Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda

Het belang van keuzes maken Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Het belang van keuzes maken

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda

Het belang van keuzes maken Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Het belang van keuzes maken Praktijkcase Gemeente Epe

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Cultuurhistorie is hot in gemeenteland. Steeds meer gemeenten ontwikkelen een cultuurhistorisch beleid. Een ontwikkeling die wij toejuichen en die de omgang met onze leefomgeving positief beïnvloedt. Toch blijken in de praktijk gemeenten ook te worstelen met het succesvol behouden en benutten van historische waarden. Hoe benut je als gemeente de meerwaarde die cultuurhistorie onmiskenbaar heeft?

Het belang van keuzes maken Meerwaarde Zowel de ondergrondse als bovengrondse sporen van eerder menselijk handelen hebben ons veel te vertellen. Aan de monumentale panden, de houtwallen, de bruggen of de straatverlichting in een stad, dorp of straat, is de geschiedenis van een gemeente af te lezen. Deze cultuurhistorisch waardevolle elementen, objecten en structuren bepalen zo voor een belangrijk deel de identiteit van onze leefomgeving. Voor iedere gemeente is het van groot belang de eigen identiteit te beschermen, te benutten en te benadrukken. En wel om verschillende redenen. Ten eerste neemt de waardering van en de betrokkenheid bij de directe leefomgeving toe wanneer burgers zich meer bewust zijn van de interessante verhalen over hun woon- en werkomgeving. In gemeenten met een grote historische vereniging blijkt de betrokkenheid van burgers veelal hoger dan in andere gemeenten. Ten tweede maken de verhalen die het landschap en de monumenten ons vertellen een gemeente aantrekkelijk voor recreanten. Vooral wanneer deze verhalen worden gebruikt in een totaal marketingconcept, vormt het culturele erfgoed een potentiële toeristische trekker. Sommige, meest stedelijke, gemeenten hebben hierdoor veel mogelijkheden om zich als zelfstandige gemeente toeristisch en recreatief te profileren. Meestal biedt een samenwerking in regioverband meer kansen. Twente, Landgoed van Nederland is hier een succesvol voorbeeld van.

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda De meerwaarde van cultuurhistorie is inmiddels veel bestuurders duidelijk. Cultuurhistorie is niet langer het stoffige archief dat we moeten beheren, maar is eerder een frisse bron. Een bron van inkomsten op het moment dat we deze recreatief weten te benutten. Een bron waar we als bewoners en gemeentelijke overheid samen uit kunnen putten als het gaat om woongenot en betrokkenheid met de leefomgeving. Bovendien vormt cultuurhistorie steeds vaker een bron van inspiratie voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Cultuurhistorie blijkt zo bij uitstek het bindmiddel tussen verschillende gemeentelijke beleidsvelden. Valkuilen Verschillende factoren hebben eraan bijgedragen dat de interesse voor het gemeentelijk cultureel erfgoed zienderogen is toegenomen: de wettelijke verplichting om de archeologische waarden te beschermen, het Belvedère-programma van de afgelopen jaren en de provinciale aandacht voor cultuurhistorie. Bovendien maakt, met de op handen zijnde Modernisering van de Monumentenzorg, cultuurhistorie vanaf (naar verwachting) 1 januari 2011 deel uit van het afwegingskader voor ruimtelijke ontwikkelingen.

Het belang van keuzes maken In veel gemeenten heeft deze hernieuwde aandacht voor cultuurhistorie geleid tot veel enthousiasme binnen de organisatie. Maar ondanks de aantoonbare meerwaarde van cultuurhistorie blijkt het in de praktijk niet altijd even makkelijk dit enthousiasme te benutten en in stand te houden. Een rondgang langs verschillende gemeenten in de provincie Gelderland wijst uit dat hier verschillende oorzaken voor zijn: Onbekend maakt onbemind. De kracht van cultuurhistorie wordt op bestuursniveau nog niet altijd onderkend waardoor financiële middelen en organisatorische daadkracht op ambtelijk niveau ontbreken. De inhoudelijke kennis is beperkt. Cultuurhistorie, waarin de gemeentelijke taken op het gebied van archeologie, monumentenzorg en landschap in samenhang bezien worden, is relatief nieuw. Inhoudelijke kennis is daardoor beperkt en versnipperd aanwezig. Cultuurhistorie is erg versnipperd georganiseerd. In veel gemeenten zijn de vakgebieden monumentenzorg, archeologie en landschap van oudsher binnen verschillende afdelingen ondergebracht. Dit heeft een negatieve invloed op de onderlinge afstemming en het effectief benutten van de cultuurhistorische meerwaarde.

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Cultuurhistorie lijkt trendgevoelig. Aandacht en enthousiasme voor cultuurhistorie hangen vaak samen met losstaande projecten. Op het moment dat een project is afgerond en daarmee de projectgebonden middelen en subsidies zijn opgebruikt, nemen het enthousiasme en de aandacht in veel gevallen af. Cultuurhistorie wordt soms als belemmering gezien. Archeologie en monumentenzorg worden niet alleen door ontwikkelaars of eigenaren als een beperking van hun mogelijkheden en flexibiliteit gezien, ook binnen de gemeentelijke organisatie bestaat soms het beeld dat cultuurhistorie eerder (financiële) beperkingen met zich meebrengt dan dat het kansen biedt. Cultuurhistorie is nog te veel afhankelijk van subsidies. Op rijks-, maar vooral op provinciaal niveau zijn veel subsidiemogelijkheden voor cultuurhistorisch gerelateerde projecten en werkzaamheden. Het gevolg is dat cultuurhistorische initiatieven erg afhankelijk zijn geworden van subsidies. Cultuurhistorie weet zich nog weinig zelf te bedruipen. In de praktijk zien we dat in enkele gevallen ambitieuze en omvangrijke initiatieven geen doorgang vinden doordat ofwel cofinanciering niet gevonden wordt of een subsidieverstrekker zich terugtrekt.

Het belang van keuzes maken Ook gemeenten waar cultuurhistorie al wel integraal deel uitmaakt van het gemeentelijk beleid, geven aan dat ze met bovenstaande spanningsvelden te maken hebben of te maken hebben gehad. Vervolgens rijst natuurlijk de vraag hoe je hiermee omgaat. Wat is nodig om cultuurhistorie structureel een plek te geven binnen het gemeentelijk beleid? En hoe profiteer je als gemeentelijke overheid van de meerwaarde die cultuurhistorie biedt? De totstandkoming van het cultuurhistorisch beleidskader dat is opgesteld voor de gemeente Epe geeft antwoord op deze vragen. Cultuurhistorisch beleid Epe Epe is al meer dan een eeuw bekend en geliefd bij veel vakantiegangers. Vooral vanwege de bosrijke omgeving en de recreatieve mogelijkheden. Het westelijk deel van de gemeente ligt in het Centraal Veluws Natuurgebied, terwijl de gemeente zich in het oosten uitstrekt tot aan de IJssel. De grote hoogteverschillen zorgen voor een kenmerkend landschap met zowel droge heidevelden als natte hooilanden. Naast deze ecologische rijkdommen is Epe echter ook rijk aan cultuurhistorische waarden. De overgang van hoog naar laag is al eeuwenlang een geschikte bewoningsplek geweest. Veel van de sporen van deze bewoners zijn nog duidelijk zichtbaar. De 6 kilometer lange grafheuvelrij, het 67 hectare grote raatakkercomplex en het zeer uitgebreide stelsel van sprengen en beken zijn hier mooie voorbeelden van. Informatie en enthousiasme In 2007 ontstaat er binnen de ambtelijke organisatie van Epe het gevoel dat er kansen liggen om cultuurhistorie in de volle breedte de verdiende aandacht te geven. Dit was het jaar dat archeologie wettelijk verplicht verankerd diende te worden in het bestemmingsplan en er subsidiemogelijkheden waren voor het opstellen van een gemeentelijke archeologische waardenkaart. In een startnotitie wordt voorgesteld een beleidskader te ontwikkelen waarbij niet alleen archeologie, maar ook historische geografie en bouwhistorie centraal staan. Deze startnotitie slaagt erin om het gemeentebestuur te enthousiasmeren. Unaniem is het College het erover eens dat een beleidskader en een gericht uitvoeringsprogramma van groot belang zijn. Niet alleen om de bestaande cultuurhistorische waarden te kunnen behouden, maar vooral omdat cultuurhistorie kansen biedt voor recreatie en ruimtelijke ordening. De valkuilen onbekend maakt onbemind en cultuurhistorie als belemmering werden hiermee succesvol omzeild.

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Hulp en ondersteuning In de projectgroep die met deze startnotitie aan de slag is gegaan, werden ook vertegenwoordigers van de lokale historische verenigingen betrokken. Op deze manier werd een schat aan lokale kennis in huis gehaald. In één klap ontstond een gemeentelijk kennisplatform waar leden van de monumentencommissie, de afdeling ruimtelijke ordening, de gemeentelijke landschapsarchitect, lokale belangenvereniging en adviseurs bij elkaar aan één tafel zaten. Door het aantrekken van een externe projectleider en door de uitvoering van het project te koppelen aan de afdeling ruimtelijke ordening en daarnaast al de aanwezige kennis samen te brengen in een projectgroep, werd de gemeentelijke verzuiling geslecht. Samenwerking en combinaties De projectgroep roept vervolgens een klankbordgroep in het leven. De klankbordgroep, waarin het waterschap Veluwe, de provincie Gelderland en verschillende terreinbeheerders vertegenwoordigd waren, had als doel de focus en de bruikbaarheid van de inventarisatie en het beleid te toetsen aan

Het belang van keuzes maken de dagelijkse praktijk. Helaas komt de rol van de klankbordgroep gedurende het proces niet goed uit de verf en lijkt het enthousiasme dat er aanvankelijk was voor het initiatief hier alweer snel weg te ebben. Door de geringe opkomst tijdens de klankbordgroepbijeenkomsten raakt de toets voor wat betreft de bruikbaarheid en de doorwerkingkracht van het beleid helaas onderbelicht. Uitvoeringsgericht Aan het beleidskader is een uitvoeringsprogramma gekoppeld. Voor de komende vijf jaar wordt hierin aangegeven welke acties uitgevoerd worden om aan de ambities van de gemeente te kunnen voldoen. Deze ambities zijn: integratie van cultuurhistorie binnen de verschillende beleidsvelden, draagvlak voor cultuurhistorie vergroten en cultuurhistorische waarden beschermen en benutten. Hier raken we de essentie van het beleidskader en komt de vraag boven: hoe ver moeten, willen en kunnen we als gemeente gaan om onze doelstellingen te bereiken? Zonder een duidelijk antwoord op deze vraag en een uitgesproken keuze in ambitieniveau mist een cultuurhistorisch beleid de benodigde uitwerkingskracht.

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda Keuzes maken Hoe presenteer je de uitkomsten van de gebiedsdekkende en gedetailleerde inventarisatie overzichtelijk aan burgers en bezoekers? Dat was de eerste keuze die de gemeente Epe moest maken. Uiteindelijk heeft de gemeente ervoor gekozen om een Gemeentelijke Profielschets op te stellen. In deze schets zijn de uitkomsten van de cultuurhistorische inventarisatie aansprekend gepresenteerd aan de hand van slechts tien zogenaamde cultuurhistorische parels. De route die deze parels met elkaar verbindt, vormt de basis voor een aantrekkelijke recreatieve route door de gemeente Epe, gekoppeld aan de ontstaansgeschiedenis van de gemeente. Een tweede keuzemoment kwam voort uit de doelstellingen die benoemd waren in de startnotitie. Cultuurhistorie is het bindmiddel tussen de verschillende beleidsvelden, maar welke beleidsvelden zijn daarvoor het meest geschikt? In Epe is ervoor gekozen om de werkvelden monumentenzorg, archeologie en landschap integraal in te zetten binnen de beleidsvelden ruimtelijke ordening en recreatie. Binnen de ruimtelijke ordening biedt cultuurhistorie kansen voor het beschermen (en ruimtelijk benutten) van waardevolle historische structuren en landschappen. Het beleidsveld recreatie biedt bij uitstek aanknopingspunten om het cultuurhistorisch erfgoed beleefbaar te maken en dit erfgoed vervolgens in te zetten als recreatieve trekker. Hieruit volgt de derde en belangrijkste keuze. Deze keuze gaat over de rol die de gemeentelijke overheid wil innemen bij het uitvoeren van de cultuurhistorische projecten. De gemeente Epe ziet drie rollen voor zichzelf weggelegd: de gemeente als handhaver, de stimulerende gemeente en de gemeente als voortrekker, waarbij de gemeente zelf de boer op gaat en actief activiteiten ontplooit. Deze drie mogelijke rollen komen ook terug in het beleidskader en zijn gekoppeld aan drie ambitieniveaus in het uitvoeringsprogramma. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat er ambtelijke capaciteit binnen de afdeling ruimtelijke ordening wordt vrijgemaakt om de integratie tussen de werkvelden archeologie, monumentenzorg en landschap te vergroten, om om cultuurhistorie deel uit laten maken van het ruimtelijk afwegingskader en om middels planologische instrumenten het cultureel erfgoed te beschermen. Om maatschappelijke partijen te stimuleren, is een budget voor cofinanciering beschikbaar gesteld en is er capaciteit vrijgemaakt om initiatiefnemers te ondersteunen. Bovendien wordt geïnvesteerd in voorlichting van de ambtelijke en bestuurlijke organisatie. Met dit palet aan concrete maatregelen wil de gemeente Epe niet alleen voorkomen dat ze in de valkuil trapt van de trendgevoeligheid van cultuurhistorie, maar zet zij vooral een grote stap richting het benutten van het gemeentelijk cultureel erfgoed.

Het belang van keuzes maken Successtory? Of het cultuurhistorische beleid in Epe een successtory wordt, zal in de toekomst moeten blijken. Maar dat het beleid een vliegende start kent, is duidelijk. De inventarisatiekaarten, de profielschets en het beleidskader zijn stuk voor stuk enthousiast ontvangen. Niet alleen B&W maar ook directie en afdelingsmanagers reageerden positief. Inmiddels hebben de burgemeesters uit het regio-overleg samen met de plaatselijke pers als eersten de recreatieve route langs de cultuurhistorische parels mogen afleggen. En met het vrijmaken van de ambtelijke capaciteit is er inmiddels veel geïnvesteerd in de noodzakelijke voorlichting binnen de gemeentelijke organisatie. Met het beleid en uitvoeringsprogramma in de hand hoopt de gemeente de komende jaren bij te kunnen dragen aan het behoud en benutten van haar cultureel erfgoed, het profileren van de gemeente als cultuurhistorisch centrum van de Veluwe. Conclusie Uit de Eper praktijk kunnen we vier lessen leren: Schroom niet externe kennis in huis te halen als dat intern niet voor handen is. Betrek alleen die partijen waar de kennis en het enthousiasme zit. Betrek burgers bij de beleidsontwikkeling. Maak optimaal gebruik van de vele subsidiemogelijkheden. Vanuit het ogenschijnlijke succes in Epe en de rondgang langs verschillende andere Gelderse gemeenten kunnen we antwoord geven op de eerder opgeworpen vragen: 1 Hoe kan een gemeente omgaan met de spanningsvelden/valkuilen die zich voordoen als het gaat om gemeentelijk cultuurhistorisch beleid? 2 Wat is randvoorwaardenstellend om cultuurhistorie structureel een plek te geven binnen het gemeentelijk beleid? 3 Hoe profiteert een gemeentelijke overheid van de meerwaarde die cultuurhistorie biedt? Ad1 De opgave is om het enthousiasme dat in Epe maar ook elders in Nederland in grote mate aanwezig is, om te zetten naar daadkracht. Hiervoor bieden de cultuurhistorische inventarisatie en het cultuurhistorische beleidskader belangrijke instrumenten. Niet alleen wordt het bewustzijn en daarmee het enthousiasme van de bestuurder vergroot als uit de inventarisatie blijkt hoe rijk een gemeente is aan cultuurhistorische waarden. Het beleidskader geeft, juist in tijden van economische recessie, richting aan een veilige en winstgevende investering in identiteit, aantrekkingskracht en toerisme. Bovendien

Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda vormt het beleid een eerste aanzet om de diepe kloof tussen de archeologie, monumentenzorg en historische geografie te dichten, een stap waarmee de gemeente volledig aansluit bij de doelstellingen van de Modernisering van de Monumentenzorg. keuze voor een aanspreekpunt en coördinator die de voorlichting van collega s en burgers op zich neemt, zal cultuurhistorie blijvend als belemmerend ervaren worden en blijft de inhoudelijke kennis beperkt en versnipperd. Ad2 Een concreet uitvoeringsprogramma voor de middellange termijn en een cultuurhistorisch beleidskader zijn onmisbaar. Een uitvoeringsprogramma garandeert de uitvoering van het beleid. Ook wanneer het enthousiasme ervoor is afgenomen door de trendgevoeligheid die cultuurhistorie nu nog steeds met zich meedraagt. Om te voorkomen dat dit enthousiasme verdwijnt, is het vrijmaken van ambtelijke capaciteit, bijvoorbeeld in de vorm van een coördinator cultuurhistorie, van groot belang. Deze persoon zal als eerste aanspreekpunt de noodzakelijke overlegstructuur tussen de verschillende werk- en beleidsvelden intern, maar ook tussen de verschillende belangenpartijen extern overeind moeten houden. Zonder de nadrukkelijke Ad3 Niet voor niets betrekt Epe recreatie en toerisme nadrukkelijk in het cultuurhistorisch beleid. Cultuurhistorie leent zich uitermate voor toeristische profilering en citymarketing en biedt gemeenten of regio s de kans zich te onderscheiden van de buren en te bouwen aan een eigen identiteit en imago. De groei van het aantal bezoekers en bedrijven leidt direct tot een omzetgroei in de detailhandel en de horeca. Cultuurhistorie is al met al een grote werkgever. Als dit besef tot ons doordringt, wordt het voor cultuurhistorie mogelijk op eigen benen te staan. De huidige subsidiemogelijkheden blijven dan een belangrijke opsteker maar zijn niet langer randvoorwaardenstellend. Daarvoor heeft het cultureel erfgoed de gemeente te veel te bieden. De tekst is mede tot stand gekomen door inbreng van Hans van Bolderen van de gemeente Epe.

Het belang van keuzes maken

www.tauwregeltuwruimte.nl Cultuurhistorie op de gemeentelijke agenda