Advies naar aanleiding van de visie op integratie van Minister Donner: Integratie, binding en burgerschap ; bijlage bij brief aan de Tweede Kamer der Staten- Generaal, d.d. 16 juni 2011. December 2011 Inleiding De Adviesraad Participatie en Integratie is door het College van Burgemeester en Wethouders aangesteld in 2007. De Adviesraad heeft als taak het College van Burgemeester en Wethouders gevraagd en ongevraagd te adviseren over het beleid ten aanzien van integratie- en participatievraagstukken binnen de gemeente Ede. Aanleiding Enige tijd geleden is de Adviesraad in kennis gesteld van de inhoud van bovengenoemde visie Integratie, binding en burgerschap zoals die door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 16 juni 2011 naar de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal is verzonden. De Adviesraad heeft na zorgvuldige lezing van de visie besloten hierover een advies uit te brengen, waarin wij een aantal die het Edese integratiebeleid raken, nader beschouwen. 1. Inzet van de juiste mensen en middelen leidt tot betere resultaten tegen minder kosten De Adviesraad beseft dat de Gemeente Ede zal moeten bezuinigen, ook op integratie bevorderende maatregelen. De Adviesraad wil hierover graag meedenken met het College. Immers, bezuinigingen mogen nooit ten koste gaan van mensen die het al bijzonder zwaar hebben. Met klem vragen wij de Gemeente Ede om lopende of geplande integratieprojecten grondig te evalueren en versneld afscheid te nemen van die projecten, die geen of te weinig resultaat opleveren. Een belangrijke voorwaarde voor de garantie op een evenwichtige uitkomst van zo n evaluatie is om de direct betrokkenen hierin een stem geven. Samenwerking tussen overheid, professionele organisaties en Zelforganisaties zal eerder leiden tot succesvolle initiatieven. Wij ondersteunen de Minister in zijn aanbeveling 1 om in te zetten op de signaleringsfunctie van migrantengemeenschappen, het borgen van specifieke kennis en ervaring en het eventueel inkopen van specialistische kennis van Zelforganisaties. De Minister noemt echter dat 2 subsidies voor de samenwerkingsverbanden van minderheden worden stopgezet. Dat vindt de Adviesraad verontrustend en tegenstrijdig aan de eerdere aanbeveling. In dit verband leest de Adviesraad met grote instemming dat het kabinet in samenwerking met de gemeenten de betrokkenheid van de burgers bij de planvorming over de aanpak van hun eigen woon- en leefomgeving wil vergroten. Het kabinet bekijkt daartoe met welke (juridische) instrumenten men de zeggenschap van de burgers in hun leefomgeving kan doen toenemen; zo kan onderzocht worden of er bredere toepassingsmogelijkheden zijn voor het concept van de Eigen Kracht Centrale 3, waarin bewoners gezamenlijk een plan van aanpak maken voor de toekomst van hun wijk. De Minister noemt 4 dat een aantal Nederlandse politici en regeringsleiders in ons omringende landen zich verzet tegen een samenleving waarin groepen langs elkaar heen 1 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 4.2: kader, de punten 3, 4 en 5 2 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 4.2: kader, punt 7 3 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 5.3: Kader punt 4 4 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 1: alinea 1 1
leven. In het bijzonder wordt het perspectief van de multiculturele samenleving ter discussie gesteld en geconstateerd dat het multiculturalisme heeft gefaald. Zowel de conclusie als de verklaring daarvan zijn volgens de Adviesraad kort door de bocht. Spreken over falend multiculturalisme is in zich zelf tegenstrijdig. We kunnen allemaal vaststellen dat onze samenleving grotendeels multicultureel is. De Nederlandse samenleving bestaat immers al tientallen jaren uit diverse sociaal-culturele groepen die het samen moeten zien te rooien en kijkend naar de geschiedenis hoort pluriformiteit al eeuwenlang bij Nederland. Hierbij hoort dat burgerschap en onderlinge binding altijd noodzakelijk zijn om die pluriformiteit onder één noemer, het Nederlanderschap, te brengen. Helaas concludeert ook de Adviesraad dat een aantal mensen, door wel en niet verwijtbare oorzaken, niet voldoende meedoet aan die multiculturele samenleving. De Adviesraad heeft bij onderzoeken ten behoeve van eerder uitgebrachte adviezen vast kunnen stellen dat professionals prima in staat zijn om problemen te signaleren. Vervolgens blijken de projecten die de problemen moeten helpen oplossen regelmatig niet of te weinig resultaat op te leveren. Gesprekken met vertegenwoordigers van de doelgroep wijzen steeds weer uit dat er te weinig geluisterd wordt naar die doelgroep. Zij kennen als de beste de problemen, kunnen de oorzaken noemen en vaak een constructieve bijdrage leveren aan de oplossing of de projecten en plannen die voor het oplossen van de problemen ingezet kunnen worden. De Adviesraad verneemt graag van de Gemeente Ede hoe men aan het voornemen van het kabinet, om burgers meer zeggenschap te bieden bij het vormgeven aan hun eigen woon- en leefomgeving, mede zal invullen en vraagt in dit verband extra aandacht voor de positie en de inzet van de Zelforganisaties. Het is van groot belang dat deze organisaties hun slagkracht en inspraakmogelijkheden ten aanzien van te nemen maatregelen en te ontwikkelen projecten behouden en bij voorkeur kunnen vergroten. Deze organisaties kennen de achterban, de problemen en kunnen hiervoor oplossingen aandragen. Helaas wordt in dit verband de kennis van de doelgroep bij de Zelforganisaties nogal eens onderschat en de kennis van de professionals overschat. Een beter evenwicht tussen de inzet van beide groepen en van hun beloning zal tot betere resultaten tegen minder kosten leiden. 2. Achterblijvende integratie: hoe staat het er mee in Ede? De Minister 5 : Het kabinet heeft oog voor de negatieve effecten van immigratie en achterblijvende integratie, bestrijdt dit met een palet aan maatregelen door krachtig op te treden tegen normoverschrijdend gedrag. De Minister licht voorts toe dat men verder wil gaan dan handhaving van wetten en vooral inzet op een verplichtend integratiebeleid ten aanzien van wonen, werken en onderwijs, vanuit een breder beleid gericht op de dragende waarden in de Nederlandse samenleving: vrijheid, gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid en solidariteit. Voor dit beleid noemt de Minister een aantal uitgangspunten 6 : a. Integratie is niet de verantwoordelijkheid van de overheid maar van degenen die zich hier duurzaam vestigen De Adviesraad deelt het standpunt dat immigranten zich ten volle moeten inzetten om te participeren in de samenleving. Maar: de overheid stond en staat ook mensen toe zich hier te vestigen, waarbij zich obstakels kunnen voordoen die niet zijn te voorzien en waarbij men hulp nodig heeft om die te overwinnen. De overheid heeft dan de morele verplichting om daar waar nodig ondersteuning te bieden. Niet alleen in het belang van het individu, maar ook in dat van de samenleving als geheel. 5 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 1: alinea 4 6 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 4: alinea 2, 3 en 4. 2
b. Niet afkomst maar toekomst telt De Minister geeft hierbij aan dat er geen specifiek beleid meer gevoerd zal worden op basis van herkomst of gericht op afzonderlijke groepen; er komen algemene, voor alle Nederlanders geldende maatregelen. c. Integratie komt niet tot stand door misstanden en uitwassen die voortkomen uit een gebrek aan integratie weg te drukken. Vervolgens geeft de minister aan: Integratie komt tot stand als migranten zich daarvoor inzetten en ertoe in staat worden gesteld. Dit wordt bevorderd door mechanismen van maatschappelijke integratie. Dit vormt een derde uitgangspunt. Via regulier beleid moet elke burger in staat zijn om naar vermogen een zelfstandig bestaan op te bouwen. Zo nodig ondersteund door familie of naaste omgeving. Beleid moet werken voor alle groepen in de samenleving. Waar dat niet het geval is, wordt bijgestuurd op het algemene beleid en wordt niet langer gegrepen naar specifieke instrumenten. De Adviesraad is in principe, op grond van het gelijkheidsbeginsel, voorstander van generiek beleid, mits dit inderdaad werkt voor alle groepen in de samenleving. De Minister zelf noemt in zijn visie dat grote, aanwijsbare groepen nog steeds achterblijven in hun integratie. Daarom betreurt de Adviesraad dat de Minister nu het jarenlang geldende motto: algemeen integratiebeleid waar mogelijk, specifiek waar nodig terzijde schuift. Ook hier geldt dat Zelforganisaties van minderheden in het integratieproces van groepen en individuen en bij binding binnen de samenleving een cruciale initiërende, stimulerende en ondersteunende rol willen en kunnen spelen. Zij staan niet, zoals soms wordt gedacht, het gezamenlijk burgerschap in de weg. Interessant aandachtspunt ten aanzien van de keuze voor generiek of specifiek beleid is de opmerking van de Minister 7 : Hoewel er onmiskenbaar sprake is van integratie en vele migranten met succes hun weg hebben weten te vinden in de economie, de cultuur, de politiek en het onderwijs, domineert de zorg over dat deel van de migranten dat er niet in slaagt in Nederland een zelfstandig bestaan op te bouwen De Adviesraad adviseert de Gemeente Ede te onderzoeken voor hoeveel, maar vooral ook voor welke mensen dit in Ede geldt. En wat de oorzaken zijn. Daarbij is de Adviesraad van mening dat als deze groep er met de specifieke aandacht van de afgelopen jaren niet in geslaagd is om te integreren, het irreëel is te verwachten dat dit met generieke maatregelen wel zal lukken. Wat wederom pleit voor het ook in Ede doorzetten van specifiek beleid waar nodig. Ook hier adviseert de Adviesraad de Gemeente Ede om de Zelforganisaties bij het maken van het beleid te (blijven) betrekken. Iedereen moet mee denken, mee tellen en mee doen. 2. Achterblijvende integratie : hoeveel, wie, waarom, waar en hoe kan het beter! De Minister schrijft: Te veel kinderen groeien op in slecht functionerende gezinnen in een omgeving waar werkloosheid, schulden, schooluitval en crimineel gedrag aan de orde van de dag zijn. Bij dat alles is er een groeiende zorg dat de integratie op sociaal cultureel terrein achterblijft en tegenstellingen zich verduurzamen en verharden. Als oorzaken van dit alles worden onder meer genoemd: te veel kleine kinderen groeien op in slecht functionerende gezinnen en een omgeving waar werkloosheid, schulden, schooluitval en crimineel gedrag aan de orde van de dag zijn. 7 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 1: alinea 2 3
Gevolgd door 8 : Vanuit het perspectief van veiligheid is de oververtegenwoordiging van migranten en hun kinderen in de criminaliteitscijfers aanhoudend een punt van zorg. en 9 : Het hele algemene beeld is dat migranten en hun kinderen nog steeds zijn oververtegenwoordigd in de laagste sociaaleconomische klassen. De Adviesraad her- en erkent de genoemde problematiek. In dit kader refereren wij aan de publicatie van Risbo Erasmus Universiteit, oktober 2011 10. Hierin worden voortijdig schoolverlaten, werkloosheid, uitkeringsafhankelijkheid en criminaliteit onder de Marokkanen in Ede in beeld gebracht, afgezet tegen de onderzoeksresultaten onder Antillianen, Surinamers, Turken, overige niet-westerse en Westerse immigranten en autochtone inwoners. In dit rapport komt de Marokkaanse gemeenschap negatief in beeld en ook ten opzichte van de nulmeting in 2010 is vaker verslechtering dan verbetering te zien; overigens is dit laatste ook het geval bij de andere genoemde allochtone niet-westerse groeperingen. Het rapport vermeldt alleen relatieve, cijfermatige uitkomsten. De Adviesraad vraagt de Gemeente of bekend is welke inwoners dit betreft, wat de oorzaken zijn en waarom de projecten die ingezet worden of zijn, geen of onvoldoende resultaat geven. Ook hier adviseren wij specifiek beleid in te (blijven) zetten en nauw samen te werken met de Zelforgansiaties en hun achterban. 8 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 2: alinea 4 9 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 2: alinea 6 10 Marokkaanse Nederlanders in Ede 2011 (meting 2), De positie op de terreinen van onderwijs, arbeid, uitkering en criminaliteit 4
3. Taal De Minister schrijft 11 : Zo is er de laatste jaren sprake van een enorme inhaalslag door jongeren van de tweede generatie op het terrein van onderwijs. Steeds meer kinderen met migrantenachtergrond stromen door naar havo en VWO. Dit is een positieve ontwikkeling. Vervolgens lezen we 12 : De overheid verwacht bij een beroep op de sociale zekerheid dat mensen actief werken aan re-integratie op de arbeidsmarkt. Van mensen die de Nederlandse taal niet of onvoldoende beheersen om betaald werk te kunnen vinden wordt verwacht dat zij op eigen kosten de taal leren. De Adviesraad heeft tijdens haar onderzoeken voor eerder uitgebrachte adviezen keer op keer geconstateerd dat het spreken, schrijven en begrijpen van de Nederlandse taal cruciaal is voor het slagen in de Nederlandse samenleving. Dit geldt voor het functioneren op school, het werk, maar ook in het dagelijks leven bij de supermarkt, de dokter, etc. etc. Er wordt niet alleen gesproken over de inhaalslag van de jongeren in het onderwijs, ook wordt verheugd vermeld 13 dat steeds meer kinderen in Turkse en Marokkaanse gezinnen thuis Nederlands spreken. Een positieve ontwikkeling, die in belangrijke mate bijdraagt aan de inhaalslag in het onderwijs. Dit pleit voor voortzetting van specifiek beleid om taalachterstanden weg te werken. Degenen die hiermee kampen verkeren vaak in een zeer zwakke sociaal economische positie en kunnen geen taalonderwijs bekostigen. Zij raken hierdoor in een vicieuze cirkel: geen geld, geen Nederlands, geen baan, geen deelname aan de samenleving en dus geen integratie. De Adviesraad pleit ervoor ook hierbij de Zelforganisaties te betrekken. Zij kennen de problemen, maar kennen ook de gezinnen en jongeren waar het heel goed mee gaat. Deze mensen kunnen als rolmodellen ingezet worden om anderen ervan te overtuigen dat het leren van het Nederlands alleen maar positieve uitkomsten kent. Overigens beveelt de Adviesraad aan dat voor de hele Edese bevolking het aantal analfabeten in beeld gebracht wordt en dat daarvoor passende voorzieningen worden geboden. 11 Integratie, Binding, Burgerschap, hoofdstuk 2, alinea 10 12 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 4.1: alinea 2 13 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 2: alinea 11 5
Samenvatting en conclusie De Adviesraad is zich ervan bewust dat in de visie van Minister Donner heel veel aan bod komt. Wij hebben een bewuste keuze gemaakt voor de behandeling van een aantal elementen, die wij voor de aanpak en ontwikkeling van de integratie in Ede van groot belang achten. In de visie wordt gesproken over mislukte integratie in algemene termen en de Adviesraad vraagt zich af in hoeverre de conclusies in de visie ook gelden voor de Edese situatie. Ook vragen wij ons af in hoeverre de Edese inwoners begrippen als vrijheid, gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid en solidariteit steunen en uitdragen. We begrijpen dat de visie een algemene is, maar betreuren het dat beweringen en conclusies niet met cijfers onderbouwd zijn. Wij adviseren de Gemeente Ede eventueel bestaande gegevens te verzamelen of zo nodig te onderzoeken wat de oorzaak is van de negatieve cijfers, zoals die te vinden zijn in de eerder vermelde publicatie van Risbo, Erasmus Universiteit, oktober 2011 10. Als blijkt dat inwoners van Ede extra ondersteuning nodig hebben om deze negatieve spiraal om te buigen, pleit de Adviesraad ervoor deze aan te (blijven) bieden in specifiek doelgroepenbeleid. De Adviesraad pleit hiervoor, omdat mensen die moeite hebben met de taal en (dus) met integreren, de boot blijvend zullen missen als men hen honderd procent financieel verantwoordelijk maakt voor hun integratie. Voor velen van hen geldt dat zij een sociaaleconomische achterstand hebben. Omdat duidelijk is dat een groot deel van de problematiek voortkomt uit een gebrek aan kennis van de Nederlandse taal én van de Nederlandse samenleving, is het zaak gebruik te maken van bestaande kennis en methoden om deze problematiek effectief aan te pakken. Zo heeft bijvoorbeeld VluchtelingenWerk Nederland een vestiging in Ede. De professionals en vrijwilligers van deze organisatie hebben veel kennis en ervaring opgedaan bij het wegwijs maken van vluchtelingen en andere nieuwkomers in Ede. Aanhaken bij good practices en deze uit dragen in de Edese samenleving is van belang. Daarnaast moet er in de media aandacht gegenereerd worden voor positieve initiatieven en ontwikkelingen. Voorbeelden zijn de enorme inhaalslag in het onderwijs en de arbeidsdeelname van de tweede generatie Marokkanen, het percentage WAO ers dat onder allochtonen lager is dan onder autochtonen en het feit dat er in steeds meer Marokkaans- Nederlandse en Turks-Nederlandse gezinnen Nederlands wordt gesproken. Wij zien in de probleemsignalering, de opzet en de uitvoering van probleemoplossende trajecten een blijvende, belangrijke adviserende en uitvoerende rol weggelegd voor de diverse Zelforganisaties. Zij staan dicht bij de doelgroep, kennen de mensen en hun problemen, de oorzaken daarvan en zijn in staat deze in samenwerking met professionals op te lossen. Belangrijk is dat deze migrantenvertegenwoordigers voldoende gefaciliteerd worden, in huisvesting, opleiding van kader, ambtelijke ondersteuning, professionele ondersteuning, etc. Tot ons genoegen heeft de Minister in zijn visie het volgende verwoord 14 : Integratiebeleid wordt grotendeels lokaal vormgegeven. Dit vereist dat elke gemeente en elke stad in Nederland passende antwoorden formuleert voor de problemen die het gevolg zijn van een tekortschietende integratie van haar inwoners. Voor een effectieve aanpak van integratieproblematiek via regulier beleid is een nauw contact met sleutelfiguren en organisaties met kennis over, en een breed netwerk binnen migrantengemeenschappen van groot belang. Dit om voeling te houden met wat er in de samenleving leeft. 14 Integratie, Binding, Burgerschap, Hoofdstuk 4.2: alinea 4, 5 en kader; Hoofdstuk 5.3: kader 6