december 2014 - H.T.G. Konings, L.M. Sluys Tympaan Instituut

december 2014 - H.T.G. Konings, L.M. Sluys Tympaan Instituut

S Samenvatting Decorfoto s voor sociale wijkteams in Zuidplas Gemeenten worden in 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en maatschappelijke ondersteuning aan ouderen, gehandicapten of mensen met psychische problemen. Een deel van deze taken hebben zij nu ook al, een deel wordt gedecentraliseerd vanuit de Rijksoverheid. Net als andere gemeenten zet Zuidplas sociale wijkteams (SWT s) in om deze zorg te regelen. De decorfoto s voor de SWT s geven een profiel van de inwoners in de werkgebieden van de SWT s in de gemeente Zuidplas. Deze informatie is nuttig bij het richten en inrichten van de SWT s. Omdat nog niet precies bekend is hoeveel SWT s worden opgericht en welke gebieden zij beslaan, wordt in deze publicatie uitgegaan van één SWT per dorp: Nieuwerkerk, Moordrecht, Zevenhuizen en Moerkapelle. Demografie, kwetsbare groepen, zorggebruik en bereikbaarheid van voorzieningen zijn de onderwerpen die in deze profielen aan de orde komen. De profielen van de werkgebieden in Zuidplas worden vergeleken met Midden- Holland. Decorfoto Moerkapelle Demografie: Moerkapelle is qua inwoneraantal een relatief klein werkgebied vergeleken met andere SWT s in Midden-Holland. Er zijn 3.925 inwoners waarvan verhoudingsgewijs relatief veel jonger dan 15 jaar (20%). Moerkapelle telt 1.420 huishoudens. Kwetsbare groepen: 8% van de inwoners is 75 jaar of ouder. Dat is iets meer dan gemiddeld in Midden-Holland. Relatief weinig inwoners (3%) zijn van niet-westerse afkomst. Ook het aandeel huishoudens met een laag inkomen is lager dan gemiddeld in Midden- Holland. Gebruik zorg: 51% van de huishoudens maakt gebruik van voorzieningen uit het sociaal domein. Opvallend vaak zijn dat 3 of meer voorzieningen (20%). Huishoudens maken wat vaker gebruik van jeugdzorg (1%) en welzijn en zorg (16%) dan gemiddeld in Midden- Holland. 25 volwassenen en 10 kinderen hebben een indicatie van het CIZ voor extramurale AWBZ-zorg met een functie die overgaat naar de Wmo of naar de Jeugdwet. Fysieke voorzieningen: de afstand tot de dichtstbijzijnde huisarts en ziekenhuis is vergelijkbaar met Zuidplas en Midden-Holland. Gemiddeld is er voor inwoners van Moerkapelle 1 huisarts binnen een straal van 3 km van hun woning. Dat is minder dan gemiddeld in Zuidplas (5) en Midden-Holland (6). Ook de keuze voor een basisschool (2 binnen 3 km) of een school voor het voortgezet onderwijs (geen binnen 5 km) op korte afstand is beperkter dan gemiddeld in Midden-Holland (9 basisscholen binnen 3 km en 3,6 scholen voortgezet onderwijs binnen 5 km). Decorfoto Zevenhuizen Demografie: Zevenhuizen is een relatief klein werkgebied vergeleken met andere SWT s in Midden-Holland: er zijn 6.750 inwoners en 2.720 huishoudens. 17% van de inwoners is jonger dan 15 jaar.

Kwetsbare groepen: 8% van de inwoners is 75 jaar of ouder. Dat is iets meer dan gemiddeld in Zuidplas. Relatief weinig inwoners (4%) zijn van niet-westerse afkomst. Het percentage huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum (6%) is vergelijkbaar met dat in Midden-Holland. Gebruik zorg: 48% van de huishoudens maakt gebruik van voorzieningen uit het sociale domein. Iets minder dan gemiddeld in Midden-Holland maken zij gebruik van 3 of meer voorzieningen (14%). De huishoudens in Zevenhuizen maken wat minder gebruik van welzijn en zorg (10%) en arbeidsparticipatie (13%) dan andere huishoudens in Midden- Holland (gebruik respectievelijk 12% en 16%). 35 volwassenen en 10 kinderen hebben een indicatie van het CIZ voor extramurale AWBZ-zorg met een functie die overgaat naar de Wmo of naar de Jeugdwet. Fysieke voorzieningen: de afstand tot de dichtstbijzijnde huisarts voor alle inwoners van Zevenhuizen is vergelijkbaar met die in Midden-Holland. Het aantal huisartsen binnen een straal van 3 km van hun woning is 2 voor de inwoners van Zevenhuizen. Dat is minder dan gemiddeld in Midden-Holland (6). Voor inwoners van Zevenhuizen zijn er minder basisscholen, vmbo- en havo/vwo-scholen op korte afstand. Decorfoto Moordrecht Moordrecht telt 8.240 inwoners en 3.260 huishoudens. 19% van de inwoners is jonger dan 15 jaar. Kwetsbare groepen: 6% van de inwoners is 75 jaar of ouder. Net als gemiddeld in Midden-Holland is 9% van de inwoners van niet-westerse afkomst. Het percentage huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum (5%) is iets lager dan in Zuidplas en Midden-Holland. Gebruik zorg: 50% van de huishoudens maakt gebruik van voorzieningen uit het sociale domein. Iets minder dan gemiddeld in Midden-Holland maken zij gebruik van 3 of meer voorzieningen (15%). In Moordrecht ligt het gebruik van welzijn en zorg (9% van de huishoudens gebruikt een of meerdere voorzieningen in dit cluster) lager dan in Midden-Holland (12%). 50 volwassenen en 20 kinderen hebben een indicatie van het CIZ voor extramurale AWBZ-zorg met een functie die overgaat naar de Wmo of naar de Jeugdwet. Fysieke voorzieningen: de afstand tot de dichtstbijzijnde huisarts (0,7 km), huisartsenpost (6,0 km) en ziekenhuis (5,9 km) is voor inwoners van Moordrecht is vergelijkbaar met die in Midden-Holland (respectievelijk 0,8 km, 6,4 km en 6,2 km). Het aantal basisscholen, vmbo-scholen en havo/vwo-scholen op korte afstand is in Moordrecht wat beperkter dan in Midden-Holland. Decorfoto Nieuwerkerk aan den IJssel Nieuwerkerk aan den IJssel heeft 21.865 inwoners en 8.980 huishoudens. 18% van de inwoners is jonger dan 15 jaar. Kwetsbare groepen: 6% van de inwoners is 75 jaar of ouder. 7% van de inwoners van niet-westerse afkomst en 6% van de huishoudens heeft een inkomen rond het sociaal minimum. Deze percentages zijn redelijk vergelijkbaar met Zuidplas en Midden-Holland. Gebruik zorg: 48% van de huishoudens maakt gebruik van voorzieningen uit het sociale domein. Iets minder dan gemiddeld in Midden-Holland maken huishoudens in Nieuwerkerk aan den IJssel gebruik van 3 of meer voorzieningen (14%). 10% van de huishoudens maakt gebruik van een of meer voorzieningen binnen het cluster welzijn en zorg (Midden-Holland 12%). 39% van de huishoudens ontvangt inkomensondersteuning (Midden-Holland 41%). 2

130 volwassenen en 35 kinderen hebben een indicatie van het CIZ voor extramurale AWBZ-zorg met een functie die overgaat naar de Wmo of naar de Jeugdwet. Fysieke voorzieningen: de afstand tot de dichtstbijzijnde huisarts (0,9 km), huisartsenpost (7 km) en ziekenhuis (6,2 km) is voor inwoners van Nieuwerkerk aan den IJssel is vergelijkbaar met die in Midden-Holland (respectievelijk 0,8 km, 6,4 km en 6,2 km). Voor inwoners van Nieuwerkerk aan den IJssel bevinden zich gemiddeld 8,5 basisscholen, 4,3 vmbo-scholen en 4,8 havo/vwo-scholen op korte afstand (3 km voor basisscholen en 5 km voor voortgezet onderwijs). In Midden-Holland zijn dat 9,0 basisscholen, 2,7 vmboscholen en 2,5 havo/vwo-scholen. Sociale uitsluiting, mantelzorgers en vrijwilligers in Zuidplas Een van de belangrijke doelen van de SWT s is het versterken van de dagelijkse leefomgeving van mensen. Dit kan door zo veel mogelijk gebruik te maken van eigen kracht van burgers en door het inzetten van sociale netwerken. Het versterken van de leefomgeving beperkt het gebruik van duurdere intensieve gespecialiseerde ondersteuning/zorg. Sociale uitsluiting beperkt de mogelijkheid van burgers om gebruik te maken van eigen kracht en sociale netwerken. In Zuidplas is 1,4% van de inwoners van 19 tot en met 64 jaar sociaal uitgesloten. Dat zijn zo n 345 personen. Geheel Midden-Holland kent een hoger percentage sociaal uitgesloten inwoners (2,9%) dan Zuidplas. Binnen sociale netwerken kunnen mantelzorgers en vrijwilligers een belangrijke rol spelen. Zuidplas telt ongeveer 3.600 mantelzorgers van 19 jaar en ouder. Dat komt overeen met 11,7% van alle inwoners van 19 jaar en ouder (Midden-Holland 12,7%). Het aantal vrijwilligers wordt geschat op zo n 14.000 mensen. Het grootste aantal doet dat voor een sportvereniging of levensbeschouwelijke organisatie. Cijfers over sociale uitsluiting, mantelzorgers en vrijwilligers zijn niet beschikbaar op wijkniveau en worden daarom voor de gehele gemeente Zuidplas gepresenteerd. 3

I Inhoud blz 1 2 3 3.1 75-plussers 5 3.2 Niet-westerse allochtonen 5 3.3 Huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum 6 3.4 Sociale uitsluiting 7 3.5 Hulp voor kwetsbare groepen: mantelzorgers en vrijwilligers 8 4 5 Inleiding 1.1 Functies sociale wijkteams 1 1.2 Werkgebieden sociale wijkteams 1 1.3 Decorfoto s sociale wijkteams Zuidplas 2 Demografie 2.1 Aantal inwoners 3 2.2 Inwoners naar leeftijd 3 2.3 Aantal huishoudens 4 Kwetsbare groepen Gebruik voorzieningen 4.1 Hoeveel huishoudens maken gebruik van voorzieningen? 11 4.2 Gebruik voorzieningen naar cluster 12 4.3 Van AWBZ naar Wmo 13 Fysieke voorziening 5.1 Zorgvoorzieningen 15 5.2 Onderwijsvoorzieningen 16 L B Literatuur Bijlage

1 Inleiding Door de drie decentralisaties (AWBZ, Jeugdwet en Participatiewet) komen er veel nieuwe verantwoordelijkheden op de gemeenten af. Gemeenten en organisaties in het sociaal domein zien zich voor de opgave gesteld om anders, beter (effectiever) en goedkoper (efficiënter) te werken. Veel gemeenten zoeken daartoe naar passende organisatorische vormen en zetten sociale wijkteams (SWT s) op. Zo ook in Zuidplas en de andere gemeenten in Midden-Holland. Deze decorfoto geeft informatie over de wijk i.c. het werkgebeid van de SWT s in de gemeente Zuidplas. Deze informatie is nuttig bij het richten en inrichten van SWT s. Kenmerken van de wijk kunnen immers bepalend zijn voor doel, doelgroepen, samenstelling, activiteiten en dergelijke van de SWT s. 1.1 Functies sociale wijkteams In de publicatie Gebundelde krachten. Van denken naar doen (Doodkorte 2014) wordt uiteengezet wat de functies worden van de SWT s in Midden-Holland. De gemeenten in Midden-Holland ontwikkelen lokaal een sociaal team, dat op termijn alle leeftijdsgroepen en alle leefgebieden bestrijkt. De functies van sociale teams zijn: een integrale vraagbenadering voor kwetsbare huishoudens met meervoudige problematiek voor alle leeftijden (0 tot 100) en alle levensgebieden; het bieden van kortdurende hulp en begeleiding; zodanig versterken van de dagelijkse leefomgeving en de algemene voorzieningen dat neerwaartse druk op de duurdere intensieve gespecialiseerde ondersteuning/zorg ontstaat; de medewerker van het sociaal team draagt zorg voor regie op het plan als de inwoner dit niet zelf kan en werkt volgens het principe 1-huishouden-1-plan-1-contactpersoon. 1.2 Werkgebieden sociale wijkteams Elke gemeente in Midden-Holland wil ondersteuning en zorg dichtbij de inwoners aanbieden. Bij vragen en problemen over opgroeien, opvoeden, meetellen en meedoen kunnen inwoners straks terecht bij een sociaal team in hun eigen woonomgeving. Hiervoor moeten keuzen gemaakt worden over het werkgebied van het SWT. Zuidplas bestaat uit de dorpen Nieuwerkerk aan den IJssel, Moordrecht, Zevenhuizen en Moerkapelle. Op basis van het aantal inwoners per dorp is de verwachting dat er drie tot vijf sociale teams opgericht gaan worden. Dit betekent de volgende opties: sociaal team Nieuwerkerk aan den IJssel, Moordrecht en Zevenhuizen-Moerkapelle; sociaal team Nieuwerkerk aan den IJssel 2x, Moordrecht, Zevenhuizen-Moerkapelle; sociaal team per dorp; sociaal team Nieuwerkerk aan den IJssel 2x, Moordrecht, Zevenhuizen en Moerkapelle. (Doodkorte 2014)

1.3 Decorfoto s sociale wijkteams Zuidplas De decorfoto s voor de SWT s in de gemeente Zuidplas geven een profiel van de werkgebieden van de SWT s. Omdat voor Zuidplas nog niet precies bekend is hoeveel SWT s worden opgericht en welke gebieden zij beslaan, wordt in deze publicatie uitgegaan van één SWT per dorp: Nieuwerkerk aan den IJssel, Moordrecht, Zevenhuizen en Moerkapelle. De onderwerpen die in deze decorfoto aan bod komen zijn: demografie, kwetsbare groepen, zorggebruik en de bereikbaarheid zorg- en onderwijsvoorzieningen. De profielen van de werkgebieden worden vergeleken met Midden-Holland 1. Kaart 1 laat de werkgebieden van de SWT s in Midden-Holland zien. Kaart 1 Werkgebieden sociale wijkteams in Midden-Holland bron: Doodkorte 2014 1 In deze decorfoto wordt onder andere gebruikgemaakt van de volgende bronnen: CBS-Kerncijfers wijken en buurten, de Stapelingsmonitor en de CIZ-rapporten Op weg naar andere zorg. De absolute cijfers op wijk- en gemeenteniveau in deze bronnen zijn afgerond op vijftallen. De percentages zijn afgerond op gehele getallen. Dat maakt dat kleine verschillen in percentages in deze decorfoto voorzichtig moeten worden geïnterpreteerd. De cijfers voor Midden-Holland, gebaseerd op deze bronnen, zijn berekend aan de hand van absolute aantallen afgerond op vijftallen en percentages van de gemeenten in de regio. 2

2 Demografie Voor het samenstellen en inrichten van SWT s is het van belang te weten hoeveel personen en huishoudens in het werkgebied wonen en hoe de bevolking is verdeeld naar leeftijd. Jongeren hebben immers veelal te maken met andere problemen dan ouderen. Dit hoofdstuk laat zien hoeveel inwoners en huishoudens de werkgebieden van de SWT s omvatten. Ook wordt weergegeven hoe de inwoners zijn verdeeld over de verschillende leeftijdsgroepen. Hoofdstuk 3 gaat in op het aantal (kwetsbare) ouderen. 2.1 Aantal inwoners In Zuidplas wonen 40.780 personen (2013). Het aantal inwoners per SWT loopt uiteen van 3.925 in Moerkapelle tot 21.865 in Nieuwerkerk aan den IJssel (figuur 1). Gemiddeld zullen de SWT s in Midden-Holland zo n 18.500 inwoners in hun werkgebied hebben. 25.000 Figuur 1 Aantal inwoners per SWT, peiljaar 2013 21.865 20.000 15.000 10.000 6.750 8.240 5.000 3.925 0 moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2013, ris-zh.nl: Wijkenatlas 2.2 Inwoners naar leeftijd Figuur 2 laat de verdeling naar leeftijd zien van de inwoners in Zuidplas en Midden-Holland. Zuidplas heeft in vergelijking met geheel Midden-Holland wat minder 65-plussers en wat meer inwoners tussen de 45 en 65 jaar. Hetzelfde geldt voor Moordrecht en Nieuwerkerk aan den IJssel. In Moerkapelle wonen wat meer jongeren tot 25 jaar (35%, Midden-Holland 30%). Zevenhuizen kent een iets hoger percentage 65-plussers (19%, Midden-Holland 17%). 3

Van de inwoners in Zuidplas en Midden-Holland is 18% jonger dan 15 jaar. Moerkapelle telt verhoudingsgewijs net iets meer jongeren (20%, aantal is 785). In Zevenhuizen (17%, aantal is 1.184), Moordrecht (19%, aantal is 1.566) en Nieuwerkerk aan den IJssel (18%, aantal is 7.340) wijkt het aandeel jongeren niet veel af van het gemiddelde in Midden-Holland (beide 18%). Figuur 2 Inwoners naar leeftijd in, peiljaar 2013 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 16 19 15 14 15 17 27 22 15 29 23 30 31 30 29 24 24 24 24 12 13 12 13 12 20 17 19 18 18 18 moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas midden-holland 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 jaar of ouder bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2013; bewerking Tympaan Instituut, ris-zh.nl: Wijkenatlas 2.3 Aantal huishoudens In 2013 telt Zuidplas 16.380 particuliere huishoudens. Gezien het aantal inwoners is het niet verwonderlijk is dat Nieuwerkerk aan den IJssel de meeste huishoudens heeft (8.980). Moerkapelle telt 1.420 huishoudens, Zevenhuizen 2.720 en Moordrecht 3.260. Figuur 3 Aantal huishoudens per SWT, peiljaar 2013 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1.420 2.720 3.260 8.980 moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2013, ris-zh.nl: Wijkenatlas 4

3 Kwetsbare groepen Kwetsbare groepen zijn groepen mensen die een verhoogd risico op maatschappelijke uitval lopen (Hijnekamp et al 2011). Door bijvoorbeeld gezondheidsproblemen, problemen op school of werk, een laag inkomen en gebrek aan sociale contacten kunnen deze personen zichzelf niet redden en meedoen in de samenleving. 3.1 75-plussers Kwetsbaarheid stijgt met de leeftijd. Kwetsbaarheid bij ouderen ontstaat vaak door een opeenstapeling van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren (SCP 2011b). Kwetsbaarheid heeft negatieve gevolgen voor zelfredzaamheid en participatie. Het percentage 75-plussers per wijk is te zien in figuur 4. In Moordrecht en Nieuwerkerk aan den IJssel is zo n 6% van de inwoners 75 jaar of ouder. In Moerkapelle en Zevenhuizen is dat 8%. Figuur 4 Percentage 75-plussers, peiljaar 2014 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 8 (n=306) 8 (n=556) 6 (n=480) 6 (n=1.317) 6 (n=2.659) 7 (n=16.628) bron: ABF Research, Primos-prognose 2013 voor het peiljaar 2014 3.2 Niet-westerse allochtonen Niet-westerse allochtonen vormen een kwetsbare groep. Zij hebben vaker dan andere herkomstgroepen te maken met bijvoorbeeld problemen rondom werk (Bouma et al 2011) en inkomen (SCP 2013). In Zuidplas is 7% van de bevolking van niet-westerse afkomst, in Midden-Holland 9%. Het aandeel niet-westerse allochtonen ligt in Moerkapelle (3%) en in Zevenhuizen (4%) relatief laag. Moordrecht heeft een vergelijkbaar percentage inwoners van niet-westerse afkomst (9%) als Midden-Holland. 5

Kaart 2 Percentage niet-westerse allochtonen, peiljaar 2013 bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2013; bewerking Tympaan Instituut, ris-zh.nl: Wijkenatlas 3.3 Huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum Huishoudens met een laag inkomen stuiten op meerdere problemen die zelfredzaamheid en meedoen hinderen. Zo kan armoede leiden tot sociale uitsluiting (SCP 2011a). Daarnaast hebben personen met een laag inkomen niet altijd de kennis, vaardigheden of motivatie voor gezond financieel gedrag (Nibud, Tympaan Instituut). In figuur 5 is het aantal huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum 2 weergegeven. Hieruit blijkt dat zo n 5 à 6% van de huishoudens in de wijken van Zuidplas moeten rondkomen van een inkomen rond het sociaal minimum. In Midden-Holland is dit 7%. Landelijke gegevens laten zien dat ruim twee derde van de huishoudens met ten minste een jaar een inkomen rond het sociaal minimum, een uitkering als belangrijkste inkomstenbron heeft. Bij 26% van de huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum gaat het om een ouderdoms/nabestaandenuitkering 3. Bij 33% betreft het een bijstandsuitkering (cbs statline). 2 Het sociaal minimum is het wettelijk bestaansminimum zoals dat in de politieke besluitvorming is vastgesteld. Om te kunnen beoordelen hoe het inkomen zich verhoudt tot het minimum, moet aan de hand van de regelgeving worden vastgesteld welke norm voor het desbetreffende huishouden van toepassing is. De norm voor een (echt)paar met uitsluitend minderjarige kinderen is bijvoorbeeld gelijkgesteld aan de bijstandsuitkering van een echtpaar, aangevuld met de (leeftijdsafhankelijke) kinderbijslag. Bij 65-plussers is het bedrag aan AOW-pensioen als norm gekozen. 3 AOW (Algemene ouderdomswet), ANW (Algemene nabestaandenwet), pensioen of lijfrente. 6

10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Figuur 5 Percentage niet-westerse allochtonen, peiljaar 2013 3 (n=118) 4 (n=270) 9 (n=742) moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel 7 (n=1.531) 7 (n=2.855) zuidplas 9 (n=19.244) midden-holland NB Voor Moerkapelle zijn geen cijfers beschikbaar. bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2012; bewerking Tympaan Instituut, ris-zh.nl: Wijkenatlas 3.4 Sociale uitsluiting Het uitgangspunt van de Wmo is dat mensen zo veel mogelijk zelf hun problemen oplossen en hulp organiseren, zo nodig met hulp van familie, vrienden of bekenden in de buurt. Als dit niet mogelijk is, kan de hulp van de gemeente/het wijkteam worden ingeroepen. Bij mensen die eenzaam, sociaal geïsoleerd of sociaal uitgesloten 4 zijn, staan zelfredzaamheid, participatie en ook de gezondheid onder druk. Zij hebben moeite met het opbouwen en onderhouden van (betekenisvolle) contacten. Het bestrijden van eenzaamheid en sociale uitsluiting is dan ook belangrijk om eigen kracht, steun van sociale netwerken en participatie te bevorderen (Van de Maat, Zwet 2010, gezondheidsatlashollandsmidden.nl). Figuur 6 laat zien dat 1,4% van de inwoners in de leeftijd van 19 tot en met 64 jaar in Zuidplas sociaal uitgesloten is. Dat zijn zo n 345 personen. Verhoudingsgewijs ligt het aantal personen in Zuidplas dat sociaal uitgesloten is, lager dan in Midden-Holland. 4 Eenzaamheid, sociaal isolement en sociale uitsluiting zijn begrippen die met elkaar verwant zijn, maar die wel een verschillende betekenis hebben. Movisie onderscheidt de begrippen eenzaamheid en sociaal isolement. Onder eenzaamheid wordt verstaan: het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen. Bij sociaal isolement is zowel sprake van een (objectief vast te stellen) klein netwerk van sociale relaties als sterke (subjectieve) gevoelens van eenzaamheid (Movisie). In deze paragraaf worden cijfers van de GGD Hollands Midden gepresenteerd over sociale uitsluiting. Sociaal uitgesloten zijn mensen die onvoldoende sociale participatie hebben, materiële deprivatie hebben, onvoldoende toegang sociale grondrechten of onvoldoende normatieve integratie. 7

Figuur 6 Percentage inwoners dat sociaal uitgesloten is, peiljaar 2012 6% 5% 4,9 5,5 4% 3% 2,9 2,2 2,3 2,1 2,9 2% 1% 1,3 1,1 1,4 0% bron: gezondheidsatlashollandsmidden.nl; bewerking Tympaan Instituut 3.5 Hulp voor kwetsbare groepen: mantelzorgers en vrijwilligers Een van de doelen van de wijkteams is het versterken van de dagelijkse leefomgeving. Dit kan door zo veel mogelijk gebruik te maken van eigen kracht van burgers en ook door het inzetten van sociale netwerken. Binnen sociale netwerken kunnen mantelzorgers en vrijwilligers een belangrijke rol spelen 5. In 2012 telt Zuidplas 3.603 mantelzorgers van 19 jaar en ouder. Dat komt overeen met 11,7% van alle inwoners van 19 jaar en ouder. Figuur 7 Percentage mantelzorgers, peiljaar 2012 14% 12% 10% 13,3 11,7 11,5 11,7 10,5 12,7 8% 6% 4% 2% 0% 19-64 jaar 65 jaar en ouder (19 jaar en ouder) zuidplas midden-holland bron: CBS, ris-zh.nl: Aantal mantelzorgers per gemeente in Zuid-Holland in 2012 5 Gegevens over mantelzorgers en vrijwilligers zijn niet beschikbaar op wijkniveau. 8

Naar schatting 6 zetten zo n 14.000 mensen in Zuidplas zich in als vrijwilliger. Het grootste aantal doet dat voor een sportvereniging of levensbeschouwelijke organisatie. Figuur 8 Raming verdeling vrijwilligerswerk naar type (in percentages) in Zuidplas, peiljaar 2010 7 6 3 2 20 7 11 19 12 14 sportvereniging levensbeschouwelijke organisatie verzorging, verpleging hobbyvereniging arbeidsorganisatie andere organisaties school culturele vereniging jeugdwerk politieke organisatie NB Mensen die zich voor verschillende typen vrijwilligerswerk inzetten worden in deze figuur meerdere keren meegeteld. bron: CBS, provincie Zuid-Holland; bewerking Tympaan Instituut, ris-zh.nl: Prognose van het aantal vrijwilligers per regio of gemeente in Zuid-Holland, uitgesplitst naar type vrijwilligerswerk 6 Op grond van demografische kenmerken en landelijke kengetallen van het CBS. 9

10

4 Gebruik voorzieningen Hoeveel huishoudens per wijk maken gebruik van voorzieningen en/of regelingen in het sociaal domein? En maken deze huishoudens dan gebruik van een of meerdere voorzieningen? Deze vragen worden beantwoord in de paragrafen 4.1 en 4.2. Paragraaf 4.3 gaat na hoeveel volwassenen en jongeren met een AWBZ-indicatie voor extramurale zorg vanaf 1 januari 2015 onder de Wmo komen te vallen. 4.1 Hoeveel huishoudens maken gebruik van voorzieningen? Voor het antwoord op deze vraag en die in paragraaf 4.2, worden de cijfers uit de Stapelingmonitor (peiljaar 2011) geanalyseerd 7. Deze Stapelingsmonitor bevat informatie over het gebruik van veertig voorzieningen en regelingen in het sociaal domein. De voorzieningen en regelingen zijn bovendien geclusterd in vijf groepen: welzijn en zorg, arbeidsparticipatie, onderwijs, inkomensondersteuning en jeugdzorg. KING heeft deze regelingen en voorzieningen ingedeeld in vijf clusters: Welzijn en zorg: Wmo huishoudelijke verzorging, AWBZ persoonlijke verzorging, AWBZverpleging, AWBZ individuele begeleiding, AWBZ-groepsbegeleiding, AWBZ-zorg met verblijf, indicatie AWBZ persoonlijke verzorging, indicatie AWBZ-verpleging, indicatie AWBZ individuele begeleiding, indicatie AWBZ-groepsbegeleiding, indicatie AWBZ behandeling, indicatie AWBZ kort verblijf, indicatie AWBZ-zorg met verblijf. Arbeidsparticipatie: WAO, WIA, WAZ, Wajong, WW, WWB, IOAW, IOAZ, WSW-indicatie, WSW-wachtlijst, WSW-dienstbetrekking, WSW regulier dienstverband. Onderwijs: speciaal onderwijs, leerlinggebonden financiering. Inkomensondersteuning: bijzondere bijstand, Ziektewet, Wtcg, CER, Aftrek bijzondere ziektekosten, WSNP. Jeugdzorg: ondertoezichtstelling, voogdij, Jeugdreclassering, ambulante jeugdzorg, dagbehandeling, residentiële jeugdzorg, pleegzorg. Net als in Midden-Holland maakt ongeveer de helft van de huishoudens in Moerkapelle (51%) en Moordrecht (50%) gebruik van een of meerdere voorzieningen uit het sociaal domein (tabel 1). In Zevenhuizen (48%) en Nieuwerk aan den IJssel (47%) ligt dit aandeel net iets lager. In Moerkapelle is het aantal veelgebruikers (drie of meer voorzieningen) relatief hoog (20%, Midden-Holland 17%). De overige wijken in Zuidplas kennen juist wat minder veelgebruikers dan gemiddeld in Midden-Holland. 7 Via de methode Factlab kan het Tympaan Instituut de meest recente gegevens over voorzieningengebruik in het sociale domein voor u verzamelen. 11

Tabel 1 Percentage huishoudens dat gebruikmaakt van voorzieningen in het sociaal domein, uitgesplitst naar aantal gebruikte voorzieningen per huishouden, peiljaar 2011 NB Gepercenteerd op het totaal aantal huishoudens in de desbetreffende wijk, gemeente of regio. bron: Stapelingsmonitor; bewerking Tympaan Instituut 4.2 Gebruik voorzieningen naar cluster Tabel 2 laat zien hoeveel procent van de huishoudens gebruikmaakt van voorzieningen uit de verschillende clusters. Wanneer een huishouden meerdere voorzieningen binnen hetzelfde cluster gebruikt, wordt dit huishouden binnen het cluster slechts één keer meegeteld. Het gebruik van voorzieningen naar cluster is voor Zuidplas vergelijkbaar met Midden- Holland. Voor alle wijken in Zuidplas geldt dat voorzieningen uit het cluster inkomensondersteuning het meest gebruikt worden. Dit dankzij de regelingen Wtcg (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten) en CER (Compensatie eigen risico) 8. In 2011 maken 41 op de 100 inwoners van Zuidplas gebruik van een of meerdere voorzieningen uit dit cluster. Arbeidsparticipatie is het een na grootste cluster van voorzieningen als gekeken wordt naar het aandeel huishoudens dat hiervan gebruikmaakt (Zuidplas 15%). Binnen dit cluster is de WAO de meest voorkomende voorziening. Welzijn en zorg wordt door 10% van de huishoudens gebruikt. De grootste voorziening is Wmo huishoudelijke hulp. Tot slot maakt 2% van de huishoudens in Zuidplas gebruik van onderwijsvoorzieningen en 1% van jeugdzorg. Speciaal onderwijs en ondertoezichtstelling zijn binnen respectievelijk onderwijs en jeugdzorg de meest voorkomende voorzieningen. 8 De Wtcg en de CER zijn per 2014 verdwenen. Het budget gaat (met een korting) naar gemeenten en is bestemd voor de nieuwe ondersteuningstaken in het sociaal domein (rijksoverheid.nl, vng). 12

Tabel 2 Percentage huishoudens dat gebruikmaakt van een of meerdere voorzieningen, uitgesplitst naar cluster, peiljaar 2011 NB Ieder huishouden wordt binnen elke cluster hoogstens één keer meegeteld. Wanneer het absolute aantal lager is dan 10, wordt er geen waarde weergegeven. bron: Stapelingsmonitor; bewerking Tympaan Instituut Wanneer de verschillende wijken vergeleken worden met Midden-Holland, komt het volgende naar voren: Moerkapelle Huishoudens in Moerkapelle maken in vergelijking met Midden-Holland vaker gebruik van een voorziening uit het cluster jeugdzorg (1%). Dit kan (voor een deel) verklaard worden door het relatief hoge aantal jongeren. Ook het gebruik van voorzieningen uit het cluster welzijn en zorg ligt hoger. Voorzieningen binnen het cluster arbeidsparticipatie worden juist wat minder gebruikt. Het percentage huishoudens dat inkomensondersteuning ontvangt is vergelijkbaar met dat in Zuidplas en Midden-Holland. Zevenhuizen Huishoudens in Zevenhuizen maken minder vaak gebruik van voorzieningen welzijn en zorg en arbeidsparticipatie. Het gebruik van inkomensondersteuning, onderwijsvoorzieningen en jeugdzorg zijn vergelijkbaar met Midden-Holland. Moordrecht Voorzieningen in het cluster welzijn en zorg worden in verhouding tot Midden-Holland weinig gebruikt. Het gebruik van voorzieningen uit de overige clusters is vergelijkbaar met dat in geheel Midden-Holland. Nieuwerkerk aan den IJssel Het gebruik van welzijn en zorg en inkomensondersteuning ligt in Nieuwerkerk aan den IJssel wat lager dan in Midden-Holland. Het gebruik van de clusters arbeidsparticipatie, onderwijs en jeugdzorg is vergelijkbaar met dat in Midden-Holland. Hoeveel huishoudens gebruikmaken de regelingen en voorzieningen afzonderlijk is in tabel 1 in de bijlage te zien. 13

4.3 Van AWBZ naar Wmo Vanaf 1 januari 2015 krijgen gemeenten de verantwoording voor volwassen inwoners die begeleiding, persoonlijke verzorging 9 of kortdurend verblijf nodig hebben. Deze zorg is tot 1 januari 2015 onderdeel van de AWBZ. Daarnaast worden gemeenten met de Jeugdwet verantwoordelijk voor een groot deel van de zorg voor kinderen. Functies die van de AWBZ naar de Jeugdwet overgaan zijn: begeleiding, kortdurend verblijf, (alle) persoonlijke verzorging en behandeling voor (licht) verstandelijk gehandicapten. Een cliënt kan alleen aanspraak maken op AWBZ-zorg als voor hem een grondslag kan worden vastgesteld. Dit is een aandoening, beperking of handicap waardoor de cliënt kan zijn aangewezen op zorg. Er zijn zes grondslagen: somatische aandoening/beperking; psychogeriatrische aandoening/beperking; psychiatrische aandoening/beperking; lichamelijke handicap; verstandelijke handicap; zintuiglijke handicap. De cijfers in tabel 3 zijn afkomstig van het CIZ. Het CIZ rapporteert over aantallen cliënten van 18 jaar en ouder die op een vastgesteld moment een geldige aanspraak hebben op AWBZ-zorg. Het aantal cliënten met aanspraak op AWBZ-zorg in een gemeente hoeft niet overeen te komen met het aantal dat daar daadwerkelijk zorg consumeert. Geïndiceerde zorg wordt mogelijk niet geconsumeerd. Een cliënt kan een indicatie hebben zonder die te verzilveren bij een zorgaanbieder. Daarnaast kan een verschil optreden als cliënten in een andere gemeente dan waar zij wonen de zorg consumeren. Op 1 januari 2014 hebben 240 volwassenen in de gemeente Zuidplas een geldige indicatie voor AWBZ-zorg met een of meerdere functies die overgaan naar de Wmo (tabel 3). In heel Midden-Holland zijn dat 2.150 cliënten. De groep cliënten met de dominante grondslag psychiatrische aandoening/ziekte is zowel in de verschillende werkgebieden van Zuidplas als in Midden-Holland het grootste. 9 Voor persoonlijke verzorging geldt dat alleen voor mensen met een dominante grondslag ZG, VG en PSY. Voor de overige grondslagen (som, PG en LG) gaat persoonlijke verzorging onder de Zorgverzekeringswet vallen. 14

Tabel 3 Cliënten met een geldige indicatie voor extramurale AWBZ-zorg met een of meer functies die overgaan naar de Wmo naar dominante grondslag (peildatum 1 januari 2014), in percentages dominante grondslag moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas middenholland somatische aandoening/ziekte 15 25 15 15 15 10 psychogeriatrische aandoening/ziekte 10 10 10 10 10 10 psychiatrische aandoening/ziekte 40 30 40 45 40 50 lichamelijke handicap 5 10 15 15 15 10 verstandelijke handicap 30 20 20 15 20 20 zintuiglijke handicap 0 5 0 0 0 0 onbekend 0 0 0 0 0 0 totaal absoluut aantal (=100%) 25 35 50 130 240 2.150 bron: CIZ In Zuidplas wonen 75 kinderen (peildatum 1 januari 2014) met een indicatie voor AWBZzorg die vanaf 2015 onder de Jeugdwet valt (tabel 4). De groep kinderen met de dominante grondslag verstandelijke handicap is verreweg het grootst. Dat geldt voor alle wijken, de gemeente Zuidplas en ook voor Midden-Holland. Tabel 4 Aantal kinderen met een geldige indicatie van CIZ voor extramurale AWBZ-zorg die overgaat naar de Jeugdwet naar dominante grondslag (peildatum 1 januari 2014) dominante grondslag moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas middenholland somatische aandoening/ziekte x x x x x 15 lichamelijke handicap x x x x x 20 verstandelijke handicap 10 10 15 30 65 405 zintuiglijke handicap x x x x x 5 onbekend x x x x x x totaal 10 10 20 35 75 445 NB Cliënten onder de 18 jaar met dominante grondslag psychiatrische aandoening worden niet door het CIZ geïndiceerd, maar door Bureau Jeugdzorg. Deze cliënten komen niet voor in de registratie van het CIZ en over hen kan hier dan ook niet worden gerapporteerd. De grondslag psychogeriatrisch komt bij kinderen niet voor. x: getal lager dan 5, wordt niet weergegeven. bron: CIZ 15

16

5 Fysieke voorzieningen Dit hoofdstuk gaat over de aanwezigheid en bereikbaarheid van zorg- en onderwijsvoorzieningen. 5.1 Zorgvoorzieningen Deze paragraaf beschrijft de aanwezigheid en bereikbaarheid van de volgende zorgvoorzieningen: verpleeg-/verzorgingshuizen, apotheken, ziekenhuizen en huisartsen. In elke wijk van Zuidplas is er een verpleeg-/verzorgingshuis. In Zevenhuizen, Moordrecht en Nieuwerkerk aan den IJssel is ook een apotheek aanwezig. Dat geldt niet voor Moerkapelle. Verder heeft Nieuwerkerk aan den IJssel een buitenpolikiniek (kaart 3). Kaart 3 Locaties van zorgvoorzieningen in Zuidplas, peiljaar 2013 bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, kiesbeter.nl, ris-zh.nl: Wijkenatlas In tabel 5 is de bereikbaarheid van zorgvoorzieningen voor inwoners van de verschillende gebieden in Zuidplas weergegeven. De afstand tot een huisartsenpraktijk is voor de inwoners van alle wijken in Zuidplas gemiddeld kleiner dan 1 km. De wijken verschillen vooral wat betreft de keuze aan huisartsen binnen een straal van 3 km. Inwoners van Nieuwerkerk aan den IJssel hebben binnen een straal van 3 km de meeste huisartsen tot hun beschikking, namelijk 7,1. In Moerkapelle is dat slechts 1 huisarts. 17

Tabel 5 Bereikbaarheid 1 zorgvoorzieningen, peiljaar 2012 moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas afstand tot huisartsenpraktijk 0,7 0,9 0,7 0,9 0,9 0,8 huisartsenpraktijken binnen 3 km 1,0 2,0 4,0 7,1 5,0 6,0 afstand tot huisartsenpost 8,1 10,0 6,0 6,2 7,0 6,4 afstand tot ziekenhuis 2 8,1 10,0 5,9 6,2 6,9 6,2 ziekenhuizen binnen 20 km 2 11,8 10,9 11,1 12,9 12,1 7,1 1 Bereikbaar als gemiddelde voor alle inwoners. 2 Exclusief buitenpoliklinieken. bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2012; bewerking Tympaan Instituut 5.2 Onderwijsvoorzieningen Per wijk zijn er in Zuidplas twee of meer basisscholen. Zuidplas heeft twee vestigingen voor voortgezet onderwijs. Beide bevinden zich in Nieuwerkerk aan den IJssel (kaart 4). De keuze aan basisscholen binnen 3 km en voorgezet onderwijs binnen 5 km is in Nieuwerkerk aan den IJssel groter dan in de andere wijken van Zuidplas (tabel 6). Tabel 6 Bereikbaarheid 1 onderwijsvoorzieningen, peiljaar 2012 moerkapelle zeven huizen middenholland moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas middenholland afstand tot basisschool 0,6 0,9 0,5 1,0 0,8 0,7 aantal basisscholen binnen 3 km 2,0 2,4 6,1 8,5 6,4 9,0 afstand tot vmbo 6,1 5,4 4,5 1,2 3,0 2,4 aantal vmbo binnen 5 km 0,0 0,4 1,5 4,3 2,7 3,6 afstand tot havo/vwo 6,1 6,3 5,7 4,8 5,3 2,9 aantal havo/vwo binnen 5 km 0,0 0,2 0,1 1,3 0,8 2,5 1 Bereikbaarheid als gemiddelde voor alle inwoners. bron: CBS-Kerncijfers wijken en buurten 2012; bewerking Tympaan Instituut 18

Kaart 4 Basisscholen en scholen voorgezet onderwijs per werkgebied SWT in Midden-Holland, peiljaar 2013 bron: DUO, ris-zh.nl: Wijkenatlas 19

L Literatuur Schriftelijke documentatie Bouma S, Coenen L, Kerckhaert A. Arbeidsmarktpositie van niet westerse allochtonen. De stand van zaken. Zoetermeer: Research voor Beleid, 2011. Doodkorte PPJ. Gebundelde krachten. Van denken naar doen. Amersfoort: BMC advies, 2014. Hijnekamp MJG, Sluys LM, Nienhuis T. Factsheet Uitval en herstel. Den Haag: Tympaan Instituut, 2011. Maat J van de, Zwet R van der. Eenzaamheid. Verkenning. Utrecht: Movisie, 2010. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Dimensies van sociale uitsluiting. Den Haag: SCP, 2011a. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Kwetsbare ouderen. Den Haag: SCP, 2011b. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)/Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Armoedesignalement 2013. Den Haag: SCP/CBS, 2013. Websites ciz.databank.nl gezondheidsatlashollandsmidden.nl nibud.nl nji.nl rijksoverheid.nl stapelingsmonitor statline.cbs.nl tympaan.nl vng.nl Centrum indicatiestelling zorg GGD Hollands Midden Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nederlands Jeugdinstituut Rijksoverheid Kwaliteitsinstituut van de Gemeenten (KING) Centraal Bureau voor de Statistiek Tympaan Instituut Vereniging van Nederlandse gemeenten

B Bijlage Tabel 1 Aantal huishoudens dat gebruik maakt van voorzieningen en regelingen in het sociaal domein, peiljaar 2011 moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas middenholland aantal huishoudens totaal 1.510 2.785 3.235 9.125 16.655 95.230 huishoudens een of meer voorziening 770 1.325 1.605 4.310 8.010 45.735 wao 55 105 145 375 680 4.210 wia 20 35 55 95 200 1.335 waz x 15 x 20 50 250 wajong 55 55 55 190 355 2.125 ww 55 140 240 575 1.005 5.620 wwb 20 60 105 305 490 3.395 ioaw x x x 10 20 110 ioaz x x x x x 0 bijzondere bijstand 15 35 65 205 325 2.010 wsw indicatie x x 20 40 75 900 wsw wachtlijst x x x 20 30 295 wsw dienstbetrekking 15 10 25 55 105 985 wsw-regulier dienstverband x x x x 10 40 ziektewet 30 55 85 170 340 2.190 wmo huishoudelijke verzorging 65 105 85 350 605 4.480 awbz persoonlijke verzorging 55 70 85 275 485 3.565 awbz verpleging 15 30 45 145 240 1.710 awbz individuele begeleiding 15 20 25 105 165 1.520 awbz groepsbegeleiding 15 15 20 60 110 955 awbz zorg met verblijf 135 130 95 245 605 3.460 indicatie awbz persoonlijke verzorging 50 80 105 335 575 4.140 indicatie awbz verpleging 20 35 55 140 245 1.760 indicatie awbz individuele begeleiding 30 35 50 150 260 2.015 indicatie awbz groepsbegeleiding 15 30 35 95 170 1.345 indicatie awbz behandeling x x 15 25 55 340 indicatie awbz kort verblijf x 10 10 25 50 230 indicatie awbz zorg met verblijf 155 135 125 300 715 4.365 speciaal onderwijs 25 35 60 145 265 1.390 leerlinggebonden financiering 20 30 30 60 140 725 wtcg 445 665 760 2.025 3.895 23.580 cer 425 695 785 2.055 3.960 23.045 aftrek bijzondere ziektekosten 180 295 350 1.000 1.820 11.100

moerkapelle zevenhuizen moordrecht nieuwerkerk aan den ijssel zuidplas middenholland wsnp x x x 25 35 185 jeugdzorg onder toezichtstelling 15 10 15 30 75 350 jeugdzorg voogdij x x x 10 25 90 jeugdzorg jeugdreclassering x x x x 25 120 ambulante jeugdzorg 25 30 50 80 185 1.020 jeugdzorg dagbehandeling x x x x 20 95 residentiële jeugdzorg x x 10 20 35 150 jeugdzorg pleegzorg 15 x 10 20 50 260 NB Waarden lager dan 10 worden niet getoond en krijgen een x. bron: Stapelingsmonitor; bewerking Tympaan Instituut 2