Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012."

Rosa Anja ten Wolde
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april Dames en heren, Op 11 april 1945, begin van de middag, werd Buchenwald door het Amerikaanse leger bevrijd. Nu, 67 jaar later, herdenken wij hier op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam, deze bevrijding. Maar we herdenken meer dan dat, we herdenken vooral ook het leed dat daaraan vooraf is gegaan en velen trof. Buchenwald groeide uit tot een van de grootste concentratiekampen. In februari 1945 verbleven er zo n mensen. We herdenken ook de dood die meer dan mensen tijdens het achtjarig bestaan van Buchenwald aldaar vonden. We herdenken de Joden, verzetsstrijders, wetenschappers, Roma s en Sinti s en werkweigeraars die in Buchenwald gevangen hebben gezeten, waaronder Nederlanders. Onder hen was psychiater Max Hamburger. Onlangs las ik in Aanspraak ademloos zijn verhaal. Geboren in 1920 in Amsterdam ging hij na een studie medicijnen aan de slag in ziekenhuizen. In 1943 werd hij via Westerbork naar Auschwitz gestuurd en belandde in maart 1945 in Buchenwald. Om daar te komen moest hij op het eind 80 kilometer in de sneeuw lopen. Hij vertelt: Medegevangenen dachten in mijn rugzakje nog wat brood te zien en sloegen tijdens hun aanval mijn bril van mijn gezicht, maar het was een 1

2 stethoscoop. Mijn kapotte bril vond ik niet terug in de sneeuw, want als je treuzelde werd je neergeschoten. De wegen lagen vol met lijken van de dodenmars. In kamp Buchenwald kon ik geen stap meer zetten en bleef op de grond liggen. Een SS-er schreeuwde naar me: Du, aufstehen!, en schopte me hard in mijn maag. Doodsbang was ik dat hij zou schieten. Vervolgens zei hij: Ach, scheisse!. En hij liep door. Het verhaal van Max Hamburger is zo gruwelijk dat het moeilijk te bevatten is. Helaas geldt dat ook voor vele andere verhalen. Daarom mogen die ervaringen nooit in twijfel getrokken of gerelativeerd kunnen worden ( zo erg kan het toch niet zijn geweest. Ja, zo erg is het dus geweest! ). En daarom is het zo belangrijk dat overlevenden hun verhaal blijven vertellen, zolang het nog kan. Gelukkig zijn enkelen daarvan hier bij ons. Sommigen doen dat op scholen via de stichting gastsprekers. Ik heb daar een grenzeloze bewondering voor. Want door die verhalen wordt de geschiedenis voelbaar, ook voor veel jongere generaties. We herdenken daarmee niet alleen het leed en de doden, we overdenken ook hoe we de geschiedenis doorgeven aan nieuwe generaties. Ik heb zelf van zeer nabij meegemaakt hoe moeilijk het is om over de oorlog te praten en hoeveel indruk het maakt als dat uiteindelijk toch gebeurt. Mijn eigen vader zat tijdens de oorlog in een Japans 2

3 gevangenkamp. In mijn jeugd sprak hij daar nauwelijks over, omdat hij de woorden niet kon vinden, ons er niet mee wilde belasten, maar ook omdat ik niet wist welke vragen ik kon stellen. Maar geleidelijk aan liet hij toch steeds meer los. Uiteindelijk heeft dat ertoe geleid dat we samen, ongeveer 25 jaar geleden, naar Indonesië zijn gegaan en daar de plaatsen hebben bezocht waar hij tijdens de oorlog woonde en gevangen werd gehouden. Daarmee is zijn oorlog ook mijn oorlog geworden. Mijn betrokkenheid heb ik niet uit geschiedenisboekjes geleerd (die vermeldden bijzonder weinig over Nederlands-Indië), en evenmin meegekregen uit publieke debatten (in mijn jeugd gingen die over de Vietnam-oorlog en de neutronenbom in plaats van over de Japanse bezetting en de bom op Hiroshima). Mijn betrokkenheid ontstond toen de individuele verhalen van mijn vader in Indonesië tot leven kwamen. Dat is de kracht van het directe verhaal, dat we nu nog van overlevenden kunnen horen. Daarom moeten die verhalen bewaard blijven. En daarom is het zo bijzonder dat al in 2001 en 2002 op initiatief van de voormalige Vereniging voor Oud-Buchenwalders 38 interviews met Nederlandse exkampgevangenen zijn opgenomen. En daarom ben ik ook blij dat ik tijdens mijn periode als staatssecretaris er voor heb kunnen zorgen dat het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie alle interviews digitaal toegankelijk heeft gemaakt. Ze zijn nu integraal te bekijken op de website. 3

4 Dat alles was deel van het grote Erfgoed van de Oorlog project dat in mijn tijd tot stand kwam. Ik voelde me daar zeer bij betrokken; het raakte aan mijn eigen ervaringen over de zoektocht om ervaringen te behouden en door te geven. We herdenken niet alleen het leed en het einde ervan in 1945, we overdenken ook de vraag wie er, als zij er niet meer zijn, verantwoordelijk zijn om de herinnering door te geven. Hun dochters, zonen? De andere nabestaanden? Wij? Ja, wij allemaal. Ik voel me daarvoor ook persoonlijk verantwoordelijk; als kind van ouders die de oorlog aan den lijve ondervonden hebben. Maar ook als moeder van een kind een kind dat tot nog toe in vrede en vrijheid kan opgroeien, en dat ik ook zo wil houden. Zal zij en haar generatie de waarde van vrijheid blijven bevechten, zodat ze in vrijheid kunnen opgroeien? Het verleden leert ons dat dat niet zomaar vanzelf gaat; vrijheid vergt onderhoud en soms ook strijdbaarheid en zelfs heldhaftigheid. Ook nu. Natuurlijk de holocaust, het nazisme zal zich nooit meer precies zo voordoen als toen. Maar in z n algemeenheid moeten we strijden tegen uitsluiting en discriminatie en opkomen voor vrijheid en respect. Noem het weerbaar of actief burgerschap, of Zivilcourage; de kern is dat wij allen de opdracht hebben moed te tonen in moeilijke situaties, en niet 4

5 weg te kijken. Dat zeg ik ook in mijn huidige functie als lid van het CvB van de UvA/HvA: de wetenschap ontwikkelt zich alleen in vrijheid, maar kan niet zonder betrokkenheid en moed om niet voor de gemakkelijke weg te kiezen. Wij herdenken vandaag dus niet alleen, wij denken ook aan de lessen die we eruit kunnen trekken. En wij overdenken wat dit voor nieuwe generaties betekent. Dat betekent dat we hen de bouwstenen aanbieden geen blauwdrukken waarmee ze zelf de antwoorden kunnen vinden op de vragen die zíj stellen. Want ongetwijfeld stellen mensen over enkele decennia, al dan niet ingegeven door dan actuele gebeurtenissen, andere vragen aan het verleden dan wij nu doen. Ook dat is vrijheid. Laten we die vrijheid herdenken en overdenken. In onszelf, hier allen samen, en nu en straks met alle volgende generaties. 5

Vergelijkbare documenten

Toespraak Gerdi Verbeet. Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari Geachte aanwezigen, dames en heren,

Toespraak Gerdi Verbeet. Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari Geachte aanwezigen, dames en heren, Toespraak Gerdi Verbeet Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari 2016 Geachte aanwezigen, dames en heren, De Tweede Wereldoorlog ligt alweer een hele tijd achter ons, inmiddels 71 jaar. Toch