JUNI 2013 actief en betrokken dewolden.nl
pagina 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 Procedure... 3 Een eeuw WSW... 3 WSW in De Wolden... 4 2. Huidige werkwijze... 4 Rijkssubsidie... 4 Bedrijfsvoering sw-bedrijven... 5 Begroting en jaarrekening... 5 3. Dilemma s... 5 Participatiewet... 5 Bezuinigingen... 6 Gevolgen Sociaal Akkoord april 2013 voor de WSW... 6 Twee uitvoeringsorganisaties; Reestmond en Alescon... 7 Exploitatieresultaat... 7 4. Kaders... 8 Kader 1 : WSW... 8 Kader 2 : Beschut Werken... 9 Kader 3 : Jongeren... 9 Kader 4 : Maatschappelijk rendement... 10 Kader 5 : Financieel... 11 Kader 6: Uitvoeringsorganisaties WSW... 11 2
pagina 3 1. Inleiding Hierbij bieden wij u de discussienota WSW aan. In deze discussienota treft u onze visie op de WSW voor de periode 2015-2050. Deze visie maakt onderdeel uit van onze visie op de verwachte Participatiewet en past binnen het spoorboekje voor het Sociaal Domein (drie decentralisaties). Wij achten het noodzakelijk met u de kaders voor de WSW te bespreken alvorens een nadere visie op de Participatiewet te formuleren, omdat de (huidige uitvoering van de) WSW een bijzondere positie inneemt en de grootste financiële risico s voor de gemeente kent. We geven u eerst inzicht in de historie van de WSW en de huidige werkwijze. Vervolgens duiden wij de dillema s die de veranderende omstandigheden met zich mee brengen en leggen u daarna kader stellend een aantal scenario s voor die wij aan uw mening willen toetsen. Procedure Na het opiniërend debat dat wij met u willen voeren over deze discussienota vertalen wij de kaders naar concrete beleidsvoorstellen welke in de visie op de Participatiewet naar verwachting in het najaar van 2013 - aan u worden voorgelegd. Een eeuw WSW De huidige Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) ontstond na de Tweede Wereldoorlog toen voor de talrijke oorlogsgehandicapten aangepast werk nodig was. Het werk dat gecreëerd werd, bestond voornamelijk uit eenvoudige handenarbeid in een fabrieksmatige omgeving. Tussen 1950 en 1980 zijn vanuit een wettelijk kader de meeste grotere WSW-bedrijven uitgegroeid tot industriële ondernemingen waarbij het de wettelijke opdracht was om de werkomstandigheden in reguliere bedrijven zo veel mogelijk te weerspiegelen. De rentabiliteit van WSW-bedrijven met veel industriële bedrijfsactiviteiten is echter de laatste decennia als gevolg van de veranderde internationale concurrentieverhoudingen en conjuncturele schommelingen verdwenen. Tussen 1995 en 2003 is het accent binnen de sociale werkvoorziening verschoven van industriële naar dienstverlenende bedrijfsactiviteiten. Met ingang van de WSW-wetswijziging in 1998 is er ook een verscherping van de doelgroep criteria. Personen die vanaf 1998 tot de WSW-doelgroep worden gerekend hebben gemiddeld een ernstiger arbeidshandicap en meer begeleidingsbehoefte dan daarvoor. Diverse moderniseringen (1998, 2003 en 2008) hebben tot een grotere beweging van binnen naar buiten geleid, waardoor naast het werk binnen de beschutte werkomgeving van de WSW-bedrijven meer WSW-medewerkers werkzaam via detacheringconstructies en begeleid werken bij werkgevers op de reguliere arbeidsmarkt werkzaam zijn. 3
pagina 4 Anno 2013 werken er in Nederland ongeveer 100.000 personen in een WSW-dienstverband. Met de verwachte invoering van de Participatiewet per 1-1-2015 stopt de instroom in de WSW. Op basis van natuurlijk verloop betekent dit dat omstreeks 2050 de laatste WSW-medewerker met pensioen zal gaan. WSW in De Wolden Sinds de gemeentelijke herindeling van 1998 waarbij de gemeente De Wolden is ontstaan is onze gemeente gelieerd aan twee uitvoeringsorganisaties WSW. Dit zijn de Gemeenschappelijke Regeling Reestmond (met Meppel, Staphorst en Westerveld) en de Gemeenschappelijke Regeling Alescon (met Hoogeveen, Midden Drenthe, Assen, Tynaarlo en Aa & Hunze). Gemiddeld werken er zo n 130 inwoners van De Wolden in een WSW-dienstverband. De gemeente De Wolden heeft Reestmond en Alescon middels een aanwijzingsbesluit gemandateerd de wettelijke taak en het daarbij behorend werkgeverschap namens de gemeente uit te voeren. Toezicht op de gemeenschappelijke regelingen vindt plaats via vertegenwoordiging van ons college in zowel het Dagelijks als het Algemeen Bestuur van Reestmond en Alescon. Daarnaast is er (twee)maandelijks een ambtelijk afstemmingsoverleg. 2. Huidige werkwijze Rijkssubsidie De gemeente ontvangt van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een taakstelling gebaseerd op het feitelijk aantal WSW-dienstverbanden en aantal WSW-indicaties (wachtlijst). Deze taakstelling wordt weergegeven in arbeidsjaren (Aja). Een medeweker met een grote arbeidshandicap en een fulltime dienstverband telt voor 1,25 Aja en iemand met een parttime dienstverband bijvoorbeeld voor 0,8 Aja. In de huidige financieringsstructuur ontvangt de gemeente een Rijkssubsidie gebaseerd op de taakstelling maal een bedrag per Aja. In 2013 is de taakstelling 118,39 (Aja) en de Rijkssubsidie 3.069.939 ( 25.930 per Aja). De gemeente sluist deze middelen volledig door naar Reestmond en Alescon. 4
pagina 5 Bedrijfsvoering sw-bedrijven De bedrijfsvoering van de sw-bedrijven bestaat uit vier onderdelen. 1. De Rijkssubsidie 2. De omzet uit productie en dienstverlening 3. De salariskosten van WSW-medewerkers 4. De bedrijfskosten a. Productiekosten b. Salariskosten niet WSW-personeel c. Gebouwen, machines, inventaris etc. Uitgangspunt van de exploitatie van het sw-bedrijf is dus, dat alle kosten moeten worden gedekt uit de Rijkssubsidie en de verdiencapaciteit van de WSW-medewerkers. Zowel Reestmond als Alescon slagen hier op dit moment niet in getuige de opgenomen extra bijdragen in de jaarrekening 2012 en de begrotingen 2013 en 2014. Begroting en jaarrekening De gemeenteraad wordt jaarlijks twee maal geïnformeerd. In april ontvangt de raad van het Algemeen Bestuur van de gemeenschappelijke regelingen de begroting voor het komende jaar. De raad wordt in staat gesteld haar zienswijze te geven alvorens het Algemeen Bestuur de begroting definitief vaststelt en aan Gedeputeerde Staten (GS) van de Provincie Drenthe aanbiedt. Omstreeks dezelfde tijd ontvangt de raad de jaarrekening en het (sociaal) jaarverslag van het voorgaande jaar en kan hierover haar gevoelens uitspreken. Door de onduidelijkheden over de bezuinigingen op de Rijkssubsidie en het uitstellen van de wetgeving (Wet werken naar Vermogen en Participatiewet) is het Alescon en Reestmond voor de begrotingen 2013 en 2014 onmogelijk gebleken tijdig en volledig te zijn. Daarom is uitstel aangevraagd bij GS en zijn/worden begrotingen later aangeboden. 3. Dilemma s Participatiewet Met de verwachte invoering van de Participatiewet per 1-1-2015 stopt de instroom in de WSW. Dit heeft grote gevolgen voor de uitvoeringsorganisaties. Het volume en daarmee de productiecapaciteit door inzet van WSW-medewerkers loopt in 35 jaar terug naar nihil. De bedrijfsvoering en daarmee het exploitatieresultaat van de uitvoeringsorganisaties komt onder druk te staan en vormt (bij gemeenschappelijke regelingen) een groot financieel risico voor deelnemende gemeenten. 5
pagina 6 Bezuinigingen Op de Rijkssubsidie voor de WSW wordt op verschillende wijzen bezuinigd. Vanaf 2010 daalt het bedrag per Aja van ruim 27.000 naar ongeveer 22.000 in 2017. Een verschil van 5.000 per Aja. Op basis van een taakstelling van 120 Aja betekent dit structureel jaarlijks 600.000 minder Rijkssubsidie voor de gemeente De Wolden. Dit betekent een enorm beslag op vrije (financiële) ruimte van de gemeente. En kan gevolgen hebben voor bezuinigingen of lastenverzwaring op andere terreinen. Door het stopzetten van de instroom en daarmee het afschaffen van een taakstelling daalt het volume in ruim 35 jaar naar nihil. Tegelijkertijd bestaat er dan geen koppeling meer tussen een bedrag per Aja en de taakstelling en wordt de Rijkssubsidie opgenomen in het ongedeeld participatiebudget. De verdeelsystematiek van dit budget is nog niet bekend. Gebaseerd op de te verwachten daling van WSW-medewerkers en een fictief bedrag van 22.000 per Aja ziet de bijdrage voor de WSW in het ongedeeld participatiebudget er de komende 20 jaar als volgt uit. Verloop rijksbijdrage WSW 3.250.000,00 2.750.000,00 2.250.000,00 1.750.000,00 1.250.000,00 750.000,00 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Oud obv 27.000 Nieuw obv 22.000 Gevolgen Sociaal Akkoord april 2013 voor de WSW Er zijn 35 arbeidsmarktregio s en er komt volgens het Sociaal Akkoord - per arbeidsmarktregio een werkbedrijf. De gemeente De Wolden valt onder de arbeidsmarktregio Drenthe samen met de gemeenten Hoogeveen, Midden Drenthe, Emmen, Coevorden en Borger-Odoorn. 6
pagina 7 De werkbedrijven waarin gemeenten en sociale partners samenwerken - moeten een netwerkorganisatie zijn, en daarmee de schakel tussen de werkgever en mensen met een arbeidsbeperking die aan de slag geholpen moeten worden. Per arbeidsmarktregio moeten de partners, kijken hoe in die regio beschut werken het best vorm kan worden gegeven. Het betekent niet dat de sw-bedrijven oude stijl met elkaar moeten fuseren. De vorming van werkbedrijven staat daarmee niet in de weg aan het hervormen van de swbedrijven oude stijl. We moeten een vorm zien te vinden waarin de huidige sw-bedrijven ondanks hun eindigheid haar werkzaamheden voort kan zetten voor haar huidige werknemers, de wswpopulatie. Tegelijkertijd staan we voor de opdracht om de gemeentelijke bijdrage binnen de perken te houden. Complicerende factor is, dat De Wolden valt onder de arbeidsmarktregio Drenthe en de vestigingsplaatsen van Reestmond en Alescon respectievelijk vallen onder de arbeidsmarkt regio s IJssel-Vechtstreek (Zwolle) en Groningen. Twee uitvoeringsorganisaties; Reestmond en Alescon Zoals vermeld participeert De Wolden in twee verschillende gemeenschappelijke regelingen. Daarmee doet zich het (financieel) risico twee maal voor, hoewel de hoogte van het risico naar rato van de deelname in de gemeenschappelijke regelingen wordt berekend. Zowel Reestmond als Alescon hebben in de afgelopen jaren een negatief exploitatieresultaat gepresenteerd. Dat wil zeggen, dat de bedrijfsvoering niet zonder extra gemeentelijke bijdragen (uit algemene middelen) sluitend is. Het toezicht op deze bedrijven kost relatief veel tijd. De Wolden heeft in beide organisaties volledig stemrecht ondanks de geringe omvang van de taakstelling. Dit betekent dus dubbele vergaderingen (bestuurlijk en ambtelijk) met in totaal negen andere gemeenten en twee directies. De omvang heeft daarmee ook invloed op het autonome WSW beleid van De Wolden. We zijn grotendeels afhankelijk van andere partners in de gemeenschappelijke regelingen. Exploitatieresultaat De gemeente De Wolden is medeverantwoordelijk voor het exploitatieresultaat van de GR Reestmond en Alescon. Op basis van de jaarverslagen van 2012 blijkt, dat het weerstandsvermogen van beide organisaties tot een minimum geslonken zijn. Dit houdt in, dat bij toekomstige exploitatieverliezen er rechtstreeks een beroep moet worden gedaan op een extra bijdrage uit de (algemene) gemeentelijke middelen. En hiermee een beroep op het budgetrecht van de individuele gemeenteraden. 7
pagina 8 4. Kaders We leggen u hierbij de kaders voor waarover met u willen discussiëren. De uitkomst van de discussie nemen we mee in onze visievorming op de Participatiewet die we in het najaar aan u voor zullen leggen. Kader 1 : WSW Met de invoering van de Participatiewet stopt de instroom van de WSW. Dit betekent dat er een bijzondere groep ontstaat. En dat deze groep steeds kleiner wordt. Voor de toekomstige uitvoering van de WSW stellen wij het behoud van de rechten en plichten van de huidige WSW-medewerkers centraal. Een goede werkomgeving, een passend werkaanbod en arbeidsvoorwaarden conform afspraken in de CAO-WSW. De uitvoering van de WSW zal in de komende jaren structureel meer kosten dan de gemeente ontvangt aan Rijkssubsidie. Voor een goede verdeling van de beschikbare middelen onder alle burgers die onder de werking van de Participatiewet vallen vinden wij het noodzakelijk de afbouw van de WSW te bespoedigen. Dit betekent vanaf 1-1-2014 geen omzetting van tijdelijke contracten naar vaste dienstverbanden onderzoek naar vrijwillige pre-pensionering van oudere WSW-medewerkers. personen die op de wachtlijst staan krijgen geen WSW-dienstverband meer aangeboden, maar trajecten passend binnen de Participatiewet. Kader 1 : De van rechten en plichten van vaste WSW-medewerkers liggen vast in CAO-afspraken, personen met een tijdelijk dienstverband en een indicatie op de wachtlijst vallen onder de werking van de visie op de Participatiewet. 8
pagina 9 Kader 2 : Beschut Werken Naast de WSW ontstaat er een nieuwe groep arbeidsgehandicapten met een dienstverband Beschut Werken onder verantwoordelijkheid van de gemeente. Het betreft hier met nadruk niet een nieuwe WSW regeling. Naar verwachting komen slechts personen met een arbeidscapaciteit van minder dan 30% in aanmerking voor Beschut Werken. De instroom voor De Wolden is jaarlijks tot 2050 gemiddeld één a twee personen per jaar. Voor deze medewerkers willen wij maatwerk leveren en zoeken naar de meest efficiënte inzet integraal in het sociaal domein binnen onze samenleving. We verwachten dit aanbod te vinden in samenhang met de uitvoering van (arbeidsmatige) dagbesteding. Kader 2 : Beschut Werken is maatwerk binnen het sociaal domein in samenhang met (arbeidsmatige) dagbesteding. Kader 3 : Jongeren Met het afschaffen van de WSW onderkennen wij een groot risico voor jongeren met een arbeidshandicap. Deze jongeren komen in de huidige situatie bijna per definitie in de WSW. Wij willen daarom het Beschut Werken primair inzetten voor deze jongeren. Hierbij streven wij een sluitende aanpak tussen de praktijkscholen en het vervolgtraject binnen de Participatiewet (van school via stage naar werk of arbeidsmatige dagbesteding). Kader 3: Jongeren met een arbeidshandicap wordt pro-actief maatwerk geboden 9
pagina 10 Kader 4 : Maatschappelijk rendement Er wordt fors bezuinigd op de middelen binnen de Participatiewet. Dit geldt met name voor de Rijkssubsidie voor de uitvoering van de WSW. De huidige uitvoering van de WSW via de gemeenschappelijke regelingen kent een hoog financieel risico en structureel hoge kosten door in het verleden gemaakte (CAO)afspraken. Wij vinden dat het maatschappelijk rendement van de WSW inzichtelijk moet worden gemaakt. Welke preventieve werking kent de WSW voor de ondersteuningsvraag van de WSW-medewerkers en welke dienstverlening leveren zij de samenleving? Zijn er alternatieven mogelijk, waarbij we rekening houden met de beperkingen en competenties van de WSW-medewerkers? We zoeken hierbij de samenwerking met werkgevers in het bedrijfsleven en (semi-) overheidsinstellingen en maken afspraken over Social Return of Investment (SROI). We spreken (zakelijke) partners aan op de maatschappelijke verantwoordelijkheid en geven zelf het goede voorbeeld. Mogelijkheden hiervoor zijn bijvoorbeeld het in dienst nemen van personen met een arbeidshandicap (o.a. door jobcarving), additioneel (maatschappelijk zinvol) werk in opdracht van de gemeente uit te voeren of met gemeentelijke bedrijven zoals Woldwerk invulling geven aan het inzetten naar vermogen. Kader 4: a) We vinden dat het maatschappelijk rendement van de WSW inzichtelijk moet worden gemaakt b) We zetten stevig in op Social Return of Investment c) We onderzoeken mogelijkheden om meer personen met een arbeidshandicap voor of namens de gemeente te laten werken (o.a. onderhoud en facilitaire diensten) 10
pagina 11 Kader 5 : Financieel Wij willen met de uitvoering van de WSW geen grote financiële risico s nemen. Daarom willen wij een reële inkoopprijs voor WSW-dienstverlening afspreken ongeacht onze bestuurlijke relatie met de uitvoeringsorganisaties. Deze inkoopprijs moet een afspiegeling zijn van de daadwerkelijke en directe kosten voor de WSW-dienstverlening verminderd met de verdiencapaciteit van de WSWmedewerkers. Financiële risico s op basis van bedrijfsvoering moeten tot een minimum beperkt worden. Wij willen afwijkingen van de ingediende begrotingen van Reestmond en Alescon op het gebied van bedrijfsvoering nauwlettend volgen. Niet beïnvloedbare aspecten zoals bijvoorbeeld cao-afspraken en nieuwe wettelijke (belasting) regels kunnen de uitvoeringsorganisaties uiteraard niet in de bedrijfsvoering aangerekend worden. Kader 5 a) We willen een reële inkoopprijs afspreken per medewerker voor WSW-dienstverlening per 1-1-2014 b) Financiële risico s door bedrijfsvoering anders dan de primaire opdracht dienen vermeden te worden. Kader 6: Uitvoeringsorganisaties WSW Wij vinden dat de huidige uitvoeringsorganisaties primair alleen ingezet worden voor de uitvoering van de WSW. Dit betekent, dat de uitvoeringsorganisaties in de huidige vorm op de lange termijn zullen verdwijnen. In onze ogen is er nog zeker 10 tot 15 jaar voldoende volume om de huidige opdracht uit te blijven voeren. De huidige organisaties Reestmond en Alescon zijn voor De Wolden geen prioritaire partners als het gaat om het ontwikkelen van nieuwe dienstverlening op het gebied van het Sociaal Domein in het algemeen of de Participatiewet in het bijzonder. De gemeente wil autonoom eventueel in afstemming met de gemeente Hoogeveen - keuzes kunnen maken ten aanzien van de uitvoering van de Participatiewet in zijn geheel. Als andere in de GR Reestmond of Alescon - participerende gemeenten andere toekomstplannen met de uitvoeringsorganisaties hebben (bijv. wel nieuwe dienstverlening ontwikkelen) die mogelijk een financieel risico met zich meebrengen, dan stellen wij de (bestuurlijke) rol in deze uitvoeringsorganisaties ter discussie. In dat geval willen wij de huidige WSW-medewerkers op basis van een inkooprelatie bij Reestmond en Alescon laten blijven werken. 11
pagina 12 Daarnaast hebben we als gemeente weinig invloed op de bedrijfsvoering van de uitvoeringsorganisaties. Dit past volledig in de gekozen vorm van deelname in de gemeenschappelijke regelingen. Nu de risico s op de bedrijfsvoering grote invloed krijgen op het budgetrecht van de raad willen de bestuurlijke relatie nader evalueren. Bestuurlijk vinden reeds verkenningen plaats welke relaties het meest toekomstbestendig zijn. Kader 6 a) Uitvoeringsorganisaties Reestmond en Alescon worden primair alleen voor de WSW ingezet b) We heroverwegen de bestuurlijke participatie binnen de gemeenschappelijke regelingen wanneer de andere partners andere keuzes maken dan in kader 6 a genoemd en daarmee mogelijk financiële risico s nemen 12