Scriptie Maatschappijleer Criminaliteit, samenleving en strafrecht Scriptie door een scholier 2547 woorden 17 januari 2002 7,2 118 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Samenvatting: Criminaliteit, strafrecht en samenleving Codificatie: Het vastleggen van wetten door de overheid Rechtsregels: Alle regels en wetten samen. Rechtsregels hebben een aantal doelen: Het geven van zekerheid: Mensen kunnen zich beroepen op rechtsregels wanneer ze beschuldigd worden van iets. Het ordenen van de samenleving: Wetten schrijven taken voor. Als iedereen een taak heeft, is de samenleving geordend. Onafhankelijke rechtsspraak mogelijk maken: De wet geeft aan wat de rechter moet beslissen. Het voorkomen van conflicten Rechtvaardigheid bevorderen: Ze geven aan wat door de overheid goed en slecht gevonden wordt Gedrag voorspelbaar maken Er zijn verschillende soorten recht: Gewoonterecht: Recht dat niet gecodificeerd is Privaatrecht: Welke verplichtingen hebben mensen tegenover elkaar wanneer ze contracten willen afsluiten, afspraken willen maken, huizen willen kopen etc. Publiekrecht: Regelt de relatie tussen overheid en burger: Strafrecht: Welke gedragingen moeten als strafbaar worden beschouwd en onder welke voorwaarden kunnen deze gedragingen ook bestraft worden. Staats- en bestuursrecht: Hoe moet het land bestuurd worden. Crimineel gedrag: Gedrag dat strafbaar wordt gesteld door de wet. Dit is plaats, tijd en groepsgebonden. Strafbaar: In de wet staat dat er een straf op een bepaalde handeling staat. Deze handelingen zijn dan strafbaar. Strafwaardig: Een handeling waarvan mensen vinden dat de dader gestraft moet worden, hoewel er in de wet geen straf staat voor deze handeling. Pagina 1 van 9
Bij strafbare gedragingen wordt er onderscheid gemaakt tussen: - Overtredingen: Schending van regels die onze maatschappij ordenen, en schendingen die niet als ernstig worden beschouwd. Bijv. een fietser rijdt door het rode licht. Hierop staat geen gevangenisstraf en geen strafblad. - Misdrijven: Strafbare gedragingen die door iedereen als moreel onaanvaardbaar worden beschouwd. Bijv. moord en diefstal. Hierop staat wel gevangenisstraf en wel een strafblad. Criminaliteit: Alle strafbaar gestelde gedragingen. Legaliteitsbeginsel: Een belangrijks rechtsbeginsel wat inhoudt dat iemand alleen gestraft mag worden op grond van strafbepalingen die opgeschreven staan in door de overheid opgestelde wetten. Soms blijken rechtsregels zo onduidelijk geformuleerd te zijn dat ze op verschillende manieren kunnen worden uitgelegd. De rechter moet dan beslissen welke uitleg hij hanteert. De rechter kan de rechtsregels soms wat uitgebreider uitleggen dan oorspronkelijk de bedoeling was. Hoge Raad: Nederlands hoogste rechtscollege. Jurisprudentie: Uitspraken van rechters die gevolgen kunnen hebben voor toekomstige rechtszaken. We kunnen de volgende vormen van criminaliteit onderscheiden: - Agressieve criminaliteit: Hieronder vallen misdrijven zoals mishandeling, vernieling, moord en agressie tegenover de openbare orde en het gezag. - Seksuele criminaliteit: Misdrijven als aanranding, verkrachting, incest, seksuele omgang met kinderen. - Vermogenscriminaliteit: Misdrijven als diefstal en heling, fraude en belastingontduiking. - Verkeerscriminaliteit: Misdrijven als rijden onder invloed en doorrijden na een ongeval. - Overige criminaliteit: Hieronder vallen misdrijven als drugshandel, verboden wapenbezit, misdrijven gepleegd door militairen en milieudelicten. Kleine criminaliteit: Massaal voorkomende strafbare gedragingen die hinderlijk zijn voor burgers en die gevoelens van onveiligheid bij burgers kunnen vergroten. Bijv. vechtpartijen, fietsendiefstal, zwart rijden en winkeldiefstallen à veel voorkomende criminaliteit. Zware criminaliteit: Misdrijven als moord en verkrachting. Geregistreerde criminaliteit: Criminaliteit waar aangifte van gedaan is. Niet- geregistreerde criminaliteit: Criminaliteit waar geen aangifte van gedaan is. Niet- geregistreerde criminaliteit kan worden onderzocht door middel van: Self-report: Bij deze methode wordt mensen anoniem gevraagd of zij een misdrijf hebben begaan. Op een aantal punten werkt deze methode niet: Naarmate het misdrijf zwaarder is, zal de dader minder snel toegeven Beroepscriminelen zullen niet meewerken aan dit soort onderzoeken Slachtofferenquêtes: Er wordt een enquête gehouden waarin men kan aangeven of men slachtoffer van Pagina 2 van 9
misdrijf is geworden en om wat voor misdrijf het gaat. Op een aantal punten zijn deze enquêtes niet betrouwbaar: Slachtoffers van moord kunnen niet meer ondervraagd worden Slachtoffers van misdrijven als chantage en verkrachting zullen eerder geneigd zijn het misdrijf ongemeld te laten Veel misdrijven leveren geen duidelijk slachtoffer op. Denk hierbij aan vernieling. Transactie: Verdachten krijgen een voorstel van het Openbaar Ministerie tot het betalen van een bepaald geldbedrag, waarna hij niet meer vervolgd zal worden. Seponeren: Afzien van verdere vervolging van een zaak omdat de verdachte bijvoorbeeld pas voor de eerste keer met justitie in aanraking is gekomen. Aan de hand van de onderzoeksresultaten kan men een aantal conclusies trekken: Een groep van probleemjongeren is verantwoordelijk voor een groot deel van de kleine criminaliteit Etnische afkomst speelt een rol Locatie speelt een rol Criminaliteit is in zekere zin milieugebonden Georganiseerde misdaad is de afgelopen decennia toegenomen Meisjes gaan een grotere rol spelen in de criminaliteitcijfers Enkele theologen en filosofen hebben zich bezig gehouden met criminaliteit: Thomas More: Hij verklaart de misdaad uit sociale zaken. De criminaliteit zou het beste bestreden kunnen worden door de nood van het volk te lenigen en te zorgen dat er voor iedereen werk en een inkomen is. Rousseau, Montesquieu, Voltaire: Zij gingen zich in het midden van de 18e eeuw afzetten tegen de traditionele christelijke opvattingen van deze tijd. De kerk had een eenvoudige verklaring voor het bestaan van criminaliteit. Deze 3 filosofen gingen zoeken naar een rationele verklaring voor het bestaan van criminaliteit. Er bestaan enkele theorieën over misdaad: Biologische-psychologische theorie: Cesaere Lombroso: Hij ontwikkelde een theorie gebaseerd op onderzoek naar gevangenen. Zijn theorie legde een verband met de evolutietheorie. Criminaliteit is iets primitiefs dat vanzelf zal verdwijnen als de evolutie zijn gang kan gaan. à antropologische school à Zijn ideeën zijn in de 20ste eeuw misbruikt door bijv. Hitler. Sociologistische en sociaal-psychologische theorie: Durkheim: Criminaliteit moet worden gezien als een normaal maatschappelijk verschijnsel. Is een sociaal-cultureel aspect van iedere samenleving en daardoor een aspect dat voor wetenschappelijk onderzoek geschikt is. Criminele sociologie: Sociaal milieu, aangeleerd gedrag, sociale ongelijkheid en maatschappelijke bindingen belangrijke uitgangspunten à milieuschool Sociologische benadering: Cohen: Het wordt in de samenleving blijkbaar als normaal beschouwd dat iedereen probeert bepaalde culturele doelen te verwezenlijken. Niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden om deze doelstellingen te bereiken. Wie deze doelstellingen niet op een algemeen aanvaardde wijze kan verwezenlijken, zal dit via de criminaliteit proberen. Pagina 3 van 9
Hirschi noemt 4 bindingselementen die als rem op crimineel gedrag kunnen werken: Attachment: Wie hechte banden heeft zal deze niet op het spel zetten door het bedrijven van criminaliteit Commitment: Ieder mens weegt de risico s af. Kan ik meer winnen dan verliezen? Involvement: Mensen moeten tijd en energie hebben om misdrijven te plegen Belief: Ieder mens heeft een geweten Criminaliteit is zowel een sociaal- als een politiek probleem: Politiek probleem: Materiele schade Sociaal probleem: Immateriële schade: Mensen krijgen last van trauma s Criminaliteit veroorzaakt morele verontwaardiging Mensen worden in hun bewegingsvrijheid beperkt Mensen krijgen de neiging hun eigen zaakjes op te knappen Criminaliteit kan leiden tot vervaging van normbesef Criminaliteit kan leiden tot een verminderd vertrouwen in mensen of organisaties Rechtsorde: Alle leefregels die in een gemeenschap gelden voor zover die bepaald worden door de rechtsregels. Rechtsstaat: Een gemeenschap waarbinnen de verhouding tussen overheid en burger onderling in wetten wordt geregeld. Enkele kenmerken van de rechtsstaat zijn: Er is een grondwet die betrekkingen tussen overheid en burgers regelt Legaliteitsbeginsel Er is een duidelijke scheiding van de machten De wetgeving komt tot stand in samenwerking met de volksvertegenwoordiging De regering is de uitvoerende macht en moet zich houden aan de regels van de wet Een onafhankelijke rechter beslist in de geschillen tussen burger en overheid Grond- en vrijheidsrechten van burgers zijn omschreven en gewaarborgd Strafrecht: Hierin wordt beschreven welke gedragingen beschouwd moeten worden als strafbaar, onder welke voorwaarden deze gedragingen ook werkelijk afgestraft kunnen worden en welke straffen er zijn. Strafprocesrecht: Hierin worden de procedures beschreven die door politie en justitie gevolgd moeten worden om tot een veroordeling van een verdachte te kunnen komen. De belangrijkste bronnen van strafrecht zijn: - Het wetboek van strafrecht - Het wetboek van strafvordering - De opiumwet - De wegenverkeerswet - De wet op economische delicten - De algemene wet inzake Rijksbelastingen Pagina 4 van 9
- Verschillende milieuwetten - De vuurwapenwet Het wetboek van strafrecht is ingedeeld in drie boeken: - Algemene bepalingen: Hierin komen voor het legaliteitsbeginsel, delictsomschrijving, het strafmaximum, ne bis in idem principe, verjaring en verjaringstermijnen. - Misdrijven - Overtredingen Er zijn verschillende straffen en maatregelen. Deze zijn onder te verdelen in hoofdstraffen en bijkomende straffen. Hoofdstraffen zijn: - Gevangenisstraf - Hechtenis - Geldboetes - Taakstraffen (alternatieve straf) Bijkomende straffen: Straffen die naast de hoofdstraf kunnen worden opgelegd en die direct met de aard van het delict te maken hebben. Maatregelen: Deze zijn niet bedoeld om de dader te laten boeten, maar om de dader tegen zichzelf en om de samenleving tegen de dader te beschermen. De belangrijkste maatregelen zijn terbeschikkingstellingen. Dit is bijvoorbeeld TBS. Voorwaardelijke straffen: De straf of maatregel wordt niet ten uitvoer gebracht als de veroordeelde binnen een afgesproken proeftijd geen strafbaar feit pleegt, of bepaalde andere afspraken na komt. Niet elk gedrag dat voldoet aan de delictsomschrijving is zonder meer strafbaar. Het gedrag moet ook voldoen aan vier andere voorwaarden: - Alleen menselijk gedrag is strafbaar: Gedachten en gevoelens zijn niet strafbaar als ze niet in gedragingen duidelijk worden. - Alle bestanddelen uit de delictsomschrijving moeten zijn bewezen: Bij gebrek aan bewijs zal de verdachte worden vrijgesproken. - Het gedrag moet wederrechterlijk (in strijd met de rechtsorde) zijn: Het kan zijn dat de verdachte een goede reden heeft voor het plegen van het delict. Bijv. verzet bij een verkrachting. Wanneer de rechter met dit standpunt akkoord gaat, zal de verdachte worden ontslagen van rechtsvervolging. - De dader moet schuldig zijn (het schuldbeginsel): Soms kan een delict gepleegd worden zonder dat het de dader aangerekend kan worden. De dader kan zich dan beroepen op schulduitsluitingsgrond. De schulduitsluitingsgronden zijn: - Ontoerekeningsvatbaarheid: Een geestelijk gestoorde weet niet wat hij doet en draagt dus ook geen schuld. - Noodweerexcuus: Hiervan is sprake als iemand, in de emotie van het moment, hardere verdedigingsmethoden hanteert dan strikt noodzakelijk geweest zouden zijn. - Psychische overmacht: Hiervan is sprake wanneer iemand onder zware psychische druk een misdrijf Pagina 5 van 9
pleegt. - Afwezigheid van alle schuld: Iemand kan een delict begaan zonder dat hij het zelf weet. Deze bovenstaande schulduitsluitingsgronden en de rechtvaardigingsgronden worden strafuitsluitingsgronden genoemd. Er zijn wel strafbare feiten gepleegd, maar er wordt toch geen straf gegeven. De rechter moet verschillende criteria hanteren: - De ernst van het delict: De rechter mag nooit een hogere straf geven dan het maximum. - De omstandigheden waaronder het delict is gepleegd, waarbij er objectieve en subjectieve omstandigheden zijn: Subjectieve omstandigheden zijn omstandigheden die gaan over de dader. Heeft de dader met opzet gehandeld of was er slechts sprake van nalatigheid. Objectieve omstandigheden zijn de omstandigheden die buiten de dader omgaan. De rechter kijkt naar de gevolgen. Voor jongeren zijn er een aantal uitzonderingsbepalingen: - Kinderen jonger dan 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk vervolgd worden - Kinderen tussen 12 en 18 jaar kunnen alleen terechtstaan voor de kinderrechter - De rechtszittingen zijn niet openbaar - Er gelden andere straffen en maatregelen Jongeren kunnen door bureau HALT taakstraffen opgelegd krijgen. Voorlopige hechtenis: Opsluiting in afwachting van het proces Je hebt twee soorten strafprocessen: - Juryrechtspraak: Amerika. Aanklagers en verdedigers pleidooien, de jury bepaalt of iemand schuldig is, de rechter bepaalt de hoogte van de straf als iemand schuldig bevonden is. Het heeft een aantal voordelen: o Jury kan weergeven wat volksovertuiging is o Beroepsrechters kunnen zich minder goed inleven in de verdachte of het slachtoffer - Nederlands rechtspraak: Wordt beschreven in het boek van strafvordering: o De rechter zit het proces voor. Ondervraagt de getuigen, bepaald of iemand schuldig is en bepaald de lengte van de straf. De rechter is onafhankelijk o De officier van justitie beslist of een verdachte voor de rechter moet verschijnen. Formuleert de tenlastelegging. Hij legt de bewijzen voor. Eist een slotpleidooi. Alle officieren van justitie samen noemen we het openbaar ministerie. Officier van justitie wordt benoemd door de minister van justitie. o De advocaat heeft de taak de belangen van de verdachte te behartigen. Pleit voor vrijspraak of een lagere straf. Heeft een geheimhoudingsplicht. Advocaat kan worden aangewezen en betaald door de overheid pro-deo advocaat. o Getuigen kunnen worden opgeroepen. Zij moeten onder ede hun verklaring afleggen. o Verdachte mag zich zelf verdedigen. Medewerking aan het proces kan tot een lagere straf leiden. Heeft recht op het laatste woord. Pagina 6 van 9
Relatieve competentie: De bevoegdheid van een bepaalde rechter in een bepaalde streek. Als een misdrijf in een bepaalde plaats heeft plaatsgevonden, moet de rechter in wiens gebied deze plaats ligt een oordeel vellen. Absolute competentie: De bevoegdheid om te oordelen in bepaalde delicten: - Kantonrechter: Overtredingen. Vonnist alleen - Arrondissementsrechtbanken: Misdrijven: - Politierechter: Een rechter. Behandeld de eenvoudige zaken. - Meervoudige kamer: College van 3 rechters. Behandeld de moeilijkere zaken. - Kinderrechter: Berecht mensen onder de 18. - Het Hof: Hier vindt hoger beroep plaats aangevraagd door mensen die al een berechting bij een arrondissementsrechtbank achter de rug hebben. Uitspraak van het hof heet arrest en de rechters raadsheren. - Hoge Raad: Hoogste gerechtsorgaan in Nederland. Beroep bij de Hoge Raad heet cassatie. De Hoge Raad toets uitsluitend of lagere rechters de wetgeving op de juiste manier hebben toegepast. Bij elke rechtszaak treedt een lid van het OM op als aanklager: Kantongerecht of arrondissementsrechtbank: Officier van justitie Hof of Hoge Raad: Procureur-generaal Het OM heeft 3 belangrijke taken: Opsporingsonderzoek leiden met de politie Het vervolgen van strafbare feiten Het doen uitvoeren van een opgelegd vonnis De taken van de politie zijn: Openbare orde handhaven Hulp verlenen Strafbare feiten opsporen, hierbij heeft de politie bepaalde bevoegdheden: o De politie mag een persoon staande houden en vragen naar zijn persoonlijke gegevens o De politie mag een verdachte aanhouden en meenemen naar het bureau voor verhoor. Maximaal 6 uur. o De politie mag een verdachte onder bepaalde omstandigheden langer vasthouden o De politie mag onder bepaalde voorwaarden voorwerpen in beslag nemen o De politie mag door het aanbieden van een schikking de straf op bepaalde overtredingen zelf afhandelen De rechten van de verdachte zijn: - De verdachte heeft het recht te weten waar hij van verdacht wordt - Op het moment dat de verdachte in verzekering gesteld wordt, heeft hij recht op een advocaat of raadsman - De verdachte hoeft op geen enkele manier medewerking te geven aan zijn eigen veroordeling - De verdachte mag maar een beperkte tijd worden vastgehouden Pagina 7 van 9
- De verdachte heeft meestal het recht om in hoger beroep te gaan Reclassering: Een aantal particuliere, door de overheid gesubsidieerde instellingen die belangrijke taken vervullen bij het strafproces. Het doel van de reclassering is zich in spannen voor de maatschappelijke inpassing van mensen die met het strafrecht in aanraking komen, herhaling te voorkomen, het aantal strafbare feiten verminderen. Deze doelen proberen ze te bereiken door: Het verlenen van vroeghulp. Reclasseringsambtenaren proberen straf alternatieven aan te dragen. Het verzorgen van een voorlichtingsrapportage ten behoeve van de rechter. In dit rapport staan de omstandigheden van de verdachte. Het voorbereiden en begeleiden van de uitvoering van taakstraffen. Voorbeelden van slachtofferorganisaties zijn: Bureau Slachtofferhulp Schadefonds Geweldsmisdrijven Aanhangers van de klassieke school trokken een aantal conclusie met betrekking tot het strafrecht: Een dader die geen schuld heeft, mag niet gestraft worden Proportionele vergelding: De maximumstraffen voor verschillende misdrijven verschillen Gelijkheidsbeginsel: Iedereen is gelijk voor de wet Dadenstrafrecht: Er moet op een bepaalde daad een straf staan ongeacht de persoon die de daad verricht heeft Personaliteitsbeginsel: De straf mag alleen de dader treffen, niet de familie van de dader Legaliteitsbeginsel: In de wet moet terug te vinden zijn welke gedragingen strafbaar zijn De moderne stroming: Als mensen door biologische of sociale redenen niet vrij zijn in de keuze van hun gedrag, mag schuld niet langer de rechtvaardigheidsgrond voor het geven van straf zijn Daderstrafrecht: Bij het geven van straf wordt gekeken naar het gevaar dat de persoon is voor de samenleving Als criminaliteit wordt veroorzaakt door sociale factoren zoals armoede, moeten er sociale maatregelen worden getroffen ter voorkoming Een aantal doelen en functies van straf zijn: Generale preventie: Dreigen met straffen schrikt mensen af van criminaliteit Speciale preventie: Straf geven om herhaling te voorkomen Handhaving van de rechtsorde Vergelding Beveiliging van maatschappij en burgers Genoegdoening De pakkans is afhankelijk van 3 factoren: Pagina 8 van 9
De aangiftebereidheid van de burger De zichtbaarheid van het delict Het selectieve opsporingsbeleid van de politie Resocialisatiebeginsel: Regels waarin de rechten en plichten van gevangenen staan. Een aantal verschijnselen die te maken hebben met een toename van criminaliteit zijn: Werkeloosheid Gestegen welvaart Toegenomen alcohol- en drugsmisbruik Het onbestraft laten van misdrijven en overtredingen Enkele landelijke mogelijkheden om criminaliteit terug te dringen zijn: Bevorderen van de sociale veiligheid Voorlichting in het onderwijs Het structureel verbeteren van de leefomstandigheden van de mensen Snelrecht De onderwereld kan inspringen in een gat in de markt: - De georganiseerde misdaad voorziet in de maatschappelijke behoefte aan illegale goederen en diensten - De georganiseerde misdaad lost maatschappelijke en economische problemen op waarvoor de overheid geen betaalbare oplossing kan bieden Linkse partijen: * Bestrijding werkeloosheid * Aanpak sociale problemen Oorzaak is de maatschappelijke problemen van criminaliteit PvdA + D66: * Criminele straffen * Veroordeelden opnemen in de samenleving Oorzaak is de structurele onrechtvaardigheid van samenleving en individu CDA: * Opvoeding / onderwijs Oorzaak is dat verschillende instanties verantwoordelijk zijn voor het bijbrengen van deugdelijke waarden en normen VVD: Oorzaak: Individualisme heeft een heilzaam effect Pagina 9 van 9