Leerstoornissen in een notendop Sprankel Vlaams-Brabant 21/09/2015 Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP
Inhoud een inleiding in het domein van de leerstoornissen Leerstoornissen, wat zijn dat? dyslexie - dyscalculie - slotbemerkingen Vaststellen van leerstoornissen de diagnose Aanpak van leerstoornissen wat helpt? 2
Leerstoornissen, wat zijn dat? 3
Wat zijn leerstoornissen? Leerstoornissen Specifieke beperkingen van het kind Dyslexie Secundaire leerproblemen Algemene beperkingen v/h kind Omgevingsfactoren Dyscalculie Leerproblemen 4
Kinderen met leerstoornissen maken deel uit van de ruimere groep kinderen met leerproblemen hebben specifieke beperkingen o dus géén gevolg van factoren in de omgeving van het kind slecht onderwijs thuis geen mogelijkheid voor huiswerk en lessen de algemene mogelijkheden van het kind verstandelijke beperking (intelligentie) gedragsstoornis emotioneel probleem 5
Dyslexie, wat is dat? definitie kenmerken oorzaken 6
Definitie dyslexie Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau Stichting Dyslexie Nederland, 2008 7
Het probleem is dus Automatisering! Lezen en/of schrijven worden slechts moeizaam en onvoldoende een automatisme Lezen en schrijven vraagt bewuste aandacht Het gaat niet automatisch 8
Kenmerken dyslexie (1) ALTIJD moeilijkheden met technisch lezen en/of spellen Tempo te traag langer spellend of herkennend lezen Fouten veel fouten langer beginnersfouten (vb. b/d) méér fouten bij tijdsgebrek/stress/ dubbeltaken spellingregels moeilijk automatiseren 9
Kenmerken dyslexie (2) MOGELIJK OOK moeilijkheden met begrijpend lezen (technisch lezen, leeswoordenschat) steloefeningen (spelling, zinsbouw) vreemde talen (lezen, spelling, uitspraak, woordjes) rekenen (rekenfeiten: splitsingen, tafels, formules, ) in haast alle vakken & dagelijks leven o noteren (dubbeltaak!) o uit hoofd leren van losse feiten (vb. definities, namen, data) o leren van willekeurige verbanden (vb. woordjes) o onthouden van complexe of meervoudige instructies o luisteren/lezen/schrijven in rumoerige omgeving 10
Oorzaken van dyslexie (1) Biologie: genetisch risicogenen Biologie: hersenen fonologische verwerking structuur Cognitie: informatieverwerking snel serieel benoemen verwerkingssnelheid functioneren automatisering algemeen omgeving Gedrag dyslexie (lezen en schrijven) 11
Oorzaken van dyslexie (2) Fonologisch tekort Verwerking van spraakklanken o o Verminderde gevoeligheid voor klankstructuur van woorden Moeilijkheden met tijdje onthouden van & omgaan met mondelinge talige informatie (werkgeheugen) Snel serieel benoemen o Problemen met snel in volgorde benoemen Vb. van voorwerpen of kleuren (of letters ) Gevolg van fonologisch tekort of apart probleem? 12
Dyscalculie, wat is dat? definitie - kenmerken - oorzaken 13
Definitie dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van rekenprocedures Standpunt van onderzoekers in Vlaanderen en Nederland Desoete, Ghesquière et al. (2010) 14
Het probleem is dus Opnieuw automatisering! Let wel: rekenen/wiskunde is veel méér dan feitenkennis automatiseren Ook inzicht speelt belangrijke rol! 15
Kenmerken dyscalculie (1) ALTIJD moeilijkheden met rekenen wiskunde problemen op vlakken mogelijk Tempo Fouten rekenfeiten formules, tafels, begrippen, rekenprocedures cijferen, regel van 3, werkgeheugen draad kwijt bij tussenstappen metacognitieve kennis wanneer welke kennis inzetten controlestrategieën 16
Kenmerken dyscalculie (2) MOGELIJK OOK moeilijkheden met andere vakken dan wiskunde o vb. aardrijkskunde (schaalberekening), fysica, chemie, economie, het dagelijks leven o betalen o hoeveelheden, oppervlakten, berekenen o tijd Overal waar gewerkt wordt met getallen en waar berekeningen moeten gemaakt worden! 17
Oorzaken dyscalculie Verwerking van informatie in de hersenen: o Geen ene, door iedereen aanvaarde oorzaak gevonden o Over aantal theorieën wel brede consensus Deficit in de getalmodule o o Problemen met zich voorstellen van hoeveelheden symbolisch (getallen) drie niet-symbolisch (getalbeeld) Zwakker in numerische vaardigheden hoeveelheden vergelijken, getallen vergelijken, stippen tellen (trager!) 18
Leerstoornissen, wat zijn dat? slotbemerkingen 19
De problemen van kinderen met een leerstoornis kunnen zich bij elk kind met dyslexie/dyscalculie anders uiten zijn zeer uiteenlopend o geen typische fouten Bij lezen: niet systematisch spellend/radend lezen Bij lezen & spellen: niet noodzakelijk b/d verwisseling 20
Voorkomen van leerstoornissen Dyslexie 5 à 10 % van de bevolking (3% zeer hardnekkig) 1,5 mannen : 1 vrouw Dyscalculie 2 à 8 % van de bevolking 1 man : 1 à 2 vrouwen Verhoogde kans op samen voorkomen met andere problemen Dyslexie - dyscalculie Dyslexie - ADHD Dyslexie - SLI (taalstoornis) Dyslexie - DCD (motorische stoornis) Leerstoornissen - psycho-emotionele problemen 21
Vaststellen van leerstoornissen - de diagnose 22
Drie criteria 1. Problemen ernstig (achterstand) 2. Problemen hardnekkig (didactisch resistent)! moeizame automatisering basisvaardigheden 3. Problemen kunnen niet volledig verklaard worden door andere factoren 23
1. Ernst Herhaaldelijke uitval (bij 10 % zwaksten) - lezen en/of spellen op woordniveau (dyslexie) - tel- en rekenvaardigheden (dyscalculie) op landelijk (Vlaanderen) genormeerde tests Belang van goed opvolgen van leerprestaties a.d.h.v. objectieve instrumenten herhaaldelijk afnemen LVS (zone E) 1 test (op 1 moment) volstaat niet! 24
2. Hardnekkigheid Minimum half jaar planmatige en intensieve taakgerichte hulp levert niet gewenste resultaat: geen inhaalbeweging prestatie Normale lezers/ spellers/ rekenaars Zwakke lezers/spellers/rekenaars Dyslexie/dyscalculie hulp leeftijd Belang van snelle, goede begeleiding van leerproces Niet alleen buitenschools (vb logo) Ook snel en goed inspelen op problemen in de school zelf! 25
3. Geen afdoende alternatieve verklaringen (Lichte) verstandelijke beperking Zintuiglijke problemen Motorische problemen Taalstoornis / zwakke beheersing Nederlands Emotionele problemen Gedragsproblemen, -stoornissen (vb. ADHD) Slechte studiemethode Gebrek aan inzet Kwaliteit van onderwijs Hoeveelheid onderwijs (afwezigheden!)! Wel samen voorkomen met vb. ADHD, DCD,... 26
Het attest Wat? dyslexieverklaring dyscalculieverklaring Door wie? CLB Revalidatiecentra Andere centra (vb. COB, PraxisP) Zelfstandige logo s,ortho s, psycho s Onderdelen 1) Vaststelling diagnose dyslexie/dyscalculie ( etiket ) Welke ernstige belemmeringen voor onderwijs? 2) Verantwoording van diagnose De 3 criteria, toegepast op jouw kind 3) Voorstel voor aanpak Zo concreet mogelijk 27
Aanpak van leerstoornissen - wat helpt? 28
Het slechte nieuws Met dyslexie of dyscalculie word je geboren en je hebt het je hele leven Het gaat nooit weg 29
Het goede nieuws Met goede hulp kom je vooruit! Je kan studeren, een diploma halen, werk vinden Dus: wat is goede hulp? 30
Goede hulp is NIET: erg spectaculair onwaarschijnlijk duur heel ver van huis 31
Goede hulp is wel: STImuleren / motiveren COmpenseren Remediëren DIspenseren 32
STImuleren Aanvaarding Begrip Steun Positieve verwachtingen Motiveren om zo goed mogelijk te lezen, spellen, rekenen Taken: Aantrekkelijk Grote kans op succes Goede feedback 33
Remediëren Hardnekkige problemen maar vooruitgang mogelijk Goede leerhulp Haalbaar Samenwerking met ouders & school Zo goed mogelijk leren lezen, spellen, rekenen Taakgerichte aanpak Planmatig - doelen Vaardigheden + strategieën Op maat 34
Compenseren (1) Zelfde leerdoelen op andere manier bereiken Strategieën en hulpmiddelen Ervoor zorgen dat leerproblemen zo min mogelijk belemmerende factor vormen Ondersteuning (pre-teaching, nota s, ) Meer tijd Rustige omgeving Alternatieve toetsing Hulpmiddelen (rekenmachine, spellingscorrector, hulpfiches, ) 35
Compenseren (2) Uitgangspunten o o Welke tekorten krijgen we (voorlopig of blijvend) niet verholpen? Wat heeft leerling nodig om, ondanks de leerstoornis, toch onderwijs te kunnen volgen op voor hem/haar geschikt niveau? Niet voor elke leerling met een leerstoornis noodzakelijk Best ook op maat van leerling! 36
Dispenseren (1) voorbeelden Hardop voorlezen Vrijstelling van aantal onderdelen van het programma Schrijven/ rekenen op bord Boekbespreking film? hoofdstuk? Hoofdrekenen cijferen? Dictee 37
Dispenseren (2) Uitgangspunten o o o Alleen indien remediëren en compenseren niet volstaat; m.a.w. indien leerling er nog steeds niet in slaagt onderwijs op zijn/haar niveau te volgen Beperk leerstof tot basisleerstof, zodat eindtermen nog kunnen gehaald worden Soms vrijstelling voor onderdeel van leerplan evt. vervangen door gelijkwaardige doelstellingen (?) 38
Niet eerlijk? frustratie Om het eerlijk te houden krijgt iedereen dezelfde opdracht: klim in die boom verspilling van talent discriminatie Everyone is a genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life believing that it is stupid Albert Einstein Iedereen op dezelfde manier onderwijzen en toetsen dàt is pas oneerlijk! 39
Het dyslexie/dyscalculie-contract Werkt in twee richtingen: o o Van leerkrachten wordt begrip gevraagd; compenserende en dispenserende maatregelen worden vastgelegd Van leerling wordt inzet en doorzetting gevraagd; leerstoornis is geen excuus om niets meer te moeten doen - in tegendeel! In overleg met leerling/ouders en op maat gemaakt Hou bij keuze maatregelen rekening met adviezen in attest Hou steeds het doel van de opdracht/toets voor ogen Denk toekomstgericht! 40
Enkele laatste tips Bij begeleiding huiswerk o Laat het niet tot drama komen o Duidelijke afspraken met leerkracht wanneer stoppen, hoe begeleiden o Belang van inprenten juiste associaties! Beter juiste woord voorzeggen / juiste oplossing laten zien dan fout laten maken Eventueel manier van aanpakken aanreiken Probeer schools leren te vergemakkelijken o Leesplezier bevorderen: voorlezen, luisterboeken o Vertrouwd maken met woordenschat Frans Al op jongere leeftijd o Al spelend oefenen, in dagelijks leven! Niet altijd en overal oefenen! 41
De allerlaatste tip! Blijf in 1 ste plaats ouder, word geen juf of logopedist Niet alleen het schoolse is belangrijk Zorg voor voldoende ontspanning Waardeer je kind zoals het is Je kind is zoveel méér dan die leerstoornis! 42
Meer weten? Info over dyslexie & dyscalculie Als leren pijn doet (Ghesquière & Hellinckx) www.tbraams.nl www.ikhaatlezen.be Filmpjes over jongeren met leerstoornissen Proef op de som: studeren met dyscalculie www.arteveldehogeschool.be/dyscalculie/documentaire Ik heet niet dom www.letop.be/publicaties/ik-heet-niet-dom Digitale leerboeken ADIBib (Eureka) www.adibib.be Luisterboeken www.luisterpuntbibliotheek.be 43