Toespraak minister van Defensie, Ank Bijleveld-Schouten, bij opening van de expositie Als de Russen komen, Nationaal Militair Museum, op vrijdag 22 februari 2019 te Soesterberg Beste aanwezigen, Dit jaar en volgend jaar vieren we dat we al 75 jaar in vrijheid leven sinds het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog. Ons leven had er vandaag heel anders uit gezien als vele moedige geallieerde soldaten ons niet te hulp waren geschoten. Iedereen zei toen tegen elkaar, net als na de Eerste Wereldoorlog: Nooit meer oorlog! Een wens, maar helaas geen voorspelling. Er was vrede, maar het was een gewapende vrede. Europa werd in tweeën gedeeld en Duitsland kreeg een Salomonsoordeel over zich heen. De NAVO waarvan we dit jaar het 70-jarig bestaan vieren werd opgericht als tegenwicht voor dreiging vanuit de Sovjet- Unie. Niemand wist het zeker, maar het sterke vermoeden was dat de Sovjet-Unie ons zou kunnen aanvallen als ze de kans kregen. Deze dreiging had een enorme impact op de Nederlandse krijgsmacht. 0
Tienduizenden Nederlandse militairen stonden jarenlang paraat. 24.000 van hen, deden in 1973 mee aan Big Ferro. De eerste grote NAVO-oefening in jaren, ook nog onder een Nederlandse legerkorpscommandant. Onze bondgenoten keken argwanend naar onze militairen. Die zagen er niet uit zoals zij verwachtten van een militair... Velen van hen, zeker de dienstplichtigen, hadden lang haar of een baardje. Maar ze maakten wél indruk. De bondgenoten verbaasden zich toch over hoe inventief en initiatiefrijk de vaak hoogopgeleide Nederlanders waren. Ik vind het goed dat hun verhalen tijdens deze expositie verteld worden. En het is mooi dat het museum zoveel manieren heeft gevonden om ons terug te nemen naar de Koude Oorlog. De escape room. De Britse tank. En de enige bom van de Koude Oorlog die van de band Doe Maar. Mijn vader diende gedurende de Koude Oorlog. Tijdens de val van de muur was ik aan de tv gekluisterd. Ik vond het indrukwekkend. Een afbrokkelende muur als symbool van vrijheid. Mensen te zien dansen van vreugde. Niet lang daarna was ik zelf in Berlijn. Ik heb een stukje van de muur meegenomen! Een souvenir dat herinnert aan vrijheid én onvrijheid. Zou vandaag een stukje meenemen, maar het is me niet gelukt tussen de dienstreizen van het oosten naar het westen door. 1
Maar niet iedereen heeft de Koude Oorlog meegemaakt. Gelukkig neemt deze expositie ons terug naar toen en biedt ons lessen voor nu. Onze vrijheid en veiligheid lijken iets alledaags, maar zijn niet vanzelfsprekend. Want ook vandaag de dag is er dreiging. En die dreiging is ingewikkelder dan ooit. Rusland is als een matroesjkapoppetje Steeds komt er weer een nieuwe identiteit naar boven. Verwarring zaaien is één van zijn grootste wapens. Vele Russische accounts verspreiden nepnieuws om te zagen aan de stoelpoten van Westerse democratieën. Wereldwijd heerste er verbazing toen Rusland de Krim innam. De groene mannetjes in Oekraïne bleken Russische soldaten te zijn. En we kunnen ons allemaal het afschuwelijke neerschieten van de MH17 herinneren, vijf jaar geleden. Waarbij 298 mensen, onder wie 196 Nederlanders, een gruwelijke dood vonden. Dat moment is in ons nationale geheugen gegrift. Maar er zijn ook voorvallen waar de gemiddelde Nederlander niet van weet... Of in ieder geval niet wakker van ligt. En dat zou eigenlijk wel moeten. Het meest actueel is misschien dat Rusland zich niet houdt aan het INF-verdrag. Hadden we niet aan gedacht bij voorbereiden tentoonstelling. Het is een verdrag dat ons tijdens de Koude Oorlog beschermde tegen een nucleaire verrassingsaanval en een einde maakte aan de nucleaire wapenwedloop. Ook scheren Russische 2
bommenwerpers al jaren zonder aankondiging vlak langs ons luchtruim. Een zichtbare uiting van Russisch militair machtsvertoon. Wij weten hen onmiddellijk te onderscheppen en te begeleiden. Daarnaast varen Russische oorlogsschepen steeds vaker langs de Nederlandse kust. Een manifestatie van de toenemende militaire macht van Rusland. Deze lijst is nog niet eens volledig. Maar geeft al aan dat verhoudingen verschuiven en ons militair potentieel wordt getest. Langzamerhand wordt voor een groter publiek duidelijk hoe dichtbij de dreiging kan komen. Zeker eind vorig jaar. Toen de MIVD bekend maakte dat zij een hackpoging op het OPCW hadden verstoord. Vier Russen wilden in Den Haag illegaal toegang krijgen tot de organisatie die chemische wapens wereldwijd wil elimineren We kunnen er wel van uitgaan dat ze geen vrolijke plannen hadden. Dankzij onze MIVD is dit gedwarsboomd. Ik ben trots op het werk dat Onno met zijn mensen heeft verricht. Trots ben ik ook op onze mannen en vrouwen in Litouwen. En op de inzet van onze krijgsmacht in Noorwegen tijdens Trident Juncture, de grootste NAVO-oefening sinds de Koude Oorlog. De Amerikaanse commandant van de oefening vond de professionaliteit en kwaliteit van de Nederlandse krijgsmacht ongeëvenaard. En dat mag weleens worden gezegd. 3
Zeker als je beseft dat onze militairen het de afgelopen decennia met steeds minder moesten doen. Na de val van de muur is onze krijgsmacht uitgekleed. Men dacht dat Nederland zich niet hoefde te verdedigen, want er was immers geen vijand. Nu zitten we ruim onder het gemiddelde van wat Europese landen aan defensie uitgeven. Zo n laag defensiebudget kunnen we ons niet meer veroorloven. Dat is mijn vaste overtuiging. Wat mij betreft keren we dat tij. Om onze eerste grondwettelijke taak te kunnen uitvoeren en onze basisgereedheid op orde te hebben. We zijn daar ook mee begonnen, maar het is maar een begin. Maar ook om meer te kunnen bijdragen binnen de NAVO. Want dat is de kern van de NAVO: solidariteit en eenheid. Elkaar beschermen. Een sterk bondgenootschap defensief - waar wij meer aan moeten bijdragen. Voor onze eigen veiligheid. U hoort mij dit allemaal zeggen: toenemende dreiging, onder meer uit Rusland we bouwen onze krijgsmacht weer op en ik weet wat u mij wil vragen: zitten we in een tweede Koude Oorlog? En dan is ook mijn antwoord: nee. Tijdens de Koude oorlog waren er twee duidelijke machtsblokken, die elkaar in evenwicht hielden. Nu is er dreiging vanuit verschillende hoeken. En die dreiging is 4
diffuser. Denk alleen alleen al de aan cyberkant. Onze deltawerken en elektriciteitsnetten moeten onhackbaar zijn. Tegelijkertijd voelt het voor een aantal van onze partners en bondgenoten weer als de dreiging van toen. En moeten we niet naïef zijn over de Russische militaire dreiging, net al heel goed door Onno geschetst. Het is niet voor niets dat Zweden de dienstplicht weer heeft ingevoerd. En in 2015 kregen Litouwers een handboek uitgedeeld waar in staat wat hen te doen staat tijdens een Russische inval. En alle Litouwers praten daar ook zo over. Als ik met de Litouwse minister van defensie spreek dan zegt hij ook hoe belangrijk dat boek voor hen is. Voor onze bondgenoten moeten we klaarstaan. Want wij vieren dit en volgend jaar dat wij al 75 jaar in vrijheid leven. Die vrijheid hebben anderen voor ons moeten herwinnen. We zijn het daarom aan onze bondgenoten verschuldigd om ons aandeel te nemen in duurzame vrede en meer te investeren in onze krijgsmacht. Natuurlijk: diplomatie de uitgestoken hand gaat altijd voor. Maar als het niet anders kan, moet je uiteindelijk je spierballen kunnen tonen. Dan gaan wij nu naar een filmpje kijken van collega s in Litouwen en daarna verklaar ik de tentoonstelling geopend. Dank u. 5