Samenvatting Maatschappijleer Wat is maatschappijleer H1 + 2 en Rechtsstaat H1t/m6

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Wat is maatschappijleer H1 + 2 en Rechtsstaat H1t/m6 Samenvatting door een scholier 2340 woorden 9 november ,9 5 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Wat is maatschappijleer? H1 De verhoudingen in een gezin zien we terug in de gehele samenleving. Welke regels op welk bepaald moment gelden hangt af van: De opvattingen van degene met de meeste macht De invloed van degenen die een ondergeschikte positie innemen De machtsmiddelen van beide groepen Het is een maatschappelijk probleem wanneer Het gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving Het door maatschappelijke ontwikkelingen wordt veroorzaakt Het te maken heeft met tegengestelde belangen Het gemeenschappelijk opgelost moet worden Waarden: Uitgangspunten of principes die mensen belangrijk vinden en nastrevenswaardig vinden Normen: Opvattingen over hoe je je op grond van een bepaalde waarde behoort te gedragen Idealen: Waarden die op concreet niveau liggen en die je heel graaf wilt verwezenlijken Belang: Voor en nadeel dat iemand ergens bij heeft Macht: Het vermogen om het gedrag van anderen te beïnvloeden Machtsbronnen: De uitoefening van macht vind plaats via machtsbronnen zoals geld, kennis etc Welke normen, waarden en belangen dominant zijn is afhankelijk van: Plaats Tijd Groep Dynamiek van de samenleving: De verandering van de samenleving. Er ontstaan steeds maatschappelijke kwesties die dan weer worden opgelost, afhankelijk van welke normen waarden en belangen op dat moment heersen H2 Wanneer is iets betrouwbaar: Goede bronnen bij gegevens Pagina 1 van 7

2 Duidelijk onderscheid van meningen en feiten Hoor en wederhoor= er zijn verschillende betrokken gehoord Waarom is internet onbetrouwbaar: Iedereen kan informatie ontvangen en uitzenden. Je weet niet altijd wie de schrijver is en vaak worden meningen en feiten door elkaar gehaald Veel informatie is eenzijdig Rechtstaat H1 Idee en oorsprong van de rechtstaat Democratische rechtstaat: Deze biedt burgers een dubbele garantie of waarborg mensen mogen meedoen aan vrije verkiezingen-> indirect meebeslissen over politieke kwesties Biedt bescherming tegen de machthebbers Dit zijn dus regels voor overheid en burgers! Sociaal contract: Contract tussen burgers en bestuurders dat we ons aan de wetten houden die we democratisch hebben vastgesteld Maat en regel: Bestuurders zijn gebonden aan regels en kunnen dus niet zomaar straffen opleggen zonder onafhankelijke rechter. 1.2 Ontstaan van een rechtstaat Montesquieu bedacht de Trias politica, de scheiding der machten Er ontstond een constitutionele monarchie(koning gebonden aan grondwet) + grondwettelijke bescherming(bv godsdienstvrijheid, mening) 1948: UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 1950: EVRM: Europees Verdrag van de Rechten van de Mens Deze verdragen waren belangrijk voor de verbetering van de mensenrechten en de bewustwording daarvan. Geen mensenrechten geen rechtstaat. Mensenrechten staan vooral in de grondwet=grondrechten Grondrechten= Rechten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontplooiing, het welzijn en de bescherming van het individu en van groepen dat ze in de grondwet zijn vastgesteld H 2 Grondwet en Grondrechten Doel van de grondwet: De beperking van de macht van de staat aan te geven en daarmee de vrijheden van burgers te garanderen Fundamentele rechten en burgers vast te leggen De eenheid van de staat uit te drukken en te zeggen dat de burger toch 1 willen zijn en 1 willen blijven Aan te geven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd Geschiedenis van de grondwet: 1798: Nederland krijgt o.i.v de Franse revolutie een Staatsregeling= voorloper van Grondwet 1806: Nederland word een Constitutionele monarchie= Land met aan t hoofd een monarch(koning(in) die zich aan de grondwet moet houden 1814: Eerste echte grondwet 1815: Grondwet gewijzigd(belgië erbij) Pagina 2 van 7

3 1840: Grondwet gewijzigd(belgië weg) 1848: Grondwetswijziging van Thorbecke -> koning is onschendbaar, ministers zijn verantwoordelijk.->koning geeft de feitelijke politieke macht uit handen->ministeriële verantwoordelijkheid. Rechtstreekse verkiezingen, Provinciale Staten en gemeenteraad ->Censuskiesrecht= mannen mogen alleen stemmen, voor zover zij directe belastingen betaalden 1917 Algemene mannenkiesrecht en i.p.v. alleen openbare scholen, nu ook levensbeschouwelijke scholen bekostigen 1922 Vrouwenkiesrecht 1983 Sociale grondrechten 2.2 Inhoud van de grondwet: Klassieke grondrechten->onder andere: gelijkheids- en vrijheidsbeginsel.= 1ste hoofdstuk van de grondwet en allerbelangrijkst. Deze klassieke grondrechten staan in willekeurige volgorde, omdat de ene niet belangrijker is dan de andere. Kenmerk klassieke grondrechten: Het is een beperking van de bevoegdheden van de overheid tegenover de burgers inhouden-> overheid moet zich passief opstellen= de mensen hun gang laten gaan Sociale grondrechten -> overheid heeft een zorgplicht tegenover burgers op gebied van: Werkgelegenheid en vrije arbeid Bestaanszekerheid Leefbaarheid en milieu Volksgezondheid Onderwijs Groot verschil klassieke en sociale grondrechten is dat de overheid bij sociale grondrechten actief moet optreden maar burgers kunnen ze niet bij de rechter afdwingen. Bij klassieke grondrechten kan je wel naar de rechter stappen. De Grondwet in discussie Horizontale werking: tussen burgers onderling Verticale werking: tussen overheid en burgers Botsende grondrechten: De grondrechtelijke belangen van burgers botsen ten opzichte van elkaar -> voorkomen door rangorde/hiërarchie aan te brengen tussen grondrechten. We hebben geen rangorde vanwege Doet onvoldoende recht aan bijzonderheid van afzonderlijke gevallen Geschiedenis heeft vaak wisselende voorkeuren van burgers laten zien. H3 Trias Policitica 3 machten Wetgevende: Het maken, wijzigen of intrekken van algemene wetten. Uitvoerende: In de praktijk brengen van wetten en in concrete gevallen toepassen. Rechterlijke: In geval van onenigheid over wetten en bij alle conflicten die met rechtsregels konden worden opgelost, recht mogen spreken Vroeger: Trias politica-> verschillende organen hebben niets over elkaar te zeggen, maar kunnen elkaar wel controleren Nu: Checks and balances-> de 3 machten weerhouden elkaar in het veroveren van te veel macht en houden elkaar in Pagina 3 van 7

4 balans. Ze controleren elkaar en vullen elkaar aan. Toetsingsrecht: Bevoegdheid om vast te stellen of een wet/verdrag in strijd is met de grondwet. 3.2 Wetgevende macht: Regering(koning en ministers) + parlement(1ste +2de kamer)=staten generaal )maken samen de wetten. Ministers en Departementen komen met wetsvoorstellen Alle wetsonderwerpen gaan voor advies naar Raad van State( belangrijkste adviesorgaan regering) Wetsontwerp en advies worden naar 2de kamer gezonden 2de kamer gaat debatteren en de meerderheid beslist over het wetsvoorstel, dat daarna aan 1ste kamer word voorgesteld Goede wetten moeten voldoen aan: Ze moeten algemeen zijn Ze moeten duidelijk zijn Ze moeten haalbaar en uitvoerbaar zijn. Uitvoerende macht Ministers=uitvoerende macht, Ze zorgen dus dat de aangenomen wetten worden uitgevoerd. Ministers maken wetsontwerpen Ministeriële regelingen= De uitvoerende macht mag in een aantal gevallen eigenmachtig regels opstellen Ambtenaren hebben veel macht, omdat bij de uitvoering van wetten ze zelfstandige beslissingen nemen en deze niet allemaal zijn te controleren. De ambtenaren worden dus ook wel de 4de macht genoemd. Ministeriële verantwoordelijkheid: Ministers worden gecontroleerd door het parlement en de minister heeft voor alle daden van zijn ambtenaren verantwoordelijkheid Rechterlijke macht Onafhankelijke rechters zijn de rechterlijke macht-> worden voor het leven benoemd en zijn niet af te zetten. 3.3 Rechters worden niet gecontroleerd door parlement, maar hebben niet meer macht dan andere machten, omdat ze gebonden zijn aan de wetten die het parlement heeft goedgekeurd. Ze kunnen dus zelf geen regels maken/uitschrijven. Jurisprudentie: Het geheel van uitspraken door rechters Het parlement kan een uitspraak niet ongedaan maken, maar kan wel besluiten om de wet te wijzigen of aan te passen. H4 De rechtsorde: Rechtsregels: gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgesteld. 2 redenen voor opstellen van rechtsregels: Doelmatigheid: Er moeten duidelijke regels zijn(bv: het maakt niet uit of je links of rechts rijdt, als er maar een kant word gekozen) Zedelijk bewustzijn: Deze regels weerspiegelen de normen n waarden die we in de samenleving met elkaar delen: (wat vinden we goed wat vinden we slecht) Sociale regels: Deze regels staan niet opgeschreven(tegenstelling van rechtsregels)(zoals geen schoenen op de bank) Morele regels: geven een beoordeling van gedrag in termen van goed en kwaad(bv: help vrienden in hoop) Rechtsgebieden: Pagina 4 van 7

5 Privaatrecht: Regelt alle relaties tussen burgers onderling=horizontale relaties De regels van het privaatrecht=burgerlijk recht staat in het Burgerlijk Wetboek Bij privaatrecht gaat het om rechten en plichten Er zijn 3 soorten privaatrecht: Het personen en familierecht: Ondernemingsrecht Vermogensrecht Publiekrecht: regelt alle relaties tussen burgers en de overheid=verticale relaties Staatsrecht: (grondwet) Bestuursrecht: hierbij gaat het bv om het bouwen van een huis Strafrecht: Alle wettelijke strafbepalingen Juridische organisatie van de rechtspraak 1 Hoge Raad 5 gerechtshoven 19 rechtbanken H5 Het strafproces in een rechtsstaat: Onschuldvermoeden: Je bent onschuldig tot het tegendeel is bewezen Strafprocesrecht: Alle handelingen van politieagenten, rechercheurs, officieren van justitie en rechters zijn aan strakke regels gebonden. Alle regels tezamen is het strafprocesrecht 5.2 Strafproces 6 fasen van het gehele traject van ontdekking van een misdrijf tot aan het moment dat de gevangenisdeur achter een veroordeelde dichtgaat: Aanhouding: Staande houden: Laten stilstaan en vragen naar je ID Aanhouden: Je word gearresteerd en meegenomen naar het politiebureau voor verhoor(meestal bij heterdaad betrappen) Een burger kan bij heterdaad betrappen is een gewone burger ook bevoegd iemand aan te houden en vast te houden tot de politie komt. Aanhouden kan ook als er voldoende verdenking is. Opsporing: Politie begint met verzamelen van informatie -> verslag gaat als proces verbaal naar officier van justitie, Opsporingsonderzoek-> politie mag dwangmiddelen gebruiken. Dit moet soms wel met toestemming van een speciale rechter. Dit moet als de grondrechten van een burger kunnen worden aangetast. Huiszoeking DNA onderzoek Infiltratie in misdaadorganisaties en terroristische groeperingen Opvragen van speciale persoonsgegevens. Hulpofficier kan na 6 uur op het politiebureau kan iemand nog 3 dagen vasthouden, daarna moet rechtercommissaris toestemming geven voor 110 dagen voorarrest geven. Vervolging: Officier van justitie(vertegenwoordigers van Openbaar Ministerie) beslist uiteindelijk of een zaak wordt aangebracht bij een rechtbank=vervolgingsmonopolie Officier van justitie kan een zaak een zaak op 3 manieren afdoen Pagina 5 van 7

6 Transactie: Geldboete/taakstraf Seponeren: Een zaak niet verder vervolgen Vervolgen Berechting: Officier brengt strafzaak bij een rechtbank aan d.m.v. een tenlastelegging= Hierin staat precies de aanklacht tegen de verdachte geformuleerd Strafzaak begint bij de rechtbank. Eenvoudige misdrijven(winkeldiefstal), komen voor de politierechter. Spreekt in zijn 1tje recht Zwaardere zaken(fraude) komen voor meervoudige rechter. Worden door 3 rechters berecht Terechtzitting: Hele zaak word onderzocht, getuigen gehoord en bewijzen worden kritisch bekeken. De verdachte word gehoord, de officier houd zijn requisitoir= en vraagt om een bepaalde straf. Daarna houd de advocaat zijn pleidooi en daarna doet de verdachte het laatste woord. De politierechter doet hierna meteen uitspraak De meervoudige kamer doet na 14 dagen uitspraak Na het vonnis is er hoger beroep mogelijk bij het Gerechtshof -> zaak word helemaal overgedaan. Men kan ook cassatie gaan bij de Hoge Raad, die alleen nagaat of er juist recht is gesproken Recht voor gedetineerden: Gedetineerden hebben recht op ondersteuning bij terugkeer naar de maatschappij met hulp van de reclassering H6 Het strafrecht Het strafrecht heeft 3 belangrijke beginsels Legaliteitsbeginsel: Geen feit is strafbaar dan op grond van een daaraan voorafgegane strafbepaling= Mensen kunnen niet veroordeeld worden voor iets dat niet van te voren strafbaar is gesteld. Een strafbepaling moet duidelijk opgeschreven zijn. Ne bis in idem-regel: Je kan nooit 2x worden veroordeeld voor hetzelfde feit Het Wetboek van strafrecht is systematisch in 3 delen opgebouwd Algemene bepalingen(vragen zoals: Wanneer is iemand medeplichtig? Misdrijven Overtredingen Er moet een duidelijk verschil tussen overtredingen en misdrijven zijn, omdat de straffen bij misdrijven hoger zijn en de misdrijven in je justitiële documentatie(strafblad) langer blijven staan. Strafuitsluitingsgronden: Er is wel een overtreding gepleegd, maar krijgt door omstandigheden geen straf opgelegd? Twee soorten strafuitsluitingsoorden: Rechtvaardigingsgronden: Feit door bijzondere omstandigheden niet meer strafbaar. Noodweer: Je verdedigt jezelf of een ander tegen geweld( alleen als het in verhouding staat tot het gevaar/dreiging, word je niet vervolgd) Overmacht-noodtoestand: de overtreding is te rechtvaardigen( bv: Een kind redden terwijl er een bordje staat met verboden toegang) Ambtelijk bevel: Je krijgt door een aanwijzing van een ambtenaar een boete kan je je op dit rechtvaardigheidsgrond(bv: een agent stuurt je naar een ongeluk de vluchtstrook op en een tijdje later word je bekeurd door een andere agent) Schulduitsluitingsgronden: feit is wel strafbaar maar dader word niet vervolgd. Psychische overmacht: als je door een ander gedwongen word om door een overtreding te doen, dan is de Pagina 6 van 7

7 opdracht gever strafbaar en niet de uitvoerder. Bv: onder bedreiging van een pistool moet je een oma overvallen. Noodweer-exces: Je overtreed bij verdediging van jezelf/een ander wel de grenzen van noodzakelijke verdediging, maar dit doe je vanwege hevige gemoedstoestand die een direct gevolg is van een aanval( Bv: je pakt een mes die toevallig op de grond licht en steekt de aanvaller neer die geen wapen heeft. Ontoerekeningsvatbaarheid: Iemand weet echt niet meer wat hij heeft gedaan. Afwezigheid van schuld. Geen straf zonder schuld( een strafbaar feit ondergaan terwijl je dit niet weet) bv: een winkel plaats gestolen goederen in de schappen, terwijl het personeel dit niet weet. Soorten straffen: 3 Hoofdstraffen Geldboete Taakstraf Vrijheidsstraf -overtredingen: hechtenisstraf < 1jaar -misdrijven: gevangenisstraf Bijkomende straffen: Bv: intrekking rijbewijs, stadionverbod. Deze straf heeft meestal betrekking met het gepleegde delict Maatregelen Bv: schadevergoeding aan slachtoffers, tbs, afkickkliniek Functies straffen: Wraak en vergelding: Afschrikking Voorkomen van eigenrichting Resocialisatie Beveiliging van de samenleving Strafrecht voor minderjarigen: Kinderen< 12 jaar: kunnen niet worden vervolgd, maar kunnen wel te maken hebben met Raad van Kinderbescherming Kinderen jaar: Jeugdstrafrecht: Kleine diefstallen en vernielingen worden via Haltbureau afgedaan -> taakstraf en hoeft niet voor de rechter verschijnen Zwaardere misdrijven: Kinderrechter: Jeugdgevangenis Behandelingscentrum: Taakstraf, boete, volgen van opleiding Grote verschil tussen volwassenrecht en jeugdstrafrecht dat jeugdstrafrecht meer gericht is op resocialisatie -> er word verwacht dat jongeren sneller op het rechte pad komen Pagina 7 van 7