bewegingsstelsel info voor de patiënt Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Nuttige en praktische tips UZ Gent, Fysische Geneeskunde en Revalidatie - Orthopedische Heelkunde en Traumatologie
Welkom! Welkom op de dienst Orthopedische Heelkunde en Traumatologie. Deze folder wil een aantal vragen over de totale heupprothese beantwoorden. Reeds lang worden pijnlijke en stramme heupgewrichten door prothesen vervangen. Dankzij de vooruitgang van de geneeskunde is het plaatsen van een heupprothese een zeer frequente ingreep geworden. Uw huisarts, uw specialist of uw orthopedisch chirurg zullen u een totale heupprothese voorstellen wanneer uw heupgewricht onherstelbaar beschadigd is. Deze schade kan het gevolg zijn van arthrose, reuma, een aangeboren afwijking of een ongeval. Als uw klachten niet verbeteren met geneesmiddelen of kinesitherapie, kan een totale heupprothese de oplossing zijn. De artsen geven raad, u beslist. Afgaand op uw ziektebeeld bepaalt de orthopedisch chirurg individueel het model van de heupprothese. Eens u beslist hebt dat u een totale heupprothese wenst, wordt in overleg met uw orthopedisch chirurg een operatiedatum afgesproken. Het UZ Gent wil u graag helpen om uw revalidatie zo goed mogelijk te doorlopen. In deze brochure vindt u heel wat tips om uw heup te sparen na de operatie. Het is belangrijk deze voorzorgen in acht te nemen tot zeker zes weken na de operatie. Verder vindt u hier heel wat tips voor aanpassingen en hulpmiddelen die u kunt gebruiken om uw zelfstandigheid te bewaren. 1 Algemene instructies Deze instructies zijn vooral van belang tijdens de eerste 6 weken van het genezingsproces! Breng het geopereerde been NIET over de middellijn van uw lichaam. Vermijd van het geopereerde been extreem naar binnen te draaien! Probeer tijdens staande activiteiten uw beide benen evenveel te belasten. Zorg voor voldoende afwisseling tussen zitten, staan en lopen. Richt uw omgeving zo in dat de kans op vallen en op ontwrichting van uw heup beperkt wordt. Slapen Slaap de eerste weken bij voorkeur in ruglig. Als u voor uw operatie gewoon was om in zijlig te slapen, kunt u eventueel kussens tussen de benen leggen. Dit voorkomt dat de heup een binnenwaartse draaiing maakt. Over het algemeen is het aangewezen om op de geopereerde zijde te slapen. Ga hiervoor zeker te rade bij uw dokter. 2 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 3
Als u toch op de niet-geopereerde zijde slaapt, is het van groot belang een kussen tussen uw benen te leggen! Zitten Houd in uw heup in een hoek van 90 graden of meer, m.a.w.: plaats uw knieën niet hoger dan uw heupen. Kies bij voorkeur een stoel met een stevige zitting en een goede rugleuning. De ideale houding bij het zitten is gewoon rechtop zitten, met de benen recht voor het lichaam. Ga niet met gekruiste benen zitten. Kruis uw benen niet ter hoogte van de knieën om bijvoorbeeld uw schoenen aan te trekken en kruis uw benen niet ter hoogte van de enkels. 2 Dagelijkse activiteiten Zelfverzorging Wassen aan de wastafel Vermijd langdurig staan. Ga eventueel op een stoel zitten. Zet alle spullen binnen handbereik. Als bukken moeizaam gaat, kunt u eventueel volgende hulpmiddelen gebruiken: - een lange badborstel - haakjes voor kleding en handdoeken, zodat u niet te ver hoeft te reiken Trek u niet op aan het fonteintje, de wastafel of deurkruk. Als u extra steun nodig hebt, kunt u handgrepen (laten) plaatsen. Deze zijn verkrijgbaar bij een doe-het-zelfzaak. Buig niet voorover om bijvoorbeeld iets van de grond op te rapen of om uw schoenveters dicht te doen. Breng ook uw knie niet omhoog om bijvoorbeeld uw kousen aan te trekken. In het hoofdstuk dagelijkse activiteiten leest u hoe u dit allemaal wel kan doen. Plaats in zit uw voet langs de geopereerde zijde in neutrale stand (recht vooruit) of naar buiten MAAR NOOIT uw wonde al zittend laten zien aan anderen door uw geopereerde been naar binnen te draaien!!! Douche Leg voor de veiligheid een antislipmat in de douche. U kunt een handgreep plaatsen voor de steun. 4 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 5
Bad Als u een bad wilt nemen, ga dan beter niet op de bodem van de badkuip zitten maar gebruik een badplank. Ga zijdelings op de badplank zitten en hef één voor één de benen in het bad. Om uit het bad te komen volgt u de omgekeerde werkwijze. Aan-en uitkleden Begin bij het aankleden met het geopereerde been. Begin bij het uitkleden met het niet-geopereerde been. Als bukken moeizaam gaat, kunt u bij het aan- en uitkleden eventueel volgende hulpmiddelen gebruiken: - een kousenaantrekker - een grijptang op lange steel - een lange schoenlepel - elastische veters Deze hulpmiddelen kunt u kopen bij winkels voor revalidatiehulpmiddelen of de thuiszorgwinkel. Toilet Het is handig dat u een toiletverhoger koopt (die is ook aanwezig in het ziekenhuis). Deze kan u vinden bij de thuiszorgwinkel. Telefoneren Zorg ervoor dat u de telefoon gemakkelijk en zonder hindernissen (snoeren, meubels, ) kunt opnemen. En dat u kunt zitten tijdens het bellen. Vervoeren van spullen Als u nog met één of twee krukken loopt, is het moeilijk om spullen te vervoeren. Tijdens verplaatsingen kan dit problemen opleveren. Enkele tips: hang een tas rond uw nek, gebruik een schort met grote zakken, dit is veiliger bij het verplaatsen van voorwerpen. Spullen oprapen Steun met de hand van de geopereerde zijde op een tafel of op een stoel en breng uw lichaamsgewicht over op het niet-geopereerde been. Buig nu uw lichaam naar voor en hef gelijktijdig het geopereerde been naar achter. Met uw vrije hand kunt u gemakkelijk de grond raken. Als u dit door evenwichtsproblemen niet kan, kunt u eventueel volgende hulpmiddelen gebruiken: een stokje met een haakje een lange schoenlepel een BBQ-tang een speciale grijptang (helping hand) Tapijt Verwijder losse tapijten zodat u niet kan struikelen. 6 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 7
Schoeisel Uw voeten moeten voldoende steun hebben. Loop of sta bij voorkeur niet op sokken of gladde pantoffels. Als u s nachts uit bed moet, kunt u beter op blote voeten lopen. Huishouden Zittend werken Langdurig staan is gedurende de eerste weken na de operatie te belastend voor de heup. Gebruik daarom beter een hoge kruk of stoel. Vervoer Fietsen Overleg eerst met uw arts of kinesist voordat u weer gaat fietsen. U zal gedurende uw opname gebruik maken van een hometrainer. Zet het zadel van de fiets op een zodanige hoogte dat u met uw voeten goed bij de grond kunt komen en dat de knie niet voorbij de heup komt. Begin met kleine afstanden zodat uw spieren kunnen wennen aan belasting. Het is interessant om een hometrainer te voorzien voor thuis (is te huur bij de mutualiteit). Hierbij is het van belang om de eerste weken zonder weerstand te oefenen en het zadel hoog genoeg te plaatsen. Na verloop van tijd kan men het zadel laten zakken tot bekkenkamhoogte (hoek van 90 tussen uw bovenlichaam en benen). Autorijden Overleg eerst met uw arts voordat u weer gaat autorijden (zie hiervoor pag. 13). Hoe u in en uit uw wagen dient te stappen kan u lezen op pag. 11. 3 Transfers In/uit bed stappen Om uit het bed te stappen, schuift u uw benen samen uit bed zodat u op de rand komt te zitten (been niet naar u toe trekken). U schuift dan met uw billen naar de rand van het bed en komt een beetje naar voor. Eens uw voeten stevig op de grond staan kan u zich opduwen op de rand van het bed. Let erop dat u niet te veel naar voor buigt want dan wordt de hoek in uw heupen kleiner dan 90 graden. In bed stappen gaat beter als uw bed een beetje verhoogd is. Leer in het ziekenhuis in en uit het bed te komen zoals u het thuis ook doet. Als u op het bed gaat zitten, schuif dan zo ver mogelijk achteruit tot uw knieholtes het bed raken. Draai dan uw beide benen in het bed (als dit niet lukt kan je hiervoor een hulpmiddel gebruiken). Gaan zitten op een stoel Gebruik aanvankelijk een stoel of zetel met armleuningen. Eventueel kan u op een stevig kussen zitten om de zithoogte aan te passen. Stap bij het gaan zitten achteruit tot u met uw knieholte de stoel voelt. Strek uw geopereerde been uit en reik ondertussen met beide armen naar 8 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 9
de leuningen van uw stoel. Laat u langzaam zakken terwijl u uw geopereerde been uitgestrekt houdt. Rechtkomen uit een stoel Wanneer u rechtstaat gaat u eerst vooraan op de stoel zitten. Duw nu uzelf met beide handen op en zet uw voet van het geopereerde been een beetje onder de stoel. Als de stoel geen armleuningen heeft, gebruikt u de elleboogkrukken en volgt u dezelfde principes. Als de stoel geen leuning heeft, dan is het aangewezen dwars te gaan zitten zodat u zich kunt afduwen op de rugleuning. In/uit de wagen stappen Een eerste probleem waarmee u zult geconfronteerd worden bij uw ontslag uit het ziekenhuis is het instappen in de wagen. Vraag aan uw chauffeur om de passagierszetel zo ver mogelijk achteruit te plaatsen. Stap achteruit tot u met de knieholtes de wagen voelt en ga dan zijdelings in de wagen zitten. Steun met 1 hand op de rugleuning van uw zetel en met de andere hand op het dashboard en draai dan in één beweging uw benen en uw romp tegelijkertijd in de wagen. Leg een telefoonboek of een stevig kussen op de zetel (+ een plastic zak) om hoger te zitten zodat de hoek tussen uw bovenlichaam en uw benen niet te klein wordt. Toilettransfer Om op het toilet te gaan zitten of terug op te staan, gebruikt u dezelfde handelingen als hierboven beschreven. Zolang u in het ziekenhuis verblijft kunt u gebruik maken van steunbaren aan het toilet. Wanneer er geen steunbaren zijn, maakt u best gebruik van de elleboogkrukken om te gaan zitten. Gelieve voor thuis een toiletverhoger te voorzien (via de mutualiteit) vóór uw operatie. Om uit te stappen volgt u de omgekeerde werkwijze. Wacht om zelf met de wagen te rijden tot wanneer uw arts u daartoe toestemming geeft. 10 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 11
4 Veel gestelde vragen 1. Wat is het verschil tussen de taak van de ergotherapeut en de kinesitherapeut? Zowel de ergotherapeut als de kinesist maken deel uit van het team. Dit team bestaat verder uit een orthopedisch chirurg, assistentdokter, verpleegkundigen en een sociaal assistent. In het UZ Gent bestaat de taak van de kinesitherapeut eruit spierversoepelende en spierversterkende oefeningen aan te bieden. Ook staan zij in voor de gangrevalidatie (het opnieuw leren stappen). De ergotherapeuten leggen de nadruk op het opnieuw zo zelfstandig mogelijk functioneren. Ze leren u de transfers zelfstandig uit te voeren en ze verhogen uw zelfredzaamheid in allerlei ADL-situaties (Activiteiten van het Dagelijkse Leven). Ook geven ze advies omtrent hulpmiddelen, methodeveranderingen en aanpassingen. 2. Hoelang moet ik die T.E.D.-kousen (witte antitrombosekousen) dragen? Na de ingreep zal u ter preventie van trombose nog een tijd (vier weken) bloedverdunning nodig hebben door middel van onderhuidse spuitjes. Deze worden bij ontslag voorgeschreven en kunnen door uw huisarts, uzelf of de thuis-verpleging toegediend worden. We raden alle patiënten aan tot de volgende medische controle de T.E.D.-kousen aan te houden, zeker overdag, volgens de instructies bij ontslag. 3. Hoe kan ik het huishouden doen? Strijken: u kan best op een hoge, stabiele kruk gaan zitten, waarbij u met de voeten op de grond steunt. Zo vermijdt u een overbelasting en een te grote buiging in de heup. Stofzuigen: plaats het niet-geopereerde been voorwaarts als steunbeen. Dweilen: houd de emmer zo dicht mogelijk tegen het bovenlichaam. Plaats de emmer op een stoeltje zodat u niet voortdurend voorover moet buigen. Een lange steel aan de trekker of een zwabber met uitknijpsysteem zijn aan te raden. Boodschappen doen: verdeel de inhoud van uw winkelkar over 2 zakken met hetzelfde gewicht, draag in elke hand 1 zak. Beter nog neemt u een rugzak of een buddy (winkeltas op wieltjes) mee om uw inkopen in te steken. Zware gewichten heffen is pas toegestaan vanaf 6 weken na de operatie. 4. Kan ik nog sporten? Algemene regel: lichte sporten zijn toegestaan vanaf 6 weken na de operatie, intensieve sporten (zoals tennissen en skiën) pas vanaf 3 maanden na de operatie. Uw arts zal u hier verder over inlichten. Zwemmen en fietsen zijn zeker toegelaten. Stappen in het water is zelfs een heel goede oefening! Bij het zwemmen mag u wel geen schoolslag doen wegens het gevaar op ontwrichting. Fietsen begint u het best eerst op een hometrainer. Later gebruikt u als man beter een damesfiets om de heup niet te forceren. 5. Wanneer mag ik met de auto rijden? Bij een resurfacing mag u meestal vanaf 3 weken na de operatie autorijden. Bij een totale heupprothese mag u meestal vanaf zes weken na de operatie weer autorijden. Voorwaarden zijn wél dat u opnieuw volledige controle hebt over het geopereerde been én over voldoende kracht in uw been beschikt. 6. Mag ik nog tuinieren? Tuinieren is niet verboden, maar u moet wel enkele regels in acht houden. Vermijd werken laag bij de grond door lange stelen aan klein tuingerief te (laten) bevestigen. U kan zich ook een kniebak aanschaffen. Hierop kan u knielen en kan u heel wat makkelijker rechtstaan dankzij de 2 handgrepen. 12 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 13
7. Wat met mijn seksuele leven? Het inwendig littekenweefsel heeft ongeveer zes weken nodig om voldoende sterk te zijn. Daarna kan u uw seksuele betrekkingen hervatten. De vermelde regels voor de patiënt met een totale heupprothese gelden voor alle activiteiten in het dagelijkse leven. In het algemeen is het aangewezen dat u een meer passieve rol speelt en in ruglig ligt. Als de heup beter genezen is, kan u een actievere rol spelen. Na enkele maanden kan u uw seksuele activiteiten hervatten in eender welke comfortabele positie. 5 Richtlijnen na een Resurfacing Heupprothese Stappen met krukken Patiënten kunnen na een resurfacing vroeger stappen zonder krukken. Volg de instructies van uw toezichthoudende arts of kinesitherapeut, zelfs al voelt u dat u zonder krukken kunt. Hou er rekening mee dat er nog een genezingsproces aan de gang is. Stap zo veel als u kunt, maar vermijd overbelasting. De revalidatie verloopt over het algemeen sneller dan bij een totale heupprothese. Gelieve volgende zaken mee te brengen op de dag van uw opname in het UZ Gent: deze brochure; 2 krukken; de röntgenfoto s; de uitslagen van de voorbereidende onderzoeken (een bloedonderzoek, een foto van de longen en een hartonderzoek), als die bij de huisarts gebeurd zijn. Preventie van luxaties (ontwrichtingen) In tegenstelling tot een klassieke totale heupprothese krijgt u geen speciaal kussen (ook wel jef genoemd) tussen de benen om verkeerde bewegingen met de benen te vermijden. Ook de in acht te nemen regels zijn minder streng bij een resurfacing omwille van de grote diameter. De kans op ontwrichting na een resurfacing is uiterst miniem. Ook een ophoging voor het toilet is niet noodzakelijk. Gedurende uw verblijf in het ziekenhuis zal u gevolgd worden door: uw heupchirurg: uw kinesitherapeut: uw ergotherapeut: het team van verpleegkundigen op uw dienst en de sociaal assistent. Wij wensen u alvast een goed herstel! 14 Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese Revalidatie na plaatsing van een totale heupprothese 15
bewegingsstelsel Sector Bewegingsstelsel Orthopedische Heelkunde en Traumatologie Fysische Geneeskunde en Revalidatie Tel. 09 332 60 44 www.orthofysiouz.be v.u.: F. Colardyn, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent. Verantwoordelijken voor de inhoud: Dr. C. Pattyn, Chantal Rammeloo (kinesitherapeut), Anneleen Leyman (ergotherapeut), Lien Van Peteghem (ergotherapeut) Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185-9000 Gent Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00 info@uzgent.be - www.uzgent.be MODULO.be 118350 - Augustus 2009