Samenvatting Maatschappijwetenschappen Criminaliteit, H1 t/m H9

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijwetenschappen Criminaliteit, H1 t/m H9 Samenvatting door R woorden 7 november ,4 4 keer beoordeeld Vak Maatschappijwetenschappen Hoofdstuk Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat inhoudt en wat de kernmerken hiervan zijn: Staat waarin de spelregels tussen de staat en de burgers worden vastgesteld. à Er is een grondwet. à Er is sprake van klassieke/politieke grond-of vrij- heidsrechten Je kunt uitleggen welke soorten rechten er zijn in Nederland: Privaatrecht: civiel recht (burgers mogen elkaar aan klagen) Publiek recht: strafrecht - bestuursrecht - staatsrecht - volkerenrecht (mensenrecht) Je kunt uitleggen wat rechtsregels zijn en welk doel deze hebben: regels die door de overheid zijn vastgesteld omdat ze te maken hebben met goed of kwaad en de overheid bepaalt waar de mensen zich aan dienen te houden. -Ze bieden mensen rechtszekerhei, mensen weten waar ze aan toe zijn binnen een democratie -Ze ordenen de samenleving zo veel en doelmatig mogelijk. -Ze maken onafhankelijke rechtspraak mogelijk. Rechters houden zich aan de wet, ze hoeven zich dus niets aan te trekken van het kritiek van de burgers. -Ze hebben de bedoeling om conflicten te voorkomen of ze tot een einde te brengen. -Ze maken duidelijk aan de burgers wat de overheid goed en kwaad vindt. -Ze maken gedrag voorspelbaar. -Ze dragen bij tot het voortbestaan van een groep of samenleving. Als een recht niet klopt volgens het volk wordt deze veranderdt Je kunt het begrip jurisprudentie uitleggen: Het geheel aan rechtelijke beslissingen waarin de wet onduidelijk is uitgelegd en toegepast Je kunt uitleggen wat criminaliteit is: Alle handelingen die tegen de wet zijn. Hoofdstuk Je kunt het verschil uitleggen tussen misdrijf en overtreding: Overtreding à lichte strafbare feiten, zoals openbare dronkenschap. Misdrijf à Ernstige strafbare feiten, zoals diefstal Je kent het verschil tussen strafbaar en strafwaardig en weet hoe dit te maken heeft met de rechtsstaat: Strafbaar: in de wet staat dat het verboden is. Strafwaardig: iets wat mensen vinden dat verboden moet worden. Het heeft te maken met een rechtsstaat want het staat in de grondwet Je kunt het verschil tussen ideaal en positief recht aangeven en wat dit te maken heeft met de positie van de rechtsstaat: Ideaal recht: recht dat de mensen graag zouden willen zien. Positief recht: recht dat in een samenleving geldt. Dit heeft met de positie van de rechtsstaat te maken omdat alleen wat in de wet staat als strafbaar, strafbaar gevonden wordt. En in de wet staat niet altijd precies wat wij zouden willen zien Je kunt uitleggen hoe de samenleving bepaalt wat crimineel is: Wat mensen crimineel gedrag vinden is afhankelijk van: à Tijd en plaats à De gevolgen die het heeft voor slachtoffers en de samenleving als geheeld; àde (publieke of private) context waarin het plaatsvindt.; Pagina 1 van 6

2 à De morele opvattingen van degene die de politieke macht hebben om ze daadwerkelijk om te zetten in de wetten. Ook beïnvloed de media heel erg wat wij crimineel vinden, omdat wat zij crimineel vinden veel aandacht aan besteed wordt Je kunt uitleggen dat criminaliteit tijds- en plaatsgebonden is: Tijd: Vroeger was homofilie bijvoorbeeld verboden. Plaats: Verschil in normen en waarden Je kunt de verschillende soort criminaliteit herkennen en beschrijven: Geweldsdelictenà hieronder verstaan we geweld tegen personen, seksuele delicten, diefstal door middel van geld en afpersing. Vermogenscriminaliteià misdrijven als diefstal en heling, fraude en belastingontduiking etc. Verkeersdelictenàmisdrijven als rijden onder invloed en doorrijden na een ongeval etc. Drugsdelictenà mensen overtreden de wetten van de Opiumwet, zoals bijvoorbeeld de verkoop en het gebruik van harddrugs Kleine criminaliteità massaal voorkomende strafbare gedragingen die hinderlijk zijn voor burgers en die gevoelens van onveiligheid bij de burgers kunnen vergroten. Zware criminaliteità deze omvat de ernstige vormen van criminaliteit zoals bijvoorbeeld moord Je kunt de dilemma s van de rechtsstaat uitleggen: Rechtsbescherming ßà Rechtshandhaving Bescherming leefomgeving ßà Recht op privacy Je kunt uitleggen dat de rechtsstaat tot discussie dwingt: Door het bovenstaande dillema onstaan er discussies. Hoofdstuk Je kunt uitleggen waarom statistieken niet altijd betrouwbaar zijn: Er zijn ook misdrijven die niet worden gemeld (dark figure). Ook verteld niet iedereen de waarheid Je weet het verschil tussen geregistreerde en niet-geregistreerde criminaliteit en kunt het hierbij het begrip Dark figure (verborgen criminaliteit) uitleggen: Geregistreerde criminaliteit à Officieel gerigistreerd in politiestatistieken en rechtbankstatistieken. Niet-geregistreerde criminaliteità Niet opgetekend, maar wordt onderzocht door middel van slachtoffersenquetes en self report onderzoeken. Het verschil tussen wel en niet geregistreerde criminaliteit wordt dark figure genoemd Je kunt uitleggen wat rechtbankstatistieken, politiestatistieken, slachtoffersenquêtes en daderenquêtes (self report) inhouden: Rechtbankstatistieken: Strafbare feiten die bij de politie geregistreerd staan en waarvan slechts een klein deel bij de rechtbank komt. Politiestatistieken: De hoeveelheid aangiftes Slachtoffersenquêtes:Enquêtes onder slachtoffers of een groep mensen. Daderenquêtes: Enquêtes onder daders of een groep mensen Je kunt uitleggen waar criminaliteit vanaf hangt: Criminaliteit hangt af van tijd en plaats. Ook van onze normen en waarden. -Leeftijd -Geslacht -Maatschappelijke positie Hoofdstuk Je kunt uitleggen waarom criminaliteit een sociaal en politiek probleem is: Sociaal probleem à -omdat het door veel mensen als onwenselijk wordt beschouwd. - het botst met de normen en waarden. - er bestaan verschillende meningen over de oplossingen. Politiek probleem à - de overheid moet het oplossen. - criminaliteit is een bedreiging van de rechtsorde. - het komt op de politieke agenda Je kunt uitleggen wat materiële en immateriële gevolgen van criminaliteit zijn en hierbij voorbeelden geven: Materiële schade: Schade die in geld uit te drukken is à Iets dat gestolen is van je. Immatriële schade: Gevoelsmatig à verlies vertrouwen in de mens Je kunt uitleggen hoe de media de beeldvorming over criminaliteit en criminelen beïnvloeden: - Stereotypes à vaak moordenaars, koelbloedig, in een overspannen toestand - Er wordt altijd meteen aan agressieve criminaliteit gedacht, terwijl vermogensdelicten vaker voorkomen. - Veel mensen denken dat straf altijd werkt Je kent de maatschappelijke organisaties die zich met criminaliteit bezig houden en speciaal de reclassering en wat zij doen: Reclassering: Orgnisatie die zich richt op onder meer hulp aan verdachten en ex-gedetineerden. -Herhaling van strafbaar gedrag voorkomen -Herinplaatsing in de maatschappij Coornhert-liga: Organistatie ijvert voor humanisering van het strafrecht. Zij pleiten vooral voor nuttig werk en scholing in plaats van gevangenisstraffen. (taakstraf) LOS: Slachtoffer hulp Pagina 2 van 6

3 Schadefonds Geweldsmisdrijven: Keert geld uit aan slachtoffers van geweldsmisdrijven als de schade niet op andere wijze kan vergoed. Blijf van mijn lijf:mensen kunnen hier hulp vinden die thuis bedreigd worden. Meldpunt discriminatie: Mensen die gediscrimineerd worden kunnen het hier melden. Kliklijn: Kunnen mensen een boodschap doorgeven als ze iets verdachts hebben gezien. Hoofdstuk Je kunt het verschil tussen strafrecht en strafprocesrecht uitleggen: Strafrecht: Welke gedragingen beschouwd moeten worden als strafbaar. Strafprocesrecht: De procedures die door de politie of justitie gevolgd moeten worden om tot een veroordeling te komen Je kunt de uitgangspunten van het Nederlandse strafrecht uitleggen en toepassen: De algemene uitgangspunten van het Nederlandse strafrecht vinden we terug in het Wetboek van Strafrecht. Belangrijke uitgangspunten: 1. Legaliteitsbeginsel à Mensen kunnen alleen veroordeeld worden die bij de wet strafbbaar zijn vastgesteld. 2.De wet beperkt mogelijkheid om te straffen, je mag niet gestraft worden als; - Je geen verwijt kan worden gemaakt (je hebt het niet gedaan) - Niet 2 keer vervolgd worden (Ne bis in idem-principe) -Autoriteit van het vonnis 3.Verjaring; na verloop van tijd kan iemand niet meer vervolgd worden omdat het delict verjaard is(te lang geleden) 4.Er zijn maximale straffen 5. Er moet rekening gehouden worden met persoonlijke omstandigheden van de dader. 6. De wet kent uitzonderingen; -Noodweer -Overmacht; er is spraken van een noodtoestand waarbij je niks anders kan doen dan de wet overtreden Je kunt de uitgangspunten van het Nederlandse strafprocesrecht uitleggen en toepassen: -Recht op gelijk proces voor een onafhankelijke onpartijdige rechter. -Recht op een advocaat, of tolk als je geen Nederlands spreekt. -Verdachte heeft het laatste woord tijdens een rechtzaak. -Je bent onschuldig tot het tegendeel is bewezen(onschuld presumptie). -Strafrecht procedure moet zich aan de regels houden, zodat alles eerlijk verloopt. -Vormfouten, men schrijft bijvoorbeeld naam verkeerd. -Dwangmiddelen zijn aan regels verbonden Je kunt het verschil aangeven tussen formeel recht en materieel recht: Formeel recht: geeft de procedures aan die gevolgd moeten worden als iemand het materieel strafrecht overtreedt Matrieel recht: geeft aan wat de burgers mogen en moeten doen en welke rechten en plichten burgers hebben Je kunt uitleggen welke straffen er zijn; hierbij kun je het verschil tussen een hoofdstraf en een bijkomende straf herkennen: Straffen zijn gericht op de dader en zijn in te delen in: Hoofdstraffen: àgevangenisstraf àhechtenis (minder zware gevangenisstraf) àgeldboete Taakstraf of alternatieve straf: onbetaalde arbeid Bijkomende straffen: Deze kunnen er nog naast een hoofdstraf bijkomen, bijvoorbeeld het in beslag nemen van een rijbewijs. Daarnaast is er ook nog een maatregel à TBS; Als het geestelijke vermogen van de dader tekort schiet, moet dwangverpleging ervoor zorgen dat de dader geholpen wordt in zijn ontwikkeling Je kunt uitleggen aan welke voorwaarden gedrag moet voldoen om strafbaar te zijn. Hierin kun je de rol van de strafuitsluitingsgronden herkennen en uitleggen: Je gedrag moet aan 4 voorwaarden voldoen voordat je strafbaar bent; 1. Het feit moet zijn bewezen, het moet strafbaar zijn. 2. Het gedrag moet wederrechtelijk (in strijd met het recht en de daarin beschermde normen) zijn. Soms geeft een verdachte toe dat hij een delict heeft gepleegd, maar tegelijkertijd kan hij een goede reden geven waarom hij dat deed dit noemen we; Strafuitsluitingsgronden. 3. Het is aan de dader te wijten dat zijn gedrag niet achterwege bleef. 4. Afwezigheid van alle schuld; je pleegt een delict zonder dat je dat beseft Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen schulduitsluitingsgronden en rechtvaardigheidsgronden: Schulduitsluitingsgronden; neemt de schuld van je strafbare gedrag weg (geen schuld, geen straf). Rechtvaardigheidsgronden; De dader kan met een goede reden aangeven waarom hij niet gestraft hoeft te worden Je kunt de wet OM-afdoening uitleggen: Bij straffen waarbij maximaal 6 jaar gevangenisstraf op zit kan het OM apart nog zelf nog een straf opleggen. à taakstraf 180 uur. àgeldboete etc. Hoofdstuk Je kunt uitleggen welke rol de Trias Politica in ons strafrechtsysteem speelt: Door de Trias Politica worden de machten gescheiden In het kader van de uitvoerende macht kun je aangeven wat de verantwoordelijkheden van de politie en het OM Pagina 3 van 6

4 zijn: Het opsporen van strafbare feiten Je kunt uitleggen welke betrokkenen er zijn bij het strafproces: -Officier van justitie -Openbaar minisiterie -Politie -Rechters -Advocaat Getuige -Verdachte -Slachtoffer Je kunt het verloop van de rechtzaak benoemen en aangeven wie wat hierin doet: Openening; persoonsgegevens worden verteld door de rechter à Aanklacht; De Officier van justitie leest de beschuldeging voor à Verhoor van verdachte, deze mag ook via de advocaat, de Officier van justitie ondervraagd dan de advocaat à Requisitoir, toespraak waarin de Officier van justitie vertelt wat hij van de zaak vindt en wat voor straf hij eist à Pleidooi, de advocaat verdedigt de verdachte àlaatste woord, de verdachte heeft het laatste woord à Vonnis, nadat de rechter het onderzoek heeft afgesloten doet hij uitspraak Je kunt de rechten van de verdachte en van het slachtoffer uitleggen: Rechten van het slachtoffer: -Schadevergoeding, vragen via de Officier van justitie -Vertellen in de rechtzaal wat de impact van het misdrijf is geweest Rechten van dader: -Vertellen wat er is gebeurt -Zwijgplicht Je kent de organisatie van de Nederlandse rechtspraak en je kunt uitleggen hoe deze functioneert: 1. Als je voor de rechter komt, is dit allereerst de rechtbank. Er zijn 19 rechtbanken verdeeld over het hele land (arrondissementen). Deze is verdeeld in: -Civiele sector; burgers/bedrijven tegenover elkaar -Sector bestuursrecht; -Strafsector àlichte misdrijven komen voor de politierechter of kinderrechter als het om minderjarigen gaat (enkelvoudige kamer) àpolitierechter mag hooguit 1 jaar opleggen à Zwaardere misdrijven komen voor de meervoudige kamer -Sector kanton; kantonrechter; hij behandelt overtredingen en eenvoudige civiele zaken. Een uitspraak van één van bovenstaande is een vonnis. 2. in hoger beroep ga je naar het gerechtshof (5). Deze worden door 3 rechters behandeld, lichte zaken door één rechter. 3. Hierna ga je in cassatie naar de Hoge Raad. Dit is het hoogste rechtsorgaan van het land dat uitsluitend toetst of de lagere rechters de wetgeving goed toepassen. Een uitspraak van een gerechtshof en de Hoge Raad heet een arrest. Hoofdstuk Je kunt als onderdeel van de uitvoerende macht de taken van de politie uitleggen: - Handhaven openbare orde onderleiding van de burgermeester -Westhandhaving -Hulpverlenen àtoezicht in publiek domeinàsignaleren en adviseren met betrekking tot veiligheid en beleid. -Opsporen van strafbare feiten, onderleiding van Officier van justitie Tevens kun je de beperkingen van de bevoegdheid van de politie uitleggen: De politie moet zich wel aan de regels houden, maar zij hebben wel bijvoegdheden; -Staande houden. Een politie mag een verdachte staande houden en vragen om persoonlijke gegevens -Aanhouden. De politie mag een verdachte aanhouden en meenemen naar het bureau voor maximaal 6 uur. -In beslag name. De politie mag spullen in beslag nemen. Fouilleren, huiszoeking en een telefoon afluisteren onder voorwaarden Je kunt als onderdeel van de uitvoerende macht de taken van de officier van justitie en het OM uitleggen. Hierin kun je de nieuwe wet OM-afdoening uitleggen: taken van het openbaar ministerie; Het openbaar ministerie is de andere organisatie die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de macht. Het openbaar ministerie heeft 3 taken; 1. Het leiden van het opsporing onderzoek 2. Vervolgen van de verdachten 3. Zorgen dat het vonnis wordt uitgevoerd Pagina 4 van 6

5 De OM- afdoening; een nieuwe ontwikkeling in het strafrecht is de OM-afdoening. Het OM kan zelfstandig een straf opleggen bij strafbare feiten waarop maximaal 6 jaar gevangenisstraf staat Je kunt de verschillende soorten overheidsbeleid herkennen: -Opsporingsbeleid -Vervolgingsbeleid -Gevangenisbeleid Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen preventief en repressief. Je kunt hierbij ook de begrippen zero tolerance en lik-op-stuk-beleid toepassen: Repressief beleid ( criminele achteraf strenger straffen); Het opleggen en uitvoeren van straffen. Bestrijden zware en georganiseerde criminaliteit, dit is de taak van politie en justitie. - versterking politie en justitie - meer cellen - meer bevoegdheden politie en justitie Preventief beleid; Voorkomen criminaliteit en de omstandigheden die daar bij horen. Preventieve maatregel: - voorlichting ( inbraak preventie) en onderwijs ( anti spijbel beleid) - vergrote sociale controle - aanpassing van de omgeving/ straat. Geen dichte begroeiing langs fietspaden, straatlantaarn. Zero tolerance: Beleid waarbij zelfs het kleinste vergrijp wordt bestraft. Lik-op-stuk-beleid: Het snel bestraffen van iemand die de wet overtreerd Je kunt de spanningsverhoudingen tussen de verschillende staatsorganen noemen en uitleggen: Er kunnen makkelijk spanningsverhoudingen onstaan tussen de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de verschillende actoren(betrokenen) in de strafrechtelijke rechtshandhaving: Maatregelen voor de veiligheid kunnen in strijd zijn met grondrechten burgers (legitimatieplicht; is dit inbreuk op grondrechten burger, of stigmatiserend voor bepaalde bevolkingsgroepen?) Politie en OM hebben neiging te sterk nadruk te leggen op criminaliteitsbestrijding en zo de grenzen van hun bevoegdheden te overschrijden of ter discussie te stellen. (er werd geïnfiltreerd terwijl hier geen wetgeving voor was) Ondertussen is er wetgeving voor infiltratie, maar is die niet te ruim in bevoegdheid van politie? Politie valt onder burgemeester (en minister Binnenlandse Zaken) als het gaat over handhaven openbare orde, onder OvJ als het gaat over opsporen... op lokaal niveau is er driehoeksoverleg. Onafhankelijkheid rechter komt onder druk te staan als hij sneller en efficiënter moet werken Leden van het OM zijn ondergeschikt aan minister van justitie, maar zij zijn ook rechterlijke ambtenaren met zekere onafhankelijkheid. Zij moeten ook vrijspraak kunnen vragen, ook al wil politiek graag veroordeling Soms is er spanning tussen wetgeving en rechtspraak. Rechter kan rekening houden met veranderende maatschappelijke inzichten en opvattingen. Soms wordt door jurisprudentie de grenzen van de wet opgerekt of overschreden. Blijft de jurisprudentie binnen de grenzen van de wet? (Legaliteitsbeginsel) Spanningsverhouding tussen OM en politie. OM kan besluiten niet te vervolgen volgens opportuniteitsbeginsel àkan leiden tot een nieuwe wet (zoals bij euthanasie, dit is ook gebeurd bij wetgeving rond het homohuwelijk in de VS? Hoofdstuk Je kunt de doelen en functies van strafrechtelijke sancties uitleggen en toepassen: 1. Vergelding. Opzettelijke gerechtvaardigde leedtoevoeging. Subjectieve wens van slachtoffer en of publiek 2. Speciale preventie. Voorkomen van recidive. Generale preventie: door een voorbeeld te stellen worden mensen af geschikt. 3. Beveiliging maatschappij en burgers. 4. Handhaving rechtsorde en voorkomen eigen richting. Door straffen voorkom je dat mensen het recht in eigen hand nemen 5. Heropvoeden ( resocialisatie). Voorbereiding terugkeer maatschappij 6. Genoegdoening slachtoffer (schade vergoeding/smartengeld slachtoffer) 7. Generale preventie; dreigen met straffen om mensen af te schrikken Je kunt uitleggen waarom er in ons strafrecht sprake is van een verschuiving van het daadrecht naar het daderrecht: Vroeger lag de nadruk op de eerste twee functies van straffen: vergelding en preventie (publiekelijke doodstraf, afhakken hand, heksenverbranding): daadrecht. Tegenwoordig is dit bij deskundigen aan het verschuiven. Dit omdat blijkt dat gevangenisstraf niet helpt voor de dader, alleen ter bescherming vd maatschappij. Er is een verandering zichtbaar naar daderrecht. Hoofdstuk 10 Pagina 5 van 6

6 1. 1. Je kunt de theoretische verklaringen van crimineel gedrag op individueel niveau uitleggen en toepassen: -Biologische -Psygologische; ongevoeligheid voor prikkels) en persoonlijkheidskenmerken Zo leven daders vaak ongezonder en vertonen ze risicozoekend gedrag, ongevoelig voor prikkels, dus straffen werken minder goed. -Risicofactoren Je kunt de sociologische theorieën van het ontstaan van criminaliteit uitleggen en toepassen: 1. Etiketteringtheorie/ stigmatiseringtheorie/ labelingtheorie. Sociale omgeving drukt een etiket op een persoon en mensen gaan zich hiernaar gedragen (self fulfilling prophegy) omgeving is voornamelijk oorzaak crimineel gedrag. 2. Anomietheorie. Is het verschil in kansen, iedereen heeft ongeveer dezelfde levensdoelen, maar niet iedereen krijgt dezelfde kansen/mogelijkheid om deze te bereiken. Dit kan tot criminaliteit leiden. 3. Bindingtheorie/ integratietheorie. Maatschappelijke bindingen werken remmend op criminele impulsen. Hoe meer bindingen hoe kleiner de kans op criminaliteit. Een grote sociale cohesie. 4. Sociale controle theorie. Criminaliteit wordt verhinderd door de gevolgen van de sociale controle ( formeel en informeel) 5. Gelegenheidtheorie/rationelekeuze theorie. Je kijkt naar wat het kost en wat het je oplevert. Eigenlijk zouden we allemaal crimineel zijn Je kunt met kritiekpunten komen voor de bovenstaande theorieën en deze beargumenteren: Etiketteringtheorie: Niet iedereen gaat zich gedragen naar hoe de omgeving zich gedraagt. Anomietheorie: Als je iets niet behaald hoeft dat niet te betekenen dat je meteen de criminaliteit in gaat, er zijn ook andere oplossingen om toch je doel te behalen. Bindingstheorie: Iemand die niet veel mensen om zich heen heeft zorgt niet meteen voor criminaliteit gedrag. Sociale controle: Zelfde als bindingstheorie. Gelegenheidstheorie: Niet iedereen denkt er zo over. Pagina 6 van 6