dat ik mijn thesis moet schrijven zal dit echter niet meer het geval zijn. 3.3 Internet Toen ik overging naar zoeken op het internet besloot ik om bij Google te beginnen. Ik ben van het principe dat je eerst moet doen wat het gemakkelijkst. Zo bespaar je heel wat tijd. Omdat ik Google dagelijks gebruik was de keuze dan ook snel gemaakt. Door met Google te beginnen was ik zeker dat ik al enkele bronnen zou vinden. De overige zoekmachines zou ik achteraf nog uitvoerig kunnen exploreren. 3.3.1 Google Ik begon mijn zoektocht dus bij Google. De vertrouwde interface is zeer gemakkelijk te gebruiken en als je syntaxis gebruikt bekom je snel zeer nauwkeurige resultaten. Toch loont het de moeite om verder te kijken dan de eerste tien resultaten. Verder staan vaak resultaten die deels je onderwerp dekken. Door verschillende zoektermen te combineren kwam ik zo snel tot enkele boeiende websites. Wat me opviel was dat het economische aspect van mijn onderwerp vaak minderwaardig was. De nadruk lag vaak op het sociologische en bijna altijd op media. Al snel ontdekte ik dat ik mijn zoektermen moest uitbreiden met popular culture en ganguro. Zo vond ik een paper met de titel: Talarowska-Kacprzak, Kinga, 7 Media and the Construction of the Ganguro Trend in 7 Kinga Talarowska-Kacprzak kreeg in 1997 een Masterdiploma van de faculteit van Management en Marketing van de Lublin Technische Universiteit te Polen. Sinds 1998 16

Japan, 2001. (http://www.mundanebehavior.org/issues/v2n1/kinga.htm ) In deze paper wordt beweerd dat de media de ganguro-trend gecreëerd heeft en die ook promootte. In de paper wordt de trend volledig beschreven en wordt de strategie die de media volgt geanalyseerd. Ook worden de gevolgen van deze trend op de maatschappij en de markt aangehaald. Dit is inhoudelijk een zeer goed voorbeeld van hoe ik mijn paper zou schrijven indien ik dit onderwerp zou kiezen als thesis. Uiteraard is dit slechts een onderdeel van het onderwerp in deze paper. Het volgende resultaat op Google verwees me door naar de site van ejcjs.org.uk. Ejcjs of Electronic Journal of Contemporary Japanese Studies is een online tijdschrift dat zich bezig houdt met alle hedendaagse onderwerpen in verband met de Japanse maatschappij, economie, politiek en cultuur. De auteurs hopen via hun artikels en bijdragen het beeld dat we over Japan hebben te verdiepen en te verduidelijken. Dit is een website die ik geregeld raadpleeg als ik op zoek ben naar hedendaagse informatie in verband met de Japanse media. Het artikel dat mijn zoektocht bij Google me opleverde was het volgende: Assmann, Stephanie, Japanese Women s Magazines: Inspiration & Commodity, laatst geraadpleegd 08/05/06, http://www.japanesestudies.org.uk/discussionpapers/assmann. html Dit artikel gaat over tijdschriften en hun vrouwelijke lezers. De geschiedenis van deze tijdschriften wordt er kort behandeld en men gaat dieper in op de gevolgen die zij hebben voor hun publiek. Men beweert in dit artikel dat de tijdschriften een gids tot consumptie zijn. Ze maken het Japanse vrouwelijke publiek duidelijk wat de nieuwste trends zijn en hoe deze toegepast kunnen worden binnen de regels van elegantie ( お とのっぱくエレガント ) en schattig casual ( 可愛くカジュアル ). Het artikel duidt ten slotte op de enorme contradictie die de tijdschriften met zich meebrengen. Enerzijds promoten ze een volledig vrije keuze, anderzijds duiden ze op het feit dat de Japanse vrouw zich moet houden aan de regels en zich niet mag kleden hoe ze zelf wil. Dit artikel bevat veel informatie en het zou een grote bron aan inspiratie zijn bij het schrijven van een thesis. Omdat ik deze website enigszins ken, besloot ik te kijken of ze nog artikels bevatte in verband met mijn onderwerp. Dit bleek helaas niet zo te zijn. Het volgende dat mijn aandacht trok op Google was deze paper: is ze aangesloten bij de Kanazwa Universiteit in Japan. Ze doet onderzoek naar marketing en relaties tussen multimedia en maatschappij. 17

Ticknor, Phil, Tradition, Escapism and The Occupation: Examining Japanese Mass Media, laatst geraadpleegd 08/06/05, http://www.philticknor.net/papers/jmm.htm Deze paper gaat over de invloed die de massamedia heeft in Japan. De geschiedenis van de media in Japan wordt kort uitgelegd. Daarna gaat men in op de verschillende aspecten die de massamedia beïnvloedt. Er wordt onder de titel Women & Mass Media ingegaan op de gevolgen van deze invloed. Ik besloot mijn zoektermen aan te vullen met body image en zo kwam ik tot volgende website: Fox, Kate, A summary of research findings on body image, laatst geraapleegd 08/06/05, http://www.sirc.org/publik/mirror.html Dit artikel gaf meer uitleg bij hoe we als mens omgaan met ons zelfbeeld. Hoewel dit artikel uitstekend zou kunnen dienen om meer informatie betreffende het zelfbeeld te verschaffen, werd er in verband met Japan niet veel gezegd. Wat wel vermeld stond in één van de hoofdstukken was dat 41% van de Japanse vrouwen vanaf 6 jaar denken dat ze te dik zijn en dat dit het gevolg is van het beeld dat ze door de Japanse media opgelegd krijgen. Zelfs vrouwen met een normaal of te laag gewicht willen afvallen. Voorts vond ik nog een paper die de gevolgen van de Japanse populaire cultuur op de Jeugd van Singapore besprak: Hao, Xiaoming & The Leng Leng, The Impact of Japanese Popular Culture on the Singaporean Youth, Keio Communication Review, 2004. http://www.mediacom.keio.ac.jp/publication/pdf2004/review26/3.pdf Deze paper is van iets mindere toepassing op mijn onderwerp maar het is wel een zeer interessante bijkomstigheid. Tabellen en cijfers geven weer hoe de jeugd in Singapore denkt over de Japanse populaire cultuur en hoe ze zich daaraan aanpassen. Zo zie je maar dat de nieuwe populaire cultuur niet alleen gevolgen heeft bij de Japanse bevolking. Meer resultaten die zouden kunnen bijdragen aan deze paper kreeg ik echter niet en daarom zocht ik verder met andere zoektermen. 18

Met de zoektermen Japan, anthropology en consumption zette ik mijn zoektocht bij Google verder. Het eerste resultaat bracht me op de website van EAJS of European Association for Japanese Studies. http://www.eajs.org/organisation/co-operatingnetworks/index.html geraadpleegd: 21/05/06). (laatst Uit deze organisatie is de Japan Anthropology Workshop of JAWS ontstaan. Dit is een organisatie van geleerden, waaronder Brian Moeran (de schrijver van mijn basiswerk), dat onderzoek verricht in verband met antropologische thema s die Japan omvatten. Even later vond ik een andere website die verwees naar deze organisatie en die me een nieuw boek opleverde: http://www.asiainstitute.unimelb.edu.au/programs/japanese/jaws2.html geraadpleegd: 22/05/06) (laatst The third JAWS conference took place at the Truman Research Institute at the Hebrew University in 1987 where the theme was 'The Contribution of Japanese Studies to Anthropology' and resulted in the publication of: Ben-Ari, Moeran & Valentine (eds.), Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective, Manchester University Press and the University of Hawai'i Press, 1990. Ik besloot om eerst de online catalogi uit te testen. Zo kwam ik misschien uiteindelijk nog op nieuwe of zeldzame boeken die me konden helpen bij mijn paper. 3.4 Online Catalogi 3.4.1 Amazon.com Op Amazon ging ik zoeken naar andere boeken die de auteurs die ik al gevonden had geschreven hadden. Ik begon met Brian Moeran en Lise Skov, de schrijvers van mijn basiswerk. Dit zoeken leverde me geen nieuwe resultaten op. Ook met John Clammer vond ik geen nieuwe boeken. 19

Met de zoektermen Japan, consumption en women bekwam ik steeds hetzelfde boek, mijn basiswerk. En met de zoektermen Japan, anthropology en consumption had ik evenmin succes. Voor ik Amazon verliet stond me noch 1 ding te doen. Onder 3.2.1 JSTOR had ik nog 3 boeken waarover ik meer informatie wenste. Eén voor één zocht ik ze op in de catalogus van Amazon. (laatst In this curious collection of scholarly papers, graduate students and professors from various universities (all but two are American) examine the impact of the West on Japanese customs. Dit was de uitleg die ik kreeg bij het boek. Toen ik echter verder las kwam ik te weten dat dit boek een samenraapsel van papers is waarvan er geen enkele iets met consumptie te maken heeft. Het 2 e boek bleek een algemene antropologische kijk te zijn op consumptie van goederen. Japan werd niet expliciet vermeld maar het boek kon wel een algemeen beeld schetsen over dit onderwerp. Het boek was wel niet verkrijgbaar op Amazon. Tobin, J., Re-Made in Japan, New Haven, Yale University Press, 1992. http://www.amazon.com/gp/product/0300060823/qid=1148304822/sr=1-1/ref=sr_1_1/002-8071869-6777660?s=books&v=glance&n=283155 geraadpleegd: 21/05/06). Vickery, A., Consumption and the World of Goods: Women and the World of Goods, London, Routledge, 1993. http://www.amazon.com/gp/product/b000fbfccu/qid=1148304886/sr=1-1/ref=sr_1_1/002-8071869-6777660?s=books&v=glance&n=551440 (laatst geraadpleegd: 21/05/06). Over het laatste boek vond ik helemaal geen informatie op Amazon. Creighton, M., Consumer and Gender Socialization in Japanese Marketing, Ethnology, 1994. Ik besloot mij zoektocht bij Amazon.com te eindigen en de Japanse Amazon eens uit te testen. 20

3.4.2 Amazon.co.jp In de interface van Amazon.co.jp typte ik de volgende zoektermen in: 人類学 en 消費. Zo kreeg ik 1 resultaat: 星野克美, 消費人類学 欲望を解く記号, 1984. Nu moest ik nog zien te achterhalen wat er in de titel stond. Van dit boek vond ik geen vertaalde titel of meer informatie. Ik wist dat het alleszins over de antropologie van consumptie handelde maar ik geraakte er niet verder uit wijs. Verder zoeken op Amazon.co.jp leverde me geen resultaten meer op. Op naar het volgende! 3.4.3 Einde van de catalogi Alle andere catalogi die ik uitgeprobeerd heb leverden me ofwel geen nieuwe resultaten op (steeds mijn basiswerk) of leverden helemaal geen resultaten op. 3.5 Indexen 3.5.1 Open Directory Project Toen ik begon te zoeken in het Open Directory Project had ik de zoektermen gebruikt die ik normaal gebruikte. Zo bleek ik helemaal geen resultaten te vinden. Daarom beperkte ik mijn zoekopdracht door enkel in de categorie Social Sciences/Anthropology te gaan zoeken. Ik gaf als zoekterm enkel Japan in en kwam zo tot een tiental resultaten. Ik moest nu enkel nog nagaan of er tussen deze resultaten bruikbaar materiaal stond. Het eerste resultaat had als titel Anthropology of Japan in Japan of afgekort AJJ. Dit bleek een naam te zijn van een organisatie. Toen ik werd doorverwezen naar deze website zocht ik meteen achter meer informatie betreffende deze organisatie. Onder het titeltje About AJJ vond ik een korte beschrijving van hun doelstellingen. AJJ aims at providing a multilingual forum for anthropologists and other like-minded social scientists whose work focuses on Japan. Our hope is to serve as a focal point for those living in, working on and/or traveling to Japan, whose original research and work in progress can be shared in a small and intimate setting with those of similar background and interests. 21

Na deze korte beschrijving te hebben gelezen merkte ik echter de datum op van wanneer deze website voor het laatst werd aangepast. Dit was 14 mei 2005. De site was dus al meer dan een jaar niet meer ge-update. Niettemin kon deze een schat aan bronnen bevatten in verband met mijn onderwerp. Tussen alle titeltjes was er één dat me in het oog sprong. Dit omwille van de ronddraaiende sterren die de titel voorafgingen en volgden. Er stond 2005 Annual Meeting. Deze organisatie bleek jaarlijks een vergadering te houden onder antropologen die zich bezig hielden met onderwerpen over Japan. Er stond op de volgende pagina een programma van de vergadering. Van registratie-, koffie-, theeen lunchtijd tot korte beschrijving van de onderwerpen die behandeld werden door wie en van welk instituut deze schrijvers afkomstig waren. Het stond allemaal nauwkeurig genoteerd. De verschillende onderzoeksthema s werden er onderverdeeld in panels. Panel F behandelde de categorie mijn onderwerp: Identities Constructed and Imagined in Popular Culture. Onder dit panel stonden 4 papers waaronder de volgende van Philomena Keet van het School of Oriental and African Studies : Living in a Material World: Spectacular Youth Fashion in Tokyo and the Changing Fabric of Japanese Society. De schrijfster van deze paper had als doel een bijdrage te leveren tot de Anthropology of consumption in Japan. Deze paper beperkte zich tot de consumptie van kledij maar trachtte wel een antwoord te zoeken op elk van mijn onderzoeksvragen. Deze paper zou volgens de beschrijving behoren tot één van mijn betere bronnen, zoniet de beste. Jammer genoeg was er geen mogelijkheid om de paper online te lezen. Er stond wel een e-mail adres van de schrijfster. Zo zou de paper waarschijnlijk nog te bemachtigen zijn. De overige papers beschreven onderwerpen die niets met mijn paper te maken hadden en ik besloot daarom, voor ik deze site verlaatte, nog een kijkje te nemen in het archief waar alle informatie over de vorige vergaderingen verzameld stond. In het archief van 2004 vond ik nog enkele papers met aantrekkelijke titels en al even aantrekkelijke beschrijvingen. Onder Panel 1: Young Researchers on Media and Popular Culture vond ik een paper van Rie Narui van de Keio Universiteit met als titel The Media s Roles among the Youth in Japan. De schrijver gaat hier dieper in op de interactie tussen de media en jongeren en op de gevolgen hier van. Vervolgens vond ik onder Panel 8: Cross-Cultural Representations and Perspectives een paper van Michael Prieler van de Tohoku Universiteit. In zijn paper met de titel 22

Foreign Elements in Japanese Commercials vraagt hij zich af of de buitenlandse elementen in Japanse reclamespotjes de Westerse en Japanse cultuur dichter bij elkaar brengt of verder uit elkaar trekt. Ook de reacties van de Japanners hierop wordt zorgvuldig beschreven. De volgende paper was er één van Rodi Pau van de Sophia Universiteit. Onder de titel Consumer Perspectives on the Westernization of Japanese Advertising gaat de schrijver van deze paper nog verder in op het onderzoek van de vorige schrijver. Namelijk de invloed van westerse elementen in de Japanse reclame op consumenten. Onder Panel 12: Popular Culture Expressed vond ik geen relevante onderwerpen maar wel de naam van John Clammer die ik al veel was tegen gekomen. Hij nam dus zoals vele wetenschappers deel aan deze vergaderingen. In het archief van 2003 kon ik op één of andere manier niet zoeken. In het archief van 2002 en 2001 vond ik enkel nog de titels van de papers en maar verder was er geen informatie meer over te vinden. Deze bron had ik dus helemaal uitgepluisd. Het spijtige aan deze webstek was da de papers en lezingen niet online te lezen of na te kijken waren. Misschien verandert dit nog in de toekomst. Wanneer de volgende vergadering plaatsvindt heb ik niet kunnen vinden. http://www.ajj-online.net/ (laatst geraadpleegd 21/05/06). De overige resultaten die ik verkregen had bij het zoeken met het Open Directory Project hadden vaak te maken met de categorie antropologie, maar niet met mijn onderwerp waardoor ik ze niet vermeld in deze paper. Wel was er nog een vereniging met de naam Japanese Society of Cultural Anthropology ( 日本文化人類学会 ) die ik het vermelden waard vind. Deze organisatie komt in grote lijnen overeen met de vorige. Ze houden al bijna 40 jaar 8 bijeenkomsten om over onderwerpen betreffende Japan te discussiëren. Deze organisatie geeft 2 tijdschriften uit: Japanese Journal of Cultural Anthropology en Japanese Review of Cultural Anthropology. Het eerste is een tijdschrift dat om de drie maanden gepubliceerd wordt voor de leden van de vereniging en het tweede een jaarlijks. Dit zou volgens mij een grote aanwinst zijn voor onze eigenste Oost-Aziatische Bibliotheek. http://wwwsoc.nii.ac.jp/jse/index-e.html (laatst geraadpleegd: 22/05/06). Meer informatie kon ik echter niet vinden op deze website. Toch was ik tevreden dat ik deze 2 organisaties had gevonden. Dergelijke organisaties doen me denken aan de Meirokusha ( 明六社 ), een organisatie van geleerden dat in de jaren na de Meiji- 8 De 40 ste bijeenkomst vindt op 3 en 4 juli 2006 plaats in de Tokyo Universiteit. 23

hervorming ontstaan was en dat vergaderde over allerlei onderwerpen die Japan aangingen. Net als de AJJ en JSCA bracht deze organisatie geregeld een tijdschrift uit dat de resultaten van hun vergaderingen bevatte. Jammer genoeg heeft deze organisatie niet kunnen blijven bestaan wegens druk van de regering en innerlijke twisten tussen de leden onderling. Hedendaagse organisaties zijn hier nu veel beter tegen bestand en moesten er toch problemen optreden, zijn fusies met andere organisaties of afsplitsing vaak de redding. 3.6 De Overige Zoekmiddelen Andere indexen die ik heb gebruikt leverden me geen nieuw materiaal op. Yahoo bracht me grotendeels dezelfde resultaten die ik had gevonden met Google en alternatieve zoekmachines als AlltheWeb, Vivisimo of Kartoo brachten niets nieuw. Er zaten ook andere resultaten tussen maar die waren niet van toepassing op mijn paper. Daarnaast heb ik me aan verschillende zoekpogingen met Librerian s Internet Index, Infomine, Academic Info en Looksmart Japan gewaagd maar enig nuttig resultaat bleef uit. Ook bij OpenIndex en OpenSearch stond het geluk niet aan mijn kant. Oorspronkelijk waren mijn verwachtingen hoog gespannen voor de weblogs. Zoekwerk bracht echter geen innovatie. Enkele resultaten handelden wel over de consumptie van alcohol maar dit was niet van toepassing. Mijn zoektocht zat er eindelijk op. 24

4 Conclusie Toen ik begon aan het schrijven van deze paper had ik geen flauw idee wat me te wachten stond. Ik had al vaak bronnen moeten zoeken maar had er nooit een paper over moeten schrijven. Het duurde daarom ook even voor ik vertrokken was met dit concept. Ook bij het kiezen van mijn onderwerp stond ik nog voor een mysterie. Het eerste probleem dat ik tegenkwam tijdens het zoeken naar bronnen was dat ik steeds weer hetzelfde boek, mijn basiswerk, tegenkwam. Dit is misschien niet meteen op te vatten als een probleem omdat het erop duidt dat dit boek van zeer groot belang is en leidinggevend is in dit onderzoeksthema. Toch had ik meer tastbare bronnen verwacht. Ook nadat ik de bronnen van mijn basiswerk had doorgenomen, bleef ik met weinig of geen resultaten over. Ik vestigde daarom al mijn hoop op de databanken en het internet. Vreemd genoeg had ik nog nooit echt een databank gebruikt. Een nieuwe wereld ging dus voor me open. De databanken waren niet allemaal even nuttig of handig en het was van groot belang niet te snel op te geven bij het doorzoeken van de resultaten. Vaak vond je op het einde pas de meest interessante bronnen. De bronnen die ik opgenomen heb in dit werk vormen naar mijn mening de basis voor het schrijven van een paper in verband met dit onderwerp. Of ik over dit onderwerp ook effectief een thesis zou schrijven weet ik niet zeker. Hoewel het een onderwerp is dat me zeer hard boeit, heb ik er vaak moeite mee om de verschillende invalshoeken van mijn thema van elkaar te onderscheiden. Als een web lopen ze door elkaar en ze zijn niet los van elkaar te behandelen. Toch heb ik ongelooflijk veel ervaring opgedaan tijdens het schrijven van deze paper. Daar waar ik vroeger bijna enkel en alleen Google gebruikte om mijn bronnen te zoeken heb ik nu geleerd dat er andere en betere plekken zijn waar je kan zoeken. De plekken waar je het best kan gaan zoeken hangen op zich weer af van welk onderwerp je wil bespreken. De grootste uitdaging bij een zoektocht als deze is het kaf van het koren onderscheiden. Bronnen die vaak terugkomen, schrijvers die de autoriteit zijn in verband met een onderwerp, datum van publicatie, bronnenlijst, etc. bepalen of een 25

resultaat al dan niet als betrouwbaar mag aanvaardt worden. Het internet brengt hier vaak de oplossing. Databanken en websites bevatten zowel oude als recente artikels of papers en zijn verbetering vatbaar. Ze worden geregeld ge-update wat maakt dat je altijd zeer nauwkeurige informatie kan verkrijgen. Ten slotte wil ik nog zeggen dat dit vak me zeer hard geboeid heeft. Soms was het zoeken wel uitputtend en was de moed om verder te werken ver te zoeken, maar uiteindelijk werd je doorzettingsvermogen meestal beloond met een nieuw interessant gegeven dat hielp bij je zoektocht. Al deze nieuwe databanken, websites en trucjes om te zoeken zullen in de toekomst nog zeer goed van pas komen bij het schrijven van een thesis. Ik ben er daarom ook grote voorstander van om dit vak niet alleen aan de Japanologen te geven maar ook om studenten in andere richtingen deze ervaring mee te geven. You cannot create experience. You must undergo it. 9 9 Citaat van Albert Camus, http://www.quotationspage.com/subjects/experience/ (laatst geraadpleegd: 22/05/06). 26