Train-de-trainer Goed rekenonderwijs voor iedereen in de school Masterplan Dyscalculie

Train-de-trainer Goed rekenonderwijs voor iedereen in de school Masterplan Dyscalculie Algemeen 1

Algemene informatie over de inhoud van de train-de-trainer voor PO, VO en MBO Doel Het doel van de training is dat leraren en beleidsmakers binnen de school op de hoogte zijn van de belangrijkste didactische inzichten op het gebied van ERWD (ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie) en daar gedegen beleidsmatige keuzes in maken. Na de eerste dag van de training kunnen deelnemers: uitleggen wat het verschil tussen een ernstig rekenprobleem en dyscalculie is; uitleggen wanneer een dyscalculieverklaring afgegeven mag worden; (zwakke) rekenaars begeleiden met behulp van het drieslagmodel; (zwakke) rekenaars begeleiden met behulp van het handelingsmodel; uitleggen hoe de rekenontwikkeling van (zwakke) rekenaars is opgebouwd (hoofdfasen). Na de tweede dag van de training hebben deelnemers: op basis van de voor de train-de-trainer ontwikkelde scan in kaart gebracht waar zij in hun school staan met betrekking tot rekenbeleid voor (zwakke) rekenaars; kennis over de verschillende taken en verantwoordelijkheden binnen de school; speerpunten voor beleid vastgesteld; actiepunten geformuleerd voor hun eigen handelen; duidelijk welke acties zij aansturen in het team. Dag 3 staat in het teken van verankering en implementatie van de aangeboden zaken en het evalueren op de onderdelen van bijeenkomst 1 en 2. Het is een terugkombijeenkomst. Op dag 2 is vastgesteld wat doelen en speerpunten zijn en welke acties uitgezet worden om die doelen te realiseren: presenteren van het beleidsplan; implementeren van het plan en professionalisering; borging en onderhoud; evaluatie van het proces. De scholen moeten de tijd hebben tussen bijeenkomst 2 en 3 om een aantal acties uit te zetten, zoals het gesprek aangaan met directie en het starten met het scholen van het team. Ook kan er gekozen worden om op stichtings,- bestuurs- of samenwerkingsverbandniveau een aantal afspraken te maken voor het formuleren van rekenbeleid, en die vervolgens verder te concretiseren in het schoolbeleidsplan. Er is gekozen voor een train-de-traineropzet zodat de kennis binnen de school op verschillende plekken zijn beslag kan hebben. De scholing krijgt zo een duurzamer karakter. Algemeen

Doelgroep De doelgroep van de training zijn leraren en beleidsmakers binnen de school die verantwoordelijk zijn voor het verzorgen van rekenonderwijs en/of verantwoordelijk zijn voor het vormgeven van en implementatie van rekenbeleid (voor zwakke rekenaars). De eerste dag is interessant voor zowel docenten met een coördinerende functie op rekengebied als beleidsmakers. De tweede dag is gericht op deelnemers die binnen de school het beleid uitzetten of implementeren (bijvoorbeeld iemand met een coördinerende functie op het gebied van rekenen). Het is aan te raden deelnemers te selecteren die beide rollen vervullen, zoals bijvoorbeeld een rekencoördinator of -specialist, zodat er geen knip in de kennis ontstaat. Doelgroep PO: ib er; rekencoördinatoren of -specialist. Doelgroep VO: rekencoördinatoren die ook bijdragen aan rekenbeleid in school; docenten rekenen; zorgcoördinator met rekenen in zijn portefeuille. Doelgroep MBO: rekendocenten; rekencoördinatoren -specialisten; zorgcoördinatoren met rekenen in hun portefeuille; beleidsmakers. De samenstelling van de groep Bij het samenstellen van de groep die de trainer volgt, is het zinvol om een afweging te maken op de volgende punten: gezamenlijke focus/binding van de groep (deelnemers uit dezelfde school, een zelfde bestuur of samenwerkingsverband); meerwaarde van uitwisseling met andere scholen (groep samengesteld met deelnemers van andere scholen). De ervaring leert dat groepen waarin al sprake is van enige netwerkvorming (bijvoorbeeld een rekengroep) de grootste leeropbrengsten hebben. Het is van belang dat de deelnemers van de training gefaciliteerd zijn door hun organisatie om de training te volgen en dat ze invloed hebben op beleidsvorming en -implementatie binnen hun organisatie. Werkwijze De training wordt op interactieve wijze vormgegeven. Van deelnemers wordt verwacht dat zij een actieve inbreng hebben. Deelnemers krijgen handvatten aangereikt op basis van het protocol Dyscalculie en de trainers nodigen hen uit om aan de hand van voorbeelden en opdrachten de vertaalslag naar de praktijk te maken. Algemeen

Maatwerk: de trainer bepaalt in vooroverleg met de kartrekker van de groep de inhoud van het programma. De vraag is bij elke school anders, dat geldt voor dag 1, dag 2 en dag 3. Verdere inhoud wordt gespecificeerd naar doelgroep. Tijdsinvestering Dag 1: hele dag (of anderhalve dag voor PO) Dag 2: hele of halve dag (eigen inschatting van de trainer) Dag 3: halve dag Lessons learned Samenstelling groep Denk na over de samenstelling van de groep. De grootste leeropbrengsten in de pilotgroep werden gerealiseerd met deelnemers die al een soort netwerk vormden met elkaar. Uitwisseling tussen meerdere scholen wordt als waardevol ervaren. Duur dag 2 Schat voor de tweede dag zelf in (in afstemming met de school en/of deelnemers) hoe lang deze duurt. De ervaring leert dat het afhankelijk is van de stand van het rekenbeleid en de stem die de deelnemers hierin hebben hoeveel tijd nodig is (zie ook tijdsinvestering). De pilottraining voor MBO vond plaats op een moment dat centraal beleid op het punt stond om vastgesteld te worden. Het was toen onduidelijk waar de ruimte voor de deelnemers lag in het vaststellen van beleid voor hun eigen school/afdeling. Een hele dag over beleid was daarom te lang. Insteek dag 3 Het is de bedoeling dat de deelnemers aan de training in staat zijn om wat zij geleerd hebben verder uit te zetten in de organisatie. Besteed daarom gedurende de bijeenkomsten aandacht aan hoe deelnemers het geleerde aan hun team over kunnen brengen. Wat hebben ze daar nog voor nodig? Algemeen

Voortgezet onderwijs NVORWO: Ceciel Borghouts en Cathe Notten KPC Groep: Arjan Clijsen, Maud Dolman, Marleen de Haan en Elleke Ketelaars 4 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Inhoud Algemene informatie over de inhoud van de train-de-trainer voor PO, VO en MBO Inhoud 1 Dag 1 2 PowerPointpresentatie handouts dag 1 4 Verbinding dag 1 en 2 15 Dag 2 16 PowerPointpresentatie handouts dag 2 19 Rekenbeleidsplan (ERWD) 26 Verbinding dag 2 en 3 32 Dag 3 33 Scan ERWD in het voortgezet onderwijs 34 1 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Dag 1 Doel van de dag Het doel van de dag is om docenten en beleidsmakers inzicht te bieden in de inzichten op het gebied van rekenonderwijs aan leerlingen met een rekenprobleem zoals die in het protocol beschreven staan. Deelnemers gaan praktisch met deze inzichten aan de slag en ontwikkelen zo de didactische handvatten die zij tot hun beschikking hebben in de klas in de begeleiding van (zwakke) rekenaars. De opbrengst van dag 1 is dat de deelnemers kunnen uitleggen wat het verschil tussen een ernstig rekenprobleem en dyscalculie is en kunnen uitleggen wanneer een dyscalculieverklaring afgegeven mag worden. Ook hebben ze geoefend in het begeleiden van (zwakke) rekenaars met behulp van het drieslagmodel en het handelingsmodel en ze kunnen uitleggen hoe de rekenontwikkeling van (zwakke) rekenaars is opgebouwd. Doelgroep dag 1 Dag 1 richt zich op rekencoördinatoren, rekendocenten met een coördinerende functie en/of zorg- coördinatoren met rekenen in hun portefeuille. Meenemen naar dag 1 Eventueel materiaal uit de eigen methode. Korte schets programma en inhoud Dag 1 steekt in op het bieden van inzicht in de rekenontwikkeling van leerlingen en maakt duidelijk waar de rekenontwikkeling van een rekenzwakke leerling stokt. Er worden handvatten geboden om reken- zwakke leerlingen te begeleiden aan de hand van het handelings- en drieslagmodel. Werkvormen De bijeenkomst heeft een gedeeltelijk interactief karakter. Afhankelijk van de insteek van de trainer kunnen de volgende werkvormen ingezet worden op dag 1 (afhankelijk van de opdracht): denken, delen, uitwisselen; elkaar interviewen over (bijvoorbeeld begeleiding van rekenzwakke leerlingen, mogelijkheden voor het toepassen van het handelingsmodel); rollenspel (één docent speelt een rekenzwakke leerling, de andere docent voert een rekengesprek aan de hand van het drieslagmodel of probeert aan te sluiten bij het niveau van de leerling met behulp van het handelingsmodel); bewegen: 10 minuten wandelen in duo s en elkaar bevragen of feedback geven; maak gebruik van eigen casussen van de deelnemers. 2 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Huiswerkopdracht Na de eerste bijeenkomst wordt aan de deelnemers gevraagd of zij de scan (hierna opgenomen) in willen vullen. De scan geeft inzicht in de mate waarin het rekenbeleid binnen de school al vorm gekregen heeft en kan hulp bieden met het prioriteren van wat als eerste opgepakt moet worden. Aan de deelnemers wordt gevraagd de scan naar de trainer te mailen voorafgaand aan de tweede bijeenkomst (minimaal twee weken van tevoren, zodat er nog tijd is om de bijeenkomst vorm te geven) en de scan ingevuld mee te nemen naar de bijeenkomst. Materialen De volgende materialen zijn opgenomen: de hand-out van de ppt-presentatie; de door de deelnemers in te vullen scan. Bronnen Protocol Ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie in het VO, M. van Groenestijn, G. van Dijken, D. Janson, 2012 Van Gorcum Stappenplan Ernstige Reken Wiskunde problemen en dyscalculie VO, in ontwikkeling (www.masterplandyscalculie.nl) 3 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

14-12-2015 Agenda Masterplan dyscalculie Protocol ERWD VO - Dag 1 Kennismaking Uitgangspunten Zwakke rekenaar in het mbo Over welke leerlingen hebben we het? Een indruk. Problemen in kaart m.b.v. twee observatiemodellen Drieslagmodel Handelingsmodel Vier hoofdfasen in de leerlijn Tips voor begeleiding Uitgangspunten 1.Functionele gecijferdheid Het doel van goed rekenwiskunde-onderwijs is het ontwikkelen van functionele gecijferdheid voor alle leerlingen. 2.Ontwikkeling van rekenwiskundige concepten als fundament Het begrijpen van rekenwiskundige concepten is het fundament van een goede rekenwiskundige ontwikkeling Uitgangspunten (vervolg) 3. Stagnatie ontstaat bij onvoldoende afstemming van het onderwijsaanbod op de onderwijsbehoeften Een doorgaande rekenwiskundige ontwikkeling is het resultaat van een goede afstemming van het onderwijs op de ontwikkeling van de leerling. Reflectie Rekenontwikkeling Reacties Leerlingkenmerken Onderwijskenmerken Leerlingkenmerken: Sociaalemotionele factoren Cognitieve factoren 4 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 1

14-12-2015 Definitie Ernstige rekenproblemen / dyscalculie Ernstige rekenproblemen ontstaan als er gedurende langere tijd onvoldoende afstemming wordt gerealiseerd tussen het (reken)onderwijs en de onderwijsbehoeften van de leerling. Wij spreken van dyscalculie als ernstige rekenproblemen ondanks langdurige deskundige begeleiding hardnekkig blijken en onveranderd blijven bestaan. Criteria dyscalculie Er is sprake van stagnatie in de rekenontwikkeling. Er is een grote discrepantie tussen de ontwikkeling van de leerling in het algemeen en zijn rekenontwikkeling (passende ontwikkeling op andere gebieden). De achterstand is hardnekkig. De leerling laat ondanks gerichte deskundige begeleiding (bijna) geen vooruitgang zien. Ter aanvulling De problemen zijn ontstaan vanaf het verwerven van de basisvaardigheden in het domein getallen en beïnvloeden ook de ontwikkeling op het domein verhoudingen en het domein meten en meetkunde (inclusief de leerstoflijnen tijd en geld). Afgeven verklaring Na 10 jaar onderwijs: invloed van schoolervaringen is niet meer los te koppelen van de persoonskenmerken die de rekenontwikkeling beïnvloeden. Steeds onduidelijker welke invloed het rekenonderwijs (en evt. begeleiding) heeft gehad op de persoonsontwikkeling van de leerling. Hoe heeft de leerling kunnen profiteren van geboden onderwijs? Oorzaak gevolg? Afgeven van dyscalculieverklaring in BB van VO en in MBO niet meer verantwoord. Begeleiden van zwakke rekenaars Problemen bij zeer zwakke rekenaars / leerlingen met dyscalculie zijn niet wezenlijk anders dan bij beetje zwakke rekenaars. Problemen zijn wel hardnekkiger Begeleiden van zwakke rekenaars Waar zitten de problemen meestal? We bekijken dit met behulp van: Drieslagmodel Handelingsmodel 4 hoofdfasen per leerlijn Hulp niet wezenlijk anders. Wel intensiever en langduriger. 5 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 2

14-12-2015 Hoofdfasen Leerlijn Goed onderwijs Kennis van leerlijnen: BEGRIPS VORMING>> PROCEDURE ONTWIKKELING>> VLOT LEREN REKENEN & AUTOMATISEREN>> TOEPASSEN & FLEXIBEL REKENEN Eigen beelden over de leerlijn delen Werkopdracht Bedenk activiteiten in de verschillende hoofdfasen in de leerlijn delen Wissel uit Samen Leerlijn delen Begripsvorming (groep 5) Begripsvorming Procedureontwikkeling Vlot leren rekenen Breed en flexibel toepassen Begrip van delen Delen zien als herhaald aftrekken; zowel in opdeel als verdeelsituaties Begrip van rekentaal (:) Begripsvorming (groep 5) Voorbereidend delen in contexten Doe activiteiten: verdelen en opdelen en deeltaal daaraan koppelen Bij kale deelsommen contexten bedenken Kale deelsommen oplossen met materiaal en koppeling leggen tussen getallen uit kale som en materiaal Kale som oplossen met tekening / schets en koppeling leggen tussen getallen uit kale som en tekening / schets Kale som oplossen op getallenlijn en koppeling leggen tussen getallen uit kale som en de getallen Relatie deelsom - keersom Kern: begrijpen dat delen herhaald aftrekken is 24 delen door 4 betekent: hoe vaak past 4 in 24, hoe vaak kan ik 4 eraf halen? (Dat kan 6x) 6 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 3

14-12-2015 Procedureontwikkeling Basisstrategie: keersom zoeken Let op! Strategie moet wel worden begrepen! Dus: begrijpen van de relatie tussen een deelsom zonder rest en een keersom. Bij strategieën altijd 3 vragen: Gebruikt de leerling de strategie? Beheerst de leerling de strategie? (= goed uitvoeren) Begrijpt de leerling de strategie? Vlot leren rekenen Automatiseren van alle deeltafels Let op!! Dan moet dus begripsvorming en procedure ontwikkeling (basisstrategie: keersom zoeken en handig reken strategieën) in orde zijn. Problemen met delen De leerling heeft onvoldoende begrip van delen als herhaald aftrekken De leerling beheerst de tafels onvoldoende De leerling herkent en/of begrijpt de relatie tussen delen en vermenigvuldigen niet 14 : 3 = 5 rest 1 Wanneer je begrijpt wat delen is, gebeurt dit niet! Vervolg delen in methoden Delingen als 42 : 3 waarbij 42 gesplitst wordt in 30 en 12 (nieuwe strategie procedureontwikkeling) Delingen als 102 : 3 waarbij 102 wordt gesplitst in 90 en 12 Delingen als 240 : 8 naar analogie van 24 : 8 (ook procedureontwikkeling) Allemaal procedureontwikkeling. Moet wel worden begrepen! Kolomsgewijs delen Reken uit 5815 : 17 = 5815 : 17 = 17 / 5815 \ 342 rest 1 1700-100 5100-300 51-4115 715 71 1700-100 680-40 68 2415 35 35 1700-100 34-2 + 34-715 1 342 1 170-10 rest 1 545 170-10 375 170-10 205 170-10 35 34-2 + 1 342 rest 1 Ook dit is procedureontwikkeling!! 1 e kolom is niet nodig als het goed wordt opgebouwd!!! Wat moeten leerlingen aan het eind van groep 8 kunnen? 7 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 4

14-12-2015 Fundamentele doelen Fundamentele doelen Fundamentele doelen Goed onderwijs Kennis van leerlijnen: Is jullie bekend tot hoever 1F / 2F / 3F gaat binnen elke leerlijn? En hoever gaan jullie boeken? Zijn jullie bekend met de didactiek uit het PO? Ben je het eens met die didactiek / opbouw? Denkt ieder er hetzelfde over? Drieslagmodel Drieslagmodel Hoeveel kost deze tv tijdens de aanbieding? 220,-- Alleen deze week 20% korting 8 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 5

14-12-2015 Drieslagmodel 984 mensen staan bij een skilift. Zij willen allemaal naar boven. In een gondel kunnen 40 mensen. Hoeveel keer moet de gondel omhoog? Drieslagmodel Joost wil een fiets kopen van 540. Hij heeft al 490 gespaard. Hoeveel euro moet hij nog sparen? Drieslagmodel Een kaars kost 2. Je koopt 3 kaarsen. Hoeveel moet je betalen? Drieslagmodel Observatiepunten bij betekenisverlenen Kunnen leerlingen: Zelfstandig een bewerking bedenken bij een context? Betekenis verlenen aan getallen in relatie tot de context? Een tekening / schets maken bij de context? Bij een kale som een context bedenken? Drieslagmodel Observatiepunten bij uitvoeren Kan de leerling de gevraagde bewerking uitvoeren op formeel niveau? Voert hij de bewerking uit met een efficiënte en gewenste oplossingsstrategie? Wanneer de uitvoering niet lukt: met eenvoudiger getallen? m.b.v. een model? met ondersteuning van materiaal (geld, MAB) lukt het wel met de RM? Drieslagmodel Observatiepunten bij reflectie Weet de leerling wat het antwoord (getal) betekent? Koppelt de leerling het antwoord terug naar context? Gaat de leerling na of antwoord kan kloppen? Blikt de leerling terug op oplossingsprocedure? 9 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 6

14-12-2015 Drieslagmodel: opdracht Bekijk 1 of enkele voorbeeldopgaven (contextopgaven uit handout) Op welke as van het drieslagmodel zouden de problemen kunnen liggen? Wat zou helpen? Ieder bedenkt eerst zelf en schrijft op in steekwoorden Bespreek daarna in tweetallen 10 minuten Drieslagmodel: opdracht Los enkele problemen op door: een schets/tekening te maken en/of m.b.v. verhoudingstabel 10 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 7

14-12-2015 Problemen bij zwakke rekenaars op as van betekenisverlening Wat gaat er mis op as van context bewerking? Probleem: Zelfstandig denken / probleem aanpakken Maken van een correcte visuele representatie Koppeling van het meer concrete informele handelen aan (of vertalen naar) formele bewerkingen Tips begripsvorming van context bewerking Leerling regelmatig in eigen woorden betekenis laten verlenen aan de info die gegeven wordt in de opgave Niet meteen richten op de oplossingsprocedure; niet meteen vragen: weet je welke berekening je moet maken? Laat leerlingen regelmatig tekenen / schetsen / schematiseren (visualiseren / voorstellen) Daarbij veel vragen stellen: Wat wil je uitrekenen? Waar zie ik dat in je schets? Wat betekenen de getallen? Tips begripsvorming van context bewerking (vervolg) Wel aandacht besteden aan de koppeling tussen bewerking en context! Zelf laten denken waar kan, modelling waar nodig Zorg voor cultuur waarin verlenen van betekenis en het koppelen van het informele rekenen aan het formele rekenen een vanzelfsprekend onderdeel is Drieslagmodel: opdracht Bekijk nu de rest van de voorbeeldopgaven (kale opgaven uit handout) Op welke as van het drieslagmodel zouden de problemen kunnen liggen? Wat zou helpen? Ieder bedenkt eerst zelf en schrijft op in steekwoorden Bespreek daarna in tweetallen Problemen zowel op rechteras: betekenisverlening: geen verhaal bij som kunnen bedenken als ook op onderste as! Uitvoering 11 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 8

14-12-2015 Tips bij kale sommen 1. Betekenisverlening; rechteras van het drieslagmodel (van bewerking naar context): Leerlingen leren een verhaal te bedenken bij de som (helpt bij begrijpen wat je doet) 2. Uitvoering, pijl van van bewerking naar oplossing: Geen onbegrepen procedures aanleren! (foutgevoelig en doen groot beroep op geheugen) Zo nodig getallen verkleinen en daarna (wanneer er begrip is met kleine getallen) vertaling naar grotere getallen Tips bij kale sommen Zo nodig modellen laten gebruiken. Maar let op: leerling moet uiteindelijk zelf leren inzien wanneer welk model te gebruiken is. En het model moet ook worden begrepen Zo nodig: materiaal erbij (bijvoorbeeld geld) Stimuleer gebruik kladblaadje voor notatie tussenantwoorden Drieslagmodel: tot slot Rekenproblemen kunnen op elke zijde van drieslagmodel optreden: Handelingsmodel observeer waar de problemen zitten en: pak ze specifiek aan. Onbegrip bij bepaalde technische bewerkingen herhaling helpt niet. Begrip en inzicht ontstaan niet door gewoon herhaling. Handelingsmodel Handelingsmodel Chocola Ik trakteerde op de laatste lesdag mijn klas op chocola. Ik had 15 repen gekocht. Na het uitdelen bleek dat iedere leerling driekwart reep had gekregen. Er was nog anderhalve reep over. Hoeveel leerlingen waren er? Belangrijk: Koppeling blijven leggen tussen de verschillende niveaus 12 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 9

14-12-2015 Handelingsmodel 4e niveau Vanuit de context: Wat staat er? Wat gebeurt er in het verhaal? Doe maar wat er staat. (Letterlijk doen) Vanuit context uitspelen van de situatie Betekenis geven aan de getallen in het verhaal Betekenis geven aan de rekentaal in het verhaal Handelingsmodel 3e niveau Plaatjes: Afbeeldingen van werkelijkheidssituaties Vanuit een plaatje / foto / tekening de werkelijkheid herkennen Betekenis geven aan de getallen in de afbeelding Maar ook: Zelf leren tekenen / schetsen Handelingsmodel 2e niveau Materiaal en denkmodellen: MAB, geld Getallenlijn Verhoudingstabel. Handelingsmodel 1e niveau Formele bewerking Uitvoeren van de formele bewerking Betekenis verlenen aan de getallen in de bewerking (minimaal een verhaal bedenken bij een kale som) Achter het model / materiaal een werkelijksheidssituatie herkennen De werkelijkheid vertalen naar materiaal / model / schematische tekening Handelingsmodel Relatie tussen modellen Handelingsmodel kun je gebruiken voor: Observeren Leggen van didactische accenten Bij rekenproblemen nog sterker: Langer noodzakelijk om koppelingen te leggen Langer werken aan onderliggende niveaus Wel doorwerken naar boven (meest abstracte niveau) En koppelingen blijven leggen! Bovenste lagen handelingsmodel Onderste lagen handelingsmodel 13 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 10

14-12-2015 En nu? Hoe maken deelnemers de koppeling naar hun team? Terug- en vooruitkijken Wat vonden jullie van vandaag? Wat was het belangrijkste inzicht? Huiswerk voor de volgende keer: Invullen van de scan en meenemen naar de volgende bijeenkomst 14 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 11

Verbinding dag 1 en 2 Na dag 1 wordt aan de deelnemers gevraagd om de bijgevoegde scan in te vullen. De invulling van bijeenkomst 2 is afhankelijk van wat er uit de scan komt. De scan focust op de volgende onderdelen: 1. Rekenbeleid in de school/instelling 2. Inhoud en inrichting rekenonderwijs 3. Bekwaamheid en betrokkenheid 4. Communicatie bij ernstige rekenproblemen 5. Overgangen 6. Signalering bij leerlingen met ernstige rekenproblemen 7. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen De invulling van bijeenkomst 2 is afhankelijk van de uitkomsten op de scan. Waar ligt de (gezamenlijke) focus voor deze groep? In het materiaal worden suggesties gedaan voor de invulling van deze bijeenkomst. 15 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Dag 2 Training ERWD voortgezet onderwijs Rekenbeleid ERWD Doel dag 2 Voorafgaand hebben de deelnemers aan dag 2 de scan ERWD in het voortgezet onderwijs ingevuld. Doel van dag 2 is: reflectie op de kwaliteit van het rekenonderwijs (aan leerlingen met ERWD), met behulp van de scan; bepalen van speerpunten en doelen voor het rekenbeleid in school (met in het bijzonder aandacht voor het onderwijs en de ondersteuning van leerlingen met ERWD); bepalen van welke acties/interventies uitgezet gaan worden om met de speerpunten in school aan de slag te gaan en de vastgestelde doelen te realiseren (bouwstenen voor het rekenbeleidsplan). De opbrengst van dag 2 is dat de deelnemers zicht hebben op wat speerpunten zijn ten aanzien van het rekenonderwijs (aan leerlingen met ERWD), de doelen voor het rekenbeleid in school hebben bepaald en (over)zicht hebben op acties of interventies die in school uitgezet kunnen worden om de gestelde doelen te bereiken. Na afloop van dag 2 werken de deelnemers het rekenbeleidsplan voor hun school verder uit en bespreken dit plan in school. In de terugkombijeenkomst wisselen de deelnemers hun rekenbeleidsplan met elkaar uit, bespreken de uitgevoerde interventies met elkaar en geven elkaar suggesties en feedback. Locaties die onder één bestuur vallen of scholen die samen een community rekenen vormen, kunnen ook een gezamenlijk rekenbeleid(plan) vaststellen, dat in de scholen/locaties vervolgens uitgezet wordt en samen gemonitord en geëvalueerd wordt. Doelgroep dag 2 Dag 2 richt zich op rekencoördinatoren, rekendocenten en/of zorgcoördinatoren (met rekenproblemen in hun portefeuille). Het is belangrijk dat de deelnemers aan deze dag verantwoordelijk en actief betrokken zijn bij het opstellen, uitzetten en monitoren van rekenbeleid in school. Meenemen naar dag 2 Ingevulde scan ERWD in het voortgezet onderwijs Overzicht en analyse van de rekenopbrengsten in school Rekenbeleid school (indien aanwezig) Het aanbod en de ondersteuning in school aan leerlingen met ERWD Tevredenheidsonderzoek leerlingen (indien relevant met betrekking tot het rekenonderwijs) 16 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Korte schets programma en inhoud Dag 2 heeft géén vast programma, maar is maatwerk. Alle deelnemers hebben voorafgaand aan deze dag de scan ingevuld en naar de trainer gemaild. Bij de start van dag 2 delen de deelnemers de uitkomsten op de scan met elkaar en bepalen samen wat gezamenlijke vragen en gezamenlijke speer- of ontwikkelpunten zijn, die het accent krijgen in het programma. De trainer maakt ter voorbereiding op dag 2 een analyse van de ontvangen scans om alvast een beeld te hebben van de vragen en speerpunten voor dag 2. Op basis hiervan kan (samen met de kartrekker van de cursusgroep) globaal een agenda voor dag 2 bepaald worden en kunnen deelnemers met dezelfde vragen en speerpunten geclusterd worden. In de scan gaat het om speerpunten die ten aanzien van leerlingen met ERWD betrekking hebben op: Rekenbeleid Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs Bekwaamheid en betrokkenheid Communiceren bij ernstige rekenproblemen Overgangen in de schoolloopbaan Signalering van leerlingen met ernstige rekenproblemen Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen Nadat is vastgesteld wat gezamenlijke vragen en speerpunten zijn, wordt vervolgens tijdens dag 2 modulair ingestoken op deze speerpunten of onderdelen daarvan. De powerpoint (zie hierna) bevat een uitwerking van elk speerpunt en biedt handvatten en richting gevende vragen om hiermee tijdens dag 2 op maat mee aan de slag te gaan. Soms lopen de vragen en speerpunten in de cursusgroep sterk uiteen en is het lastig een gezamenlijke agenda te bepalen. In een dergelijk geval kunnen tijdens de tweede dag subgroepen gevormd worden die met eigen speerpunten aan de slag gaan. Elke subgroep presenteert plenair wat hij gedaan heeft en vraagt feedback. Stel met elkaar een format vast voor het opstellen van een rekenbeleidsplan. Er is een voorbeeld van een format rekenbeleidsplan opgenomen. In het voortgezet onderwijs leven veel vragen over toetsen, schoolexamens, centrale examens en de afname van de ER-toets. Het landelijk beleid is nog steeds in ontwikkeling. Het programma van dag 2 kan, afhankelijk van de vragen die er leven, ingekort worden tot minimaal één dagdeel. Werkvormen Werkvormen die je tijdens dag 2 (afhankelijk van de opdracht) kunt uitvoeren, zijn onder meer: Denken-delen-uitwisselen Elevator-pitch Mindmap maken Poster of placemat maken t.b.v. het rekenbeleidsplan Boodschappenlijstje opstellen (actiepunten) Elkaar interviewen over... 17 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Een leerling met ERWD interviewen over... Bewegen: 10 minuten wandelen in duo s en elkaar bevragen of feedback geven Huiswerkopdracht De deelnemers stellen op basis van dag 2 een rekenbeleidsplan op met betrekking tot het onderwijs aan en de ondersteuning van leerlingen met ERWD. Bespreek met de deelnemers of een gezamenlijk rekenbeleidsplan opgesteld wordt (zie ook boven). Dit is afhankelijk van de samenstelling van de cursusgroep. Terugkombijeenkomst Plan (maximaal een half jaar later) een terugkombijeenkomst van één dagdeel. In de terugkombijeenkomst wisselen de deelnemers hun rekenbeleidsplan met elkaar uit en geven elkaar feedback. Tevens wordt aandacht besteed aan de implementatie van het rekenbeleid in school, de professionalisering van de rekendocenten en de evaluatie en borging van het beleid. Materialen Scan ERWD in het voortgezet onderwijs Powerpointpresentatie (maatwerk met modulaire insteek) Voorbeeld format rekenbeleidsplan Bronnen Protocol Ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie in het VO, M. van Groenestijn, G. van Dijken, D. Janson, 2012 Van Gorcum Raamwerk scholing en nascholing rekendocenten in VO en MBO, www.steunpunttaalenrekenenvo.nl Referentieniveaus rekenen, doorlopende leerlijnen. www.taalenrekenen.nl Signaleringskaart Ernstige reken/wiskunde problemen en dyscalculie VO, www.masterplandyscalculie.nl Stappenplan Ernstige Reken Wiskunde problemen en dyscalculie VO, in ontwikkeling (www.masterplandyscalculie.nl) 18 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

14-12-2015 ERWD Terugblik dag 1 Waar heb je in de auto/trein terug of de volgende dag met je collega s over gesproken? Training ERWD VO - Dag 2 Welke nieuwe inzichten heb je opgedaan? Wat neem je mee naar de bijeenkomst van vandaag? Programma dag 2 Uitwisselen en bespreken uitkomsten van de scan Speerpunten en doelen bepalen voor rekenbeleid (leerlingen met ERWD) Inventariseren interventies om doelen te bereiken (bouwstenen rekenbeleid) Opbrengsten dag 2 We hebben aan de hand van de scan vastgesteld wat (gezamenlijke) speerpunten zijn voor het rekenbeleid ten aanzien van leerlingen met ERWD. We hebben doelen vastgesteld voor het opstellen van het rekenbeleidsplan en in kaart gebracht welke interventies we kunnen ondernemen om deze doelen te bereiken. Onderdelen van de scan 1. Rekenbeleid in school: goed rekenonderwijs 2. Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs 3. Bekwaamheid leraren 4. Communiceren bij (ernstige) rekenproblemen 5. Overgangen in de schoolloopbaan 6. Signaleren van leerlingen met (ernstige) rekenproblemen 7. Begeleiden van leerlingen met (ernstige) rekenproblemen Bespreken scan Maak groepjes Wissel de ingevulde scan met elkaar uit: - Wat valt je op? Waar is actie gewenst? - Wat zijn de speerpunten van elke school/locatie? - Wat zijn gezamenlijke speerpunten? Noteer de gezamenlijke speerpunten op een flap 19 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 1

14-12-2015 De kwaliteit van het rekenonderwijs aan leerlingen met ERWD Zeven aspecten van goed onderwijs Bespreek in subgroepjes Analyse van de opbrengsten van het rekenonderwijs (per rekendomein) Analyse van het aanbod aan en de begeleiding van leerlingen met ERWD en de resultaten hiervan Wat zijn sterke en zwakke punten in het rekenonderwijs (aan leerlingen met ERWD)? Wat heeft aandacht nodig? Gezamenlijke speerpunten Een plek geven in Inventariseer welk rekenbeleid reeds in school ingezet is of gepland staat Sluiten de vastgestelde speerpunten aan bij dit beleid? Hoe kan het ingebed worden in het (lopende) rekenbeleid van school? 1. Rekenbeleid Waarom? De aanleiding Wat ga je inzetten? Materialen, ook ICT Wie gaat wat doen? Doelgroepen: zwakke leerlingen Rol van de LERAAR Wat gebeurt al op je school? In kaart brengen Matrix van Camp Technisch Beleid (richten) Doelen/ambities Kwaliteitszorg Organisatie (inrichten) Coördinatie Taakverdeling Doorlopende leerlijn Personeel (verrichten) Expertise Verantwoordelijkheid Didactiek Aansluiting: instroom, doorstroom, uitstroom Doorlopende leerlijn Rekenbeleid Wat is je visie op goed rekenonderwijs? Hoe meet je? Toetsen, welke en waarom Professionalisering docenten Politiek Cultuur Adaptief vermogen Draagvlak Visie Opvattingen goed rekenonderwijs Leermiddelen Onderwijstijd Differentiatie Samenwerking Organisatie in school/klas Organisatorische vaardigheden Inhoudelijke keuzes Autonomie Beroepsopvattingen Hogere resultaten Plaats binnen school? Steun directie, langdurig Wat is je rekendidactiek? 20 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 2

14-12-2015 Rekenbeleid Drie fasen (cyclisch): Richten: waar staan we nu? waar willen we naar toe? wat willen we bereiken? wat zijn onze uitgangspunten voor goed rekenonderwijs? Inrichten: hoe geven we inhoud en vorm aan ons rekenonderwijs? wie, hoe, waarmee? hoe organiseren we het nu? Verrichten: uitvoeren, evalueren, bijstellen, borgen, onderhouden professionalisering rekendocenten Rekenbeleidsplan Leerlingen met ERWD Voorwoord Aanleiding Visie op goed rekenonderwijs (ambities) Analyse van de huidige situatie Doelstellingen Implementatie en activiteiten Evaluatie en borgen Visie op goed rekenonderwijs Ambities Welke visie heeft school met betrekking tot de kwaliteit en opbrengst van het rekenonderwijs? Wat betekent dat voor het beleid? Welke ambitie heeft jouw school met betrekking tot de kwaliteit en opbrengst van het rekenonderwijs voor ERWD? 2. Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs Doorlopende leerlijnen Bespreek in groepjes Sluit het rekenprogramma goed aan op de leerlijnen in basisonderwijs? Zijn er in school doorlopende leerlijnen, zodat leerlingen de gewenste referentieniveaus behalen? Hebben de rekendocenten inzicht en overzicht op deze leerlijnen? Zijn leerlingen die 2F (3F) niet gaan halen tijdig in beeld? Welke stappen worden dan (in de leerlijn) gezet? Wat heeft aandacht nodig? Welke doelen willen we bereiken? Wat zijn goede interventies? 2. Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs Aanbod algemeen Bespreek in groepjes Is de beschikbare rekentijd in het curriculum voldoende? Wat is nodig? Is er aansluitend bij de leerlijnen een passend rekenprogramma? Waar zijn hiaten? Op welke wijze wordt in de rekenmethode en in de rekenles omgegaan met verschillen in rekenontwikkeling tussen leerlingen? Is er afstemming tussen het rekenonderwijs en het rekenen in andere (praktijk)vakken? Op welke wijze? Wat heeft aandacht nodig? Welke doelen willen we bereiken? Welke stappen zijn nodig? 2. Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs Aanbod leerlingen met ERWD Bespreek in groepjes Op welke wijze worden leerlingen met rekenproblemen gesignaleerd? Ontvangen leerlingen met rekenproblemen extra instructie-, verwerking en leertijd om de gestelde doelen te bereiken? Op welke wijze? Wat doet school als leerlingen niet genoeg hebben aan het reguliere rekenprogramma? Zijn er voldoende leer- en hulpmiddelen voor leerlingen met ERWD? Wat is nog nodig? Wat heeft aandacht nodig? Welke doelen willen we bereiken? Welke stappen zijn nodig? 21 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 3

14-12-2015 2. Inhoud en inrichting van het rekenonderwijs Toetsen en becijfering Bespreek in groepjes Biedt het LVS in school een goed beeld van de rekenontwikkeling van alle leerlingen? Wat is nodig? Welke instap-, tussen- en eindtoetsen nemen we in school af? Wat doen we in ons rekenonderwijs met de resultaten op deze toetsen? Wat is nodig? Hoe vindt becijfering (rapport) plaats? Regelgeving toetsing en examinering Wat heeft aandacht nodig? Welke doelen willen we bereiken? Welke stappen zijn nodig? 3. Bekwaamheid rekendocenten versterken Goed rekenonderwijs valt of staat met de rekendocent Wat is de huidige en de gewenste deskundigheid van de rekendocenten? Welke stappen zijn nodig om de deskundigheid te vergroten? 3. Raamwerk scholing en nascholing rekendocenten VO Bekwaamheidsprofiel rekendocent VO 1. Vakinhoudelijke bekwaamheid 2. Vakdidactische bekwaamheid (incl. organisatorische bekwaamheid) 3. Pedagogische bekwaamheid 4. Docent als professional 3. Bekwaamheid rekendocenten versterken Rekenen bekwaamheid rekendocenten Vakinhoudelijk Vakdidactisch Conclusies Wat is nodig? Professionele Organisatorisch verbeterkracht Bespreek in groepjes Zijn docenten in staat om op basis van analyse toetsen, observaties en gesprekken met leerlingen de onderwijsbehoeften van leerlingen te bepalen? Hoe zie je dat? Zijn de rekendocenten in staat het hoofdlijnen-, drieslag- en handelingsmodel passend te hanteren? Waaraan zie je dat? Zijn de rekendocenten in staat leerlingen met rekenproblemen te signaleren en effectief te begeleiden? Waaraan zie je dat? Hanteren de rekendocenten in school een eenduidige didactiek? Zijn de docenten (organisatorisch) in staat hun rekenonderwijs af te stemmen op verschillen in onderwijsbehoeften van leerlingen? Waaraan zie je dat? Wat heeft aandacht nodig? Welke doelen willen we bereiken? Welke stappen zijn daartoe nodig? Teken de doelen en stappen op een flap. 22 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 4

14-12-2015 3. Bekwaamheid docenten versterken Maak in groepjes een mindmap Wat zijn krachtige interventies om de gewenste bekwaamheid van de rekendocenten te versterken? Teamscholing? Lesbezoeken? Etc. Hoe kunnen we inhoud en vorm geven aan samen leren? Is in school expertise aanwezig/nodig om leerlingen met ERWD en hun rekendocenten te ondersteunen? Welke expertise is gewenst? Wie biedt ondersteuning? Hoe maken we de rekendocenten eigenaar van hun leerproces/ontwikkeling? 4. Communicatie bij (ernstige) rekenproblemen Groepje maakt een praatpapier : wat is nodig in school om de communicatie over leerlingen met rekenproblemen te versterken? Gesprekspunten voor praatpapier Zijn ieders taken en verantwoordelijkheden (rondom ERWD) duidelijk? Is er intern een goede communicatie over en overdracht van leerlingen met ERWD? Geven we elkaar (collegiaal) advies en feedback? Hoe verloopt de afstemming tussen de rekendocenten en de docenten in andere (praktijk)vakken? Voeren we gesprekken met de leerling over? Is er een goede communicatie, afstemming en samenwerking met de ouders? Afstemming en communicatie in school 5. Overgangen in schoolloopbaan Zet samen in schema: wat is nodig om de overgang van leerlingen met ERWD te verbeteren? Aandachtspunten: Doorlopende begeleiding in school van leerlingen met ERWD over de leerjaren heen Overgang en overdracht van leerlingen met ERWD van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs Overgang en overdracht van leerlingen met ERWD naar vervolgopleiding 6. Signaleren leerlingen met (ernstige) rekenproblemen Maak samen een What to do list : noteer het doel en wat je in school gaat doen. Aandachtspunten: Is de rekenontwikkeling van iedere leerling goed in beeld? Hoe? Is voor de rekendocent duidelijk wat signalen zijn voor ERWD? Welke signalen? Worden in school leerlingen met rekenproblemen vroegtijdig gesignaleerd en (preventief) begeleid? Welke stappen worden dan gezet? Protocol ERWD Drie begeleidingscategorieën 1. Leerlingen met normale rekenontwikkeling. Zij hebben voldoende aan reguliere aanbod. Wanneer zij op deelgebieden geringe rekenproblemen ondervinden, wordt in de les gedifferentieerd in subgroepjes 2. Leerlingen met ernstige rekenproblemen. Zij krijgen intensieve en deskundige begeleiding met behulp van een individueel handelingsplan 3. Leerlingen met zeer ernstige en hardnekkige rekenproblemen (dyscalculie),psychodiagnostisch onderzoek handelingsplan structurele begeleiding 23 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 5

14-12-2015 7. Begeleiden leerlingen met (ernstige) rekenproblemen Van volgen naar plannen: maak samen een ondersteuningsplan: doelen en wat je in school gaat doen. Richtinggevende vragen: Hoe stellen we de specifieke onderwijsbehoeften van deze leerlingen vast? Op welke wijze stellen we doelen voor deze leerlingen? Welke extra instructie, leertijd en begeleiding ontvangen deze leerlingen? Wie? Hoe stimuleren we de rekenmotivatie van deze leerlingen? Hoe wordt dit planmatig vastgelegd? Handelingsplan/OPP? Op welke wijze wordt geëvalueerd of de gestelde doelen bereikt zijn? Op welke interne en externe deskundigheid kunnen we een beroep doen? Ambities: Mijn top drie Elke deelnemer tekent top drie voor het rekenbeleid Hang het aan de muur en vraag feedback/suggesties Hoe nu verder? Wat neem ik mee naar mijn school? Hoe en met wie communiceer ik dit? Hoe werk ik het rekenbeleid verder uit? Met wie en wanneer? Rekenbeleidsplan Leerlingen met ERWD Voorbeeld format Voorwoord Aanleiding Visie op goed rekenonderwijs: ambities Analyse van de huidige situatie Doelstellingen Implementatie en activiteiten Evaluatie Het implementatietraject Terugkombijeenkomst Uitwisselen van het rekenbeleidsplan Visie Urgentie Plan Middelen Competenties = Verandering Urgentie Plan Middelen Competenties = Verwarring Visie Plan Middelen Competenties = Weerstand Visie Urgentie Middelen Competenties = Chaos Implementatie van het plan Professionalisering van de rekendocenten Visie Urgentie Plan Competenties = Frustratie Visie Urgentie Plan Middelen = Angst 24 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 6

14-12-2015 Meer informatie of vragen Heel veel succes 25 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs 7

Rekenbeleidsplan (ERWD) Naam school/instelling, datum, penvoerder Beleidsplan kan door school opgesteld worden, maar ook bijvoorbeeld door een bestuur, een groep scholen, een rekencommunity, een MBO-instelling. Voorwoord Geef hier aan voor wie het (ERWD) beleidsplan bedoeld is. Wie is verantwoordelijk voor het plan? Aanleiding Aanleiding voor het schrijven van een ERWD beleidsplan kan bijvoorbeeld het versterken van de basisondersteuning voor leerlingen met ERWD zijn, of omdat de school aan iedere leerling goed rekenonderwijs wil bieden. Geef interne en externe prikkels en ook de noodzaak aan. 26 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Visie Welke visie heeft de school op goed rekenonderwijs? Welke ambities heeft school ten aanzien van het rekenonderwijs? Koppel de algemene visie aan de visie over rekenen. Analyse van de situatie Geef de huidige situatie van de school aan. Gebruik hiervoor de scan van de tweede bijeenkomst. Geef hierbij aan wat de sterke en zwakke punten van de school zijn. Kijk ook naar de opbrengsten van het rekenonderwijs. 27 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Doelstellingen Schrijf hier de doelstellingen voor de school op. Maak onderscheid in korte en lange termijn doelen. Beschrijf de doelen SMART Doel Verantwoordelijk/ betrokken Voorwaarden? Denk aan scholing, overleg, afspraken, toetsing, draagvlak Tijdspad 28 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Doelstellingen Schrijf hier de doelstellingen voor de school op. Maak onderscheid in korte en lange termijn doelen. Beschrijf de doelen SMART Doel Verantwoordelijk/ betrokken Voorwaarden? Denk aan scholing, overleg, afspraken, toetsing, draagvlak Tijdspad 29 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Implementatie & activiteiten Geef aan welke stappen op welk moment moeten worden ingezet om de gestelde doelen te bereiken. Denk hierbij aan: een startbijeenkomst voor leraren; observaties in de klas; taken en rollen van de directie, rekencoördinator, leraar; scholingsbijeenkomst(en). Wat Wanneer Door wie Besteed ook aandacht aan de communicatie in het team en maak dat het team eigenaar is van het plan. 30 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Evaluatie Hoe vindt de evaluatie plaats? Is er een nulmeting nodig? Op welke momenten wordt geëvalueerd? Door wie wordt geëvalueerd? Welke stappen worden genomen na de evaluatie? Hoe ga je het borgen? 31 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Verbinding dag 2 en 3 Tijdens dag 2 zijn de deelnemers aan de slag geweest met het vormgeven van hun rekenbeleidsplan. De trainer heeft het programma afgestemd op datgene waar de school behoefte aan heeft. Het is aan te raden een aantal maanden tussen bijeenkomst 2 en 3 te laten zitten, zodat deelnemers daadwerkelijk aan de slag kunnen met waar ze tijdens de training stappen in gezet hebben. Dat kan zijn: Rekenbeleid in de school/instelling Inhoud en inrichting rekenonderwijs Bekwaamheid en betrokkenheid Communicatie bij ernstige rekenproblemen Overgangen Signalering bij leerlingen met ernstige rekenproblemen Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen Maak aan het eind van bijeenkomst 2 duidelijke afspraken over wat er in de tussentijd opgepakt wordt en wat deelnemers bereikt hebben vóór bijeenkomst 3. Dan kan er op die bijeenkomst ingespeeld worden op de vragen. Het is aan te raden om tussen bijeenkomst 2 en 3 contact op te nemen met de school waaraan de training gegeven wordt, zodat je als trainer ook inzicht hebt in datgene wat speelt. 32 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Dag 3 Op dag twee hebben de deelnemers gewerkt aan het formuleren van (speerpunten voor) hun beleid. Ze hebben handvatten meegekregen om hier vorm aan te geven binnen hun eigen school. Tussen de bijeenkomst van dag 2 en dag 3 zit enige tijd. Ondertussen hebben deelnemers acties uitgezet binnen hun school en lopen ze wellicht tegen hiaten in hun kennis of praktische problemen aan. De insteek van dag 3 is dan ook om hier aandacht aan te besteden. Stem met de cursisten af waar hun uitdagingen liggen en geef hier tijdens de terugkombijeenkomst, die maar een halve dag duurt, vorm aan. 33 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Scan ERWD in het voortgezet onderwijs Deze scan wordt ingevuld door de rekendocenten, de rekencoördinator en/of de interne rekenspecialist in school. Met deze scan inventariseren we wat aandachtspunten voor het beleid zijn met betrekking tot het rekenonderwijs in school aan leerlingen met (ernstige) rekenproblemen. Kruis per item aan of het reeds in school gerealiseerd is of dat actie op dit punt gewenst is. De scan is geen afvinklijst, maar vooral bedoeld om een beeld te krijgen van het rekenonderwijs in school aan leerlingen met rekenproblemen. Op basis van de uitkomsten op de scan gaan we in gesprek met elkaar om te bepalen waar actie nodig is en wat we willen verbeteren of versterken. 34 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Algemene gegevens respondent Naam: Functie: In welke type onderwijs geeft u rekenles: 0 VSO 0 Praktijkonderwijs 0 VMBO met indicatie LWOO 0 VMBO 0 HAVO 0 VWO 0 anders Naam school: 35 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Rekenbeleid in school Er is een rekenbeleidsplan aanwezig waarin school haar visie op rekenonderwijs vastgelegd heeft en de wijze waarop rekenen in school ingevuld, ingericht en georganiseerd wordt. School heeft in haar visie ambities en doelstellingen bepaald die zij wil bereiken met leerlingen in de verschillende leerroutes. School heeft de plaats van het kernvak rekenen in het curriculum vastgelegd en de wijze waarop dit ingericht wordt. In het rekenbeleidsplan van school is omschreven hoe met leerlingen met ernstige rekenproblemen wordt omgegaan. School monitort en evalueert regelmatig de opbrengsten van het rekenonderwijs en zet waar nodig stappen om de resultaten te verbeteren. School monitort en evalueert de resultaten van de ondersteuning van leerlingen met (ernstige) rekenproblemen en zet waar nodig stappen om de kwaliteit van de ondersteuning te verbeteren, Er is een rekencoördinator in school die het beleid uitzet ten aanzien van rekenen en de ondersteuning van leerlingen met reken-problemen. Het beleid ten aanzien van rekenen staat op de agenda van het management van school. Gerealiseerd Actie gewenst 36 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Inhoud en inrichting rekenonderwijs Het rekenprogramma sluit aan op de leerlijnen in het primair onderwijs. In school zijn er doorlopende leerlijnen in het curriculum rekenen uitgewerkt, zodat de leerlingen de referentieniveaus 2F of 3F kunnen behalen. Het curriculum rekenen en het rekenen in andere vakken zijn op elkaar afgestemd. Er zijn toetsen/instrumenten in school aanwezig om in alle leerjaren de rekenontwikkeling van de leerlingen systematisch te volgen. School stemt haar onderwijsaanbod voor rekenen af op de onderwijsbehoeften van rekenzwakke leerlingen. School heeft voor elke leerroute bepaald op welke wijze zij het rekenonderwijs inricht voor leerlingen die niet genoeg hebben aan het reguliere rekenprogramma. Er zijn voldoende leer- en hulpmiddelen aanwezig om leerlingen met (ernstige) rekenproblemen te begeleiden. School heeft intern een deskundig ondersteuningsteam voor het vakgebied rekenen. Dit team is toegerust om in actie te komen bij ernstige rekenproblemen. School heeft een (digitaal) leerlingadministratiesysteem, waarin bijzonderheden ten aanzien van de rekenontwikkeling en de aard en resultaten van de begeleiding van een leerling vermeld worden. Gerealiseerd Actie gewenst 37 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Bekwaamheid en betrokkenheid De rekendocenten in school hanteren een eenduidige rekendidactiek. Docenten hebben overzicht en inzicht in de leerlijn(en) rekenen voor de verschillende leerroutes. De rekendocent is in staat om op basis van analyse van toetsen, observaties en gesprekken met leerlingen de onderwijsbehoeften van leerlingen te bepalen. De rekendocent is in staat zijn/haar rekenonderwijs af te stemmen op verschillen in rekenniveau en onderwijsbehoeften tussen leerlingen. School heeft de huidige en de gewenste rekendeskundigheid van de docenten in kaart gebracht. School heeft de huidige en de gewenste deskundigheid in kaart gebracht voor de ondersteuning van leerlingen met ernstige rekenproblemen. School heeft beleid ontwikkeld om de rekendeskundigheid op peil te houden en verder te ontwikkelen (in de 1 e, 2 e en 3 e lijn). Alle bij rekenactiviteiten betrokken docenten voelen een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een optimale begeleiding van leerlingen met (ernstige) rekenproblemen. Gerealiseerd Actie gewenst 38 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs

Communicatie bij ernstige rekenproblemen Bij rekenproblemen verloopt de interne communicatie in school goed. Alle betrokkenen in de 1 e, 2 e en 3 e lijn zijn op de hoogte van de rekenproblemen en stemmen af ten aanzien van de begeleiding. De informatievoorziening in school is duidelijk ten aanzien van de condities voor rekenopdrachten in toetsen, schoolexamens en centrale examens. School gaat in gesprek met de leerling over zijn rekenontwikkeling, zijn rekenbehoeften, de gestelde rekendoelen en de rekenbegeleiding die plaatsvindt. De leerling is actief betrokken. School gaat in gesprek met de ouders over de rekenontwikkeling en de begeleiding van hun zoon of dochter en werkt met hen samen om de gestelde doelen te bereiken. De taken en verantwoordelijkheden van de rekendocent, de mentor, de interne rekenspecialist en de zorgcoördinator bij de ondersteuning van leerlingen met rekenproblemen zijn in school duidelijk vastgelegd. Gerealiseerd Actie gewenst Overgangen School verzamelt informatie bij de basisschool als er sprake is van ernstige rekenproblemen en sluit haar aanbod hierop aan. School biedt leerlingen met ernstige rekenproblemen direct bij instroom in het voortgezet onderwijs ondersteuning. School draagt bij overgang naar een vervolgopleiding informatie over met betrekking tot de rekenontwikkeling en de begeleiding die de leerling nodig heeft. Gerealiseerd Actie gewenst 39 Masterplan Dyscalculie Voortgezet onderwijs